یاشاییشی

ائرکن ایللری

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو و اوشاقلاری

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو 1838-جی ایلده باکیدا کاسیب باشماقچی عاییله‌سینده آنادان اولموشدور. آناسی اوممو خانیم زین العابدی‌نین 10 یاشی اولاندا وفات ائدیر. کیچیک زین العابدین اوشاقلیقدان تمکینلی و زحمتکئش ایدی. اون یاشیندا آتاسی اونو بیر بنّا‌نین یا‌نینا اوستا کؤمکچیسی ایشینه قویور . 12 یاشینا چاتاندا او آرتیق داش یونوردو، 15 یاشیندا ایکن بنّالیق ائتمگه باشلامیشدی. بیر مودّتدن سونرا تیکینتی اوستاسی و تشکیلاتچیسی کیمی تا‌نینماغا باشلاییر. موعین قدر وسایت توپلایاراق تاغی‌یئو آرتیق 20 یاشیندا ائو تیکینتیسی و داش‌یونما ایشلری تشکیل ائدیر. اؤزونون سونراکی تیکینتی ایشلرینه ده شخصن نظارت ائدیردی. تیکدیردیگی بینالاردا، مثلا، اؤزونون یاشادیغی بینادا و شخصن آچدیردیغی قیزلار گیمنازییاسی‌نین بیناسیندا اونون دستی-خطی حیس ائدیلیر.

ایش فعالیتی

سونرادان او اؤزونو تیجارتده و یونگول صنایعده ده سیناییر. هر ایکیسینده قابیلیتی ایله اوغور قازانیر، دوکانلارا و مانوفاکتورایا صاحیب اولور. او، هم ده باکی نفتینی، خزر دنیزی و قافقاز دمیر یولو واسیطه‌سیله ایخراج ائدن ان بؤیوک صاحیبکارلاردان ایدی. مقصدیؤنلو تدبیرلری نتیجه‌سینده تاغی‌یئو آذربایجان ایقتیصادیاتی‌نین موستملکه خاراکتئرینه ضربه ووران، اونو سیندیران ایلک میلّی صنایعچیلیردن ایدی.

نفت صنایعسی و نقلیات

1870-جی ایلده تاغی‌یئوین آرتیق ایکی قازانخانادان عیبارت کئروسین زاوودو وار ایدی. کئروسین زاوودو ایله یاناشی او سونرادان "حاجی زین العابدین" شیرکتینی یارادیر. اونو باکیداکی موسلمان، روس، ائرمنی و یهودی جمعیتی خئیریه‌لری‌نین هامیسی اؤزلرینه فخری صدر سئچمیشدیلر. بو دؤورلرده باکی اصل نفت سلطنتینه چئوریلمیشدی. باکی اطرافینداکی کندلرده تورپاقلار روسیه‌دن و خاریجدن گلمیش سرمایدارلار طرفیندن آلینیب، اونلاردا نفت بوروقلاری اوجالدیلیردی. بو حاجینی دا ماراقلاندیریر و پودراتچیلیغی بوراخاراق، نفت ایشینه قورشانیر.

1872-جی ایلده نفتلی تورپاقلار حراجا قویولدوقدا تاغی‌یئو ده تورپاق پایی ایجاره‌یه گؤتورور. اومیدینی هئچ زامان ایتیرمه‌ین تاغی‌یئو، نهایت، آرزوسونا چاتیر. گؤتوردوگو تورپاقدان نفت فوواره وورور. "ح.ز.تاغی‌یئو" آدلاندیردیغی نفت شیرکتینی قئیدیاتا آلدیران زین العابدین معد‌نینده اوستالارا یوکسک ماعاش وئریر، ان یئنی آوادانلیق قوراشدیریر. نتیجه‌ده اونون گلیرلری سورعتله آرتماغا باشلاییر. بوندان سونرا او هم ده نفت زاوودلاری آلیر. 1882-جی ایلده تاغی‌یئو 1-جی گیلدییا تاجیر روتبه‌سینه لاییق گؤرولور. 1896-جی ایلده اونون نفت شیرکتی حاصیلاتدا ان یوکسک گؤستریجی‌یه نایل اولور. 32 میلیون پود (512 کق) نفت حاصیل ائدیر.

