اسکی تورکلرده بایرام و شؤلنلر

پروفسور، دوکتور سالیم قوجا

کؤچورن: عباس ائلچین

     بایرام قاورامی ایلک دفعه کاشغارلی ماحمودون 11. یوز ایلده یازدیغی "دیوان"دا گؤرولور. کاشغارلی، کلمه‌‌نین اصلی‌نین "بذرم" اولدوغونو، بو کلمه‌نی اوغوزلارین "بیرم" شکلینه چئویردیکلرینی بیلدیریر. یئنه کاشغارلی‌یا گؤره، بایرام "اگلنمه، گولمه و سئوینمه گونودور." بایراملار 11. یوز ایل تورک توپلوموندا، شوبهه‌سیز "بایرام یئری" آدی وئریلن بیر میداندا قوتلانماقدایدی. بایرام یئری، اؤزللیکله چیچکلرله سوسلنمکده، چیراغ ویا مشعل‌لرله آیدینلاتیلماقدایدی کی، بوراسی کاشغارلی‌نین ایفاده‌سییله عادتن "گؤنول آچان" بیر مکان اولماقدایدی.(1) بایرام یئری‌نین آیدینلاتیلمیش اولماسیندان، بایرام قوتلامالاری‌نین گئجه ده دوام ائتدیگی آنلاشیلماقدادیر. بورادا همن بیلدیره‌ک کی، کاشغارلی ماحمود بو آچیقلامایلا رمضان و قوربان بایراملاری کیمی دینی بیر بایرامدان دئییل، میلّی بیر بایرامدان سؤز ائتمکده‌دیر. آنجاق کاشغارلی، بو بایرامین نه زامان قوتلاندیغینا دایر بیلگی وئرمه‌مکده‌دیر. دیقّتلی بیر تاریخچی‌نین بو زامانی یئنه کاشغارلی‌نین ایفاده‌سینده گئچن بیر کلمه ایله تثبیت ائتمه‌سی مومکوندور. کاشغارلی، بایرام یئرینی تصویر ائدرکن بو مکا‌نین چیچکلرله سوسلندیگینی سؤیله‌مکده‌دیر. چیچکلرین گئنل‌لیکله ایلک‌باهاردا آچدیغینی دوشونورسک، بایرامین دا عئینی مؤوسومده قوتلانمیش اولماسی موحقّقدیر.

قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی

پروفسور دوکتور نیظامی تاغی‌سوی

       قازاخ ائتنیک-میلّی دوشونجه‌سینده «ناوریز مئیرامی" - نووروز عادت-عنعنه لری خوصوصی یئر توتور .

معلوم اولدوغو کیمی، آرتیق بیر نئچه ایلدیر کی، نووروز آذربایجانین تأکیدی ایله یونئسکو خطی ایله تورکلرین غئیری-مادّی مدنی ایرثی کیمی رسمی شکیلده سییاهییا سالینماقلا بایرام ائدیلمکده‌دیر. نووروز ایلک نؤوبه‌ده باهارین گلیشینی سیموولیزه ائدن بیر تؤرندیر. عئینی زاماندا، نووروز تورکلرین جینلرله آپاردیقلاری اوزون موحاریبه‌لردن سونرا یئنیدن تورانا قوووشماسی بایرامیدیر.

خوجالی سوی‌قیریمی دونیانین گؤزو ایله

خوجالی ساکینلری ایله گؤروشن ژورنالیستلر

واشینگتون پوست، 28 فئورال 1992

 آذربایجان شهرلرینده دفن اولونموش داغلیق قاراباغ شهیدلری

قاچقینلار ائرمنی هوجوملاری زامانی یوزلرله اینسانین اؤلدورولدویونو دئییر

 توماس قولتس، آغدام، آذربایجان، 27 فئورال

      دؤیوش وضعیتینده اولان داغلیق قاراباغ آنکلاوی‌نین شرقینده یئرلشن بو شهرین باش مسجیدی‌نین خیدمتچییلری دئدیلر کی، بو گون اونلار ائرمنیلرین چرشنبه گونو ایشغال ائتدیگی آنکلاودا یئرلشن آذربایجان شهریندن گتیریلمیش 17 نفری دفن ائدیبلر.

      آنکلاوین پایتاختی ستئپاناکئرتین شیمال-قربینده یئرلشن و 6.000 نفر اهالیسی اولان خوجالی شهریندن اولان قاچقینلار هوجوم زامانی قادین و اوشاقلار داخیل اولماقلا 500 نفرین اؤلدورولدویونو دئدیلر. آغدام مسجیدی‌نین دیرئکتورو سید صادیقوو بیلدیردی کی، خوجالی شهریندن اولان قاچقینلار چرشنبه گونوندن بری اونون مسجیدینه 477 مئییت گتیریبلر.

     باکی رسمیلری خوجالیدا 100 نفرین اؤلدورولدویونو ایدیعا ائدیر، ائرمنی رسمیلری ایسه اؤز پایتاختلاری ایرواندان بیلدیریرلر کی، جمعی 2 آذربایجانلی قتله یئتیریلیب. باکی رسمیسی بیلدیردی کی، اونون حؤکومتی اؤلولرین دقیق سایینی بیلن زامان آذربایجانلیلارین غضبلنه‌جگیندن ناراحاتدیر.

