ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

آذربایجاندا میلّی شوعور مسله‌سی: تاریخ و جاغداشلیق

+0 بگندیم
آذربایجاندا میلّی شوعور مسله‌سی: تاریخ و جاغداشلیق 
دوکتور فایق علی اکبرلی

    میلّی شوعور میلّی معنوی دَیرلری اؤزونده عکس ائتدیرن بیر آنلاییشدیر. شوعور آنلاییشی نه قدر عومومی‌دیرسه، میلّی شوعور ایصطیلاحیندا هم عومومی‌لیک، هم ده خوصوصی‌لیک واردیر. میلّی شوعور بیر نؤوع فردی شوعورلا عومومی شوعور آراسیندا علاقه‌لندیریجی کئیفیته مالیکدیر. چونکی میلّی شوعوردا بیر فردین تمثیل اولوندوغو کونکرت إتنیک، دینی، مدنی خوصوصیتلرله یاناشی، عومومی ماهیتلی بشری دَیرلر ده اؤزعکسینی تاپا بیلر. یعنی هر بیریمیز بیر طرفدن کونکرت بیر میلّتین، دینین، مدنیتین نوماینده‌سی اولدوغوموز حالدا، دیگر طرفدن بشری‌لیگه عایید علامتلری ده داشیییریق. 
بو معنادا، میلّی شوعور-میلّی روح یالنیز نسیل، قان بیرلیگی اساسیندا فورمالاشا بیلمز. بو پریزمادان چیخیش ائتسک گؤرریک کی، میلّی ایدئولوژی‌نی یالنیز قان-نسیل بیرلیگی ایله فورمالاشدیرماق چتیندیر. اونا گؤره ده، میلّی شوعور میلّی ایدئولوژی‌نین فورمالاشماسیندا چوخ موهوم رول اوینایا بیلر. یعنی تورکلوگوموزله یاناشی، ایسلاملیلیغی، چاغداشلیغی و آذربایجانلیلیغی ایفاده ائدن یئنی بیر میلّی شوعورا احتییاجیمیز وار. بورادا تورکلوک دیل، مدنییت و إتنوسلا، آذربایجانلیلیق وطن و دؤولتچیلیکله، ایسلام دینی ایناج و اعتیقادلا، موعاصیرلیک یئنیلشمه و زمانه‌‌نین طلبلری ایله باغلیدیر. 


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان,

اورمو تئوری‌سی ایشیغیندا تورکلرین آتایوردو

+0 بگندیم

اورمو تئوری‌سی ایشیغیندا تورکلرین آتایوردو 

رنگ بیلدیرن سؤزلره گؤره

پروفسور دوکتور فیرودین آغاسی‌ اوغلو

علمده درین کؤک سالمیش یانلیش بیر تئوری‌نی ردّ ائتمگین واختی چوخدان چاتسا دا، تورکولوق، إتنولوق و تاریخچیلر بو پروبلِمین اوزرینه گئتمگه ریسک ائتمیرلر، چونکی ایکی عصردن آرتیق علمی ادبیاتدا کیتابدان کیتابا اؤتورولن، آز قالا، بدیهیاتا چئوریلن بیر فیکری تکذیب ائتمک او قدر ده آسان دئییل. بو، «آلتای دیللری عاییله‌سی» نظریه‌سیدیر. ایثبات اولونمامیش بو نظریه‌یه گؤره، گویا تورکلر موغول و تونقوز-مانجور خالقلاری ایله قوهومدور و اونلار نه واختسا، آلتای دیل عاییله‌سی آدلا­نان پروتوآلتای دیلی پارچالاناندان سونرا بیر-بیریندن آیریلمیشدیر. گویا تورکلر آلتایداکی موغولوید قوهوملاریندان آیریلیب، باتی اؤلکه‌لره کؤچموشلر. بو باخیمدان، آذربایجان تورکلری‌‌نین منشأیی ده آلتای و موغولوستان چؤللری ایله باغلانیر. 

