​

میرزه بالا محمدزاده

میرزه بالا محمدزاده– پوبلیسیست، ترجومه‌چی، دراماتورق، ایجتیماعی خادیم. موساوات پارتیاسی‌نین ایکینجی باشقانی

یاشاییشی

میرزه بالا محمدزاده 1898-جی ایل مایین 24-ده آبشئرونون زیره کندینده بالیقچی عاییله‌سینده آنادان اولموشدور. آتاسی عاییله‌سینی دولاندیرماق اوچون عصرین اوّللرینده باکی‌یا کؤچه‌رک، شهرین چمبره‌کند آدلانان حیصه‌سینده مسکونلاشمیشدیر. اوشاقلیغی باکیدا چمبره‌کندده کئچمیشدیر. 7.جی "روس-تاتار" مکتبینی (1914)، 3-جو عالی ایبتیدایی مکتبی بیتیردیکدن سونرا تحصیلینی باکی تئکنیکی صنایع مکتبینده داوام ائتدیرمیشدیر. ادبی یارادیجیلیغا تحصیل ایللرینده باشلامیش، 1912-جی ایلده عیسی بیگ آشوربیگووون "کاسپی" مطبعه سینده "نفی-عئلم و یاخود عئلمین سونو" آدلی کیتابی چاپ اولونموشدور(1912). "محمدیّه" درنگینده قاباقجیل فیکیرلی ضیالیلارلا یاخیندان تانیش اولماسی اونون دونیاگؤروشونون فورمالاشماسینا جیدی تاثیر گؤستریر. بو دؤورده "آذربایجان" ،"گنجلیک صداسی" و س. قزئتلرده آرابیر چیخیش ائدیر. 1915-جی ایلده م.ا.رسول‌زاده‌نین نشر ائتدیردیگی "آچیق سؤز" قزئتینه آرا-سیرا مقاله‌لر یازان میرزه‌بالا محمدزاده، سونرادان همین قزئتین ایشینده فعال ایشتیراک ائتمیشدیر. عئینی زاماندا، هفته‌لیک "بصیرت" درگیسی‌نین باش رئداکتورو اولموشدور.

فعالیتی

1917.جی ایل فئورال اینقیلابیندان سونرا آچیق سیاسی فعالیته قوشولموش، "موساوات" پارتیاسی سیرالارینا داخیل اولموشدور. مقاله‌لری‌نین بیرینده او، گنجلیگه موراجیعتله یازیردی:

" بو گون کبعه‌یی-موقدسینیز اولان وطنینیزی آزاد ائدینیز... سیزی بیر اینسان اولاراق وطن یاشادار. سیزین دیلینیز، سیزین عیرض و ناموسونوز یئنه وطنینیز ایچینده سلامت قالا بیلر "آچیق سؤز" ،4 یانوار، 1918.  

آذربایجان خالق جومهوریتی ائلان ائدیلدیکدن درحال سونرا م.ب.محمدزاده "موساوات" پارتیاسی نزدینده یارادیلمیش "گنجلر جمعیتی"نین اورقانی "گنجلر یوردو" (1918، اییون-نویابر) درگیسی‌نین رئداکتورو (ت.ف.حاجی‌زاده ایله بیرگه) اولموشدور. همین دؤورده میرزه بالانین تیفلیسده "ایکی اینقیلاب آراسیندا" آدلی ریساله‌سی ده چاپ ائدیلمیشدی. کیتابچادا 1905-1917-جی ایللر آراسیندا آذربایجاندا مطبوعات، معاریف، ادبیات، تئاتر، دین و قادین مسله‌لری تاریخینه عومومی نظر سالینیردی. آذربایجان خالق جومهوریتی پارلامئنتینده استئنوقرافچی ایشله‌ین م.ب.محمدزاده 1919-جو ایلین اوکتیابریندا "موساوات" پارتییاسی باکی کومیته‌سی‌نین عوضوو سئچیلمیشدی. همین ایلین سئنتیابریندا آذربایجان دؤولت تئاتریندا اونون 1918-جی ایل مارت سوی‌قیریمیدان بحث ائدن "باکی اوغروندا موباریزه" پیئسی تاماشایا قویولموشدو.

