+0 بگندیم
علیمردان بیگ توپچوباشوو و آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی
سونا ولی‌یئوا
"کاسپی" قزئتی‌نین تأسیس‌چیسی، فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو
19.عصرین سونو-20. عصرین اوّللرینده آذربایجان خالقی‌نین ایستیقلال مفکوره‌سی‌نین داشیییجیلاریندان اولان علیمردان بیگ توپچوباشووون حیات و فعالیتی حاقیندا اکثر تدقیقات ماتریالی هر دفعه یئنی فاکتلارین اوزه چیخماسینا شراییط یارادیر. ع.توپچوباشوو دؤورونون یوکسک تحصیل آلمیش حوقوقشوناسی، علم، ایجتیماعی خادیمی و ناشیر ایدی. پتربورق بیلیم یوردوندا تحصیل آلدیغی ایللردن باشلایاراق دؤورون ایجتیماعی-سیاسی حادیثه‌لرینه بیگانه قالماماسی اونون فیکیر و دوشونجه‌لری‌نین اینکیشافینی میلّتین طالع یوکلو مسله‌لرینه یؤنلتمیشدی. اونون بوتون فعالیتینده اساس مقصد، اؤزو دئمیشکن، "غفلت یوخوسوندا" اولان میلّتین میلّی اویانیشیندا، میلّی آزادلیق حرکاتی‌نین دوزگون ایستیقامتلنمه‌سینده ضیالی کیمی ایشتیراک ائتمک ایدی. قارشیدا دوران مقصد و وظیفه‌لرین واحید تشکیلات پروقرامی‌نین اولماماسینا باخمایاراق، دؤورون ضیالیلاری‌نین، خوصوصیله ع.توپچوباشوو و اونون یاخین سیلاحداشلاری‌نین فعالیت ایستیقامتلری چوخ دوزگون موعینلشدیریلمیشدی:
– خالقین معاریفلندیریلمه‌سی و مدنیتین اینکیشافینا نایل اولماق (یالنیز بو یوللا جهالته و فاناتیزمه غالیب گلمک اولاردی)؛
– میلّی شوعورون اویانیشی و خالقین حاق و حوقوقلاری‌نین درکینه چالیشماق؛
– آزادلیغین، موستقیل‌لیگین موستملکه‌چیلیگه و میلّی عداوت سیاستینه غالیب گلمه‌سی‌نین یوللارینی موعینلشدیرمک؛
– ایسلام بایراغی آلتیندا عوموم روسیه اراضیسینده میلّی آزادلیق ایدئیالارینی موباریزه‌یه یؤنلتمک؛
– تورک خالقلاری‌نین بیرلیگی ایدئیاسینی (واحید دیل، معنویات عومومی‌لیگی، واحید میلّی ایدئولوژی) گله‌جک غالیبیتین اساس سیموولو کیمی قبول ائتمک.
درین حوقوق تحصیلین، ایجتیماعی-سیاسی دونیاگؤروشه و میلّی روحا مالیک ع.توپچوباشوو قبول ائتدیگی فعالیت پروقرامی‌نین هر مرحله‌سینده چتینلیکله اولسا دا، نایلیت قازانیردی.
سؤزون اصل معناسیندا، ع.توپچوباشوو یارادیجیلیغی ایله تانیشلیق آذربایجان خالقی‌نین تاریخی کئچمیشی‌نین ان واجیب مقاملاری‌نین منظره‌سینی عکس ائتدیریر. میلّتین ان فداکار اوغوللاری خالقین گله‌جگی اوغروندا موباریزه آپاردیقلاری حالدا اونلار شوروی دؤورو ماتریاللاریندا "خالق دوشمنلری" کیمی یازیلمیشلار. ع.توپچوباشووون ایجتیماعی-سیاسی فعالیتی‌نین پوخته‌لشمه‌سینده مکتب رولونو اوینایان "کاسپی" قزئتینی خوصوصیله وورغولاماق لازیمدیر. قیسا بیر دؤورده رداکتور کیمی فعالیت گؤسترن م.آ.شاهتاختلیدان سونرا علیمردان بیگین "کاسپی" قزئتی‌نین ایکینجی موسلمان رداکتورو اولماسی، معاریفپرور مسنات زین‌العابدین تاغی‌یئوین اوزاق‌گؤرنلیگی ایله قزئت و مطبعه ایشینه دیقّتینی یؤنلتمه‌سیندن سونرا باش وئردی.