 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : اورمو, آذربایجان, تورک, تورک دونیاسی,

ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی

+0 بگندیم
ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی 
شاهنیسه روستمووا 

گیریش 
تحصیل واسیطه‌سیله هر بیر خالق میلّی و معنوی دَیرلرینی یاشاداراق اینکیشاف ائتدیریر. گوجلو دؤولتچیلیگین یارانماسی و قورونماسی اوچون لازیم اولان میلّی شوعور محض تحصیل نتیجه‌سینده فورمالاشیر، قووّتله‌نیر. لاکین تحصیل سیستئمی میلّتین اؤز آنا دیلی و میلّی-معنوی دَیرلری اساسیندا فورمالاشدیقدا میلّی شوعورون اینکیشافینا تکان وئریر. اؤز آنا دیلینده تحصیل آلمایان بیر خالقین میلّی کیملیگینی یاشاتماسی و میلّی مدنیتینی اینکیشاف ائتدیرمه‌سی حلّی چتین اولان مسله‌لردندیر. 
چوخ میلّتلی اؤلکه‌لرده تحصیل سیستئمی مسله‌سی فرقلیدیر. بو اؤلکه‌لرین بعضیسی ائتنیک فرقلیلیکلری، چوخ دیللی‌لیگی قبول ائدیر و تحصیل سیستئملرینی بو دَیرلر اساسیندا قورور (کانادا ایکی دیللی، بئلژیک اوچ‌دیللی، سوئد ایکی دیللی). بعضی دؤولتلر ایسه میلّی چئشیدلی‌لیگی مؤوجود قورولوشا قارشی تهدید کیمی گؤرور. بئله دؤولتلر تحصیل سیستئمینی تک دیل، تک ائتنیک اساسیندا قورور،"واحید دؤولت، واحید میلّت، واحید دیل" آدی آلتیندا اؤلکه‌ده‌کی دیگر خالقلاری آسیمیلاسیون ائتمگه چالیشیر. بو باخیمدان، قونشو ایرانی میثال گؤسترمک اولار. چاغداش ایراندا، پهلویلر دؤورونده اولدوغو کیمی، تحصیل سیستئمی فارسلاشماغا و ایرانچیلیغا خیدمت اساسیندا قورولموشدور.
حالبوکی ایران مودئرن دؤولتلرین تجروبه‌سیندن فایدالانان قونشو افغانیستان و عراق کیمی چوخ میلّتلی اؤلکه‌لردن اؤرنک آلا بیلر. عراقین 30 ژانویه 2005-جی ایل تاریخینده رئفئرئندوما وئریلن یئنی آنایاساسی‌‌نین 3 و 4-جو مادّه‌لرینده عراقین موختلیف ائتنیکلر، دینلر، مذهبلردن تشکیل اولوندوغو، عربجه‌‌نین و کوردجه‌‌نین عراقین رسمی دیللری اولماسی قئید اولونور. آنایاسا‌نین بو مادّه‌لرینه اساساً، غئیری-عرب منشالی عراقلیلارین اؤولادلاری‌نین اؤزل و یا دؤولت تحصیل اورقانلاریندا اؤز آنا دیللرینده (تورکمانجا، سوریانیجه، ائرمنیجه) تحصیل آلماق حوقوقلاری وار. 2014-جو ایل ژانویه‌نین 7-ده عراق مجلیسی سس چوخلوغو ایله عرب دیلی ایله یاناشی، کورد دیلینی رسمی دیل کیمی تانیدی. ائلجه ده افغانیستان آنایاساسی‌‌نین 16-جی مادّه‌سینده دئییلیر: "پشتو  و دری دیللری دؤولتین رسمی دیللریدیر. جمعیتین اکثریتی‌نین اؤزبکجه، تورکمنجه و یا بلوچجا دانیشدیغی بؤلگه‌لرده بو دیللر 3-جو رسمی دیل کیمی قبول اولونور". آنایاسا‌نین 43-جو مادّه‌سینده ایسه افغانیستان دؤولتی‌نین ائتنیکلرین آنا دیلینده تحصیل آلماسی اوچون لازیمی شراییط یاراتماسی‌نین ضروری‌لیگی قئید اولونموشدور(24).


