قافقاز اونیوئرسیتئتی تورک دیلی و ادبییّاتی بؤلومو
کؤچورن: عباس ائلچین
آردینی اوخو/ Ardını oxu
قافقاز اونیوئرسیتئتی تورک دیلی و ادبییّاتی بؤلومو
کؤچورن: عباس ائلچین
ترکیبات زبان ترکی
مترادفات، متشابهات، متضادها، مکررات، کنایهها و...
نویسنده: علی اصغر غفوری نیا
ناشر: یاس بخشایش قم
سال چاپ: 1397
نوبت چاپ : اول
مشخصات: 106 صحفه
قیمت: 12500 تومان
فهرست مطالب:
سخنی دربارهی کتاب "ترکیبات زبان ترکی"
ترکیبات واژهها در زبان ترکی
اهمیت زبان ترکی در جغرافیای سیاسی ایران
بخش اول: مترادفات یا سینونیمها
بخش دوم: متشابهات یا آمونیمها
بخش سوم: اضداد (واژههای متضاد) یا آپوزیتها
بخش چهارم: واژههای تکراری
بخش پنجم: عبارات تأکیدی
بخش ششم: کنایهها (دئییملر ایچینده)
بخش هفتم: بعضی اصطلاحات و تعارفات فارسی
بیوگرافی مختصر نویسنده کتاب
Məhəmmədhüseyn Şəhriyar
Heydərbabaya salam
BİRİNCİ HİSSƏ
Heydərbaba, ildırımlar çaxanda,
Sellər, sular şaqqıldayıb axanda,
Qızlar ona səf bağlayıb baxanda,
Salam olsun şövkətüzə, elüzə,
Mənim də bir adım gəlsin dilüzə.
Heydərbaba, kəhliklərin uçanda,
Kol dibindən dovşan qalxıb qaçanda,
Baxçaların çiçəklənib acanda,
Bizdən də bir mümkün olsa yad elə,
Açılmayan ürəkləri şad elə.
شهریار ؛ میلّی بیرلیک و همرأیلیک شاعیری کیمی
رامیز قاسیموو
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو
آنا دیللی شئعیریمیزین زنگینلشمهسینده آذربایجان ادبیاتینین گؤرکملی سؤز اوستادلاریندان بیری، اؤز یارادیجیلیغی ایله حئیدربابا داغی کیمی ووقارلا دایانان شهریار یارادیجیلیغینین موستثنا خیدمتلری وار.
حیاتی کئشمکئشلرله دولو اولان بؤیوک صنعتکارین زنگین ایرثی آذربایجان شئعیرینین اینکیشافینا خیدمتلرله برابر، میلّی دَیرلریمیز، خوصوصیله آنا دیلیمیز، عومومن آذربایجانچیلیغا قویولان ان سانباللی معنوی آبیدهدیر.
شاعیرین اؤزونون دئدیگی کیمی:
دئدیم: آذر ائلیمین بیر یارالی نیسگیلییم من.
نیسگیل اولسام دا، گولوم، بیر ابدی سئوگیلییم من.
ائل منی آتسا دا، اؤز گولشهنیمین بولبولویم من.
ائلیمین فارسجا دا دردینی سؤیلر دیلییم من.
حاقّا دوغرو نه قارانلیق ایسه، ائل مشعلییم من.
ابدییت گولویم من!
آذربایجان دایانیش شعری -شهریار
محمدرضا کریمی
بوتون آذربایجان و ایران ادبیاتیندا سؤز مولکونون شهریاری، محمد حسین بهجت تبریزی 1285 جی ایلده دونیایا گلیب، ایلک اؤنجه فارس دیلینده تانینمیش بیر شاعیر اولاراق، 1332 جی ایلده آناسینین ایستهیی اساسیندا «حیدربابایا سلام» اثرینی یاراتدی و یوزلرجه شاعیری دیله گتیریب، یوزلر شاعیرین دیلینی آچدی.