آپرئل ایشغالیندان سونرا فعالیتی

آپرئل ایشغالیندان سونرا م.ب.محمدزاده باکیدا گیزلی موساواتین مرکزی کومیته‌سی‌نین صدری اولموش، 1923-جو ایله قدر اونون اورقانی "ایستیقلال" قزئتینی نشر ائتدیرمیشدیر. همین دؤورده آذربایجان عالی خالق تصروفاتی شوراسیندا ترجومه‌چی و اورتا مکتبده موعلّیم ایشله‌ین م.ب.محمدزاده مطبوعاتلا دا علاقه‌سینی اوزمه‌میش، "یئنی ییلدیز" درگیسینده آذربایجان تاریخینه دایر سیلسیله مقاله‌لر درج ائتدیرمیش، 1922-جی ایلده باکیدا "آذربایجان تورک مطبوعاتی" آدلی کیتابی نشر اولونموشدور. 1923-جو ایلین اییولوندا "ایستیقلال" قزئتی مطبعه‌سی‌نین یئری حؤکومت اورقانلاری طرفیندن آشکار ائدیلدیکدن سونرا گیزلی موساوات تشکیلاتی‌نین عوضولری حبس اولوندوقدا م.ب.محمدزاده حبسدن یایینا بیلمیش، حبس اولونانلارین بیر قروپونون سووئت حاکیمیتینی مودافیعه ائتمه‌لری باره‌ده وئردیکلری بیاناتین علئیهینه ورقه‌لر یایمیشدیر. 1924-جو ایل یازین آخیرینا قدر گیزلی فعالیت گؤسترن م.ب.محمدزاده مایدا ایرانین انز‌لی شهرینه گئده‌رک، بوراداکی موهاجیرلرین فعالیتینه باشچیلیق ائتمیشدیر. بیر مودّت تبریزده یاشایان، سونرا ایسه سولدوز شهری اطرافیندا شوسه یولو چکیلیشینده موهندیس-تئکنیک ایشله‌ین م.ب.محمدزاده ایستانبولدا م.ا.رسول‌زاده‌نین رهبرلیگی ایله نشر اولونان "یئنی قافقاسیا" درگیسینه مقاله‌لر گؤندرمیشدیر. بولشئویزمین، سووئت ایدئولوژیسی و رئژیمی‌نین، پارتیا-سووئت آپاراتی‌نین ترکیب حیصه‌سی کیمی بولشئویک مطبوعاتی‌نین ایفشاسی م.ب.محمدزاده‌نین بو دؤور پوبلیسیستیکاسی‌نین اساس مؤوضولاریندان ایدی. م.ب.محمدزاده 1927-جی ایلده ایستانبولا کؤچموش، ائله همین ایل ایستانبولدا اونون "آذربایجان میثاقی-میلّی‌سی: 28 ماییس ایستیقلال بیاننامه‌سی‌نین تحلیلی" ،"ائرمنیلر و ایران" کیتابلاری چاپ اولونموشدور. م.ا.رسول‌زاده‌نین رئداکتورلوغو ایله چیخان "آذری تورک" (1928-31) و "اودلو یورد" (1929-31) درگیلری، هابئله "آذربایجان یورد بیلگیسی" درگیسی ایله ده یاخیندان امکداشلیق ائتمیشدیر. "آذری تورک" و "اودلو یورد" درگیلری‌نین اساس یازارلاریندان اولان میرزه بالانین "فتحعلی خان خویسکی" ،"دوکتور حسن بیگ" آدلی مقاله‌لری آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین دؤولت خادیملرینی سجیه‌لندیرمک باخیمیندان چوخ قییمتلیدیر. "سوْلوْوکیدن گلن سسلر" مقاله‌سینده روسیه‌نین 9 آیی قیش اولان سوْلوْوکی آدالارینا - "طبیعتین بو قورخونج سئکاسینا" ،"کومونیزم زیندانلارینا سورولموش آذربایجان ایستیقلال موجاهیدلری‌نین دهشتلی ایشگنجه‌لره معروض قالمالارینا باخمایاراق، یئنیلمه‌دیکلریندن، آمانسیز شراییطده بئله "ایستیقلال" مارشینی اوخومالاریندان بحث ائدیلیر. م.محمدزاده‌نین "بولشئویزم و تورکچولوک" ،"آذربایجان و بولشئویکلر" ،"مدنی‌لشدیرمه عونوانی آلتیندا روسلاشدیرما" ،"کومونیستلر و ایستیلا" ،"اون ایللیک ایستیثمار" ،"روسیه اسارتینده تورک باکی" ،"سووئت آذربایجانیندا―حورّیتی-مطبوعات" ،"یئنی تورک الیفباسی و بولشئویک مطبوعاتی" و س. مقاله‌لرینده بولشئویزمین ایچ اوزو آچیلیر، سووئت حاکیمیتی‌نین آنتی‌میلّی سیاستی ایفشا اولونور. م.ب.محمدزاده موهاجیرت ایللرینده ایستانبول اونیوئرسیتئتی‌نین حوقوق فاکولته‌سینی بیتیرمیشدیر. 