علیشیر نوایی‌نین لطیفه‌لری

  آزاد یاشار

 کؤچورن: عباس ائلچین

    تانینمیش شاعیر و صوفی اوستادی علیشیر نوایی (1441 - 1501) زمانه‌سی‌نین نوفوذلو حؤکمداری سولطان حسین بایقارانین (1438 - 1506) ساراییندا وزیرلیک ائدیرمیش. 

   *** 

   بیر گون سولطان اوندان سوروشور کی، دونیانین هاراسیندا آغجاقاناد یوخدور. 

  - اینسانین اولمادیغی یئرده. 

   وزیرینی پیس وضعیتده قویماق و یانیلدیغینی اونا ایثباتلاماق اوچون سولطان اونا آتا مینیب، شهر کنارینا گزینتییه گئتمگی تکلیف ائدیر. اوجقار بیر یئره گلیب چیخیرلار. بیر هووور دینجلمک اوچون بولاق باشیندا اوتوردوقلاری زامان بیر نئچه آغجاقانادین ویزیلتیسی سولطانین زهله‌سینی تؤکور. قانی قارالان حسین بایقارا ایستئهزا ایله نواییدن سوروشور: 

  - بس دئییردین اینسان اولمایان یئرده آغجاقانادلارا راستلانمیر؟ 

  علیشیر نوایی سویوققانلی شکیلده جاواب وئریر: 

  - یوخسا بیز اینسان دئییلیک؟! 

  *** 

   نوایینی چتین وضعیته سالماق اوچون دایم گیروه گزن بایقارا بیر گون اونا دئییر کی، اوچ گونون ایچینده منیم اوچون داشدان پاپاق تیک. نوایی هئچ تؤورونو پوزمادان بیلدیریر: 

آوشارلار(1)

آوشار ائلی‌‌نین تاریخی

انور چینگیز اوغلو

کؤچورن:‌عباس ائلچین

  اؤنجه آد آچیمی حاقیندا. فضل اله رشیدالدین (جامع‌ التواریخ)، یازیچی اوغلو علی (سلجوقنامه) و ابولغازی باهادیر خان خیوه‌لی‌یه (شجره تراکمه) گؤره آوشار آدی‌نین آنلامی «ایشلرینی جلد گؤرن و اووا هوسلی»دیر. ک.وامبئری بو آدی اثری‌نین بیر یئرینده «توپلاییجی» دیگر یئرینده «افسر، ظابیط» کیمی آچیقلاییر. ک. نعمت ایسه آوشار آدی‌نین «آوش» فعلیندن تؤرندیگینی قئید ائدیب، «ایطاعتلی» معناسیندا اولدوغونو یازیر. 

  مشهور تورکولوق م.کاشغاری (XI یوزایل) معلوم «دیوان لغات التورک» اثرینده 22 اوغوز طایفالاریندان بیری افشار//اوشار طایفاسی‌نین آدینی قئید ائتمیشدیر. ف.رشیدالدین اوغوزلارین بویلاری، دامغاسی، گئنئولوگییاسینی داها دقیق و ستابیل تصنیف ائتمیشدیر. 

  فضل اله رشیدالدینده اوغوزلارین بویلاری بوز-اوک و اوچ-اوک دئیه ایکی قروپا آیریلیر. آوشار بویو بوز-اوک قروپونا منسوب اولوب اولدوز خانین اوغلو کیمی تصویر اولونموشدور. او، یازیر: «اوشار، چئویک و وحشی حئیوان اووونا هوسلی». (ف. رشیدالدین، اوغوزنامه، باکی، 1987.ص.65.) 

  یازیچی ‌اوغلو علی بَی، ابولغازی باهادیر خان خیوه‌لی ده اوغوز طایفالارینی 24 بویا بؤلموش، آوشار طایفاسی‌نین دا آدینی قئید ائتمیشلر. 

  م. کاشغاریدن، ف. موبارک‌شاهدان (افشار) فرقلی اولاراق فضل اله رشیدالدین و ابولغازی خان خیوه‌لیده بو سؤز «اوشار» فورماسیندا ایشلنمیشدیر.

نووروزون گئرچک ماهیتی

ائلچین بایراملی

کؤچورن: عباس ائلچین

  ان قدیم قایناقلارین وئردیگی معلوماتلارا گؤره، بشریتین ایلک مدنیت و اینجه صنعت ائلئمئنتلری - یازی، فولکلور، موسیقی، پوئزییا، خالق تئاتری، خالچاچیلیق، صنعتکارلیق، علمی-فلسفی بیلیکلر، ایدمان یاریشلاری و س. محض بو تورپاقلاردا تشککول تاپیب. 

  مؤحتشم مدنیت یارادان آذربایجان خالقی‌نین دونیا مدنیتینه وئردیگی میثیلسیز تؤحفه‌لردن اولان باهار بایرامی‌نین ماهیتینی آنلاماق او قدر ده چتین دئییل. چونکی، زمانمیزده مقصدلی شکیلده بو بایرامین تحریف ائدیلمه‌سی جهدلری بئله مین ایللر بویو بو بایرامی یاشادان خالقلارین گئن یادداشیندان اونون دییشمز عنعنه‌لرینی سیله بیلمه‌ییب. 

  سون تدقیقاتلارا گؤره، یاشی 10 مین ایله چاتان بو بایرامین ان یوکسک سویییه‌ده آذربایجاندا قئید ائدیلمه‌سی اودلار یوردونون تا قدیمدن یوکسک سیویلیزاسییا مرکزی اولدوغونو تصدیقله‌ین اساس فاکتورلارداندیر. 

  بشریتین ایلک بایرامی 

      باهار بایرامی حاقدا معلوماتلارا قدیم شومئر متنلرینده، 10 مین ایله یاخین یاشی اولان ایلک موقدس کیتابدا - آوئستادا، ایلک پئیغمبر زردوشتون قاتلاریندا، 5-6 مین ایللیک تاریخه دایانان دده قورقود داستانلاریندا و دیگر قدیم منبعلرده راست گلینیر. 

      شرقشوناس عالیم عاییدا ایمانقولییئوا نووروز بایرامینی مضمون باخیمیندان شرطی اولاراق مرکزی آسیا، اؤن آسیا و شرقی آوروپا اولماقلا 3 قیسمه بؤلور. مرکزی آسیایا قازاخیستان، سیبیر، آلتای و شیمال-قربی چین تورکلری - اویغورلار داخیلدیر.