حیدربابایا سلام اوچون500 دن آرتیق بنزهتمهلر یازیلیب، بیر مکتب یاراندی. آنجاق شهریار تازا باشا دوشور کی شعر نهدیر و دیل نهدیر. «حیدربابایا سلام» ین سسی دونیایا یاییلیر و سینیرلاردان ائشیگه چیخیر. آز بیر زاماندا دونیا دیللرینه ترجومه اولاراق یاییلیر. چوخلو نهنگ شاعیرلر اونونلا مکتوبلاشیرلار. بو آرادا قرهچورلو (سهند) ین مکتوبو، شهریاری اودا چکیر، اوندا ایلهام قایناغی جوشور، اؤزونه گلیر و وحی کیمی دئیهرک «سهندیه» اثرینی یارادیر. «سهندیه» چاغداش آذربایجان شعرینین شاه اثری کیمی یارانیر و حتا شهریار اونو بیر ایلهام بیلهرک اؤز ایشی سایمیر. آنجاق شهریار اؤزونه گلمیش و تورک دیلین و تورک شعرینی منیمسهیهرک گؤزهل قوشمالار و غزللری سؤیلور و 80 ایل یارادیجیلیقدان سونرا بو سونوجا چاتیر کی:
تورکون دیلی تک سئوگیلی ـ ایستکلی دیل اولماز!
کیبریتچی قیز
هانس کریستین آندرسن
کؤچورن: عباس ائلچین
چوْخ سوْیۇق قیش گئجهلریندن بیری؛ ایلباشی گئجهسی. ائشیکده هاوا چوْخ شاختا. سانکی بیر دامدان بیر داما پیشیک آتلانارکن هاوادا دوْنۇپ قالاجاق. سوْیۇق هاوا آدامین ایلیکلرینه قدر ایشلهییر. بئله بیر سوْیۇق هاوادا، قارانلیقدا، اۆزرینده پالتوْ، باشیندا بؤرک، الینده الجک، آیاغیندا پوْتینی اوْلان اینسانلار بئله اۆشۆرکن. پالتاری ییرتیق ، یاماقلی، باشی آچیق، آیاغیندا هئچبیر شئی اوْلمایان، ساری ساچلی کیچیک بیر قیز اۇشاغی گئجهنین قارانلیغیندا کیچیک-کیچیک آددیملارلا آیاقیالین گئدیر.
ائودن چیخارکن گئیدیگی باشماقلار، آز اؤنجه قارشیدان قارشییا گئچمک ایسترکن یوْلدا گلن ماشینی گؤرۆنجه تلاشلانیب قاچماغا باشلایینجا آیاغیندان چیخدی. باشماغین بیری ایتدی. بیرینی ایسه بیر اوْغلان اۇشاغی، "ایرهلیده بیر قوْچاغیم اوْلسا بۇ باشماغی بئشیک ائدهرم" دئیه سؤیلهیهرک، گؤتۆرۆب اۇزاقلاشدی. چۆنکۆ گئیدیگی باشماقلار آناسینین داها اؤنجهدن گئیدیگی باشماقلار ایدی. دوْغال اوْلاراق دا بۇ کیچیک قیزین آیاغینا بؤیۆک گلیردی.
نادره (1792-1842)
اۉزبېک کلاسیک شعریتی
محبوبه قادراووا
کؤچورن: عباس ائلچین
نادره (تخلصی؛ اسمی ماهلرآییم) (1792، اندیجان — 1842، قۉقان) — شاعره، معرفتپرور و دولت اربابی. «کامله» و «مکنونه» تخلصلری بیلن هم شعرلر یازگن. آتهسی اندیجان حاکمی رحمان قولی بیی — مینگ قبیلهسیدن، فرغانه حکمداری عالمخاننینگ تاغهسی. عالمخان اوکهسی عمرخانگه مرغیلان حاکملیگینی بېرهدی و اونی 1807 ییلده نادرهگه اویلنتیرهدی. نادره شو خاندانده شعر یازیشنی مشق قیلهدی، شاعره اویسی بیلن تنیشهدی، اونی معلمه صفتیده سرایگه تکلیف اېتهدی. نادرهنینگ تورموش یۉلداشی امیر عمرخان هم امیری تخلصیده ایجاد قیلگن.
1822 ییلده عمرخان وفات اېتیب، اونینگ اۉغلی، 14 یاشلی محمدعلیخان تختگه کۉتریلدی. لېکن دولتنی، اساساً، نادرهنینگ اۉزی اداره قیلدی. او مدنیت و صنعتنی رواجلنتیریشگه اینتیلدی. نادرهنینگ زمانداشی قاضی عبدونبی خاتیفنینگ تماملنمهی قالگن واقعهبند داستانیده نادرهنینگ حیاتی و اجتماعی فعالیتی ایشانرلی دلیللر بیلن کۉرسَتیب بېریلگن: «اثر یازیشدن مقصدیم نادرهنینگ عاقله، فهملی، علم و سۉزنینگ قدریگه یېتهدیگن دانشمند عیال اېکنلیگینی کۉرسَتیشدیر...
