آذربایجان پادشاهلاری

جلیل محمدقلی‌زاده

     هردن بیر منیم خیالیما بیر بئله شئی گلیر: 

  آذربایجاندا نئچه پادشاه وار؟ 

       بو باره ده آلمانییا سیاحی رئینقارت و اینگیلیس سیاحی بئككئر كیتابلاریندا یازدیقلاری معلومات بیر-بیریله موختلیفدیر. 

       رئینقارت سیاحتنامه‌سی‌نین 65-جی صحیفه سینده یازیر كی، آذربایجاندا 2522 پادشاه وار، آما بئككئرین سیاحتنامه‌سی‌نین 125-جی صحیفه‌سیندن آنلاشیلیر كی، آذربایجاندا 2323 پادشاه وار. 

       همین ایكی سیاحین آراسیندا كئچن ایل بو مسله‌نین باره‌سینده سوال-جاواب وار ایدی: رئینقارت آلمانییادا چیخان  " ترینخئن "  قزئتینده یازدیغینا بئككئر اینگیلتره‌ده چیخان  " تایمس "  قزئتی ایله جاواب وئرردی. 

       آخیردا معلوم اولدو كی، بئككئر آذربایجانین نمین آدیندا ویلایتینی نظره آلماییب و بورانین پادشاهلارینی حسابا داخیل ائلمه‌ییب و بو سببدن بئككئرین حسابیندا آذربایجان پادشاهلاری نین سایی 199 قدر اسكیك چیخیب

   " موللا نصرالدین " دن 14 یاش بؤیوك اولان ساتیریك نشر نومونه سی -  " شبنامه "  

  پروانه محمّدلی 

  فیلولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

   " موللا نصرالدین "  ژورنالی‌نین آذربایجان مطبوعاتی تاریخینده ایلك ساتیریك مطبوع اورقانی اولدوغو عئلم عالمینه چوخدان بللی‌دیر. ایستر-ایسته‌‌مز منطیقی بیر سوال یارانیر؟ گؤره‌سن  " موللا نصرالدین " نه قدر آنا دیلینده اونا بنزر بیر مطبوع نومونه سی وار ایدیمی؟ و  " موللا نصرالدین " نین یارادیجیسی میرزه جلیلین او باره ده معلوماتی اولوبمو؟ 

 ساتیریك سؤزون جاذیبه‌سی

 فاتیمات محمدووا،

كولتورولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

  گؤرمه! - باش اوسته، یومارام گؤزلریم.  

  دینمه! - موطیعم، كسرم سؤزلریم.  

  بیر سؤز ائشیتمه! - قولاغیم باغلارام.  

  گولمه! - پئكی، شام وسحر آغلارام.  

  قانما! - باجارمام، منی معذور توت، 

  بؤیله‌جه تكلیفی-محالی اونوت!  

  قابیلی-ایمكانمی اولور قانماماق؟!  

  معجمری-نار ایچره اولوب یانماماق؟ 

      بو غریبه  هاوالی بدیعی - سینتاكتیك كونستروكسییا ائله بیر نیدایا كؤكله‌نیب كی، بو نیدا صابیر دئمكدیر. بیر عصردن آرتیقدیر كی،  " معجمری - نار "  ایچینده یانا - یانا یازیلمیش  "  هوپ‌هوپ‌نامه "  دوشونن و دوشونمك ایسته‌ین اوخوجوسونون الیندن دوشمور. چونكی دونیاداكی هر شئی ائله سؤزدور. شعئیری قیدالاندیران دیل نتیجه اعتیباریله تاریخدیر. و تاریخ پوئتیك سؤزون تجسسوم اولوندوغو زاماندیر. اینسان یارادیجیلیغی‌نین هر بیر محصولو كیمی پوئزییا دا تاریخین یئتیشدیرمه‌سیدیر. ساتیریك پوئزییا زامانین و مكانین یئتیرمه‌سی اولاراق اؤزونده زامانا خوصوصی موناسیبتی احتیوا ائدیر. آیدین، معنالی، غریبه  بیر دینامیكا ایله یازماغا قادیر اولان صابیرین یارادیجیلیغی آذربایجان خالقی‌نین آفوریستیك تفككورونو، ایفاده طرزینی ائله بیر اوستالیقلا عكس ائتدیریر كی، ادبی - بدیعی دیلیمیزین گؤزللیگی قارشیسیندا مات قالیرسان:

..........

