اۉزبېکچه افندی (موللا نصرالدین) لطیفه‌لری

کؤچورن: عباس ائلچین

     افندی بازارگه اېشگینی آلیب باریب، دلّالگه بېردی. بیر خریدار اونینگ تیشینی کۉرماقچی بۉلگن اېدی، اېشک خریدار نینگ قۉلینی تیشلب آلیبدی. خریدار قۉلینی اوشله‌گنیچه کېتوریبدی. آره‌دن بیر آز وقت اۉتگچ، ایکّینچی خریدار کېلیب، او هم اېشکنی سیله‌ب کۉرماقچی بۉلگن اېدی، اېشک اونی تېپیب یوباردی. بو خریدار هم آقساقلنیب کېتیب قالیبدی. دلّال افندی‌نینگ آلدیگه کېلیب غضب بیلن:

— اېشه‌گینگیز نینگ فعلی یامان اېکن. آلدیدن کېلگننی تیشله‌یدی، آرقه‌سیدن کېلگننی تېپه‌دی. بو اېشکنی بیراو تېکینگه هم آلمه‌یدی، - دېسه،

— اېشکنی مېن بو یېرگه ساتگنی آلیب کېلگنیم یۉق، - دېدی افندی، — اونینگ مېنگه کۉرسه‌تگن عذابینی باشقه‌لر هم ته‌تیب کۉرسین، - دېب آلیب کېلگن اېدیم.

     موللا نصرالدین ائششگینی بازارا آپاریب دلّالا وئردی. بیر آلیجی اونون دیشینی گؤرمک ایسته‌دی، ائششگ آلیجی‌نین قولونو دیشله‌‌دی. آلیجی قولونو توتوب گئتدی. آرادان بیر آز واخت اؤتجک، ایکینجی آلیجی گلیب، اودا ائششگی تومارلاییب گؤرمک ایسته‌دی، ائششک اونو تپیپ یولا سالدی. بو آلیجی دا  آخساقلانیب گئتدی. دلال موللا نصرالدینین اؤنونه گلیب غضب ایله:

- ائششگینیز داورانیشی یامان ایمیش. قاباقدان گلنی دیشله‌دی، آرخادان گلنی تپیکله‌دی. بو ائششگی بیرجه قیرانا بئله آلمادیلار- دئسه،

- من ائششگی بو یئره ساتماق اوچون گتیرمه‌دیم،- دئدی موللا،- اونون منه گؤستردیگی عذابینی باشقالاری دا دادیب گؤرسون- دئیه گؤرتوروب گتیرمیشم.

*

     افندی بیر کونی قۉشنیسیدن قازان سۉرب چیقیبدی. آره‌دن بیر هفته‌ اۉتگچ، قازاننی ایکّیته قیلیب آلیب چیقیبدی. قۉشنیسی حیران بۉلیب:

گولمه‌لی آدامین یوخوسو

فیودور دوستویئوسکی

چئویری: ایلاهه اوجاروح

  1  

     من گولمه‌لی آدامام. ایندی منه دلی دئییرلر. اونلارا هله ده گولمه‌لی گؤرونمه‌سه‌یدیم، دلی ساییلماغیم روتبه‌مین قالخماسی اولاردی. آما داها هئچ آجیقلانمیرام، ایندی اونلارین هامیسی منه عزیزدیر، اوستومه گولنده ده نییسه لاپ عزیز گلیرلر. اونلارا باخاندا بو قدر کدرلنمه‌سه‌یدیم، اؤزوم ده گولردیم، البتده، اؤزومه یوخ - اونلاری سئودیگیمدن گولردیم. کدریمین سببی بودور کی، من حقیقتی بیلیرم، اونلارسا یوخ. اووه، حقیقتی تک بیلمک آداما نئجه ده چتیندیر! آما اونلار بونو باشا دوشمز. یوخ، باشا دوشمز.