عمرخان وفاتیدن سۉنگ بو عفت صدفینینگ اینجوسی کونلرنی حسرت-و فراق بیلن شو طریقه اۉتیشینی ناشکرلیک دېب بیلدی. او گُلستاندېک چهارچمن باغیگه باریب، فرغانه، تاشکېنت، خۉجند، اندیجان و باشقه شهرلردن فاضللر، عالملر، خطاطلر، نقاشلرنی اۉز خدمتیگه چقیرتیریب کېلدی». نادره بیر نېچه کتابلرنی کۉچیرتیردی و شاعرلرنی ینگی-ینگی اثرلر یازیشگه تشویق قیلدی. شاعره دېوانلرنینگ چیرایلی یازیلیشی، مقواسینینگ بېزهتیلیشینی اۉزی شخصاً کۉزدن کېچیریب تورگن. او یخشی ایشلهگن کاتبلرگه طلا قلم، کوموش قلمدان بېریب، اولرنی «زرین قلم»لیک منصبیگه کۉترگن.
Nodira (1792-1842)
O'zbek klassik she'riyati
Nodira (taxallusi; ismi Mohlaroyim) (1792, Andijon — 1842, Qo‘qon) — shoira, ma’rifatparvar va davlat arbobi. «Komila» va «Maknuna» taxalluslari bilan ham she’rlar yozgan. Otasi Andijon hokimi Rahmonqulbiy — ming qabilasidan, Farg‘ona hukmdori Olimxonning tog‘asi. Olimxon ukasi Umarxonga Marg‘ilon hokimligini beradi va uni 1807 yilda Nodiraga uylantiradi. Nodira shu xonadonda she’r yozishni mashq qiladi, shoira Uvaysiy bilan tanishadi, uni muallima sifatida saroyga taklif etadi. Nodiraning turmush yo‘ldoshi Amir Umarxon ham Amiriy taxallusida ijod qilgan.
1822 yilda Umarxon vafot etib, uning o‘g‘li, 14 yoshli Muhammad Alixon (Ma’dalixon) taxtga ko‘tarildi. Lekin davlatni, asosan, Nodiraning o‘zi idora qildi. U madaniyat va san’atni rivojlantirishga intildi. Nodiraning zamondoshi qozi Abdunabi Xotifning tamomlanmay qolgan voqeaband dostonida Nodiraning hayoti va ijtimoiy faoliyati ishonarli dalillar bilan ko‘rsatib berilgan: «Asar yozishdan maqsadim Nodiraning oqila, fahmli, ilm va so‘zning qadriga yetadigan donishmand ayol ekanligini ko‘rsatishdir... Umarxon vafotidan so‘ng bu iffat sadafining injusi kunlarni hasratu firoq bilan shu tariqa o‘tishini noshukurlik deb bildi. U gulistondek Chahorchaman bog‘iga borib, Farg‘ona, Toshkent, Xo‘jand, Andijon va boshqa shaharlardan fozillar, olimlar, xattotlar, naqqoshlarni o‘z xizmatiga chaqirtirib keldi». Nodira bir necha kitoblarni ko‘chirtirdi va shoirlarni yangi-yangi asarlar yozishga tashviq qildi. Shoira devonlarning chiroyli yozilishi, muqovasining bezatilishini o‘zi shaxsan ko‘zdan kechirib turgan. U yaxshi ishlagan kotiblarga tilla qalam, kumush qalamdon berib, ularni «Zarrin qalam»lik mansabiga ko‘targan.
Hayvonlar xoʻjaligi haqida gʻaroyib qissa
Jorj Oruel
Tarjimon: sanobar karimova (Ingiliz tilidan)
I- bob
Mister Jounz qorongʻi tushib qolganligi uchun tovuqxonaning eshigini berkitdi. Lekin tovuqlar katagining orqa tomonidagi teshiklarni berkitish uning xayolidan koʻtarildi. Fermaning etak tomonidan qaytayotgan mister Jounzning qoʻlida fonar bor edi. Undan taralayotgan nur ferma hovlisi boʻylab oʻynardi. Kayfi oshib qolgan mister Jounz ferma maydonini gandiraqlagan holda kesib oʻtdi-da, omborxonaning orqa eshigidan kirib, oyogʻidagi etiklarini uloktirib yubordi. Krujkani qoʻliga olib, bochkadagi pivoga botirdi va toʻgʻridagi kushetkaga - qattiq xurrak otib uxlayotgan missis Jounzning yoniga borib yonboshladi.