جلیل محمدقولوزاده و میللی ایدئیا

 سونا ولی‌یئوا  

  فیلولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

        19. عصرین سونو 20. عصرین اوللری آذربایجانین بدیعی-ائستئتیك و ایجتیماعی فیكیرینده‌‌‌ میللی اویانیش، اؤزونودرك، ایستیقلال دوشونجه‌لری‌نین جوجرمه‌سی پروسئسلری‌نین رئنئسانس دؤورو حساب اولونور. میرزه جلیلین همین دؤورده ادبی-ایجتیماعی موحیطه گلیشی ایله بو پروسئس داها دا سورعت‌لنمیش و میللی ایدئیا گئتدیكجه كوتلوی‌له‌شه‌رك مینلرله اینسانین فیكیر دونیاسینا حاكیم كسیلمیشدیر.  

صابیر خاطیره لرده

ای داد بیداد اردبیل

   میرزه علی اكبر صابیرین بئله بیر شئعیری وار. بو شئعیر بیر موناسیبتله یازیلمیشدی كی، اوندا منیم ده ایشتیراكیم اولموشدور............

ÖZBEK MİZAHINDA NASRETTİN HOCA TİPİ VE FIKRALARI

The Anecdotes and Figure of Nasreddin Hodja in Uzbek Humor

اؤزبك میزاحیندا نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری

اؤزت

  میزاحی اورونلر، یارادیلدیغی توپلومون زكاسینی، اَلشدیرل یؤنونو، توپلومسال و اخلاقی دیَرلرینی سؤزلو گله‌نگین ان قیسا یوللاری قوللاناراق آچیقجا اورتایا قویماقدادیر. تورك سؤزلو كولتورونون تمل عونصورلاری ایچینده یئر آلان گولمه‌جه‌لر، تورك دونیاسی‌نین اورتاق دیَرلرینی و توركلرین اولایلارا اؤزلرینه اؤزگو باخیشینی گؤسترمه‌سی باخیمیندان اؤنم ایفا ائتمكده‌دیر.  

  توركلرین میزاح آنلاییشینی آچیق بیر شكیلده سرگیله‌ین گولمه‌جه‌لرین ان تانینمیش تیپی نصرالدین خوجادیر. بو مقاله‌نین قونوسو، دیگر تورك بویلاریندا اولدوغو كیمی، اؤزبك توركلرینده ده میللی بیر تیپ حالینا گلمیش اولان نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری‌دیر. مقاله‌ده اؤنجه‌لیكله، اؤزبك توركلری آراسیندا آنلاتیلان نصرالدین خوجا گولمه‌جه‌لری‌نین یاراتیلدیغی اورتامین داها یاخشی آنلاشیلماسی اوچون، اؤزبك میزاحینداكی  " آسكییه " ،  " لاف "  و  " لطیفه "  تورلری تانیتیلمیش و بو تورلرین گئنل اؤزللیكلری بلیرلنمیشدیر. اؤزبكلر آراسیندا  "آفندی "  اولاراق بیلینن نصرالدین خوجا تیپینه گئچمه‌‌دن اؤنجه اؤزبك گولمه‌جه‌لرینده‌كی محللی تیپلر حاققیندا بیلگی وئریلمیشدیر. داها سونرا، نصرالدین خوجا تیپی و اونا باغلی اولاراق آنلاتیلان اؤزبك گولمه‌جه‌لر ی‌نین اؤِزونه خاص اؤزللیكلری دیَرلندیریلمیشدیر.

     آچار سؤِزلر: گولمه‌جه،لطیفه، نصرالدین خوجا، میزاح(یومور)، اؤزبك میزاحی.

