ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

محاکمة الغتین امیر علیشیر نواییMuhokamat ul-Lugʻatayn Alisher Navoiy

+0 بگندیم

ƏLİŞİR NƏVAYİ
Muhokamat ul-Lugʻatayn

Alisher Navoiy
 

Muqaddima

Takallum ahli xirmanining xoʻsha chini va soʻz, durri samini maxzanining amini va nazm gulistonining andalibi nagʻma saroyi, yaʼni Alisher almutaxallas bin-Navoiy... mundoq arz qilurkim, soʻz durredurkim, aning darʼyosi koʻnguldur va koʻngul mazharedurkim, jomii maoniyi juzv va kuldur. Andoqki, darʼyodin gavhar gʻavvos vositasi bila jilva namoyish qilur va aning qiymati javharigʻa koʻra zohir boʻlur. Koʻnguldin dogʻi soʻz durri nutq sharafigʻa sohibi ixtisos vasilasi bila guzorish va oroyish koʻrguzur va aning qiymati ham martabasi nisbatigʻa boqa intishor va ishtihor topar. Gavhar qiymatigʻa nechukki, marotib usru koʻpdur, hattoki, bir diramdin yuz tumangacha desa boʻlur.

Qitʼa:
Injuni olsalar mufarrih uchun,
Ming boʻlur bir diramgʻa bir misqol.
Bir boʻlur hamki, shah quloqqa solur:
Qiymati mulk, ibrasi amvol



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : اؤزبکجه, تورک دونیاسی, دیل, علیشیر نوایی,

"دده قورقود"-لا معنوی باغلیلیقلار

+0 بگندیم

"دده قورقود"-لا معنوی باغلیلیقلار

ماعاریفه حسین قیزی حاجی‌یئوا

فیلولوگییا عئلملری دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین

ادبییّاتین اینکیشاف قانونا اویغونلوقلاریندان بیری اونون فولکلورا، اؤز ایلکین منبعیینه داها فعّال شکیلده موراجیعتیدیر. فولکلور – خالقین بدیعی تفکّورونون محصولو اولان یارادیجیلیق نومونه‌لری ادبییّاتین درین، داخیلی قاتلارینا نوفوذ ائدیر، اثرلرین قورولوشونا و ایدئیا کونسئپسییاسینا طبیعی صورتده داخیل اولور. بئله بیر جهت چوخ سجییّه‌ویدیر کی، سون ایللرده ادبی تنقیدین دیقّت مرکزینده دایانان اثرلرین چوخونون ایدئیاسینا و پوئتیکاسینا فولکلورون قووّتلی تأثیرینی، فولکلور عونصورلری‌نین داخیل اولماسینی گؤروروک. 
ادبییّاتدا فولکلور تفکّورونه موراجیعت، البتّه، یئنی سجییّه دئییل. بو، ادبییّاتین خالق شیفاهی بدیعی سؤزو ایله اونون عنعنوی باغلیلیغی کیمی ایضاح اولونا بیلمز. بو باغلیلیق، بو تأثیر ادبییّاتین بؤیوک بشری وظیفه‌سیندن – اینسانا اؤز اینسانی بورجونو درک ائتدیرمک، ازلی بشری ثروتلری تصدیقله‌مک سعییندن ایره‌لی گلیر. 
آذربایجان ادبییّاتیندا، خوصوصیله پوئزییاسیندا "دده قورقود" ائپوسو ایله سسلَشن جهتلرین مئیدانا چیخماسینی دا بونونلا ایضاح ائتمک لازیم گلیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دده قورقود,

