عصبی آدام

عزیز نسین

     عصبدن الی – آیاغی تیر – تیر تیتره‌ین ضعیف، قوجا آدامی ایته‌له‌یه‌رک پولیس بؤلمه‌سیندن ایچری سالدیلار.

 - بو آدامدان شیکایتچی‌ییک رئیس بی، بیزی تحقیر ائتدی. ان باشداکی، ایری‌تهر جاواندان رئیس سوروشدو:

- نه دئدی؟

 - چوخ آغیردی رئیس بی، آتامی قاریشدیرماسایدی، وئجیمه آلمازدیم. آما رحمتلیک آتامی دا قاریشدیردی.

قوجا آتیلدی:

-بلی… ائششک اوغلو، ائششک، – دئدیم. دانیشیم، لاییقدی یا یوخ، سیز دئیین. مارشروُت تاکسی‌سیندیم. بو جاوان دا آلتین باققالدا ماشینا میندی. تاکسیم‌ده دوشمه‌دیمی؟ دؤزه بیلمه‌دیم، یاخاسیندان توتدوم. "ماشاللاه، ائششک بویدا آدامسان! گنجسن، گوجون – قوو­ّتین یئرینده‌دی، آلتین‌باققاللا تاکسیم آراسینداکی مسافه‌نی اؤلچسن بئش یوز آددیم اولماز. اینسان بو قدر یئر اوچون مارشروت تاکسی‌سینه مینرمی آی ائششک اوغلو ائششک!.." – دئدیم. عئینیله بئله دئدیم. -اینانمیرسینیز، سوروشون اؤزوندن!

پانتومیم

سامی پاشازاده سزائی(1936-1859)

هاسئکی طرفلرینده بیر چیخماز کوچه‌نین ایچینده تک دوران اوچ اوتاقلی بیر ائو، بیر مزار کیمی، سونسوز بیر سس‌سیزلیکله دولو ایدی. بیر اسکیمیش‌لیک و اونودولموشلوق ایچریسینده ترک ائدیلمیش حالدا قالیردی. چاتیسیندان قوپان بیر تاختا، دامیندان اوچان بیر کیرمیت، دیوارلاریندان دیگیرله‌نن بیر داش ایللرجه دوشدویو یئرده قالاردی. هردنبیر چیرکین، قوجا بیر روم آروادی -جادوگرلره مخصوص دهشت و سوکونتله- چؤله چیخاراق ائوینده احتییاج دویدوغو وسایتلری ساتین آلار و تلم-تله‌سیک ائوه گیریب ایتَردی. ائوین کیچیک باغچاسیندا دیوارا یاخین بیر بؤیوک آغاج، اییولون او قیزغین گونشی ایستانبولون بو طرفلرینی طاقت‌سیز بیر حرارت ایچینده بوراخدیغی زامان یارپاقلاری‌نین آراسینا گیزلنمیش سرین بیر کولک یایماغا باشلایاراق او ائوین، او محلّه‌نین بیر بؤیوک یاشیل یئلپیگی کیمی هاوانی تزه‌له‌یر و اونا بیر فراحلیق قازاندیراردی…

یازین بیر جومعه گونو، گون اورتاچاغی، بو ائودن، قولتوغوندا بوخچاسی‌یلا چیخان بیر آدام، قاپیسینی ائعتینا و دیقّتله باغلادیقدان سونرا یولونا داوام ائتمه‌یه باشلادی. آرخادان باخیلینجا چیگینلرییله بئلی‌نین گئنیشلیگی عئینی اولاجاق قدر کؤک اولان اوتوز اوچ یاشینداکی بو آدامین ائنلی، آنجاق چوخ قیسا قیچلاری اوزرینده‌کی یوکو ایسته‌دیگی طرفه آپارماق دا چتینلیک چکدیگی گؤرولوردو… بو اوزاق محلّه‌لرین تنها کوچه‌لرینده دوشونجه‌لی، غملی بیر شکیلده یولونا داوام ائدن بو آدام، خالقی گولدورمک اوچون گئدیردی…

Pantomima

Sami Paşazadə Sezai

Haseki tərəflərində bir çıxmaz küçənin içində tək duran üç otaqlı bir ev, bir məzar kimi, sonsuz bir səssizliklə dolu idi. Bir əskimişlik və unudulmuşluq içərsində  tərk edilmiş halda qalırdı. Çatısından qopan bir taxta, damından uçan bir kirəmit, divarlarından diyirlənən bir daş illərcə  düşdüyü yerdə qalardı. Hərdənbir çirkin, qoca bir Rum arvadı -cadugərlərə məxsus dəhşət və sükunətlə- çölə çıxaraq evində ehtiyac duyduğu vəsaitləri satın alar və tələm-tələsik evə girib itərdi. Evin kiçik bağçasında divara yaxın bir böyük ağac, İyulun o qızğın günəşi İstanbulun bu tərəflərini taqətsiz bir hərarət içində buraxdığı zaman yarpaqlarının arasına gizlənmiş sərin bir külək yaymağa başlayaraq o evin, o məhəllənin bir böyük yaşıl yelpiyi kimi havanı təzələyər və ona bir fərahlıq qazandırardı…