"مازوت" شیرکتی‌نین یارانماسی ایله علاقه دار، یئرلی وارلیلاردان چولاق آغابالا قولی‌یئوین باشچیلیغی ایله "باکی-باتوم" نفت کمری آکسیونئر شیرکتینی یارادیرلار. او زامان اوچون نهنگ اینشاات حساب ائدیلن بو نفت کمری باکیدان باشلایاراق کور دوزنلیگیندن کئچیب، قافقاز داغلاری‌نین اتگینی و سورام قالاسی‌نین یاماجینی آشیب، رئون دوزنلیگیندن اؤته‌رک 800 کیلومئتر مسافه‌ده اوزانیب خزر ساحیلینی قارا دنیز ساحیلی ایله بیرلشدیره‌جکدی. باکی نفتی اوکئانلارا، اوزاق-اوزاق اؤلکه‌لره، بین الخالق بازارلارا یول آچاجاقدی. کمری اوزاتماغا 1897-جی ایلده باشلاییب، 1907-جی ایلده تاماملامیشدیلار.

توخوجولوق صنایعسی

1897-جی ایلده نفت معدنلرینی بریتانیا شیرکتلریندن بیرینه ساتان تاغی‌یئو غئیری-نفت سئکتورونا سرمایه قویور. اونون اینشا ائتدیردیگی باکی توخوجولوق فابریکی آذربایجاندا یئنی ایستئحصال ساحه‌سینده باشلانغیج اولور. توخوجولوق فابریکینی خام‌ماللا تأمین ائتمک مقصدی ایله تاغی‌یئو یئولاخ رایونوندا پامبیق اکینی اوچون تورپاق ساحه‌سی آلیر و 1909-جو ایلده جاواددا پامبیق‌تمیزله‌مه زاوودو تیکدیریر. باکی‌نین ان ایری تیجارت مرکزی ساییلان تیجارت ائوینی ده تاغی‌یئو تشکیل ائتمیشدیر.

بالیقچیلیق صنایعسی

ایمپئراتور 2. نیکولایین قارداشی بؤیوک کنیاز میخایل آلئکساندروویچ پولیاک قیزی ایله ائوله‌نیب، تاخت-تاجیندان ال گؤتورندن سونرا تاغی‌یئودن خواهیش ائدیر کی، یئولاخ اطرافی مئشه‌لرده اوو ائدیب دینجلمک اوچون اونا ایجازه وئرسین. او، حاجی‌یا جواهیراتلا بزه‌دیلمیش بیر قیزیل چارکا (پئیمانه) بخشیش گؤندرمیشدی. خزرین آذربایجان ساحیللریندن توتموش داغیستا‌نین ساحیللرینه، دربند، پورت-پئترووسک داخیل اولماقلا اوزونلوغو 300 کیلومئتر اولان تورپاق ساحه‌سی آلیب وتگه سالمیشدی. کور قیراغینداکی وتگه‌لری دؤولتدن ایجاره‌یه گؤتورموشدو.

1890-جی ایلده بالیق صنایعسینه گوجلو سرمایه قویان تاغی‌یئو ایری بالیقچیلیق وتَگه‌لرینه صاحیب اولموشدور. او، بالیق محصوللاری‌نین ساخلانماسینی تأمین ائتمک اوچون ماخاچ‌قالا شهرینده سویودوجو زاوودو، بوز ایستحصالی زاوودو، چللک زاوودو اینشا ائتمیشدیر.

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو بالیقچیلیغین ضعیفله‌دیگینی گؤروب، قیزیل اوزویونو بالیغین آغیزینا آتیب بالیغی دنیزه بوراخمیشدیر. و بونو ائشیدن بالیقچیلار همین بالیغی توتماق آرزوسو ایله دنیزه تؤکولوشموشدولر.

مولکیتی

او، اوچ ایله شهرین مرکزینده (1895-1897-جی ایللر) بؤیوک بیر سارای تیکدیریر. بو سارایین هر دؤرد فاسادی و دامداکی نهنگ قوببه‌لر دیقّتی اوزاقدان جلب ائدیر. بیر اوزو بارییانتینسکی، دیگری استاریی پولیتسئیسکی، اوچونجوسو مئرکوری، دؤردونجوسو ایسه قارچاکوو کوچه‌لرینه باخیر. هر جهتدن، هم خاریجی آرخیتئکتوراسینا، هم ده داخیلی بر-بزه‌گینه گؤره شهرین ان یاراشیقلی بینالاریندان بیری ساییلیر. لاییحه‌‌نین مؤلیفی یوزئف قوسلاوسکی اساساً آوروپا اوردئر معمارلیق اوسلوبوندان ایستیفاده ائدیب، فردی کومپوزیسیا یارادیب. بینا‌نین هر دؤرد تینینده و باش گیره‌جگی‌نین قاباغیندا نهنگ قاز فاناری یانیردی.