Vatan haqida maqollar

وطن حقیده اوزبیک مقال‌لری

وطن حاققیندا اؤزبک آتالارسؤزلری

کؤچورن: عباس ائلچین

Ayrilmagin elingdan, Quvvat ketar belingdan

اَیریلمه‌گین اېلینگدن، قوّت کېتر بېلینگدن

آیریلما ائلیندن، قووّت گئدر بئلیندن

***

Badqavm bo‘lsang bo‘l, Beqavm bo‘lma

بدقوم بۉلسنگ بۉل، بېقوم بۉلمه

بد‌قؤوم اولسان اول، بئ قؤوم اولما

***

Baliq suv bilan tirik, Odam – el bilan

بلیق سوو بیلن تیریک، آدم – اېل بیلن

بالیق سو ایله دیری، آدام ائل ایله

***

Begona tuproq – devona tuproq

بېگانه‌ توپراق – دېوانه‌ توپراق

بیگانه توپراق- دیوانه توپراق

ژBulbul chamanni sevar, Odam – Vatanni

بلبل چمننی سېور، آدم – وطننی

بولبول چمنی سئور، آدام وطنی

***

Bulbulga bog’ yaxshi, Kaklikka tog’

بلبلگه باغ یخشی، ککلیککه تاغ

بولبوله باغ یاخشی، کهلیگه داغ

***

خسیس جنگاور

میخایل زوششئنکو

چئویری: رشید محمدوو

     قزئتین ایداره مودیری چوخ شیرین‌دیللی، خوش اوزلو آدام ایدی. هر دفعه پولومو ایستمک اوچون یانینا گئدنده خطیریمی سوروشار، احوالیملا ماراقلاناردی. هرچند کی بورجلو اولدوغو پولو اؤده‌مزدی آما نئجه چتین وضعیتده اولدوغومو باشا دوشدویونو قئید ائدر، کؤنلومو آلاردی.

     ایشین غریبه طرفی اودور کی پول وئرمه‌مک اوچون اؤنه سوردویو سببلر چوخ واخت منه ده منطیقلی گلیردی. مثلا آیین 10-دا پولو ایستمه‌یه گئدنده اللرینی گؤیه قالدیرار، حزین-حزین گولومسردی:

- سیز آللاه اؤزونوز دئیین، بئله حسابا-کیتابا سیغمایان گونده آدام هئچ پول ایستمه‌یه گلرمی؟ آیین 10-اودور، حالبوکی من آیین 15-ده مورتتیبلر، دامغاچیلارا، مأمورلارا پول اؤدمه‌لی‌یم. منیم یئریمه سیز اولسانیز نه ائدردینیز؟

    نزاکتلی ایداره مودیریندن بو سؤزلری ائشیدندن سونرا من ده اونا حاق قازاندیرماغا باشلادیم. آیین 10-او دوغرودان دا پول ایستمک اوچون هئچ یاخشی واخت دئییلدی…

     طبیعی کی مطبعه‌دن الی‌بوش چیخاردیم. بو دفعه آیین دوز 20-ده مطبعه‌یه اؤزومو چاتدیراردیم. منی گؤرن شیرین‌دیللی ایداره مودیری یئنه قوللارینی اوینادار، یازیق-یازیق گولومسردی:

-ائه عزیزیم، پول ایستمک اوچون ائله واخت سئچیرسینیز کی…جعمی 5 گون قاباق بوتون پوللاری پایلادیم. من ایندی هاردان تاپیب سیزه پول وئریم آخی؟ اؤزونوزو منیم یئریمه قویون و فیکیرلشین!

     ایکی آی بویونجا هئچ سسیمی چیخارمادان آیین موعین گونلرینده مطبعه بیناسی‌نین بئشینجی مرتبه‌سینه چیخدیم. اوچونجو آیا چاتاندا آرتیق سسیمین تونونو قالدیرماغا، نئجه دئیرلر طلب ائتمه‌یه باشلادیم.