Yazın bir Cümə günü, günortaçağı, bu evdən, qoltuğunda boxçasıyla çıxan bir adam, qapısını etina və diqqətlə bağladıqdan sonra yoluna davam etməyə başladı. Arxadan baxılınca çiyinləriylə belinin genişliyi eyni olacaq qədər kök olan otuz üç yaşındakı bu adamın enli, ancaq çox qısa qıçları üzərindəki yükü istədiyi tərəfə aparmaq da çətinlik çəkdiyi görülürdü… Bu uzaq məhəllələrin tənha küçələrində düşüncəli, qəmli bir şəkildə yoluna davam edən bu adam, xalqı güldürmək üçün gedirdi…

SAMİ PAŞAZADE SEZAİ, türk yazar (İstanbul 1860 - ay. y. 1936). Özel öğrenim gördü. Evkaf nezareti'nde Mektubi talemi’ndeki memurluğunu (1880) Londra elçiliği ikinci kâtipliği (1881-1885) izledi. İstanbul'da istişare odası’nda memurluk yaptı (1885-1901). Esir olarak alınıp satılan bir genç kızın serüveniyle ilgili Sergüzeşt’ (1889) romanı yüzündân göz hapsine alınınca'Paris’e kaçarak (1901) Jön Türk hareketine katıldı; örgütün yayımladığı Şûrayı ümmet'e başyazılar, yazılar yazdı. Meşrutiyetle İstanbul’a döndü. Madrid’de elçi (1909-1914) olarak bulundu. Cumhuriyet döneminde TBMM kararıyla hidematı vataniye tertibinden aylık aldı (1927-1936). Büyük ölçüde gözleme dayanan Sergüzeşt romanı türk edebiyatında gerçekçi akıma öncülük etmiştir Küçük şeyler (1892) kitabındaki öykülerde her gün, her yerdeki yaşamda karşılaşılacak kahramanlar ve olaylar canlandırılır. Şir (1887) adlı tarihsel oyunundan başta öykü, anı ve söyleşilerini derleyen Rumuz ûl-edep (1898), iclal (1924) gibi yapıtları yayımlandı. Kitaplarına girmemiş öyküleriyle edebiyatçılara mektupları, çoğunluğu edebiyatla ilgili makaleleri Samipaşazade Sezai'nin hikâye, hatıra, mektup ve makaleleri (haz. Zeynep Kerman, 1981) adlı yapıtta derlendi.

Kaynak: Büyük Larouss

تورکییه ادبییّاتیندا تورکچولوک و میلّییت‌چیلیک ایدئولوگییاسی

آیدان اومودووا

    تورکییه ادبییّاتی تاریخی‌نین دیقته لاییق مرحله‌لریندن بیری اولان میلّی ادبییّات 1911-جی ایلده عؤمر سئیف‌الدین و مسلکداشلاری‌نین سلانیکده نشر ائتدیکلری "گنج قلملر" ژورنالی ایله باشلاییب، 1923-جو ایلده جومهورییتین قورولماسینا قدر فعالیت گؤسترن بیر ادبی جریاندیر. اساسیندا تورکییه تورکجه‌سی‌نین ساده‌لشدیریلمه‌سی پرینسیپی اولان میلّی ادبییّات ضییا گؤک‌آلپین بو حرکاتا قوشولماسیندان سونرا    تورکچولوک دوشونجه‌سی ایله داها دا قوووتلنمیشدیر.

   تورکچولوک - "تورک بیرلیگی" پرینسیپی ایله حرکت ائدیب دونیاداکی بوتون تورکلری میلّی دوشونجه و دویغو اطرافیندا بیرلشدیرمگی قارشیسینا مقصد قویان سیاسی بیر جریاندیر. ایلک نؤوبه‌ده "تورانجی" بیر فیکیرله یئر اوزونده‌کی بوتون تورک عیرقینی بیر آرایا توپلاماق هدفلنمیشدیر. داها سونرا بو مقصد بیر آز داها کیچیکلشدیریله‌رک آنادولو و اورتا آسییا تورکلریندن عیبارت بیر دؤولت قورما ایستیقامتینده اینکیشاف ائتمیش، لاکین بوتون بو سعی‌لر بوشا چیخاراق"آنادولو تورکلوگو" ایدئیاسی آکتوال‌لیق قازانمیشدیر. تورک ادبییّاتی تاریخی‌نین بؤیوک تورکچو-میلّییتچی شخصیتی اولان ضییا گؤک آلپ "توران" آدلی شئعیرینده "تورانجیلیق" دوشونجه‌سینی بئله ایفاده ائتمیشدیر:

 وطن؛ نه تورکییه‌دیر تورکلره، نه تورکوستان،

وطن؛ بؤیوک و مقدس بیر اؤلکه‌دیر: توران!

