تورکلرده قوتسال حئیوانلار

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین

تورکلرده قورد، اؤکوز، گئییک(مارال)، آت، آسلان، قارتال، بالیق، دوه، قاپلان، آیی، سامور" وس.حئیوانلار قوتسال ساییلمیشدیر. بو حئیوانلاردان بعضیلر "حئیوان آتا" اینانیشی ایچریسینده قوتسال وارلیقلار اولاراق دوشونولموش و جئشیدلی تورک بویلاری‌نین سویونون قایناغی اولان حئیوانلار اولاراق گؤرولموشدور.

گؤک‌تورک تؤره‌ییش دستانیندا گؤرولن قورد موتیوی، توغلار و بایراقلارین تپه‌سینده یئر آلما یولویلا بیر دؤولت سمبولو اولموشدور.(ص.115) بونون یانیندا قورد، باشچی و قورتاریجی ایشلَوینده ده قارشیمیزا چیخیر.

قوتادغو بیلیک‌ده ایگیدلیک و خاقانلیغین آلپلیق تانیمی دا گؤک قورد، یعنی گؤک بؤری دئییمی‌له ائدیلمیشدیر.بونون یانیندا پارس(ببر) دا یئر آلیر.(ص.119)

گؤک یئله‌لی (کؤک جال) بوز قورد، تورک دستانلاریندا بؤیوک باهادیرلارین عونوانی ایدی.(ص.121)

دده قورقوت کیتابیندا "قورد یوزو موبارکدور." ایفاده‌سی گئچیر و قورد ایله خبرله‌شیلیر.(ص.122)

ماناس خان اوچون " قورد گؤزلو(بؤرو کؤستو) بوزبیغلی" ایفاده‌سی ایشله‌نیلمیشدیر.(ص.125)

تورک کولتورونده، قورد یانیندا، بعضی تورک بویلاری‌نین قارتالدان تؤره‌دیگینه اینانیلمیشدیر. چین قایناقلاریندا شاتو (تورک باشقانی) بیر قارتال یوواسیندا دوغولدو" ایفاده‌سی گئچمکده‌دیر.(ص.131)

تورک کولتورونده دوغان(ترلان) دا خاقانلارین و ایگیدلرین بیر سمبولو اولاراق ایشله‌نیلمیشدیر. الینده دوغان توتان عوثمانلی پادشاهلارین مینیاتورلاری چکیلمیشدیر.(ص.127)

بعضی دوغان تورلری(توغرول، چاغری، سونقور، شاهین، لاچین کیمی) اوغوز بویلارینا آد اولموش و دؤولت آرمی سیمگه‌سی اولاراق ایشله‌نیلمیشدیر.(ص.127-128)

رادولف‌ون "تورک خالق ادبییاتیندان اؤرنکلر آدلی اثرینده "توغ"-ون بیر بوز دوغان ایله بیرلیکده گؤیدن دوشدوگو ایفاده ائدیلیر. بو، تانری تورکلرین دؤولت، ایقبال و حاکیمییت اوچون بو توغون بیر بوز دوغانین پنجه‌لری ایله گؤندردیگی" شکلینده یوروملانمیشدیر.(ص.128)

گئییگین، قهرمانلارینی نیشانلیسینا گؤتورمه موتیوی تورک دستان و حئکایه‌لری‌نین ان اؤنملی موتیولریندندیر. دده قورقوت کیتابیندا دا بئیرک، بیر گئییگی قووالایاراق نیشانلیسی بانی چیچکین اوتاغینا اولاشمیشدیر.

تورک دوشونجه سیستئمینده گئییک، بیر "یئر روحو" اولاراق دا گؤرولور. داغلارین، وادیلرین و سارپ قایالیقلارین گؤرونوب یوخ اولان سئحیرلی و گؤزل بیر حئیوانی‌دیر. قورد گؤیلرین، آلا-گئییک ایسه یئرلرین سمبولو و روحو اولاراق گؤرولموشدور.(ص.102-103)

تئلئوُت تورکلرینده هر شامانین بیر ارواحی وار ایدی و بونا "تین-بوُرا" دئییلیردی. تین، روح دئمکدیر. "بوُر-پوُر" ایسه، قوزئی تورک آغیزلاریندا گئییک ویا رئن گئییگی آنلامیندادیر.(ص.108)

قوزئی-باتی سیبیریاداکی ساموْیئدلر آراسیندا دا هر شامانین بیر رئن گئییگی واردیر. بونون، گئییک شکلینده بیر روح اولدوغونا اینانیلیر. گئییک اؤلونجه شاماندا اؤلور.(ص.108-109)

بعضن موباریزه ائدیلن، بعضن یول گؤستریجی اولان، بعضن مینک اولاراق قوللانیلان و قوتسال ساییلان، بعضن ده وئریلن و کؤکونون سیمگه‌سی اولاراق قبول ائدیلن حئیوان سمبوللری تورک آنلاتی دونیاسیندا چوخجا گئچیر. اوغوز خاقانین دوغوموندان سونراسی تصویر ائدیلیرکن، ووجودو تورک کولتورونده اؤنملی بیر یئری اولان حئیوانلارا بنزه‌دیله‌رک گؤزلرده جانلاندیریلماغا چالیشیلیر: "آیاقلاری اؤکوز آیاغی کیمی؛ بیلَگی قورد بیلَگی کیمی؛ اوْموزلاری سامور اوْموز کیمی؛ کؤکسو آیی کؤکسو کیمی ایدی. ووجودو باشدان آشاغی توکلو ایدی. "اوغوز خاقانین بو حالی، توپلوم طرفیندن قوتسال قبول ائدیلن بو حئیوانلارا بنزه‌دیله‌رک، اوغوز خاقانین دا قوتساللیغی ورغولانماغا چالیشیلمیشدیر.

تورک میتولوژیسی1-2، بهاالدین اؤگل، تورک تاریخ قورومو باسیم‌ ائوی،آنکارا1995

قایناق: ozburun.net