آرتیق 1898-جی ایلده ع.توپچوباشووون رداکتور تعیین اولوندوغو واختدان "کاسپی" قزئتی "موسلمان "کاسپی"سی آدلاندیریلماغا باشلادی. یئری گلمیشکن، "کاسپی" قزئتی ایله باغلی ایدئیا-آماللارین اینکیشافیندا ایستیقامتلندیریجی معاریفپرور ایدئولوق ح.زردابی‌نین فعالیتینی خوصوصیله وورغولاماق گرکدیر. دؤورون بوتون میلّی-مدنی، معاریف‌چیلیک موباریزه‌سینده خالقین، میلّتین طالع یوکلو مسله‌لری‌نین حلّینده ح.زردابی ضیالیلارین مصلحت یئری، ایستیناد نؤقطه‌سی ایدی. علیمردان بیگین، قایین‌آتاسی حسن بیگی هرطرفلی یوکسک قیمتلندیره‌رک اونون بوتون مصلحت‌لرینی دینله‌مه‌سی فعالیتی‌نین اوغور امسالینا چئوریلمیشدی. حسن بیگله علیمردان بیگی تکجه قوهوملوق علاقه‌لری دئییل، ان باشلیجاسی، میلّی مفکوره‌یه خیدمت آمالی بیرلشدیریردی. بیرگه موعین‌لشدیریلن گله‌جک هدفلر بؤیوک دوشونجه خادیملری‌نین مرحله‌لی فعالیتینده چوخ دقیق حیاتا کئچیریلیردی.
صلاح الدین خلیلووون تعبیرینجه دئسک: "میلّی روح اؤز اینکیشافیندا مرحله‌لردن کئچیر. بیر شخصین اؤزونودرک یولوندا احساساتدان تفکّوره و اورادان دا فلسفی دونیاگؤروشونه دوغرو کئچدیگی یولا بنزر اولاراق، بیر میلّت ده یالنیز روحون احساس حالیندان فلسفی اؤزونودرک مقامینا یوکسله‌رک اصل بؤیوک میلّت اولور".
بو فیکیر علیمردان بیگین حیات و فعالیتی‌نین مرحله‌لری ایله عئینی‌لیک تشکیل ائدیر. پتربورق بیلیم‌یوردونون مأذونو کیمی تیفلیس موحیطینده وکیل‌لیک فعالیتینه باشلاماسی سونرالار اونو گرگین ایجتیماعی-سیاسی پروسسلرین، قاینار ادبی موحیطین مرکزی اولان باکیدا مسکونلاشماغا سؤوق ائتدی. 1894-جو ایلدن باکیدا یاشاماسی اونون میلّی دوشونجه‌لی ضیالی طبقه‌سی ایله یاخیندان تانیش اولماسینا شراییط یاراتدی.
1881-جی ایلدن فعالیته باشلایان، آذربایجان تاریخینده یئنی روحلو مطبوعات اورقانی اولان "کاسپی" قزئتی خالقین میلّی اینتیباه و ایستیقلال حرکاتیندا بؤیوک رول اوینادی. 1897-جی ایلین سونلاریندان "کاسپی" مطبعه‌سی‌نین ح.ز.تاغی‌یئو طرفیندن 57 مین روبلا ساتین آلینماسیندا، حتّی ناشیرلیگی اؤز اوزرینه گؤتورمه‌سینده ع.توپچوباشووون قایین‌آتاسی، بؤیوک معاریفچی ایدئولوق ح.زردابی‌نین مصلحتی تاریخی اهمیته چئوریلدی.
سیاسی قیناقلارا معروض قالماماسی اوچون ح.ز.تاغی‌یئوین مطبعه‌نی ع.توپچوباشووا ایجاره‌یه وئرمه‌سی حاقیندا موقاویله ایمضالاماسی 1898-جی ایلدن "کاسپی" قزئتی‌نین فعالیت پروقرامینی میلّی‌لشدیردی. اونون رداکتورو اولدوغو "کاسپی" قزئتینی "موسلمان "کاسپی"سی" آدلاندیرانلار چوخ حاقلی ایدیلر. فعالیت ایدئیاسی‌نین میلّی-مدنی اینکیشافا، معاریف‌چیلیگی، میلّی اویانیشا چاغیریشا، فهله و کندلیلرین حوقوقلارینی دولایی یوللا اولسا دا مودافیعه ائتمک ایستیقامتینه یؤنلمه‌سی قزئتین تام میلّی مؤوقعدن چیخیش ائتدیگینی گؤستریردی. علیمردان بیگین عقیده‌سینده جمع اولونان دوشونجه فلسفه‌سی تکجه کاغیذ اوزرینده یازی دئییل، پروبلملرین حلّی یوللاری، حوقوقی اساسلارلا ایضاح اولونور، ایدئیا‌نین حیاتا کئچمه‌سی پروسسی اونون "بیز هر بیر حالدا ایجتیماعیتین و حقیقتین طلبلرینه جاواب وئرمگه بورجلویوق. حقیقت مطبوعاتین عالی مقصدیدیر" فیکری کیمی حیاتی‌نین بوتون مرحله‌لرینده فعالیتی‌نین دوستورونا چئوریلدی.