    بوگون بورادا گؤردویوموز 7 جنازه‌دن ایکیسی اوشاق، اوچو قادین ایدی. آغدام خسته‌خاناسیندا موعالیجه اولونان دیگر 120 قاچقین آغیر یارالاردان اذیت چکیر.

    راضییه آسلانووا آغداما چرشنبه گونو گئجه چاتیب. او، دئدی کی، چرشنبه آخشامی گئجه خوجالییا هوجوما کئچن ائرمنیلر دایانمادان آتیردیلار. اونون اری و کورکه‌نی اؤلدورولموش، قیزی ایتکین دوشموشدور.

    داغلیق قاراباغدان بورا قاچیب گلن قاچقینلار آراسیندا کئچمیش سووئت داخیلی قوشونلاریندا خیدمت ائدن ایکی تورکمن عسگری وار ایدی. اونلار اؤتن جومعه حربی حیصه لرینی ترک ائتمیش و خوجالیدا سیغیناجاق تاپمیشلار. عسگرلر دئدی کی، ائرمنی چاووشلاری اونلاری "موسلمان اولدوقلاری اوچون" دؤیوردولر.

    فراریلر بیلدیردی کی، اونلارین کئچمیش حربی حیصه‌سی 366-جی آلای خوجالینی ایشغال ائدن ائرمنی حربچیلرینی دستکله‌ییردی. اونلار بیلدیردی کی، قادین و اوشاقلارا قاچماغا کؤمک ائدیردیلر. عسگرلردن بیری آغامحمت موتیف دئدی: "بیز داغلاردان کئچه‌رک بیر قروپ گتیریردیک. بو زامان ائرمنیلر بیزی گؤردو و آتش آچماغا باشلادیلار. اون ایکی نفر اؤلدورولدو".

کلاسیک ایرث؛ جیغاتای (اؤزبک) ادبییاتی

دوکتور آلماز عولوی

       جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی ایصطیلاحی مونقول ایستیلاسیندان سونرا اورتا آسییادا تشکّول ائتمیش تورک دیللی ادبییاتا، خوصوصن امیر تئیمور و تئیموریلر دؤورونده مئیدانا گلن تورک دیللی ادبیاتا شامیل ائدیلیر. قئید ائدک کی، تورک ادبیاتی تاریخینده‌کی جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی دؤورو بیردن-بیره یارانمامیشدیر. بو ادبیاتین قدیم کؤکلری آوئستاداکی شئعیر و اساطیرلر، اورخان –یئنی‌سئی آبیده‌لرین، تورک-اویغور ادبیاتینا و س. گئدیب چیخیر. ادبیاتشوناسلیقدا ایسه بو دؤور ادبی آبیده‌لری تورک دیللی خالقلارین موشترک ادبییاتی حساب ائدیلیر. جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی‌نین یاخین تاریخینه ایسه ایسلامدان سونراکی دؤورده یارانمیش-یوسیف بالاساقونلونون "قوتادقو-بیلیک" ،ماحمود قاشقارلی‌نین "دیوان لغات الترک" و س. اثرلر عاییددیر. عئینی زاماندا اونون یئنی بیر اینکیشاف مرحله‌سینی خارزم – آلتین اوردو تورک ادبیاتی احاطه ائدیر. 17 عصرلیک تاریخه مالیک اولان جیغاتای-تورک ادبیاتی بوتؤولوکده تورک‌دیللی ادبیاتین نهنگ بیر قولودور. یوخاریدا قئید ائدیلدیگی کیمی، دار معنادا نظرده توتولان جیغاتای ادبیاتی‌نین ایسلامدان سونراکی دؤورونون یئنی بیر صحیفه‌سی اولان خارزم و آلتین اوردو جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی خوراسان و ماوراوننهرده تشکّول تاپمیش و اینکیشاف ائتمیشدیر. بو دؤور شاه و شاهزاده‌لر ساراییندا اساس دیل تورک - جیغاتای (اؤزبک) دیلی ایدی. امیر تئیمور دؤورونون ایلک بدیعی اثری تاریخی فاکت اولاراق امیرین اؤزونون 1381-جی ایلده اویغور الیفباسی ایله یازیلمیش اون بیر سطیرلیک «کیتابه‌سی»دیر. همین «کیتاب»نین متنینی آوروپالی تورکولوق ن. ن. پوننئ ترجومه ائتمیشدیر: (کیتابه‌نین باش طرفینده‌کی اوچ سطیر-عرب حرفلری ایله اولان سطیرلر اوخونمامیشدیر) "یئددی یوز. . . . قارا توخماق" (تخمینن قیپچاق) اؤلکه‌سینه قویون ایلی باهاری‌نین اورتا آییندا تورانین سولطانی تیمور بی ایکی یوز مین عسگری ایله آد-سانی اوچون توختامیش خانین اوزرینه هوجوم ائتدی. بو یئره گلیشی تاریخه دوشسون دئیه موحاریبه ائتدی. تانری بونو عدالته یازسین، اینشالللاه. تانری خالقا رحم ائیله‌یه و بیزی دوعا ایله یاد ائده‌لر" (6،ص80-103).