Manqurt (film,1990)

فردوسی‌نین شاهنامه‌سی تورکلر حاقّیندا نه‌لر دئییر؟

 آقمیرات گورگنلی

   خوراسانلی فارس شاعیری ابوالقاسیم فردوسی‌نین شاهنامه‌سینه تورکمن ادبییاتیندا اؤزل یئر وئریلیب ، اونو دوغونون ان گؤرکملی شاعیری و اثرینی ایسه بؤیوک ائپوس دئیه تانیتدیریلیب. تورکمنیستانین  یوکسک اؤیرتیم یئری، بیلیم یوردونون دیل فاکولته‌سینده بو فارس اثری حاقّیندا گئنیش اؤلچوده دانیشیلیر. آزادی آدینداکی مرکزی کیتابخانانین دیوارلاریندا شاعیرین اؤزو و اثرلرینی آنلادان شکیل‌لر قازیلیبدیر. دوغروداندا بو "فارس شاه"اثرینه بئله چوخ اؤنم وئرمک بیزیم میلّتین نیینه گره‌ک؟

    فارس ادبییّاتچیلاری شاهنامه پوئزییاسینی ایران (اوخو فارس) میفولوگییاسی اساسیندا یارانان اولو مانومئنتال دئیه تانیملاییرلار. اثرین یازیلیشینا گؤره بئله بیر روایت وار: " تورک حؤکومدارلاریندا غزنه‌لی سولطان ماحمود "ایران-توران" تاریخی حاقّیندا بیر اثر یازیلماسینی بویورموش. ایلک شاهنامه اثرینی 996-نجی ایلده مرولی "مسعودی مروزَی" یازماغا باشلار، اوندان سونرا "دقیقی" بو ایشی داوام ائدر، دقیقی اؤلندن سونرا فردوسی ایش باشینا گئچر. فارسلارین اویدوردوغو روایت‌لره گؤره سولطان ماحمود اثرین هر بئیتینه بیر آلتین وئره‌جگینی وعده ائتمیش. فردوسی اؤز "شاهنامه‌سینی" یازیب سولطانا سونار. سولطان ماحمود اثر ایله  تانیش اولاندان سونرا، اونو بگنمز، آلتین یئرینه گوموش درم (درهم) وئرر، فردوسی بونو گؤروب، سولطانین آدینا آشاغیلاییجی قوشغو قوشوب، قورخوسوندان باشقا یئره قاچیب گئدر. آرادان بیر نئچه واخت گئچندن سونرا، سولطان ائتدیگی ایشیندن پئشمان اولوب آلتینلاری یوللایار. یوکلو کروان شهرین بیر دروازه‌سیندن گیرنده، آداملار دونیادان گئدن فردوسینی قویلاماق اوچون، اوبیری دروازه‌سیندن چیخیب گئدرمیشلر. شاعیرین قیزی ایسه گؤندریلن آلتینلاری گئری قایتارار.

Ferdusinıñ Şah-naması Türkler hakında näme diyyär?

 Akmırat Gürgenli

 Horasanlı pars şahırı Abulkasım Ferdusinıñ Şah-namasına Türkmen edebiyatında has orun berilip, onı gündogarıñ iñ görnükli şahırı ve eserini bolsa beyik epos dilip tanadılyar. Türkmenistanıñ yokarı okuw jaylarında, universitetdir dil institutında bu pars eseri hakında giyñ möçberde gürrüñ edilyär. Azadı adındakı merkezi kitaphananıñ diywarlarında şahırıñ özi we eserlerini añlatyan suwratlar gazlıpdır. Dogurdanam bu "pars şa" eserine şeyle köp üns bermek biziñ milletimize nämä gerek?

 Pars edebiyatçıları şahnama poeziyasını Eyran (oka pars) mifologiyası esasında dörän ulı manumental diip sıpatlandıryarlar. Eseriñ döreyşi barasında şeyle gürrüñ bar:" Türk hökümdarlarında Gaznalı soltan Mahmıt "Eyran-Turan" tarıhı hakında bir eser yazılmasını buyranmış. İlki şah-nama eserini 996-njı yılda Marılı "Mesudi Märwäzi" yazıp başlayar, ondan soñ "Dakıkı" bu iyşi dewam etyär, Dakıkı ölenden soñ Ferdusi iyş başına geçyär. Parslarıñ toslan rowayatlarına görä soltan Mahmıt eseriñ her beytine bir altın berjegini wada berenmiş. Ferdusi öz "Şah-namasını" yazıp soltana hödürleyär. Soltan Mahmıt eser bilen tanış bolanda soñ, onı halaman, altın yerine kümüş derem (derhem) berenmiş, Ferdusi munı görüp, soltanıñ adına yazgarıjı goşgı goşup, gorkusından başga yere gaçıp gidenmiş. Aradan bir näçe wagıt geçenden soñ, soltan öz eden iyşinden puşman bolup altınları yollayar. Yükli kerwen şäheriñ bir derwezesinden girende, dünyäden öten Ferdusini jaylamak üçin, adamlar ol bir derwezesinden çıkıp baran, şahırıñ gıyzı bolsa iyberilen altınları ıyzına gaytaranmış.

افغانستان‌ده‌گی تورکی مطبوعات‌نینگ قیسقه‌چه تاریخی

یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی

افغانستان‌ده مـطـبـوعـات تـاریـخی رسمی صورت‌ده، امیر شیر علی‌خان حـکمدارلیگی پیتی‌ده «شمس النهار» نـاملـی جـریـده‌نینگ نشـرگـه ایـتـیـلیـشـی بـیـلـن باشله‌نسه هم، انه شو دولتی مطبوعات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بیرینچی رُبعی‌نینگ سونگی‌گه‌چه، فقط‌گینه اولکه پایتختی بولگـَچ کابل‌ده خاص بیر نرسه‌گه ایله‌نیب کیتگن ایدی. شوکبی محمود طرزی محرریتی آستیده کابل‌ده اوز ایش و فعالیتینی باشله‌گن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شمسی ییل‌نینگ میزان آیی، اکتوبر ۱۹۱۱ موقوت نشریه‌سی، همده «امان افغان»، (۲۲ حمل ۱۲۹۸ هجری- ۱۲ اپریل ۱۹۱۹) نشریه‌سی هم انه شو وضعیت‌گه ایگه ایدی

تورکمنستانین مرکزی بانکی پول‌لاری

TÜRKMENISTANYN MERKEZI BANKY 

 حاضیرلایان:عباس ائلچین

 Oguz Han

اوغوزخان

  Gorgut Ata

دده قورقوت

Görogly Beg

کور اوغلو

 Magdymguly Pyragy 

مختومقلی فراغی

 Soltan Sanjar

سولطان سنجر

 Togrul Beg

طوغرول بیگ

تورکمن آتالارسؤزو (آتالار نقلی)

درله‌ییب کؤچورن: عباس ائلچین

Adam ýerde ýaşaýar, emma adamyň göwni asmanda perwaz urýar.

آدام یئرده یاشایار، آمّا  آدمین کؤنولو گؤیلرده اوچار

Adamy adam eden ylymdyr.

آدامی آدام ائدن بیلم‌دیر.

Adamyň akyllysy dil öwrener.

آدامین عاغیللیسی دیل اؤیره‌نر.

Adamyň borjy – bilmekdir.

آدامین بورجو بیلمکدیر.

Adamyň ilkinji Watany-da enedir.

آدامین ایکنجی وطنی ده آنادیر.

Aglasa enem aglar, galany ýalan aglar.

آغلاسا آنام آغلار، قالانی یالان آغلار.

Agyr zamananyň hem ýeňil günleri bolýandyr.

آغیر زامانانین هم یونگول گونلری اولار.

Akyl nämäni buýursa, dil şony diýer.

عاغیل نمنه‌نی بویورسا، دیل اونو دئیر.

Akyl uly güýçdür.

عاغیل بؤیوک/اولو گوجدور.

Akyl ýaşda bolmaz, başda bolar.

عاغیل یاشدا اولماز، باشدا اولار.

Alanyňda – bir eliň bilen al, bereniňde – iki eliň bilen ber.

آلاندا بیر الین ایله آل، وئرنده ایکی الین ایله وئر.

Alym bolmak aňsat, adam bolmak kyn.

گوراوْغلی‌نینگ دؤره‌یشی (تورکمنچه) 

  
Göroglynyň Döreýşi     

   Gadym zamanlarda Çandybil diýen bir ýurt bardy. Ol ýurtda beýik-beýik dört dag bardy. Onsoň oňa Çardagly Çandybil hem diýýärdiler. Halkynyň köpi çarwady, düýe, at, garamal bakardy, Aral derýasyndan suwa ýakardy, Özi türkmeklerdi. Häkimine Jygaly beg diýerdiler.
Onuň,Genjim beg, Mömin beg, Ady beg diýen ogullary bardy. Genjim aýallydy, mallydy ýöne gaty gysganç-dy. Ol malyny köpeldip, başga ýurtlar bilen söwda ederdi. Zadyny özi iýip-içmezdi, başga dogan-garyadaş, dost-ýarlaryny çagyryp, hezzet-hormat etmezdi. Her günde goýun-geçisiniň sürülerinde ençemesini möjek ýaryp, gara läş edip giderdi. Şonda-da Genjim olary çopana bermezdi.
Mömin bolsa ne sag, ne dälidi, üstesine-de gözi şulludy.Onuň özi juwana ýaly, işleýşi eşek ýaly, iýşi sygyr ýaly. Däliligi tutanda, aglamaly ýerde gülübirdi. Biri bir zat sorasa, turup ötägiderdi. Muny öýlendirjek bolsalar, ilki özi almady,soň bolsa oňa gyz beren bolmady.Muňa bolsa onun kellesiniň kel ýany hem gijemedi.
Şunlukda, bu öýlenmän galybersin.