     ایداره مودیری اللری ایله غریبه ایشاره‌لر جیزیر، باشینی اوینادیر آما هئچ جور پولو وئرمیردی. پول وئرمه‌یین هئچ ده خوش اولمایان، جان‌سیخیجی بیر عمل اولدوغونو من ده بیلیرم. آما آخی بوندان منه نه؟ من اؤز حاقیمی ایسته‌ییرم. بونا گؤره ده توتدوغوم یولدان دؤنمه‌می، بو مسله‌ده سونا قدر گئتمه‌یه قرار وئردیم.

     گئتدیکجه آرتان زیارتلریمدن ایداره مودیری‌نین ناراحات اولماغا باشلادیغینی حیس ائدیردیم. یازیق آدام منیمله گؤز-گؤزه گلمه‌مه‌یه چالیشیردی. باشینی اؤنه اَییر، کاغیذلارین ایچینده ایتیب باتیردی.

     آیین بیلمیرم نئچه‌سی ایدی، یئنه اورا گئتمیشدیم. یانیندا تانیمادیغیم بیر آدام اوتورموشدو. من اوردا هئچ کیم یوخموش کیمی حرکت ائتدیم. ایداره مودیرینی قورخوتماغا باشلادیم. اونا دئدیم کی:

-بسدیر آرتیق! یا ائله گونو بو گون پولو وئریرسن یا دا من نه ائده‌جگیمی یاخشی بیلیرم.

یامان حیرصلنمیشدیم. عصبدن سسیم تیره‌ییردی.

     بیردن بیر هیچقیریق سسی گلدی. قورخو ایله ایداره مودیرینه باخدیم. یازیق آدام اللری ایله اوزونو توتوب، یانینداکی آداما هئچ فیکیر وئرمه‌دن اوشاق کیمی آغلاییردی.

     اونون حالی منه یامان توخوندو. اؤز-اؤزومه لعنت اوخویاراق اوتاقدان چیخدیم.

     اؤزومه نیفرت ائتمه‌یه باشلامیشدیم. گؤر بئزدیریجی حرکتلریمله آدامی نه حالا سالمیشدیم. من دوغرودان دا پیس و مرحمتسیز آدام ایدیم. اینسان بئله ایشلرده آزاجیق آنلاییش گؤسترر. بس نئجه، یازیغین پولو یوخدورسا آخی هاردان تاپیب منه وئرسین؟ یقین کی او اؤزو ده بونا گؤره عذاب چکیردی. ائله‌دیگیم کوبودلوغا گؤره عوذر ایستمه‌یه قرار وئردیم. حتّی اونا:

-هئچ کدرلنمه دوستوم، دئیه‌جکدیم.نه قدر لازیمدیرسا من گؤزله‌یه‌رم…

باخ بونلاری دئمک اوچون یئنیدن اوتاغا قاییتدیم. آما ایچری داخیل اولاندا تجوبدن یئریمده‌جه دونوب قالدیم. ایداره مودیری کرئسلوسونا یاسلانیب قهقهه ایله گولوردو. قارنی، بوخاغی، بیغی قهقهه ایله بیرگه تیتره‌ییردی. قاباغینداکی آداما بئله دئدیگینی ائشیتدیم:

- نه ائدک آی قارداش؟ اؤزون گؤرورسن کی آدامدان گنه کیمی یاپیشیرلار. گلن بیر نفر دئییل کی…هانسی بیرینه درد آنلاداسان؟ من ده بو ضررسیز چاره‌یه باش وورورام. بونلارین اکثریتی یازیچی-شاعیر طایفاسیدیر. هر شئیدن تئزجه کؤوره‌لیرلر. منی بو حالدا گؤرنده ایسه عومومیتله بورا گلمکلرینه پئشمان اولورلار. منیم ده بیر نئچه گون جانیم قورتاریر. بو کیچیک حیله‌نی منه چوخ گؤرمه. آما حئیف کی گلنلرین هئچ ده هامیسی بونون کیمی آخماق اولمور.