آنادیلی حاققیندا گؤزل بیر حئکایه:

پینه‌چی

رفیق خالید کارای (1965-1888)

      گمی ساحیلدن آیریلیب دا مارمارایا دوغرو اوزاقلاشماغا باشلایینجا یولچونو اؤتورمه‌یه گلنلر، اوزرلریندن آغیر بیر یوک گؤتورولموش کیمی سئویندیلر: "اوشاقجیغاز عربیستاندا راحاتلایار" دئدیلر، خئییرلی بیر ایش گؤردوکلرینه هر کسی ایناندیرمیش اولمانین اویدورما سئوینجی ایله، آنجاق کؤنوللری هیسلی، ائولرینه دؤندولر.

   اؤنجه آتادان یئتیم قالان کیچیک حسن، آناسی دا اؤلونجه اوزاق قوهوملاری و قونوم قونشونون یاردیمییلا خالاسی‌نین یانینا، فلسطینین اوجقار بیر قصبه‌سینه گؤندریلیردی.

   حسن گمیده اَیلندی؛ قیر-قیر ایشله‌ین بوجورقادلارا، اوستلری یازیلی تعجیلی یاردیم سیمیتلرین، قورودولاجاق پالتارلار کیمی ایپلره آسیلی قاییقلارا، نؤوبه دییشدیریلرکن چالینانان زنگه باخاراق چوخ اَیلندی. بئش یاشیندا ایدی؛ پلتک، شیرین دانیشمالارییلا دا گؤیرته‌ده یولچولاری چوخ اَیلندیرمیشدی. فقط گمی، اورایا بورا اوغراییب بیر چوخ یولچو بوراخدیقدان سونرا ایستی مملکتلره یاخینلاشینجا اؤزونو بیر دورغونلوق آلدی. قالانلار بیلمه‌دیگی بیر دیلدن "حسن گل! حسن گئت!" دئمیردیلر؛ آدی دییشر کیمی اولموشدو. حسسن شکلینه گیرمیشدی.

"تعال هنا یا حسسن!" دئییردیلر. یانلارینا گئدیردی.

"روح یا حسسن…"دئیرلرسه اوزاقلاشیردی.

    حئیفایا یئتیشدیلر و اونو بیر قاتارا میندیردیلر.

Pinəçi

Rəfiq Xalid Karay

  Gəmi sahildən ayrılıb da Marmaraya doğru uzaqlaşmağa başlayınca yolçunu ötürməyə gələnlər, üzərlərindən ağır bir yük götürülmüş kimi sevindilər: "Uşaqcığaz Ərəbistanda rahatlayar" dedilər, xeyirli bir iş gördüklərinə hər kəsi inandırmış olmanın uydurma sevinciylə, ancaq könülləri hisli, evlərinə döndülər.

   Öncə atadan yetim qalan kiçik Həsən, anası da ölüncə uzaq qohumları və qonum qonşunun yardımıyla xalasının yanına, Fələstinin ucqar bir qəsəbəsinə göndərilirdi.

   Həsən gəmidə əyləndi; qır qır işləyən bucurqadlara, üstləri yazılı təcili yardım simitlərinə, qurudulacaq paltarlar kimi iplərə asılı qayıqlara, növbə dəyişdirilərkən çalınanan zəngə baxaraq çox əyləndi. Beş yaşında idi; pəltək, şirin danışmalarıyla da göyərtədə yolçuları çox əyləndirmişdi. Fəqət gəmi, oraya bura uğrayıb bir çox yolçu buraxdıqdan sonra isti məmləkətlərə yaxınlaşınca özünü bir durğunluq aldı. Qalanlar bilmədiyi bir dildən "Həsən gəl! Həsən get!" demirdilər; adı dəyişər kimi olmuşdu. Həssən şəklinə girmişdi.

"Təal hona ya Həssən!" deyirdilər. Yanlarına gedirdi.

"Ruh ya Həssən…"deyərlərsə uzaqlaşırdı.

   Heyfaya yetişdilər və onu bir qatara mindirdilər.