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل, آذربایجان, آنادیلی,

محمد‌امین رسول‌زاده‌نین آذربایجان مجلیسی‌نین آچیلیشینداکی نیطقی

+0 بگندیم


محمد‌امین رسول‌زاده‌نین آذربایجان مجلیسی‌نین آچیلیشینداکی نیطقی

مؤحترم مبعوثلار! آذربایجان جومهوریتی‌‌نین ایلک مجلیسی - مبعوثا‌نینی آچماق یوم سعادتی، سیز مؤحترم مبعوثلاری تبریک ائتمک شرفی‌‌نین عؤهده‌مه دوشمه‌سی ایله موفتخرم ،افندیلر (آلقیشلار). روسیادا ظوهور ائدن اینقیلابی - کبیر دیگر حقیقتلر آراسیندا بیر حقیقتی - باهیره‌نی دخی اعلان ائتمیشدی. بو حقیقت میلّتلرین حقّی-حورّیت و ایستیقلاللاری ایدی.روسیا اینقیلابی طبیعتینده مؤوجود اولان روحا صادیق قالاراق طبیعی یولو ایله اینکیشاف ائتسه‌ ایدی، میلّتلرین حوقوقونو تأمین ایله موختاریّتلردن موتشکّیل آزاد و دموکراتیک بیر روسیانی بیر آن اوّل تأسیس ائده‌جکدی.او واخت طبیعی ایدی کی، روسیادا یاشایان موسلمانلارین دا حیاتی -سیاسیلری، دیگر محکوم میلّتلرله برابر، باشقا بیر طریقده جریان ائده‌جکدی. میلّتلر کندی (اؤز) موقدّراتلاری‌نین تعینینی پک صمیمانی بیر صورتده روسیا مجلیسی - مؤسیسا‌نیندان گیزله‌دیلر.فقط روسیادا اینقیلاب و دموکراتیزم نامینا ظوهور ائدن معکوس (مورتجع) بیر ایستیبداد نه گیبی (کیمی) خارابالیقلار یاراتدیغینی بیلیرسینیز.اینقیلاب نامینا حؤکمفرما اولان آنارشی و میلّتلرین حوقوقی-اعلا‌نیندان سونرا یئریدیلن قاتی مرکزیّت‌چیلیک زاقافقازیا میلّتلرینی کندی باشلاری‌نین چاره‌سینه باخماغا سؤوق ائتدی.زاقافقازیادان روسیا مجلیسی - مؤسیسا‌نینا اینتیخاب اولونان مبعوثلار کندیلرینی وکیل ائدن جاماعاتین حوقوقونو زاقافقازیا "سئیمینی" تشکیل و اونو ایستیقلالینی ائتمکده گؤردولر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, محمد‌امین رسول‌زاده,

آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه مطبوعات

+0 بگندیم

آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه مطبوعات 
رضا شاه‌‌ین آشماسی‌نین آردیندان میدانا گلن اؤزگورلوک سونوجوندا آذربایجاندا دا اونلارجا قزئت چیخماغا باشلامیشدی. 1941-1946‌دا آذربایجان‌دا یایینلانان 36 قزئت‌دن تخمیناً 15‌-ی تورکجه ویا تورکجه-فارسجا اولموشدور.

آذربایجان (قزئت)



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, درگیلر, سید جعفر پیشه‌وری, میلی حؤکومت, آنادیلی,

کاسپی قزئتی

+0 بگندیم

کاسپی قزئتی

"کاسپی" (قزئت) — باکیدا 1881-جی ایلدن روس دیلینده نشر اولونموش قزئت.

