+0 بگندیم
ایرواندا آذربایجان مطبوعاتی نین تمل داشی: " لک-لک " ساتیریک ژورنالی
شفق ناصیر
ژورنال بوتؤولوکده ادبیات ساحه‌سینه بوتون سایلاریندا گئنیش یئر وئرمیشدیر. " لک-لک " ، " هردم‌خیال " ، " یئتیم جوجه " ، " کئیفلی " ، " جیننی " ، " شئیطان " ایمضالی شئعیرلرین مؤوضوسو سویداشلاری‌نین معنوی حیاتیندا مدنی گئری‌لیگین تنقیدی و ایفشاسینا حصر ائدیلمیشدیر. اکثر سایلاردا " تاققیلتی " باشلیغی ایله وئریلمیش دؤردلوکلر اؤزلوگونده گئنیش بیر مؤوضونو عکس ائتدیرمه‌سه‌ده، خالقین دیقتینی جمعیتده مؤوجود اولان ایجتیماعی قوصورلارا یؤنلدیر. بونلاردان بیر نومونه:
غرق اولمالی اولسان‌دا
دنیزلرده بوغولسان،
هئچ اولماسا دا مومکون
اگر ساحیله چیخماق.
نامرد الینه وئرمه الین،
ترکی-حیات ائت،
نامرد الینی توتماقدان
افضلدی بوغولماق.
بورادا ایفاده اولونان دنیز، اینسانین ساحیله چیخماق جهدی حیاتدا دوزگون یول سئچمه‌سی معناسیندا ایفاده اولونموشدور. بونونلا دا مؤلیف اینسانا مردلیک، موباریزلیک روحونو آشیلاماغا چالیشیر، ایجتیماعی شوعورا تاثیر ائدیر، نامردین بدخاه اوبرازینی چکیر. بئله ییغجام، ساده فیکیرلرده مؤلیف ایجتیماعی شوعورا تاثیر ائتمه‌یه چالیشیر. اویادیجی تاثیره مالیک اولان بو فیکیرلر طبیعی کی، اینسانلارین حیاتیندا موعین معنادا اهمیت کسب ائدیردی. بو " تاققیلتیلار " غفلتده اولان میللتین اویانیب اؤز حالینی دوغرو-دوزگون درک ائتمه‌سی، اونلاردا یئنی‌لیگه هوس اویاتماسی باخیمیندان اوغورلو تاپینتیلار اولاراق یاددا قالیر.
ژورنالین سایلاریندا وئریلمیش " سیاسی لوغت‌لر " ده ایرانین سیاسی حیاتیندا باش وئرن حادیثه‌لر دیقته چاتدیریلیر. عومومیتله، ایران حیاتینی، جنوبلو سویداشلاری‌نین ایجتیماعی حاللارینی " لک-لک " ده اؤز نؤوبه‌سینده رئاللیق پریزماسیندان ایشیقلاندیریر. مکتوب فورماسیندا وئریلن فئلیئتون، ساتیریک مقاله و خبرلر - " تیفلیسدن مکتوب " ، " ماکودان " ، " اوردوباد " ، " گنجه " ، " مرنددن مکتوب " یازیلاری " لک-لک "این یاییلما آرئالی‌نین، نوفوذونون گئنیش اولماسینا، هم ده زامانیندا آکتوال اولان مسله‌لره یئنی فورما و مضموندا موناسیبت بیلدیرمه‌سینه گؤره بؤیوک ماراغا قادیردیر.
ژورنالین اونونجو سایینا " لک-لک " جان وئریر " آدلی اوشاقلار اوچون نظمله یازیلمیش بیر کیتابچا دا علاوه اولونموشدور. بو آللئقوریک حئکایتده گؤزوباغلی خالقین بوتون ایجتیماعی پروبلئملرینه موناسیبت بیلدیریلیر. ژورنال علمدن، تحصیلدن محروم اولان بالالارین آجی عاقیبتینی سؤیله‌ییر. قوماربازی، شراب‌خورو تنبئه ائدیر. جمعیتین عیب‌لرینی آچماقلا اوشاقلاری گؤزوآچیق، علملی، تحصیللی اولماغا سسله‌ییر.
اؤزونون فعالیتی دؤورونده هر جوره چتینلیکلرله اوزله‌شن ج.عسگرزاده ژورنالین نشرینی داوام ائتدیره بیلمه‌یه‌جکلرینی باشا دوشوردو. جمعی بیر نؤمره‌دن سونرا، 12-جی ساییندا ژورنال " ایخطار " باشلیغی ایله اوخوجولارینا موراجیعت‌له یازیردی:
" بعضی سبب‌لره گؤره بیر نئچه نؤمره دن سونرا داها " لک-لک " مجموعه سی چیخماییب، اونون عوضینده " لک-لک " موشتری‌لرینه یئنیدن نشر ائدیله‌جک " چینقی " نامیندا مجموعه گؤندریله‌جکدیر. مؤحترم موحریرلریمیز و قارئلریمیز همین " لک-لک " مجموعه‌سی‌نین قاپانیلماسینی نشریه‌میزین تنززولونه حمل ائتمه‌ییب، بلکه " لک-لک " عوضینه داها دا موکممل بیر صورتده چیخاراق " چینقی " مجموعه‌سینی نفیس کاغیذ اوزرینده درج ائدیلیب، داها پارلاق و مؤحکم اولماسینی نظره آلمالیدیرلار.