قیز مکتبی‌نین آچیلماسینا مانع اولانلارلا موباریزه

قیز مکتبی‌نین آچیلماسینا یئرلی روحانیلر مانع اولوردولار. روحانیلر قیزلارا تحصیل وئرمک تکلیفیندن غضبله‌نیر و جاماعاتی آیاغا قالدیریردیلار. کؤهنه فیکیرلی روحانیلر مکتب آچماق تکلیفینی بَینمیش قاضی میر محمد کریمی قاپیسینا آغ نفت تؤکوب یاندیرماقلا هده‌له‌ییردیلر. مکتبین محض آذربایجانلی قیزلار اوچون تأسیس ائدیلمه‌سی معاریفچی مئسئناتین حیاتینی بؤیوک تهلوکه قارشیسیندا قویوردو. دؤورون کؤهنه فیکیرلی، موحافیظه‌کار آداملاری آذربایجانلی قیزلارین اوخوماسینی بؤیوک بیر قباحت سایدیقلارینا گؤره حاجی زین العابدین تاغی‌یئوی ده اؤلدورمک ایسته‌ییردیلر. "قاراگوروهچو ایری عمامه‌لی، قارا عابالی روحانیلر، یئکه‌قارین ائنلی‌قورشاق، ساققالی حنالی حاجیلار اورتایا چیخیب عیصمتی-نیسواندان دانیشا-دانیشا، قوراندان آیه‌لر، پئیغمبر، خلیفه، ایماملاردان حدیثلر و ثوبوتلار گتیره‌رک بو ایشی کوفر آدلاندیریب. حاجی زین العابدین تاغی‌یئوی دیندن کنار عمللرده گوناهلاندیریردیلار. تاپانچالی-خنجرلی قوچولار ایسه تهدیده کئچیردیلر"

لاکین حاجی‌نین خالق آراسیندا اولان نوفوذو و اطرافینداکی آداملارین اونو موحافیظه ائتمه‌سی بو بدخاهلیغین باش توتماسینا ایمکان وئرمیردی. موسلمان قاراگوروهچولاری‌نین سؤزونو کسمک اوچون حاجی زین العابدین تاغی‌یئو نوفوذ صاحیبی اولان موللا میرزه محمد اوغلونا چوخلو پول و هدیه‌لر وئریب موقدس یئرلره – مکّه‌یه، مدینه‌یه، کربلایا، قاهیره‌یه، ایستانبولا، تئهرانا گؤندرمیش و تاپشیرمیشدی کی، اوراداکی مؤعتبر، رسمی دین خادیملریندن موجتهیدلریندن هامیسیندان ایمضا و مؤهورله تصدیق ائدیلمیش رسمی سندلر آلسین کی، موسلمان قیزلاری دا اوغلانلار کیمی شرعیت مکتبلریندن باشقا، موعاصیر مکتبلرده ده تحصیل آلا بیلرلر. بو موقدس ایشده شرعیته ضید هئچ نه یوخدور. حاجی‌نین گؤردوگو تدبیرلر ثمره وئرمیردی. اونا گؤره‌ده او، مجبور اولوب مسجیدده روحانیلر قارشیسیندا چیخیش ائتمه‌لی اولدو: "جاماعات، قیزلاریمیزین زمانه درسی اوخومالاری واجیبدیر. گؤزلری آچیلار، کولفتله رفتاری خوش اولار.