تبریزدن كازانا، او بیزیم خوجامیز 

 یازان: محمت آیجی 

كؤچورن:عباس ائلچین

   تورك دونیاسی‌‌نین ان بؤیوك اورتاق كولتورل دگرلریندن بیری نصرالدین‌خوجا دیر. بوگون اؤزبكیستاندان تاتاریستانا، قاقائوزیادان دوغو توركیستانا بیزیم خوجامیز دئییرلر! 

       ریوایته گؤره تستیچی(كوزه‌چی) شارمامات عاییله‌‌سی‌‌نین اوشاغی اولمامیش. ار  آرواد ایللر ایلی اوغول حسرتی ایله یانیپ توتوشموشلار، گئتمه‌دیكلری حكیم، ایشلتمه‌دیكلری  درمان ، یاخمادیقلاری توتسو، باش‌وورمادیقلاری شامان قالمامیش آما، آللاه بو، وئرمه‌یینجه وئرمیر. بو دا بیر ایمتیحان‌دیر دئیه حسرتلری‌‌نین آتشینی قونداقلاییب باغیرلارینا باسمیشلار، یانا یاخیلا قوجالمیشلار. قوجا دا اولسا تستیجی شارماماتین آروادی آللاهدان بیر اوشاق وئرمه‌سی اوچون، بیر گئجه سحره  قدر دوعا ائتمیش، گؤزیاشی تؤكموش، سجّاده‌سی سویا كسمیش. سحر، هر گون اولدوغو كیمی شارمامات، ائوده دوزلتدیگی تستیلری، قابی، قاجاغی، ایشله‌مه‌لی كوپلری یوكله‌‌ییب بازارا آپارمیش. یوكلری ایندیریپ سیرایا دوزركن بؤیوك كوپلردن بیری‌‌نین ایچیندن بیر كؤرپه گولمه‌سی گلمیش........

ایرواندا آذربایجان مطبوعاتی نین تمل داشی:  " لک-لک "  ساتیریک ژورنالی 

  شفق ناصیر 

  ژورنال بوتؤولوکده ادبیات ساحه‌سینه بوتون سایلاریندا گئنیش یئر وئرمیشدیر.  " لک-لک " ،  " هردم‌خیال " ،  " یئتیم جوجه " ،  " کئیفلی " ،  " جیننی " ،  " شئیطان "  ایمضالی شئعیرلرین مؤوضوسو سویداشلاری‌نین معنوی حیاتیندا مدنی گئری‌لیگین تنقیدی و ایفشاسینا  حصر ائدیلمیشدیر.  اکثر سایلاردا  " تاققیلتی "  باشلیغی ایله وئریلمیش دؤردلوکلر اؤزلوگونده گئنیش بیر مؤوضونو عکس ائتدیرمه‌سه‌ده، خالقین دیقتینی جمعیتده مؤوجود اولان ایجتیماعی قوصورلارا یؤنلدیر. بونلاردان بیر نومونه‌: 

  غرق اولمالی اولسان‌دا 

  دنیزلرده بوغولسان، 

  هئچ اولماسا دا مومکون 

  اگر ساحیله چیخماق. 

  نامرد الینه وئرمه الین، 

  ترکی-حیات ائت، 

  نامرد الینی توتماقدان 

  افضلدی بوغولماق. 

  بورادا ایفاده اولونان دنیز ....

 چاغداش ساتیریك شاعیر: بابا پونهان   

  آتابابا سئییدعلی اوغلو مددزاده 1948-جی ایل نویابر آیی نین 5-ده باكی شهرینده دونیایا گؤز آچیب.1955-جی ایلده محمد امین رسولزاده قصبه سینده كی  99 سایلی مكتبین بیرینجی صینفینه گئدیب. 1963-جو ایل 8-جی صینیفی بیتیریب. همین ایل باكی رابیطه  تئخنوكومونا داخیل اولوب. 1967-جی ایل اییون آییندا تئخنیكومون مأذونو اولوب، آوقوست آییندا باكی مئتروپولیتئنینده مئكانیك وظیفه سینده ایشله مه یه باشلاییب.