Mister Jounz yotadigan uyning derazalaridan nur toʻshayotganini koʻrgan hayvonlar yelkalarini silkitib qoʻydilar, qushlar esa qanotlarini qokdilar. Kunduz kuni ferma hayvonlari orasida bir xabar tarqalgan edi. Qari mayor Toʻngʻiz oʻtgan kuni koʻrgan ajoyib va gʻaroyib tushini hikoya qilib bermokchi emish. Shuning uchun ham hayvonlar qorongʻi tushishini orziqib koʻtardilar. Mister Jounz uxlagani kirib ketganidan soʻng hamma hayvonlar ogʻilxonada uchrashishga kelishib olgan edilar.
بیر ماهنینین سیرّی
مؤلیف: حیکمت بابا اوغلو
"یئنی آذربایجان" قزئتینین باش رئداکتورو
"ساری گلین" ماهنیسینی دینلهین هر بیر آذربایجانلی اوچون بو ماهنی اولدوقجا دوغمادیر. اوّلا، اونا گؤره کی، ماهنینین سؤزلری اوغوز تورکلرینین بایات بوْیونون یاراتدیغی ادبی اوسلوبدا، بایاتی ژانریندا یازیلیب. جمعیسی یئددی هئجادان عیبارت، اولدوقجا ساده وزنده یازیلمیش بو سؤزلر بایاتی ژانرینین بوتون موثبت کئیفییتلری، آخیجیلیغی، سادهلیگی، آیدین ایفاده طرزی و محض خالق دیلی ایله یازیلدیغی اوچون چوخ سئویلیر. بایاتی یالنیز تورکلره عایید بیر یارادیجیلیق نومونهسیدیر. بو اوسلوب عیراق تورکمنلری و آذربایجانلیلارین ان چوخ ایستیفاده ائتدیگی خالق یارادیجیلیغی نومونهسی اولماقلا باشقا هئچ بیر خالقین شیفاهی یارادیجیلیغیندا راست گلینمهین بیر نومونهدیر.
ماهنینین اولدوقجا پوپولیارلیق قازانماسینین و سئویلمهسینین ایکینجی سببی ایسه اونون مضمونو ایله باغلیدیر. ماهنیدا بیر ناکام عئشق حئکایهسیندن بحث ائدیلیر و بو حئکایت اولدوقجا تاثیرلی سؤزلرله تصویر اولونور. ماهنینی چوخ سئودیرن اوچونجو جهت ایسه اونون مئلودییاسینین یئنه خالق یارادیجیلیغینین باشقا بیر نومونهسی اولان آشیق صنعتیندن قایناقلانماسیدیر.
ایلک باخیشدان هر نه قدر بو ماهنینین آشیق هاوالاری ایله اویغونلوق تشکیل ائتمهدیگی تصوّورو یارانسا دا، ماهنییا دیقّتله قولاق آسدیقدا اونون مئلودییاسینین آلت قاتلاریندان ان قدیم آشیق هاوالاریندان اولان "ایروان چوخورو"-نون ریتملری آیدین سئزیلیر. سانکی "ایروان چوخورو" هاواسی "ساری گلین"ده داها لنگ، داها آراملا، داها حزین و غملی شکیلده سسلنمکله بو عئشق حئکایتینین بیتمهسینی ایستهمیر، بو چارهسیز عئشقه یاس توتارجاسینا حزین-حزین اینیلدهییر.
بس، تپهدن-دیرناغا ایستر سؤزلری، ایستر موسیقیسی و ایسترسه ده غملی مضمونو ایله تورک روحونون داشیییجیسی اولان بو ماهنییا نییه باشقالاری صاحیب چیخماغا چالیشیر؟! بو ماهنینین گئرچک تاریخچهسی وارمی؟ وارسا نئجهدیر؟ آراشدیرمامیزدا بو سواللارا جاواب تاپماغا چالیشاجاغیق.