اینگیلیستانا، فیرنگیستانا گئدیب اوخویان جاوانلاریمیز هره‌سی اورالاردا قوللارینا بیر آرواد کئچیریب گتیریرلر. چونکی قیزلاریمیزلا مجازلاری توتمور، دولانا بیلمیرلر. اجنبی آروادلاردان دوغولان اوشاقلار بوتون واریداتیمیزا ورثه چیخیرلار. ایشلر بئله گئتسه، آتا-بابا اوجاغیمیز قالاجاق قورانسیز، نامازسیز، شرعیتسیز. تزه مکتبلرده قیزلارا احکامی-شرعیت، پالتار تیکمک، توخوجولوق، مطبخ ایشلری، موسلمان (آذربایجان) و روس دیلینده اوخویوب-یازماق، عئلم-حساب، طیفیللره تربییه وئرمک اؤیره‌دیله‌جک. بوردا نه پیس ایش وار؟ موللا علی حاجی خلیل اوغلو! قولاق آس! من قیزلاری عیصمتسیز ائتمک ایسته‌میرم، نامحرمله اوزو آچیق اولماغا چاغیرمیرام. سیراغا گون گئجه ایییرمی یاشلی اورتانجیل قیزین سانجیلانمیشدی، آز قالمیشدی اؤلسون. لوپابیغ آمبارسوم حکیمی گتیزدیردین، قیزی یوخلادی، داوا درمان ائله‌دی، قیز اؤلومدن قورتاردی. ایندی دئ گؤروم، لوپابیغ آمبارسومون عوضینه موسلمان آرواد حکیمی اولسایدی، شرعیته هانسی دوزگون گلردی؟ آرواد حکیملرین، موعلیملرینه ائحتییاجیمیز چوخدور. او مکتبی من بیزه پادشاهلیقدان وحشی دئییلندن سونرا قرارا گلدیم، آچدیردیم. اتک دولوسو پول تؤکوب بو مقصدله بینا تیکدیرمیشم. درس دئینلر زنن خئیلاغی اولاجاق."

خئیریه‌چیلیک

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو 1901-جی ایلده 300 مین ماناتلیق وسایت صرف ائده‌رک، باکیدا ایلک قیزلار مکتبی تیکدیریر. بعضی منبعلرده قیزلار مکتبی‌نین اینشاسینی سونا خانیمین تکلیف ائتدیگی گؤستریلیر. چونکی گنج یاشدا حاجی‌یا آرواد اولان سونا خانیم تحصیل آلا بیلمه‌میشدی. بو بوتون زاقافقازییادا یئگانه قیزلار مکتبی ایدی. بینانی 1898-جی ایلده تیکمگه باشلاییرلار. 1900-جو ایلده حاضیر اولور. بو مکتب نیکولایئوسکی (کومونیست) کوچه‌سینده (آذربایجان س‌س‌ر عئلملر آکادئمیاسی‌نین الیازمالاری فوندونون بیناسی) یئرلشیر. قیزلار مکتبی‌نین بیناسی مئعمارلیق باخیمیندان آذربایجان مئعمارلیغی‌نین میلّی-رومانتیک اوسلوبوندادیر. اساس فاسادداکی دیوار بیر جرگه آغ، دیگر جرگه ایسه قیزیلی داشدان هؤرولوب.

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو بوتون روسیه‌ده بیرینجی نؤوبه‌ده اؤز مئسئناتلیغی و معاریفپرورلیگی ایله تا‌نینمیشدیر. اونون معاریفپرور خیدمتلری اساساً 20. عصرین اوّلریندن باشلاییر. بو دا تصادوفو دئییلدی. 1905-جی ایل اینقیلابیندان سونرا حؤکومتین اوکتیابر بیاننامه‌سی اؤلکه‌ده مدنی-معاریف ایشلری‌نین جانلانماسینا سبب اولدو. اؤلکه‌‌نین هر یئرینده خئیریه مقصدی ایله بیر سیرا جمعیتلر یاراندی. قزئت و ژورناللار چاپ ائدیلمگه باشلادی. بو جمعیتلرین یارادیلماسی، قزئت و ژورناللارین چاپ ائدیلمه‌سی بیرینجی نؤوبه‌ده تاغی‌یئوین آدی ایله باغلیدیر. بو ایشده تاغی‌یئو بیر نؤوع تشکیلاتچی رولونو اویناییردی. خئیریه مقصدیله یارادیلان جمعیتلر یا تاغی‌یئوین شخصی ایشتیراکی و وسایتی ایله، یا دا اونون یاخیندان کؤمگی ایله یارادیلمیشدیر.

ایلک خئیریه جمعیتی 1905-جی ایلده یارانمیش موسلمان خئیریه جمعیتی ایدی. بوندان باشقا "نشر و معاریف" ،"نیجات" جمعیتلری‌نین یارانماسیندا دا حاجی زین العابدین تاغی‌یئوین یاخیندان کؤمگی اولموشدور.