تاریخی

باکیدا روس دیلینده چیخان بورژوا قزئتلری ایچریسینده "کاسپی" قزئتی داها اوزون عؤمور سورموشدور. قزئتین 1881-جی ایلدن 1919-جو ایله‌دک مودّتده 10 مین 65 نؤمره‌سی چیخمیشدیر؛ ایلک 28 نؤمره‌سی هفته‌ده ایکی دفعه،سونرا بیر مودّت هفته‌ده 3 دفعه چیخمیشدیر. "کاسپی" 1884-جو ایلین یانواریندان گونده‌لیک نشره چئوریلدی. اوّللر قزئت 400-420 نوسخه تیراژلا چیخیردیسا، 1887-جی ایلده بو رقم 1000-ه قالخمیشدیر. همین ایلدن اعتیباراً قزئت مونتظم چیخماغا باشلامیشدیر. 1897-جی ایلده ایسه قزئتین تیراژی 2.400-ه قالخمیشدیر. "کاسپی" 1919-جو ایلده فعالیتینی دایاندیرمیشدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : درگیلر, آذربایجان,

میرزه بالا محمدزاده

+0 بگندیم

میرزه بالا محمدزاده

میرزه بالا محمدزاده– پوبلیسیست، ترجومه‌چی، دراماتورق، ایجتیماعی خادیم. موساوات پارتیاسی‌نین ایکینجی باشقانی

یاشاییشی

میرزه بالا محمدزاده 1898-جی ایل مایین 24-ده آبشئرونون زیره کندینده بالیقچی عاییله‌سینده آنادان اولموشدور. آتاسی عاییله‌سینی دولاندیرماق اوچون عصرین اوّللرینده باکی‌یا کؤچه‌رک، شهرین چمبره‌کند آدلانان حیصه‌سینده مسکونلاشمیشدیر. اوشاقلیغی باکیدا چمبره‌کندده کئچمیشدیر. 7.جی "روس-تاتار" مکتبینی (1914)، 3-جو عالی ایبتیدایی مکتبی بیتیردیکدن سونرا تحصیلینی باکی تئکنیکی صنایع مکتبینده داوام ائتدیرمیشدیر. ادبی یارادیجیلیغا تحصیل ایللرینده باشلامیش، 1912-جی ایلده عیسی بیگ آشوربیگووون "کاسپی" مطبعه سینده "نفی-عئلم و یاخود عئلمین سونو" آدلی کیتابی چاپ اولونموشدور(1912). "محمدیّه" درنگینده قاباقجیل فیکیرلی ضیالیلارلا یاخیندان تانیش اولماسی اونون دونیاگؤروشونون فورمالاشماسینا جیدی تاثیر گؤستریر. بو دؤورده "آذربایجان" ،"گنجلیک صداسی" و س. قزئتلرده آرابیر چیخیش ائدیر. 1915-جی ایلده م.ا.رسول‌زاده‌نین نشر ائتدیردیگی "آچیق سؤز" قزئتینه آرا-سیرا مقاله‌لر یازان میرزه‌بالا محمدزاده، سونرادان همین قزئتین ایشینده فعال ایشتیراک ائتمیشدیر. عئینی زاماندا، هفته‌لیک "بصیرت" درگیسی‌نین باش رئداکتورو اولموشدور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان,

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو

+0 بگندیم

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو — آذربایجانلیمیلیونچو، مئسئنات، روسیه ایمپراتورلوغونون حقیقی دؤولت موشاویری، موسلمان شرقینده ایلک قیزلار مکتبی‌نین (تاغی‌یئوین قیزلار مکتبی) یارادیجیسی. ایکی و اوچ درجه‌لی موقدس استانیسلاو اوردئنی لاورئاتی