اونون رداکتورلوغو دؤورونده قزئتین گونده‌لیک تیراژی‌نین اون مینه چاتماسی، روسیه اراضیسینده یاشایانلارا، خوصوصیله تورک‌دیللی و موسلمان دینینه منسوب خالقلارا نوسخه‌لر گؤندریله‌رک اونلاری بیرلیگه سسله‌مه‌سی علیمردان بیگی عوموم‌موسلمان لیدری کیمی یوکسک دَیرلندیریردی.
چئویک دوشونجه طرزینه و اوپراتیو فعالیت وردیشینه مالیک اولماسی علیمردان بیگه حادیثه‌لری مقامیندا دوزگون قیمتلندیرمگه، میلّی دوشونجه صاحیبلریندن عیبارت دوست چئوره‌سینی گئنیشلندیرمگه ایمکان یارادیردی. 1905-جی ایلده مطبوعات تاریخیمیزده اؤز یئری اولان "حیات" قزئتی‌نین ایداره‌چیلیک مسله‌سینده تردّود ائتمه‌دن ع.حسین‌زاده و ا.آغا اوغلونا رهبرلیگی تاپشیرمیشدی. بو عرفه‌ده او، آذربایجا‌نین ایلک "میلّت خادیمی" کیمی بیرینجی دؤولت دوماسی‌نین وکیلی استاتوسوندا بوتون قافقاز موسلمانلاری‌نین، روسیه موسلمانلاری‌نین لیدری سویه‌سینده اونلارین حوقوقلارینی مودافیعه ائدیردی. خالق، میلّت فدایسی کیمی گؤردوگو ایشلر آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین قورولماسینا قدرکی دؤورده اونون دؤولت لیدری کیمی یئتیشمه‌سینده خوصوصی رول اوینادی. جسارتلی آددیملاری موخالیف مؤوقعدن چیخیش ائده‌رک "ویبورق بیان‌نامه‌سی"نی (وطنداشلاری منفی ایطاعتسیزلیگه چاغیران "خالقا خالق تمثیلچیلریندن" آدلی سند) ایمضالاماسی و بونا گؤره ده اوچ آی حبسه محکوم اولماسی ایله نتیجه‌لندی. سؤزون اصل معناسیندا، ع.توپچوباشووون بؤیوک سیاسی لیدر، میلّی ایستیقلال دوشونجه‌سی‌نین ایدئولوقو کیمی یئتیشمه‌سی 1917-جی ایلده قافقاز و روسیه موسلمانلاری‌نین قورولتایینا صدر سئچیلمه‌سینده اؤز تصدیقینی تاپدی.
آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین (آخج) یارانماسیندا بؤیوک خیدمتلر گؤسترمه‌سینی او، اؤزونون وطنداش، ضیالی وظیفه‌سی کیمی قیمتلندیریردی. 1918-جی ایلین آوقوست آییندا فؤوق‌لعاده صلاحیتلی ناظیر کیمی قاتیلدیغی ایستانبول شهرینده کئچیریلن توپلانتیدا ایلک دفعه اولاراق آذربایجان دؤولتی‌نین قارداش تورکیه دؤولتی ایله دیپلوماتیک موناسیبتلری موذاکیره اولوندو. علیمردان بیگین بوتون سیاسی دانیشیقلاریندا آخج-نین فعالیت ایدئولوژی‌سی اولان آذربایجانچیلیغا صداقتینی او دؤورون سندی کیمی قیمتلندیریلن "ایستانبولدا دیپلوماتیک صؤحبتلر" (1918-1919-جو ایللر) اثرینده گؤروروک. بو اثر آخج-نین موستقیل‌لیگینه دونیا دؤولتلری‌نین موناسیبتینی، دؤولتلرآراسی موناسیبتده‌کی پروبلملرین و اونلارین حلّی یوللاری‌نین آراشدیریلماسیندا رئاللیقلاری عکس ائتدیریردی. نهایت، "آذربایجانچیلیغین بو دؤورده‌کی رسمی چرچیوه‌لری هانسی میقیاسدا ایدی" سوالی‌نین جاوابلاری دا بو اثرده چوخ دقیقلیکله گؤستریلمیشدیر. موستقیل‌لیگینی یئنی قازانان آذربایجان حاقّیندا معلوماتی اولمایان اینگیلیس پولکوونیکی تامپللا وئریلن تاریخی جاوابلار دؤولتینه وطنداش سئوگیسی‌نین مضمونو کیمی، دؤولت قوروجولوغو ایشینده حوقوق تحصیلی‌نین موکمّل‌لیگی‌نین گؤستریجیسی کیمی ع.توپچوباشووو هم ده بیر تاریخی شخصیت اولاراق سجیه‌لندیریر. 1918-جی ایلین 16 نوامبردا میرزه محمود خانلا (ایرا‌نین داخیلی ایشلر ناظیری، میلّی مجلیسین صدری، دیپلومات) گؤروشن توپچوباشووون گرکسیز دیالوقا سؤوق ائدیلمه‌سی نتیجه‌سینده اونون سیاسی چئویکلیگینی ثوبوت ائدن منظره‌‌نین شاهیدی اولوروق. آذربایجا‌نین موستقیل‌لیگینی گؤزو گؤتورمه‌ین ایرا‌نین شووینیست سفیری دؤولتین "آذربایجان" آدلاندیریلماسی‌نین، بو آدلا گله‌جکده "نه‌لره نایل اولماق" ایستگی‌نین خوفونو گیزله‌ده بیلمیر. بونا بنزر داها بیر وضعیت: 1919-جو ایل ژانویه‌نین 9-دا ایرا‌نین خاریجی ایشلر ناظیری ممالیک علی قولو خان ایله دیالوقو زامانی ع.توپچوباشوو آذربایجانچیلیق مؤوقعیینی موستقیل دؤولت مأمورو کیمی وئردیگی توتارلی جاوابلاردا تصدیق ائتدی. موستقیل‌لیگیمیزه شوبهه ایله یاناشیب، حتّی "موختاریتینیزی ساخلاماقلا ایران دؤولتی‌نین حیمایه‌سینده اولماقلا خاریجی دؤولتلردن قورونا بیله‌جگینیزی" تکلیف ائدن خاریجی ایشلر ناظیری‌نین اؤز دؤولتی‌نین مرامینی چاتدیرماسی توپچوباشووون توتارلی جاوابلاری ایله سوسدورولور. او قئید ائدیردی کی، موستقیل‌لیگین اساس، باشلیجا شرطی اؤلکه‌‌نین اراضی بوتؤولوگونو قوروماق و تاریخده خالقین و دؤولتین ایراده‌لی دوروشونو ثوبوت ائتمکدیر. حتّی 1918-جی ایل ائرمنی-آذربایجان موناقیشه‌سیندن سونرا موختلیف دؤولتلرین آذربایجانا تضییقی‌نین آرتدیغی بیر واختدا تورکیه خاریجی ایشلر ناظیرلیگی‌نین موستشاری رشاد حیکمت بیگین (سون "عوثمانلی مجلیسی مبعوثانی"نین باشچیسی) "5-10 کندله آذربایجان نه وارلی اولان دئییل، نه ده کاسیب" تکلیفینه قارشی توپچوباشوو ثوبوت و دلیللرله تاریخی تورپاقلاریمیزین مودافیعه سینه قالخدی، حتّی ائرمنیلرین نه زامان بو یئرلره کؤچ ائتدیگی‌نین تاریخینی، قاراباغداکی، ایروانداکی مکرلی نیتلرینی اورتایا قویدو. آذربایجان دؤولتی‌نین آدیندان بو فیکیرله قطعی راضی اولمادیغینی بیان ائتدی.
1918-1920-جی ایللرده فعالیت گؤسترن موستقیل آذربایجان جومهوریتی پارلمانی‌نین صدری کیمی آذربایجا‌نین پاریس کونفرانسینا گؤندریلن صولح هئیتینه باشچیلیق ائدنده ده او، فیکیرلرینده و قطعیتینده دؤولتچیلیک و آذربایجانچیلیق مؤوقئعیینی اساس ایدئیا کیمی قورودو.