گچینِم اؤز آیاغیندان آسارلار، قوْینام

+0 بگندیم

گچینِم اؤز آیاغیندان آسارلار، قوْینام 
بأهلیلی دانانینگ اینیسی هارۇن رشیت اۇلی پاتیشا اکن. اوْل اؤز آغاسی بأهلیلی دانانی یانینا چاغیریپ: 
- آی، بأهلیلی، سن بۇ دیواناچیلیق-گدایچیلیغینگدان ال چک، اینه، سانگا خازینا، نأمه گرک بوْلسا گؤتر - دیین. 
اوْندا بأهلیلی دانا: 
- آی، پاتیشا، بیز هر نیچیک آغا-اینم بوْلساق، سنینگ پاتیشالیق بیلن قازانان مالی-دۆنیأنگدن چیگیت یالی زات درکار دأل، سن یؤنه منی اؤز گۆنۆمه قوْی - دیییپدیر-ده، اؤزۆنینگ ویرانا هوْولۇسینا اؤتأگیدیپدیر. بأهلیلی دانانینگ هوْولۇسی هارۇن رشیت پاتیشانینگ کؤشگۆنه یاقین اکن. هارۇن رشیت هر گۆن تاغتیندا اوْتۇران واغتیندا بأهلیلی دانانینگ آهی-حاسرات بیلن دادی-پریات ادیپ آغلایان غاملی سسینی اشیدر اکن. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورکمنجه, ناغیل,

فولکلور قایناقلاری

+0 بگندیم

فولکلور قایناقلاری

ماعاریفه حسین قیزی حاجی‌یئوا

فیلولوگییا عئلملری دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین 

میلّی دوشونجه، میلّی کیملیک، میلّی تاریخی جوغرافییا، میلّی معنوی ثروت ادبییّاتین باشلانغیجی اولان فولکلوردادیر. فولکلور و اونون موتیولری یازیلی ادبییّاتا مؤوضو و فورما وئریر، ادبییّاتین میلّی خاراکتئرینی موعینلشدیریر. 
فولکلورون ادبی پروسئسه هانسی شکیلده تاثیر گؤسترمه‌سی و بو پوسئسین نئجه گئتمه‌سی‌نین اؤزو سون درجه ماراق دوغوران مسله‌دیر. مین ایللر بوندان اول یارانان آغیز ادبییّاتی اؤرنکلرینی عرصه‌یه گتیرن قایناقلار موعاصیر حیاتیمیزا، ایندیکی دوشونجه طرزیمیزه نئجه اویغونلاشیب یاشاییر؟ بو گونون نثری و پوئزییاسی شیفاهی سؤز خزینه‌میزدن نئجه بارینیب بهره‌له‌نیر؟ بوتون بونلار ادبی پروسئسده اؤز علمی و بدیعی دَیرینی ساخلایان واجیب پروسئسدیر. 
فولکلورون یاراندیغی قایناقلارین بدیعی اثره تاثیری گونشین تورپاغا تاثیرینه بنزه‌ر. گونش آلمایان تورپاقدا حرارت چاتیشماز. باشقا سؤزله، نووه‌سینه فولکلور روزیگاری اسمه‌ین اثر، تعبیر جایزجه، دیستیلله اولونموش سویا بنزه‌ر. بوتون تمیزلیگینه و صافلیغینا باخمایاراق بئله سویو ایچمک اولمور. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

تورکلرده `دوغو`-نون اؤنمی

+0 بگندیم

تورکلرده `دوغو`-نون اؤنمی 

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین
    گونشین دوغدوغو طرف اولان دوغو(شرق)، تورکلرین ان چوخ اؤنم داشییان و قوتلو بیر یؤنو ایدی. چینلیلر ایسه، داها چوخ گونشین گزیندیگی بؤلگه اولان گونئیه‌ اؤنم وئریردیلر. چینلیلر دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی گونئیه چئویریر، باتییا(غربه) ساغ و دوغویا سوْل دئییردیلر. بو اینانیش، هون دؤولتیندن بیر چوخ اورتا آسیا و حتّی ایسلام-تورک دؤولتینه قدر یاییلمیشدیر. تورکلر ایسه، چینلیلرین ترسینه، دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی دوغویا دؤندریردیلر.بو سببله گؤک تورکلر دوغویا، ایلَری (ایلگرو) دئیردیلر. یعنی، "ایلری‌یه دوغرو، سونسوزلوغا" قدر دئمکدیر....