1931-جی ایلده سووئت ایتتیفاقی‌نین طلبی ایله تورکیه حؤکومتی موساواتین خاریجی بوروسونون تورکیه‌ده فعالیتینی قاداغان ائتدیکدن سونرا، م.ا.رسولزاده و اونون دیگر سیلاحداشلاری ایله بیرلیکده م.ب.محمدزاده ده ایستانبولو ترک ائده‌رک ورشوا کؤچدو. بو دؤورده اونون بئرلینده م.ا.رسول‌زاده‌نین رئداکتورلوغو ایله نشر اولونان "ایستیقلال" (1932-34) قزئتینده و "قورتولوش" (1934-38) درگیسینده آذربایجانین ایستیقلالی پروبلئمینه عایید خئیلی مقاله‌سی چاپ اولونموشدور. م.ب.محمدزاده "میلّی آذربایجان "موساوات" خالق فیرقه‌سی"نین 1936-جی ایلده ورشودا کئچیریلمیش کونفرانسیندا یاخیندان ایشتیراک ائتمیشدیر. "موساوات" پارتییاسی‌نین نشر ائتدیگی بوللئتئنلرده روس موستملکه اوصولی-ایداره‌سینی ایفشا ائدن خئیلی مقاله‌سی درج اولونموش، لهستاندا کئچیریلن بیر نئچه عئلمی کونفرانسدا معروضه ایله چیخیش ائتمیشدیر. 1938-جی ایلده بئرلینده "قورتولوش" درگیسی مطبعه‌سینده میرزه بالا محمدزاده‌نین "میلّی آذربایجان حرکاتی. میلّی آذربایجان "موساوات" خالق فیرقه‌سی‌نین تاریخی" آدلی کیتابی چاپدان چیخمیشدیر. ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی‌نین باشلانماسی و لهستانین آلمان طرفیندن ایشغالی ایله علاقه دار یئنیدن ایستانبولا کؤچن م.ب.محمدزاده‌نین "میلّیت" و "جومهوریت" قزئتلرینده، "تورک ائنسیکلوپئدیاسی"ندا، "ایسلام ائنسیکلوپئدیاسی"-ندا و دیگر نشرلرده آذربایجان تاریخینه دایر چوخلو مقاله‌سی درج ائدیلمیشدیر. 1949-جو ایلده م.ب.محمدزاده‌نین یاخیندان ایشتیراکی ایله آنکارادا "آذربایجان کولتور درنگی"نین اساسی قویولموش، 1951-جی ایلده "آذربایجان تاریخینده تورک آلبانییا" آدلی اثری همین درنک طرفیندن چاپ اولونموشدور. 1952-جی ایلدن آنکارادا اونون "آذربایجان کولتور درنگی"نین "آذربایجان" درگیسینده ده آذربایجان تاریخی ایله باغلی چوخ سایلی مقاله‌سی درج ائدیلمیشدیر. او، 1954-جو ایلدن مونیخ‌ده‌کی س‌س‌ری-نی اؤیرنن اینستیتوتدا چالیشمیش، بورادا ایکی ایل عئلمی شورانین صدری، ایکی ایل ایسه صدر موعاوینی وظیفه‌سینی ایجرا ائتمیشدی. تورکیه‌نین بیر چوخ قزئت و درگیلرینده دا اونون س‌س‌ری-دکی توتالیتار رئژیمی کسکین تنقید ائدن مقاله‌لری درج اولونموشدور. اونون "پرولئتار ادبیاتی میلّیتچی ادبیاتین واحید جبهه سی قارشیسیندا" ،"ادبی حاکیمیت قووغاسی" ،"آذری تورک ادبیاتی‌نین دونه‌نی و بو گونو" ،"موعاصیر آذربایجان شاعیرلری" ،"رومانتیک و رئالیست جریانلارینی موجادیله‌سی" ،"میلّی دیل و میلّی کولتور" ،"جعفر جبارلی" ،"میرزه علی اکبرصابیر" ،"سووئت دیل سیاستی‌نین بوگونکو صحیفه‌سی" ،"دده قورقود" ،"میلّی داستانلاریمیزا دایر" و س. مقاله‌لرینده ادبیاتیمیزین دونه‌نی و بو گونو ایله باغلی مولاحیظه‌لر ایره‌لی سورولور، آذربایجاندا یئریدیلن روسلاشدیرما سیاستی‌نین (دیل، مدنیت، ادبیات و س. ساحه لرده) ماهیتی آشکارلانمیر. م.ب.محمدزاده‌نین "میرزه بالا" ،"نوح اوغلو" ،"آ.کوت" ،"م.م.محمدزاده" ،"م.ب.داشدمیر" و "علی کوتلوک" ایمضالاری ایله 2000-دن چوخ مقاله‌سی واردیر. م.ا.رسول‌زاده‌نین وفاتیندان (1955) سونرا "موساوات" پارتییاسینا و آذربایجان میلّی مرکزینه م.ب.محمدزاده رهبرلیک ائتمیشدیر