علیمردان بیگ موستقیل آذربایجا‌نین دونیا دؤولتلری ایله دیپلوماتیک موناسیبتلری‌نین تشکّولونده موستثنا خیدمتلره مالیک ایدی. آذربایجان دؤولتی‌نین یئنی تشکّول تاپان موستقیل‌لیگی‌نین 1920-جی ایلین ژانویه‌ینده وِرسال عالی شوراسی طرفیندن تا‌نینماسی اونون سیاسی فعالیتی‌نین موکمّل‌لیگینی گؤستردی. سان-رِمو، لندن، سپا کونفرانسلاریندا آذربایجا‌نین حوقوقلارینی یوکسک شکیلده مودافیعه ائتمه‌سی دؤولتچیلیک فعالیتیمیزه قیزیل حرفلرله یازیلمالیدیر. قیسا بیر عؤمور یاشامیش آخج-نین فعالیتی دؤورونده ایستر سیاسی-دیپلوماتیک موناسیبتلرده، ایستر داخیلی-میلّی مسله‌لرین حلّینده، ایسترسه ایقتیصادی مسله‌لره دایر لایحه‌لرین آذربایجان دؤولتی‌نین خئیرینه یؤنلدیلمه‌سینده توپچوباشووون فعالیتی یوکسک قیمته لاییقدیر. جنوبی قافقازدا مؤحکملنمکده اولان موستقیل آذربایجان دؤولتی‌نین یوکسه‌لیش خوفو قونشو دؤولتلری ناراحات ائتمگه بیلمزدی.
روسیه‌نین بولشویزم سیاستی ایله اؤلکه‌میزه تجاووزونون موستقیل‌لیگیمیزه سون قویدوغو دؤورلرده ده ع.توپچوباشوو آذربایجا‌نین موستقیل‌لیگی اوغروندا موجادیله‌سینی قطعیاً دوردورمادی. موهاجیرتدن داوام ائدن ایستیقلال موباریزه‌سی روسیه‌نین ایشغالینی دونیایا چاتدیرماقدایدی. 1920-جی ایلین نوامبر آییندا جنوادا میلّتلر جمعیتی قارشیسیندا آذربایجا‌نین روسیه‌نین ایشغالینا معروض قالدیغینی سؤیله‌یه‌رک دونیا دؤولتلری‌نین بو مسله‌یه دیقّتینی چکدی. آذربایجان اوغوللاری‌نین جانی-قانی باهاسینا قوردوغو آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین طالعیی اونون طالعیینه چئوریلمیشدی. فرانسه‌إة موهاجیر حیاتی یاشایان علیمردان بیگ دورمادان موباریزه آپاراراق آذربایجا‌نین طالع یوکلو مسله‌سی اوغروندا کسکین روحدا یازیلان مقاله و چیخیشلاریندا روسیه‌نین تجاووزونه دونیا دؤولتلری‌نین حوقوقی قیمت وئرمه‌سینی طلب ائدیردی. 1922-جی ایلده لندن و ژنو، 1923-جو ایلده لوزاندا بو تجاووزون آذربایجاندا تؤرتدیگی فاجیعه‌لر، داغینتیلار، ایتکیلر حاقیندا دونیایا معلومات وئردی. ایستیقلال ساواشی موهاجیرتده داها کسکین شکیلده داوام ائدیردی.