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان,

آذربایجانچیلیق و میلّی کاراکتئر

+0 بگندیم

آذربایجانچیلیق و میلّی کاراکتئر 

واحد عمروو
فلسفه اوزره فلسفه دوکتورو

آذربایجا‌نین دؤولتچیلیگی‌نین داها دا فورمالاشماسینا و اینکیشافینا تاثیر ائدن ان گوجلو عامیللردن بیری ده میلّی کاراکتئردیر. بعضی تدقیقاتچیلار میلّی کاراکتئری میلّت آنلاییشی ایله سیخ باغلی تحلیل ائده‌رک، میلّی کاراکتئری میلّی پسیکولوژ‌ی‌‌نین استروکتورونا داخیل ائدیرلر. قازاخ تدقیقاتچیسی ن.جاندیلدینین فیکرینجه، میلّی پسیکولوژ‌ی‌‌نین استروکتورونا آشاغیداکیلار داخیلدیر:

1) میلّی کاراکتئر

2) میلّی حیسّلر 

3) میلّی اؤزونودرک 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, میللی,

خالخال خانلیغی

+0 بگندیم

خالخال خانلیغی

خالخال خانلیغی — مرکزی خالخال شهری اولماقلا آذربایجان خانلیقلاریندان بیریدیر.

تاریخی

خانلیغین یارادیجیسی امیرگونه خان‌دیر. امیرگونه خان امیرلی-آوشار نادر شاه قیرخلی-آوشارین اؤلوموندن سونرا گیلا‌نین والیسی اولموشدو. سونرا طاروما باشچیلیق ائتمیشدی. امیرگونه خان آوشار فتحعلی خان آراشلی-آوشارلا بیرلشیب کریم خان زنده قارشی چیخدی. سونرا کریم خا‌نین طرفینی توتوب فتحعلی خانی ساتدی. کریم خان اونو شیرازا "فخری قوناقلیغا" آپاریب عالی شورایا داخیل ائتدی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان خانلیقلاری, آذربایجان,

"آی ملا عمی "(قزئت)

+0 بگندیم

آی ملا عمی

آی ملا عمی (قزئت) - قاجار حؤکومتینده بیلاواسیطه مورتجئع و محمدعلی میرزه‌نین سارایینا باغلی قووّه‌لرین اورقانی ساییلان، 1908-جی ایلده تبریزین دوه‌چیلر محلّه‌سینده ایسلامیّه جمعیتینین واسیطه‌چیلیگیله نشر ائدیلن قزئت.

قزئتین نشری

21. عصرین سونلاریندان ایراندا قاجار حؤکومتی علئیهینه اؤز-اؤزونه سیچراییشلار شکلینده تظاهور ائدن خالق نوماییشلری آرتیق 1905-جی ایلین سونوندا شوعورلو، نیظاملی فورمالار آلماغا باشلادی. حؤکومته قارشی اولان بو کوتلوی حرکاتلار، اینقیلابلا نتیجه‌لندی و تاریخه مشروطه اینقیلابی (1906-1911) آدی ایله داخیل اولدو. 20. عصرین اوّللرینده آذربایجانین گونئیینده یاشایان تورکلرده «اومّت‌چیلیکدن میلّتچیلیگه» کئچمه مئیللری یارانیردی. تدریسین تورک دیلینده آپاریلدیغی مکتبلر قورولور، تورکجه مطبوعات یارانیردی. بئله بیر دؤورده آذربایجان تورکجه‌سینده درج ائدیلن مطبوع اورقانلاریندان بیری ده «آی ملا عمی» آدلانان قزئت اولموشدور. بو قزئت تبریزین دوه‌چیلر محلّه‌سینده ایسلامیّه جمعیتینین واسیطه‌چیلیگیله نشر ائدیلیردی. دؤورون مورتجئع قزئتلریندن اولان اَیلنجه‌لی «آی ملا عمی» ایسلامیّه جمعیتی طرفیندن 1908-جی ایلده (ه.ق.1326) هم فارس، هم ده تورک دیللرینده چاپ اولونوردو. آذربایجان تورکجه‌سینده اولان «آی ملا عمی» قزئتی قبول اولونموش قایدادا اساساً کیچیک حجمده بصیرت مکتبینین مودیری، عئینی زاماندا «اوخووّت»، «ایتّیحاد» و «ایسلامیّه»نین قزئتلری نین رهبری اولان میرزه احمد طرفیندن تبریزده چاپ اولونوردو. «آی ملا عمی»، باشقا بیر منبعه ایستیناداً، میرزه حسن و سعیدالسلطان‌ین رهبرلیگی آلتیندا نشر اولونوردو.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, درگیلر,