حافیظ شیرازی یارادیجیلیغیندا تورک اوْبرازی
پاشا علی اوغلو
ایبراهیم قولییئو
اعجازکار قلمیندن چیخمیش لیریک شئعیرلری ایله فارس دیللی پوئتیک فیکرین زیروهسینده دایانان و تخمینن یئددی عصر یاخین شرق ادبییاتینین ایدئیا - بدیعی ایستیقامتینی موعینلشدیرن حافیظ شیرازینین یارادیجیلیغیندا تئز-تئز راست گلینن سؤزلردن بیری ده "تورک" و اونون "تورکانِ-شیراز" ،"تورکِ-سمرقندی" ،"شاهِ-تورکان" ،"تورکِ-عاشق کُش" ،"بچّهیِ-تورکان" کیمی تعیینی ترکیبلریدیر.
شاعیرین یارادیجیلیغیندان قیزیل بیر خط کیمی کئچن بو ایفاده اطرافیندا ادبییات تدقیقاتچیلاری، کلاسیک پوئزییانی و اورتا چاغ طریقتلرینی آراشدیرانلار آراسیندا دایم جیدّی موباحیثهلر گئتمیش و بو گون ده همین موباحیثه لر داوام ائتمکدهدیر. بعضیلری حافیظین بو سؤزو تورک ائتنیک-میلّی منسوبیتینین آدی کیمی، دیگرلری "جسور" ،"قودرتلی" و س. آنلامیندا ایشلَنن دیل واحیدی کیمی و اوچونجو قیسیم ایسه، صوفی تئرمینی اولاراق "گؤزل" ،"دیلبر" ،"قلب اووسونچوسو" معناسیندا ایشلتدیگنی بیلدیریرلر. مؤوضونون تحلیلینه کئچمزدن اؤنجه سؤزون سئمانتیک-ائتیمولوژی تاریخینه قیسا بیر نظر سالاق.
ناصر منظورینین "آواوا" رومانی حاقّیندا
سخاوت ساحیل
جنوبی آذربایجانلی یازیچی ناصر منظورینین "آواوا" (تئهران، 2005) رومانیندان اوّل، اونون 1994-جو ایلده یازدیغی "قاراچوخا" (تئهران، 1994) آدلی کیچیک حجملیی رومانینی اوخوموشدوم. اثرین اوسلوبونا و تحکییهسینه حئیران اولموشدوم. ایلک باخیشدان ساده گؤرونن ستروکتور رومانین اوخونوشونو آسانلاشدیرسا دا، اوخودوقجا درین قاتلارا ائنیب، مؤلیفین مورکّب قلم تئخنولوگییاسینین و پئشهکارلیغینین شاهیدی اولدوم. گؤزلهدیگیمه عکس اولاراق جنوبلو قارداشیمیز منی اؤز اوخوجوسونا چئویرمیشدی.
جنوبی آذربایجان ادبی موحیطینه هر زامان ماراغیم اولوب، بو داها چوخ پوئزییا ایله باغلی ایدی. طبیعی کی بونون سببلری وار: آزادلیق، آیریلیق و س. مؤوضولار داها چوخ شعرین هدفی اولوب.
جنوب پروْزاسی حاقّیندا موختلیف فیکیرلر وار (فارسجا یازان آذربایجانلی مؤلیفلرین اثرلرینی چیخماق شرطی ایله). بوردا بئله ایدیعا ائدیرلر کی، اوردا آذربایجانجا تحصیل اولمادیغی اوچون ادبی دیل فورمالاشماییب و س. لاکین ادبی دیل آنلاییشی شرطی مسله اولدوغوندان، بو حاقّدا یازماق ایستهمیرم، اساس مقصدیم منظورینین رومانیدیر.
کیتابین آدی: اوشاق ادبیاتی
یازار: محمدعلی برزگر (گرگرلی آراز)
صحیفه سایی: 184
دگر : 10000 تومن
قونو: تورک دیللی خالقلارین آراسیندا بعضی افسانوی آدلارین شعیر ایله آراشدیرمالاری
یایین ائوی: دفتر چاپ نشر(ائلچی بئ)
آدرس: بندر انزلی شهرک صادقیه اوتوبان خالخال روبروی خانه های فرهنگیان دفتر چاپ نشر(ائلچی بئ)
کیتابی الده ائتمک اوچون بو نومره لرله تماس توتا بیلرسینیز:
09111868523- 09391601162 - 09120876528