بو یئنی نشر اولونان " چینقی " مجموعه‌سی علی محزون حاجی زین‌العابدین‌زاده و " لک-لک " مودیرلریندن جاببار عسگرزاده‌نین تحتی-مودیریت‌لرینده اولوب، ایروانین بیر نئچه معاریف‌پرور جاوانلاری نین ماددی و معنوی کؤمکلیکلری ایله نشر اولوناجاق.
عوموم قارئلردن توقع اولونور کی، اگر " چینقی " مجموعه‌سی نشری بیزدن آسیلمایان سبب‌لره گؤره بیر نئچه هفته تاخیر اولونارسا، صبیرسیزلیک ائتمه‌ییب، بیزلری معذور توتسونلار. " لک-لک " اعلانینی درج ائدن قزئته‌لردن توقع اولونور یئنیدن یازدیغیمیز قرار ایله " چینقی " مجموعه‌سی‌نین اعلانینی وئرسینلر " .
بو، اصلینده بیر ایستعفا خبردارلیغی‌ایدی. اونون باغلانیلماسی سببلری اؤز شرحینی تامام آچماسا دا، مسله‌نین باشقا بیر طرفی، ژورنالین یئنی آدلا، هم ده داها موکممل، پارلاق بیر شکیلده اوخوجولارینا تقدیم ائدیلمه‌سی وعدی، ایستگی ماراقلا قارشیلانیر. بو باره ده بیر قدر سونرا.
بورادا بیر حاشیه:
بو گون آذربایجان دؤوری مطبوعاتینا دایر بیبلیوقرافیق گؤستریجیلری تدقیق ائده‌رک اوزه چیخاران بیر سیرا تدقیقاتچی عالیملریمیزین، او جومله‌دن ن.آخوندوو، ز.موصطافایئوا، س.روستمووانین موختلیف ایللرده نشر ائتدیردیکلری بیبلیوقرافییا کیتابلاریندا بعضی مطبوعات گؤستریجیلری نین آدلارینا راست گلمه‌سک‌ده، اینقیلابا قدرکی و اینقیلابدان سونراکی دؤوری مطبوعاتدا اونلاردان بیر چوخو حاقدا معلوماتلارلا قارشیلاشیریق. بو، هر شئیدن اول مؤلیفلرین اؤزلری‌نین ده قئید ائتدیگی کیمی، آختاریش مکانلاریندا، آرخیولرده، کیتابخانالاردا نوسخه‌لری الده اولان دؤوری مطبوعات نومونه‌لری اساسیندا توپلانیلاراق ترتیب اولونوب. اونلار نوسخه‌لری الده اولمایان مطبوعاتین ساده‌جه آدلارینی قئید ائدیبلر. گؤرکملی تدقیقاتچی ق.محمدلی ایرواندا نشر اولونان " جاوانلار شوراسی " ، " رنجبر " ، " زنگی " کیمی قزئتلرین موختلیف سایلاریندا گئدن یازیلاردان نومونه‌لر گؤسترمیشدیر. دئمه‌لی، ایرواندا نشر اولونموش بو قزئتلرین بعضی نوسخه‌لری (بلکه ده هامیسی) بیر زامان ماددی دلیل کیمی موحافیظه اولونوب کی، ق.محمدلی اونلارا موراجیعت ائدیب. تدقیقاتچی بو جور قییمتلی، صحیح معلوماتلاری اؤزونون ده یازدیغی کیمی اساسن موسکوا، لئنینقراد، کازان و باشقا شهرلرین آرخیو و کیتابخانالاریندا آپاردیغی آختاریشلاردا الده ائتمیشدیر.
قاییداق " لک-لک "این عاقیبتینه. ژورنالین باغلانماسینا سبب نه ایدی؟ تکجه ماددی-تئخنیکی چتینلیکلرمی؟ ژورنالین ایلک سایلاریندان دا گؤرونور کی، اونون صاحیبلری اؤز قوووه‌لرینی خالقین معاریف‌لنمه‌سی، مدنی گئریلیگی‌نین آرادان قالدیریلماسی یولوندا موباریزه‌یه صرف ائتمیشدیلر. بو معاریف‌پرور ضیالیلار نه‌یین باهاسینا اولورسا-اولسون، هانسی چتینلیکلرله اوزلشسه‌لر‌ده ایرواندا بیر کیچیجیک مجموعه ایله خالقین گؤزونون آچیلماسینا، میللی شوعورونون فورمالاشماسینا خیدمت ائتمه‌یه چالیشیردیلار. " لک-لک "این باغلانماسی‌نین اوبیئکتیو سببلری یقین کی، گله جک تدقیقاتلاردا آراشدیریلاجاقدیر.