ع.توپچوباشوو دیپلوماتیک سفرلرده اولماسی ایله علاقه دار موستقیل‌لیک قازانان دوغما وط‌نینده جمعی اوچ آی یاشایا بیلمیشدی. گؤرکملی عالیم ولایت قولی‌یئوین 2009-جو ایلده نشر اولونموش "کدرلی ایل‌دؤنومو، یاخود پاریسده دفن" سرلؤوحه‌لی یازیسیندا قئید اولونور کی، اوروپا‌نین ان نوفوذلو سیاست قوروملاری، مدیا اورقانلاری ایله یاخینلیغی، اونلاری آذربایجانلا همرأی اولماغا یؤنلتمه‌سی، عئینی زاماندا، "پرومتی" (1930-1936-جی ایللر، رداکتورو گورجو میلّی-دموکراتی گئورگی قوازاوا)، " Severnıy Kafkaz " (1930-جو ایلدن ورشوادا "قافقاز داغلیلاری" آدی ایله نشر اولونان و 1934-جو ایلدن دییشدیریله‌رک " Severnıy Kafkaz " آدلاندیریلان درگی.1934-1938-جی ایللرده ب.بایتوقا‌نین رداکتورلوغو ایله چیخیب) درگیلری‌نین نشرینی مئیدانا چیخارمیشدی. بو درگیلر اونون دونیاسینی دییشدیگی گون حاقیندا نِکرولوقلا بیرگه، تا‌نینمیش آداملارین دفنده ایشتیراکی حاقیندا یازاراق آوروپا و موهاجیر ضیالیلارین علیمردان بیگه اولان سونسوز احتیرامینی قئید ائدیردی. او، موهاجیرتده یاشایان قافقاز خالقلاری‌نین لیدری کیمی یوکسک حؤرمت قازانمیشدی. ائله اونا گؤره ده دفن میتینگینده قافقازدان اولان موهاجیر ضیالیلار اونون بوتون خالقلارین، هئچ بیر موناقیشه‌یه باخمایاراق، همرأی اولمالارینا چالیشدیغینی سؤیله‌دیلر.
آذربایجان میلّی تشکیلاتی آدیندان محمد امین رسول‌زاده، گورجو میلّی تشکیلاتی آدیندان آ.چخِنکِلی، قافقاز داغلیلاری آدیندان تاوُسوُللان چاکمان، اوکراین میلّی تشکیلاتی آدیندان و.پتروویچ، فرانسه شرق کومیته‌سی قوروجولاری، همچنین، اونلارین مطبوعات اورقانلاری‌نین رهبرلری، آیری-آیری دؤولت قوروملاری‌نین فرانسه‌ده‌کی نوماینده‌لری بو داهی اینسانلا ویدالاشماغا گلمیشدیلر.
آذربایجان خالقی‌نین میلّی شوعورونون اویانماسیندا، موستقیل‌لیک اوغروندا موباریزه‌ده، دؤولتچیلیک مفکوره‌سی‌نین فورمالاشماسیندا، آخج-نین یارانماسی، اونون مؤحکملنمه‌سی پروسسلرینده و روسیه‌نین آذربایجانا تجاووزو، موستقیل‌لیگین ایتیریلمه‌سیندن سونرا موهاجیرتدن بو ایشغالا قارشی عؤمرو بویو آپاردیغی موجادیله ع.توپچوباشووون آدینی آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی‌نین اؤنجوللریندن بیری کیمی دؤولتچیلیک تاریخینه یازدی. بو گون اونون بؤیوک اهمیته مالیک چوخ‌شاخه‌لی فعالیتی‌نین هر ساحه‌سی گئنیش تدقیقات مؤوضوسو کیمی ایشلنمه‌لیدیر. اوزون ایللر بویو آدی‌نین چکیلمه‌سی قاداغان اولونان بؤیوک دؤولت خادیمی، دؤولتچیلیک و آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی‌نین بانیلریندن بیری ع.توپچوباشووون روحو قارشیسیندا تاریخی مینتدارلیق بورجونو اونون زنگین ایرثینی هرطرفلی آراشدیراراق گله‌جک نسله چاتدیرماقلا قیسماً ده اولسا اؤده‌یه بیلریک.
توپچوباشوو شخصیتی، اونون زنگین ایرثی بو گون موستقیل آذربایجا‌نین یولونا ایشیق سالیر، اؤتن عصرین سونلاریندا اؤز ایستیقلالینا قوووشموش اؤلکه‌میزده اونون آدی دایم عزیز توتولور. هئچ ده تصادوفی دئییلدیر کی، جناب حیدر علی‌یئو حاکیمیته گلدیکدن سونرا 1993-جو ایلین دسامبریندا ایلک رسمی سفرینی ائتدیگی فرانسه‌ده علیمردان بیگین مزارینی زیارت ائتمیش، اونون خاطیره‌سینه احتیرامینی بیلدیرمیشدی. آذربایجان جومهورباشقانی جناب الهام علی‌یئوین بو داهی شخصیتین 150 ایللیک آغیرلاماسی‌نین کئچیریلمه‌سی حاقیندا سرانجامی دا دؤولتچیلیک ایرثیمیزه تعصوب‌کشلیکدن ایره‌لی گلن تاریخی آددیم کیمی قیمتلندیریلمه‌لیدیر.
کؤچورن:عباس ائلچین
