تورکلرده `دوغو`-نون اؤنمی 

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین
    گونشین دوغدوغو طرف اولان دوغو(شرق)، تورکلرین ان چوخ اؤنم داشییان و قوتلو بیر یؤنو ایدی. چینلیلر ایسه، داها چوخ گونشین گزیندیگی بؤلگه اولان گونئیه‌ اؤنم وئریردیلر. چینلیلر دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی گونئیه چئویریر، باتییا(غربه) ساغ و دوغویا سوْل دئییردیلر. بو اینانیش، هون دؤولتیندن بیر چوخ اورتا آسیا و حتّی ایسلام-تورک دؤولتینه قدر یاییلمیشدیر. تورکلر ایسه، چینلیلرین ترسینه، دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی دوغویا دؤندریردیلر.بو سببله گؤک تورکلر دوغویا، ایلَری (ایلگرو) دئیردیلر. یعنی، "ایلری‌یه دوغرو، سونسوزلوغا" قدر دئمکدیر....

   داها سونراکی چاغلاردا دوغویا اؤن، یعنی اسکی تورکجه اؤنگ سؤزوندن تؤره‌ین اؤنگدین ده دئیلمیشدیر. چین قایناقلاری، هونلارین گؤک تورکلرین دوغونو قوتلو توتدوغونو و بو یؤنلره سلام وئردیگینی ده یازار. موغوللاردا دا بو عادت مؤوجوددور. چینگیزخانین دا سیخیشدیقجا قوتسال بیر داغ اولان بوُرکان-کالدوُن داغینا چیخیب گونشه سلام وئردیگینی بیلیریک. طبیعی اولاراق بو تؤرنلر، داها چوخ گونشین دوغدوغو زامان اولوردو. اساسن بیزیم دوغویا "گون دوغوسو" و اسکی تورکلرین "کون توغسیق" دئمه‌لری‌نین سببی ده، هرحالدا بونونلا ایلگیلی اولمالی‌ ایدی.

تورکلرده قوتسال حئیوانلار

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین

تورکلرده قورد، اؤکوز، گئییک(مارال)، آت، آسلان، قارتال، بالیق، دوه، قاپلان، آیی، سامور" وس.حئیوانلار قوتسال ساییلمیشدیر. بو حئیوانلاردان بعضیلر "حئیوان آتا" اینانیشی ایچریسینده قوتسال وارلیقلار اولاراق دوشونولموش و جئشیدلی تورک بویلاری‌نین سویونون قایناغی اولان حئیوانلار اولاراق گؤرولموشدور.

گؤک‌تورک تؤره‌ییش دستانیندا گؤرولن قورد موتیوی، توغلار و بایراقلارین تپه‌سینده یئر آلما یولویلا بیر دؤولت سمبولو اولموشدور.(ص.115) بونون یانیندا قورد، باشچی و قورتاریجی ایشلَوینده ده قارشیمیزا چیخیر.