ایخطارین ائله ایلک جومله‌سیندن‌ده معلوم اولدوغو کیمی " لک-لک "این یئرینه " چینقی " آدیندا مجموعه نشر اولوناجاغی نظرده توتولوردو. دئمه‌لی، " لک-لک " این قاپانماسینا سبب تکجه ماددی چتینلیک دئییل، خبردارلیقدا بیلدیریلدیگی کیمی، اونون عوضینده داها موکممل و پارلاق اولاجاق " چینقی " مجموعه‌سی‌نین نشر اولوناجاغی فیکری ایدی. م.میرفتوللایئوین کؤنوللو صورتده ژورنالدان ایستعفا وئرمه‌سی، سون نؤمره‌نین ایلک صحیفه سینده بو باره ده مجموعه نین اوخوجولارینا آچیقلاماسی ایلک نؤوبه ده ج.اجگرزاده ایله یوللاری نین آیریلماسینا بیر ایشاره دیر. چونکی اونلار حیاتا یئنی قدم قویاجاق " چینقی " نی اولکی بیرلیک، گوج ایله آرایا-عرصه‌یه گتیرمگی دوشونمه‌دن، نظره آلمادان آیریلمیشلار. بو دا " لک-لک " این باغلانماسی ایله علاقه‌دار وئریلمیش خبرین ج.عسگرزاده یه مخصوص اولماسینی ثوبوت ائدیر. او، " چینقی " نی م.میرفتوللایئوله دئییل، علی محزون زئینالابدین‌زاده ایله بیرگه و ایروانین بیر نئچه معاریف‌پرور جاوانلاری نین ماددی و معنوی کؤمکلیکلری ایله نشر اولوناجاغینی نظرده توتوردو. باشقا بیر طرفدن ژورنالین 11 سایی نین هر بیرینده عنوان م.میرفتوللایئوین دوکانی قئید ائدیلدیگی حالدا، " لک-لک " این سونونجو - 12-جی سایی نین عنوانی ایروانین " لویس " مطبعه‌سی گؤستریلیردی. سؤزون بو مقامیندا بئله بیر سواللا قارشیلاشیریق: " چینقی " آدیندا ژورنال نشر اولونوبمو؟ بعضی آراشدیرمالاردا اونون نشری ایله باغلی هله‌لیک بیر خبره، فاکتا راست گلمه‌سک ده بونونلا باغلی قطعی فیکیر سؤیله مک ده مومکون دئییل. بورادا ایللر اؤنجه دؤولت آرخیوینده آراشدیرمالار آپاردیغیم زامانلاردا واختیله اورادا چالیشان ائرمنی اصیللی ایشچیلرین خیانتی نتیجه‌سینده ایروان قوبئرنییاسی ایله باغلی خئیلی سندلرین، تورک دیلینده اولان ال‌یازمالارین، شجره تاریخینی یاشادان سندلرین، چاپ محصوللاری نین محو ائدیلدیگی حاقیندا صؤحبتلرین شاهیدی اولدوغومو خاطیرلادیم. ایندی دوشونورم کی، بلکه سوراغیندا اولدوم " چینقی " نین، بو گون تکجه آدلاری بللی اولان باشقا نشرلرین ده وارلیغی مؤوجود اولوب. گومان کی، اونلار دا ائرمنی قیسقانجلیغی‌نین، خیانتی نین قوربانی اولوب. اوزدن‌ایراق قونشولاریمیز قربی آذربایجانداکی حیاتیمیزی، یاشام تاریخیمیزی اوزون ایللر مرحله -مرحله محو ائدیبلر. آما بو بیر حقیقتدیر کی، تاریخین چوخ-چوخ درینه ایشله‌میش کؤکونو محو ائتمک مومکونسوزدور. دونیانین بیر چوخ اؤلکه‌لرینده، ائله کئچمیش س‌س‌ری اراضیسینده آرخیولرده، کیتابخانالاردا قدیم تورپاغیمیز اولان قربی آذربایجانین ایجتیماعی-سیاسی، ایقتیصادی، مدنی تاریخی ایله باغلی سندلر موحافیظه اولونور. ماددی، فیزیکی محو اولمادان ساوایی، اینسانا مدنی-معنوی ایتیرمه‌لر بلکه داها چوخ عذاب وئریر. چونکی اونلار تاریخیمیزین ادبی-مدنی آبیده‌لریدیر. اونلاری آراییب-آختارماق، دیللندیرمک وطن‌پرور اؤولادلارینی، تدقیقاتچیلارینی گؤزله‌ییر. بو ایستیقامتده چالیشماق، آختاریشلار آپارماق ان باشلیجاسی او تورپاقدا اویویان بابالاریمیزین روحو قارشیسیندا معنوی بورجوموزدور.
کؤچورن:عباس ائلچین