     سؤزون آخیرینی ائشیتمه‌یه حؤوصله‌م چاتمادی. یومروغومو ستولا چیرپدیم و تئز پولو وئرمگینی ایسته‌دیم.

     ایداره مودیری اوزومه باخمادان کاغیذیمین اوستونه "صاباح اؤده‌نیلسین" امرینی یازدی. صاباحی گون گئتدیم و پولومو آلدیم.

بو دانیشدیغیم حادیثه حقیقتدیر. چوخداندیر حئکایه‌لریم اوچون مؤوضولاری حیاتدان گؤتورورم.

کؤچورن: عباس ائلچین

Twğan Jer, Otan Twralı

 Qazaq Maqaldar Men Mätelderi

ائل، یورد حاققیندا قازاق آتالار سؤزلری

کؤچورن: عباس ائلچین

Twğan jerge twıñ tik

دوغولدوغون یئره توغونو/بایراغینی تیک

***

Er elinde, Gül jerinde

ار/ایگید ائلینده، گول یئرینده

***

Kisi elinde sultan bolğanşa, Öz eliñde ultan bol

یاد ائلینده سولطان اولونجا، اؤز ائلینده اولتان (باشماق ایچینه قویولان کئچه) اول

***

Esiñ barda el tap

اوُسون/عاغیلین واردا ائلینی تاپ

***

At aynalıp qazığın tabar, Er aynalıp elin tabar

آت دؤنوب پایاسینی/قازیغینی تاپار، ار/ایگید دؤنوب ائلینی تاپار

***

Pelen jerde payda bar, Öz jeriñdey qayda bar

فیلان یئرده فایدا وار، اؤز یئرین کیمی هارادا وار؟

***

Twğan jerdey jer bolmas, Twğan eldey el bolmas

دوغولان یئر کیمی یئر اولماز، دوغولان ائل کیمی ائل اولماز

گونئی آذربایجان سوراقلاری آوروپادا

وفا ایبراهیمووا

فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

     آمئریکا نین ایندیانا اونیوئرسیتئتی‌‌نین پروفئسسورو، گؤرکملی عالیم، تورک فولکلورونون آمئریکادا تانیدیلماسی ایله باغلی چوخسایلی علمی ایشلرین مؤلیفی ایلهان باشگؤز 1984-جو ایلده گونئی آذربایجان آیدینلاریندان اولان علی اصغر مجتهدی‌نین "امثال و حکم در لهجه‌ی‌ محلی آذربایجان" ("آذربایجان یئرلی دیالئکتلرینده آتالار سؤزلری و حیکمتلر") کیتابینی "آذربایجان آتالار سؤزلری" ("Azerbaijanian proverbs") آدی ایله چاپ ائتدیریب. بو دیرلی اثرین رئداکتورو حسن جوادی و پروفئسسور ایلهان باشگؤز کیتابا اؤن سؤز یازیبلار.

      علی اصغر مجتهدی 1905-جی ایلده تبریزده وارلی ضیالی عاییله‌سینده دوغولوب. او، گنج یاشلاریندان آذربایجان ادبیاتینا، آیریجا اولاراق فولکلورونا بؤیوک ماراق گؤستریب، اونلاری اؤیره‌نیب، بیر سیرا فولکلور ماتئریالی توپلاییب. اونون توپلادیغی آذربایجان آتالار سؤزلری ایلک دفعه1955-جی ایلده تبریزده چاپ ائدیلیب. او، گونئی آذربایجا‌نین بؤلگه‌لرینی قاریش-قاریش گزیب، فولکلور ماتئریاللارینی توپلاییب و سیستئم‌لشدیریب. علی اصغر مجتهدی تورک، فارس، اینگیلیس، فرانسیز، عرب دیللرینی بیلدیگینه گؤره توپلادیغی آذربایجان آتالار سؤزلری‌نین بو دیللرده‌کی مومکون قارشیلیغینی دا وئریب.