او زامانلار دوستاقلاری نارگین آداسیندا ساخلاییردیلار. جاماعات اورا گئدیب-گلنده یامان اذیت چکیردی. آخیردا زین العابدینه موراجیعت ائدیرلر کی، بو ایشده بیزه کؤمک ائله، دردیمیزه بیر چاره قیل. او دا، او زامان شهرین اوجقار یئری حساب ائدیلن قوبا (فوضولی) مئیدانی ایله کؤمورچو مئیدانی آراسیندا تیکدیردیگی بئش‌مرتبه‌لی دییرمانی (ایندیکی شیرنیات فابریکینی) دوستاقخانا اوچون وئریر. دیگر ایستینادلارا اساساً، باکی‌یا یوکسک روتبه‌لی تزه مأمور تعیین ائدیلیر. حاجی اونون گؤروشونه گئدیر و دئییر کی، سیزه نه کؤمک لازیمسا، اوتانمایین، سؤیله‌یین، من پادشاهلیقدان هئچ نه موضاییقه ائدن دئییلم. یوکسک روتبه‌لی شخص ایضاح ائدیر کی، "دوستاقلاری نارگین آداسیندا ساخلاییریق، ایشچیلر گئدیب-قاییتماغا چوخ واخت صرف ائدیرلر. هم ده اذیت چکیرلر؛ مومکونسه بو ایشده بیزه کؤمک ائدین". حاجی زین العابدین تیکیلیب قورتارمیش دییرمان بیناسینی دوستاقخانا اوچون حؤکومته وئریر. خاریجدن گتیردیگی دییرمان آوادانلیغینی توخوجولوق فابریکی یئرلشن اراضی‌یه داشیتدیریر، اوردا دییرمان تیکدیریر. اؤزو و عاییله‌سی یاشاماق اوچون فابریکین یاخینلیغیندا خوصوصی مولک تیکدیرمیشدی و واخت‌آشیری اوردا قالیردیلار.

باکی-شوْللار سو کمری‌نین تیکینتیسی

شوللا سو کمری‌نین چکیلیشی

تاغی‌یئو هم ده باکی-شوْللار سو کمری‌نین تیکینتیسی اوچون شخصی وسایتیندن پول آییریب. لیندلئیین خاریجدن دعوت ائتدیگی موهندیسلردن عیبارت ائکسپئدیسیا قروپو خوداتدان شیمال-شرقه دوغرو مئشه‌ده شفّاف، تمیز بولاق سویو اولدوغونو آشکارلاییر. بونا باخمایاراق، باکی ساکینلرینه سرینلیک و فیراوانلیق گتیره‌جک شوْللار کمری‌نین چکیلیشی بیر طرفدن لازیمی وسایتین تاپیلماماسیندان، دیگر طرفدن ایسه لاییحه‌‌نین علئیه‌دارلاری‌نین آپاردیقلاری عکس‌تبلیغات سببیندن اوزانیردی. یالنیز چار 2. نیکولایین 6 اوکتیابر 1909-جو ایل تاریخلی فرمانی ایله باکی شهرینه 27 میلیون روبلدان چوخ اولماماق شرطیله ایستیقراض بوراخیلماسینا ایجازه وئرمه‌سیندن سونرا شوْللار سو کمری لاییحه‌سی فعال تیکینتی مرحله‌سینه قدم قویور. لاییحه‌‌نین مؤلیفی لیندلئیین قطعیتی و عینادکارلیغی سایه‌سینده کمرین چکیلیشی اوچون لازیم اولان بوتون آوادانلیق خاریجدن آلینیب گتیرلیر. حتّی بیرینجی دونیا موحاریبه‌سی‌نین قیزغین چاغیندا بئله تیکینتی ایشلری سنگیمیر. کمرین، آنبارلارین، شهرداخیلی شبکه‌‌نین اینشاسی آن‌باآن سورعتله‌نیر. نهایت، و.لیندلئیین و اونون موتخصیص کومانداسی‌نین، باکی دوماسی‌نین و اونون آذربایجانلی دئپوتاتلاری‌نین، شهر ایداره‌سی‌نین، تیکینتیده چالیشان مینلرله آذربایجان کندلیسی‌نین، باکی فهله‌لری‌نین مؤحکم ایراده‌سی و گرگین امگی حسابینا 1916-جی ایلین دئکابریندا شوْللار-باکی سو کمری‌نین بیرینجی نؤوبه‌سی‌نین تیکینتیسی باشا چاتیر.