"فیوضات" (درگی)

+0 بگندیم

"فیوضات" (درگی)

"فیوضات" (درگی) - ایجتیماعی درگی. بیر ایل عرضینده 32 سایی ایشیق اوزو گؤروب 

آدی
درگی‌نین ایلک ساییندا مرام و مقصدلرینی آچیقلایان علی‌بیگ حسین‌زاده "حیات و مئیلی-فیوضات" مقاله‌سینده فیوضات کلمه‌سی‌نین معناسینی آچیقلایاراق یازیردی:


مجموعه‌میزه "فیوضات" آدی تصادوفی وئریلمییور، بو نام حیاتدان طبیعی اولاراق تولّود ائدییور... "فیوضات" لفظون "فیض"-ین جمیل-جمعی اولوب ریفاه و برکت، بوللوغا، مادّی و معنوی نئعمتلرین بوللوغونا، ترقّیات و کمالاتین شأنیه-تجلّی‌سینه دلالت ائدرسه ده، فقط اصل مفهومو سعادت و علی الخصوص سعادتی-معنویه‌دیر، حقیقی ذؤوق و صفالردن عیبارت بیر سعادتی-معنویه‌دیر. حیات ایسه معنایی باطینی‌سیله دایمی بیر مئیلی-سعادت، بیر مئیلی-فیوضاتدیر. " 
"فیوضات" کلمه‌سی عربجه "فیض" سؤزوندن اولوب لوغوی معناسی بوللوق، برکت، نعمت، مووفّقیت، خئییر فایدا، لذت، حضّ، حیات گئرچکلرینی دویماق، درک ائتمک، اونلاردان حضّ آلماق، ذؤوق، فیض آلماق، فیض‌یاب اولماقدیر."



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : درگیلر, آذربایجان,

جاواد خانلیغی

+0 بگندیم

جاواد خانلیغی

جاواد خانلیغی — بیر چوخ آذربایجان خانلیقلاری کیمی نادر شاه افشارین اؤلوموندن سونرا یارانمیشدیر. ایندیکی آذربایجان جومهوریتی‌نین اراضیسینده قاراباغ خانلیغی ایله شاماخی خانلیغی‌نین و سالیان سلطانلیغی‌نین آراسیندا یئرلشیردی. جاواد خانلیغی 1747-جی ایلده یارادیلمیشدیر. مرکزی جاواد قالاسی ایدی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان خانلیقلاری, آذربایجان,

گنجه خانلیغی

+0 بگندیم

 

 

گنجه خانلیغی‌نین بایراغی و خریطه‌سی

گنجه خانلیغی

گنجه خانلیغی – اون سککیزینجی عصرین اورتالاریندا، پایتاختی گنجه شهری اولماقلا یارانان آذربایجان خانلیقلاریندان بیریدیر. گنجه خانلیغی موُرووْداغ سیلسیله‌سیندن کور چایینادک اولان تورپاقلار، قاراباغ، ایروان خانلیقلاری، قازاخ و شَمشَددیل سولطانلیقلاری و گورجوستانلا همسرحد ایدی. خانلیغین مرکزی گنجه شهری ایدی



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان خانلیقلاری, آذربایجان,

شکی خانلیغی

+0 بگندیم


 

شکی خانلیغی‌نین بایراغی و خریطه‌سی


شکی خانلیغی

شکی خانلیغی — اون سککیزینجی عصرده آذربایجان اراضیسینده مؤوجود اولموش ان گوجلو خانلیقلاردان بیری.




آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان خانلیقلاری, آذربایجان,