قیرخ ساییسی‌نین سیرری

دوکتور بکیر شیشمان
کؤچورن:عباس ائلچین

تورک کولتورو ایچریسینده اوچ، دؤرد، یئددی، دوققوز و قیرخ ساییلارین اؤزللیکله دینی و ادبی ایچَریکلی متنلرده سیخلیقلا کئچدیگی بیلینمکده‌دیر. بو ساییلارین بیر قیسمی میفولوژیک دؤنملره قدر چاتا بیلدیگی کیمی بیر قیسمی ده تاریخی سورَچ ایچریسینده چئشیدلی دینلرین، کولتورلرین و ادبی اورونلرین ائتکیسیله اؤِزل و سمبولیک بیر آنلام قازانمیشلار. بونلارین ایچریسینده اؤِزللیکله قیرخ ساییسی‌نین اؤِزل بیر یئری واردیر. قیرخ ساییسی اورتا دوغو، اورتا آسییا، آنادولو و ایراندا یایغین بیر بیچیمده بیلینمکده و ده ایشله‌دیلمکده‌دیر. بو سایی داها چوخ ایشلَوسل و تخمینن بیر رقمی ایفاده ائتمکله بیرلیکده سمبولیک بیر آنلامی واردیر. ریاضییات باخیمیندان 1، 2، 4، 5، 8، 10 و 20-ه بؤلونه بیلر و بو اؤزللیگیندن اؤتَری ده برکتلی بیر سایی اولاراق قبول گؤرموشدور. 
قیرخ ساییسی داها چوخ تورک توپلومونون گونده‌لیک حیاتیندا ان چوخ ایشله‌دیلن سایی‌دیر. ایچینده قیرخ سایی کئچن آد و دئییملرین بعضیلری بونلاردیر: قیرخ‌بولاق، قیرخلار ائلی، قیرخ قیز، قیرخ ایگید، قیرخ ایکیندی یاغیشلاری، قیرخ‌آمبار، قیرخ آددیملیق یول، قیرخ دفعه سؤیله‌مک، قیرخ دره‌دن سو گتیرمک، قیرخ بیر کره ماشاللاه، قیرخ ائوین پیشیگی، قیرخ پول، قیرخ ایلین باشی، قیرخ ایلده بیر، قیرخ ایللیک دوست، قیرخ دامار،قیرخ باییر،قیرخ بوغوم،قیرخ قات، قیرخ ساخلاماق، قیرخی چیخماق،قیرخلی، اوشاق قیرخلاماق، قیرخلی گلین، قیرخ آزماسی، قیرخ آشچی بیر باشچی، قیرخ آیاق، قیرخ هامباللی، قیرخ یاماقلی، بیر دلی قویویا بیر داش آتار،قیرخ عاغیللی چیخاردا بیلمز، ساریمساغی گلین ائتمیشلر ده قیرخ گون قوخوسو چیخمامیش، قیرخ کوپ قیرخی‌نین دا قولپو قیریق کوپ، قیرخ تندیر چؤرک یئمک و‌ سایر..

سیبیری تورکلری نین میفولوژیسینده آی، گونش و اولدوزلار

کؤچورن: عباس ائلچین                                                      

 سیبیری بؤلگه‌سینده یاشایان تورک خالقلاری‌نین (توُوالار، آلتایلار، خاکاسلار، تئلئوُتلار، یاکوُتلار و.س.) میفولوژیسینده آی، گونش و اولدوزلارین یئری

     تورک میفولوژیسینده گونش، اؤنجه‌لری داها بؤیوک بیر اؤنمه صاحیب ایدی. م.س. 763 ده اویغورلار "مانی" مذهبینی قبول ائدینجه، یاواش یاواش "آی" دا بؤیوک بیر اؤنم قازانماغا باشلامیشدی. بونونلا بیرلیکده بؤیوک هون دولتی زاما‌نیندا هم گونش، هم ده آیا، آیری آیری سایغی گؤستریلدیکدن سونرا، قوربانلار کسیلدیگینی ده بیلیریک. "تورکلرده گونش دوغونون، آی دا باتی‌نین سمبولو ایدیلر". طبیعی اولاراق زامان زامان، بوتون بو دوشونجه دوزنلری دئییشیگه اوغرامیشدی. مثلن، تئلئوُت تورکلرینه عایید بیر افسانه‌ده، "آی قوزئیین و گونش ده، گونئیین سمبولو ایدیلر". بو یؤنله‌مه، گؤیون ان اوست قاتیندا دوران "گؤی قارتالی"‌نین دوروشونا گؤره دوزله‌نیلمیشدی. سؤیلندیگینه گؤره، "بو قارتالین سول قانادی آیی، ساغ قانادی دا گونشی اؤرتوردو". بو دوروما گؤره قارتالین باشی‌نین دوغویا باخماسی گره‌کیردی. بو دوروش دا، تورک میفولوژیسینه اویغون بیر یؤنله‌مه ایدی. یئنه عئینی افسانه‌یه گؤره آی، قارانلیقلار و گئجه‌لر دییاری اولان قوزئیین؛ گونش ده آیدینلیغین حؤکم سوردوگو و گوندوزلر دییاری اولان گونئیین سمبولو ایدیلر.