ویسبادئن کونفرانسینا موناسیبتی

"آذربایجان کولتور درنگی"نین "آذربایجان" درگیسینده میرزه بالا محمدزاده‌نین "قافقاز اؤلکه‌لری ایستیقلال ائلانین 40-جی ایل دؤنومو موناسیبتیله" آدلی ایری حجملی مقاله‌سی قافقاز پروبلئمینیه، بو رئگیونون بین الخالق عالمده یئرینی و رولونو دوزگون دیرلندیرمک باخیمیندان اهمیتلیدیر. ویسبادئن کونفرانسیندا (1951) سیاسی موهاجیرتین گؤرکملی نوماینده‌لری جئیهون بیگ حاجی‌بیگلی، اکبر آغا شیخ الاسلاموو و ایسماییل اکبرین "واحید آنتی بولشئویک جبهه " یارادیلماسی حاقیندا روسیه موهاجیرت تشکیلاتلاری ایله موشترک بیاننامه ایمضالامالاری آذربایجان موهاجیرت تشکیلاتلاری‌نین جیدی ناراضیلیغینا سبب اولدو. م.ب.محمدزاده‌نین "قافقاسیا" درگیسینده چیخان (1952، آوقوست، №13،) "میلّی ایستیقلال دعوامیزین بوگونکو صحیفه‌سی" آدلی یازیسی بیر طرفدن، مقصدی "واحید و بؤلونمز روسیه قورماقدان" عیبارت اولان روس سیاسی موهاجیرلری‌نین نیّتلرینین ایچ اوزونو ایفشا ائدیرسه، دیگر طرفدن، ویسبادئن کونفرانسینا قاتیلان غئیری-روس، او جومله‌دن آذربایجان موهاجیرلری‌نین یانلیش مؤوقئعلرینی تنقید ائدیردی. میرزه بالا بو قناعتده ایدی کی، "میلّی ایستیقلال دعوامیزی روسلارلا بیر بازارلیق مؤوضوسو حالینا گتیرمک روس ایمپئریالیستلری‌نین غایه و عمللرینی آسانلاشدیرماغا یاراییر". محمدزاده "هر شئیدن اؤنجه میلّی ایستیقلال" مقاله‌سینده روسیه موهاجیر تشکیلاتلاری‌نین فعالیتینی علاقه‌لندیرن و مالیه‌لشدیرن، ویسبادئن کونفرانسینی تشکیل ائدن آمئریکا کومیته‌سینی "سووئتلرده‌کی میلّتلرین ایستیقلال حاقینی شوبهه آلتینا آلدیغینا" گؤره جیدی تنقید ائدیردی. قافقاز ایستیقلال کومیته‌سی‌نین اورقانی اولان "بیرلشیک قافقاسیا" درگیسینده درج ائتدیردیگی مقاله‌سینده قافقاز خالقلاری‌نین ایستیقلال موباریزه‌سی تاریخینی و یولونو ایشیقلاندیران م.ب.محمدزاده س‌س‌ری-ده‌کی غئیری-روسلارین ایستیقلال حاقینی تانیماق ایستمه‌ین روس موهاجیرلرینی، هابئله، سووئت رئژیمینی، کومونیست ایدئولوژیسینی تنقید ائدیر، ادبی، مدنی حیاتلا باغلی مسله‌لره توخونوردو.

اؤلومو

1959.جو ایلده ایستانبولدا اورک خسته‌لیگیندن وفات ائتمیشدیر. قاراجا احمد مزارلیغیندا دفن ائدیلمیشدیر.

قایناق

• آذربایجان خالق جومهوریتی ائنسیکلوپئدیاسی. ایکی جیلد. باکی 2004. ص. 197،196،195
• آذربایجان خالق جومهوریتی (ادبیات، دیل، مدنیت قوروجولوغو)، ب. ،1998؛
• سلطانلی و. ،آذربایجان موهاجیرت ادبیاتی، ب. ،1998؛ طاهرلی آ. ،
• آذربایجان موهاجیرت مطبوعاتی، 2 حیصه ده، حیصه2. ب. ،2003.

کؤچورن:عباس ائلچین