اؤلومو

سووئت روسیه‌سی‌نین 28 آپرئل 1920-جی ایلده آذربایجانی ایشغال ائتمه‌سی ایله وضعیت کؤکوندن دییشیر. اینسانلارین مولکوییتی الیندن آلینیر، میلّی کادرلار و ضیالیلار تعقیب ائدیلمگه باشلانیر، هر شئی روسیه‌نین ماراقلارینا یؤنه‌لیر. یئرلی اهالی‌نین خواهیشی ایله یئنی حاکیمیتین رهبرلریندن بیری اولان نریمان نریمانووون گؤستریشی ایله تاغی‌یئوه مولک سئچمک ایمکانی وئریلیر. او اؤزونون آرتیق الیندن آلینمیش کئچمیش مولکیتلریندن آنجاق مردکانداکی باغ ائوینی سئچیر.

حاجی زین العابدین تاغی‌یئو 1924-جو ایل سئنتیابرین 1-ده، آخشام سککیزین یاریسیندا، 86 یاشیندا وفات ائتمیش و سئنتیابرین 4-ده دفن ائدیلمیشدیر. اونون دفنینه چوخ بؤیوک ایزدیحام توپلانمیشدی. اینسانلار یاس مراسیمینه بوتون باکی و اطراف کندلردن ارزاق گتیریردیلر.

نریمان نریمانووون کؤمکلیگی ایله باکی‌نین "کومونیست" و "باکینسکیی رابوچیی" قزئتلرینده اونونلا باغلی نئکرولوق چاپ ائدیلدی.

شخصی حیاتی

حاجی زین العابدین ایکی دفعه ائولنمیشدیر. بیرینجی حیات یولداشی اؤز عمیسی قیزی زینب خانیم ایدی. زینب خانیمدان اونون ایکی اوغلو، بیر قیزی اولموشدور. اوغلانلاری: ایسماعیل، صادق و قیزی خانیم. ایکینجی حیات یولداشی مشهور گئنئرال لئیتئنانت بالاکیشی بیگ عربلینسکی‌نین قیزی سونا خانیم ایدی. عربلینسکی‌نین ایکی قیزیندان بؤیوگو حاجی‌نین اوغلو ایسماعیلین حیات یولداشی ایدی. حاجی اوغلوگیلده اولارکن بالاکیشی بیگ عربلینسکی‌نین کیچیک قیزی سونانی گؤروب، بَینمیش و اونونلا ائولنمیشدیر. یعنی حاجی اؤز اوغلو ایله باجاناق ایدی. سونا خانیم 16 یاشیندا ایکن 73 یاشلی تاغی‌یئوه اره وئریلمیشدی. بالاکیشی بیگ تاغی‌یئوین مولکونه اورتاق اولماق اوچون کیچیک قیزینی حاجی‌یا وئرمیشدی. سونا خانیمدان تاغی‌یئوین اوچ قیزی و ایکی اوغلو اولموشدور. قیزلاری: لیلا،سارا و ثریا. اوغلانلاری محمد و ایلیاس. محمد "Dikaya diviziya"-‌نین ظابیطی اولارکن اؤزونو اؤلدورموش، ایلیاس ایسه خسته‌لیگه توتولاراق اؤلموشدور.

قیزی لیلا خانیم شمسی اسدالله‌یئوین اوغلو علی اسدالله‌یئوله ائولنمیشدیر. اونلارین علی، نادر، گولنار و زینال آدلی اؤولادلاری اولموشدور. زئینال تورکیه‌ده آنادان اولموشدور. علی اسدالله‌یئو 1920-جی ایللرده عاییله‌سینی گؤتوره‌رک اولجه ایرانا، سونرا ایسه تورکیه‌یه موهاجیرت ائتمیش، داها سونرا عاییله پاریسه کؤچموشدور. قیزلاری گولنار اسدالله‌یئو پاریسین سوربوننا اونیوئرسیتئتینی بیتیردیکدن سونرا لیلااسدالله‌یئوا ایله ایستانبولا کؤموشدور. لیلا اسدالله‌یئوا 1948-جی ایلده ایستانبولدا وفات ائتمیشدیر. اونون مزار داشیندا بو سؤزلر قئید ائدیلمیشدیر:

" حاجی زین العابدین تاغی‌نین قیزی لیلا اسدالله". باکی 17 یانوار 1896، ایستانبول 23 فئورال 1948. "

"یئنی کافکاسیا" ژورنالیندا لیلا اسدالله‌یئوین آدینا راست گلینیر. "حاجی زین العابدین تاغی‌یئوین وفاتی‌نین بیرینجی ایل‌دؤنومو" آدلی خبرده قئید اولونموشدور:

" بوندان بیر ایل اول باکیدا آذربایجان خئیریه‌چیلریندن حاجی زین العابدین تاغی‌یئو وفات ائتمیشدیر. اؤتن جومعه قیزی لیلا خانیم و یئزنه‌سی اسدالله‌‌زاده علی بیگ طرفیندن مرحومو یاد ائتمک اوچون تئشویکیه مسجیدینده مؤولود اوخونولوب. مؤولوددا آذربایجان قاچقینلاری ایله یئرلی تورکلر ده ایشتیراک ائدیبلر. "

لیلااسدالله‌یئوین آدینا "قورتولوش" ژورنالیندا دا راست گلینیر. بئله کی، محمد امین رسولزاده ایله شیمالی قافقازین لیدئرلریندن حیدر باممات آراسیندا اولان قارشی‌دورما ایله باغلی بیر خبرده اونون آدی کئچمیش، مکتوبو یاییملانمیشدیر:

" باشدا مرحوم علیمردان بیگین عاییله‌سی اولماقلا، آذربایجانلیلاردان بیر چوخو اونلارا گؤندریلمیش پاریسده چیخان "قافقاز" مجموعه‌سینی قبول ائتمه‌یه‌رک گئری گؤندریبلر. اونلاردان بیر قیسمی باندئرولون آرخاسینا "گلدیگی یئره قایتاریلیر" قئیدی ایله یئتینمه‌یه‌رک مجموعه‌‌نین مودیری حئیدر بامماتا بو حرکتلری‌نین سببینی خوصوصی قئید ائتمگی لوزوم گؤروبلر. بونا نومونه اولاراق، آذربایجا‌نین مشهور سیمالاریندان مرحوم حاجی زین العابدین تاغی‌یئوین قیزی حؤرمتلی لیلا خانیم اسدالله‌ین مجموعه ایداره‌سینه گؤندردیگی مکتوبون صورتی‌نین اؤزونون ایجازه‌سیله درج ائدیریک: "چوخ مؤحترم حیدر بی! "قافقاز" مجموعه‌سینی گئری گؤندریرم. اونو دیقتله اوخودوم. فقط اورادا، فیکریمجه، قافقازین اورتاق ایشینه ضرر وئرن نیفرتله دولو چیخیشلاردان باشقا منی ماراقلاندیراجاق بیر شئی تاپمادیم. بوندان باشقا، ائویمده نه اوخومالاری ایله مشغول اولدوغوم گنجلر یئتیشیر. "قافقاز"ای اوخوماق ایسه روحون وطنسئورلیگی اوزرینده آنجاق منفی تاثیر گؤسترر. حؤرمتله، ل.اسدالله"

تلطیف و موکافاتلاری

• موقدّس استانیسلاو اوْردئنی
• شیر- خورشید اوْردئنی

• اتک یازیلار

• Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. — Bakı, 1986. — IX  cild. — Səh.: 121.
• "Hacı Zeynalabdin Tağıyev", MAS Matbaacılık, İstanbul, 2010, səh.165-166. Redaktor: Araz Abbasov
• "Hacı Zeynalabdin Tağıyev", İstanbul, 2010, səh.165-166. MAS Matbaacılık. Redaktor: Araz Abbasov
• "Hamının sevimlisi (H.Z.Tağıyev haqqında), Bakı, 2012, səh.165-166. "Təknur". Müəllif: Əşir Bəşiroğlu
• Manaf Süleymanov, Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Bakı, “Gənclik”,1996, səh 17.
• Dilqəm Əhməd "Bir ildən yüz ilə". — Bakı: "TEAS Press", 2018. Səhifələrin sayı:  228. — Səh.: 29-30. — ISBN 978 9952 310 47 4.

• قایناق