   داها سونراکی چاغلاردا دوغویا اؤن، یعنی اسکی تورکجه اؤنگ سؤزوندن تؤره‌ین اؤنگدین ده دئیلمیشدیر. چین قایناقلاری، هونلارین گؤک تورکلرین دوغونو قوتلو توتدوغونو و بو یؤنلره سلام وئردیگینی ده یازار. موغوللاردا دا بو عادت مؤوجوددور. چینگیزخانین دا سیخیشدیقجا قوتسال بیر داغ اولان بوُرکان-کالدوُن داغینا چیخیب گونشه سلام وئردیگینی بیلیریک. طبیعی اولاراق بو تؤرنلر، داها چوخ گونشین دوغدوغو زامان اولوردو. اساسن بیزیم دوغویا "گون دوغوسو" و اسکی تورکلرین "کون توغسیق" دئمه‌لری‌نین سببی ده، هرحالدا بونونلا ایلگیلی اولمالی‌ ایدی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, تورک,

تورکلرده قوتسال حئیوانلار

+0 بگندیم

تورکلرده قوتسال حئیوانلار

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین

تورکلرده قورد، اؤکوز، گئییک(مارال)، آت، آسلان، قارتال، بالیق، دوه، قاپلان، آیی، سامور" وس.حئیوانلار قوتسال ساییلمیشدیر. بو حئیوانلاردان بعضیلر "حئیوان آتا" اینانیشی ایچریسینده قوتسال وارلیقلار اولاراق دوشونولموش و جئشیدلی تورک بویلاری‌نین سویونون قایناغی اولان حئیوانلار اولاراق گؤرولموشدور.

گؤک‌تورک تؤره‌ییش دستانیندا گؤرولن قورد موتیوی، توغلار و بایراقلارین تپه‌سینده یئر آلما یولویلا بیر دؤولت سمبولو اولموشدور.(ص.115) بونون یانیندا قورد، باشچی و قورتاریجی ایشلَوینده ده قارشیمیزا چیخیر.




آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, تورک دونیاسی,

میروارید دیلبازی‌نین لیریکاسی

+0 بگندیم

میروارید دیلبازی‌نین لیریکاسی 
صافورا قولییئوا 
AMEA نیظامی آدینا ادبییّات اینستیتوتونون آپاریجی عئلمی ایشچیسی،

 فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین

      ادبییّاتیمیزدا قدیم دؤورلردن بری قادین شاعیرلریمیز آز اولماییب. مهستی گنجوی، حئیران‌خانیم، خورشیدبانو ناتوان، آغابگیم‌آغا (آغاباجی)، اومگولثوم و باشقالاری اؤز لیریک شئعیرلری ایله تاریخیمیزده ابدی یاشاییرلار. 

 میروارید دیلبازی ایگیرمینجی یوزایللیگین گؤرکملی شاعیرلریندندیر. او ائله خوشبخت صنعتکارلارداندیر کی، اوزون عؤمور یاشاییب، یئتمیش ایل سراسر یازیب-یاراتماق اونا نصیب اولوب. میروارید خانیمی کئچمیش زامانلارین قادین شاعیرلریندن فرقلندیرن باشلیجا خوصوصییت اثرلرینده ایجتیماعی مضمونون، خلقیلیک، وطنداشلیق دویغولاری‌نین بدیعی ایفاده‌سیدیر. اونون ادبی ایرثی چوخلو لیریک شئعیرلر، پوئمالار، اوشاقلار اوچون موختلیف ژانرلی اثرلردن عیبارت اولسا دا، داها چوخ لیریک شاعیر کیمی تا‌نینیب سئویلمیشدیر. 
     م.دیلبازی ادبی موحیطه ایلک دفعه1928-جی ایلده "معاریف و مدنییت ژورنالیندا چاپ ائتدیردیگی "قادینلارین حورّییتی" آدلی شئعیری ایله گلمیشدیر. قادینین سوسیال وضعیتی، معیشتده و جمعییّتده مؤوقئعیی گنج شاعیرین "بیزیم سسیمیز" (1934)، "ایلک باهار" - (1937) کیتابلاریندا اساس ایدئیا-مضموندا احاطه اولونموشدو. "قورتولوش" ،"قادین" ،"عاییشه‌‌نین آناسی" و س. شئعیرلرده قادینلار ظریف جینسه قارشی جمعیتده‌کی عدالتسیزلیکلرله موباریزه‌یه قالخیر، "بیز مگر دونیادا قولمو یاراندیق، یئتمزمی بو آجی اودلارا یاندیق" - دئیه اؤز حاقلارینی طلب ائدیردیلر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu