چاناق قالا ساواشی

چاناق قالا ساواشی (تورکجه:  Çanakkale Savaşı اینگیلیسجه: Gallipoli Campaign) بیرینجی دونیا ساواشی اثناسیندا 1915-1916-جی ایللر آراسیندا عثمانلی دؤولتی ایله آنتانتا دؤولتلری(اینگیلس، فرانسه، آنزاکلار  ( آراسیندا باش وئرن دنیز و قورو دؤیوشو. ایتّیفاق دؤولتلری عثمانلی دؤولتی‌نین پایتاختی ایستانبولو آلاراق بوغازلارین ایداره‌سینی اله کئچیرمک، روسیه ایله اعتیبارلی قیدا و حربی تیجارت یولو آچماق،آلمان موتّفیقلریندن بیرینی ضعبفلتمک مقصدی ایله ایلک هدف اولاراق چاناق قالا بوغازینا گیرمیشلر. آنجاق هوجوملاری مووفّقیت‌سیز اولموشدور و ایکی طرفین ده چوخ آغیر ایتکیلر وئرمه‌سی ایله ایتّیفاق دؤولتلری گئری چکیلمیشلر. بو دؤیوش محو اولما وضعیتینده اولان بیر اؤلکه‌‌نین مؤحتشم غلبه‌سی کیمی اولاراق افسانه‌لشمیش، هر وطنداشین خاطیره‌سینده قالمیشدیر. بیر میلّتین گوجونو اورتایا چیخاراراق نه‌لر ائده بیله‌جگینی گؤسترمیش بو دؤیوش تورک قورتولوش ساواشینا دا تاثیر ائتمیشدیر.تورکیه جومهوریتی قورولدوقدان سونرااینگیلیس و فرانسه‌ دونانمالاری‌نین گئری چکیلمگه مجبور ائدیلدیگی گون، یعنی 18 مارت چاناق قالا شهیدلرینی آنما گونو اولاراق ائلان ائدیلمیشدیر. موتّفیقلر اوچون ایسه بو دؤیوش، عسگری باجاریقسیزلیق و فلاکت سیموولو اولاراق ساییلمیشدیر. ائریک بولک طرفیندن یازیلان دؤیوش علئیه‌داری ماهنیسی " And The Bant Played Waltzing Matilda " بو دؤیوشله علاقه‌داردیر.

عثمان باتور

کؤنوللر فاتئحی دیلشاد خاتون 
نامیق حاجی‌حئیدرلی

   تاریخده ایکی اونلو، تورک سویلو دیلشاد خاتون اولوب. بیری 14-جو یوزایللیکده آذربایجان اراضیسینده یاشاییب. موغول اصلیللی چوبانلیلار (چوبانیلر) سولاله‌سی‌نین سارای منسوبو اولوب. اؤنجه سولطان ابو سعید باهادورون، سونرالار باهادور اؤلندن سونرا ایسه، شئیخ حسن جلاییرین آروادی اولدو. 
حاقّیندا صؤحبت آچاجاغیم دیشاد خاتون ایسه 18-جی یوزیللیکده دوغو تورکوستاندا دوغولموشدو. دوغولدوغو بؤلگه‌ده و چینده بو گون ده بو قهرمان تورک قیزی حاقّیندا افسانه‌لر دولاشماقدادی. چین‌لیلر اونو داها چوخ "شیانگ فئی/ Şiang Fei" آدییلا تانیییر. بو سؤزون چین دیلینده بیر سیرا آنلاملاری وار. "موقدّس" ،"عولوی" ،"اوجا" کیمی دئییملری ایفاده ائدن بو سؤز، "گؤزل قوخولو خانیم" آنلامینی دا وئریر. 

سومئر و تورک فولکلوروندا بوزقورد اوبرازی

ایسلام صادیق

کؤچورن: عباس ائلچین

     قورد اوبرازی، تورک فولکلوروندا و میفولوگییاسیندا قورد اوبرازی‌نین خصوصی یئری وار. بو اوبراز حاقّیندا ایندییه قدر چوخ یازیلیب و هله چوخ یازیلاجاق، چونکی اونون پوئتیک تحلیل اوچون وئردیگی ماتئریال زنگین، ایمکانلار گئنیش‌دیر. هر بیر آراشدیریجی قورد اوبرازینا فرقلی آسپئکتدن یاناشیر، اونو اؤز تحلیل پریزماسیندان کئچیریر، اونا گؤره ده همیشه یئنی سؤز دئمک، یئنی فیکیر سؤیله‌مک اولور.

«کیتابی-دده قورقود» و «کوراوغلوو» ائپوسلاریندا قورد اوبرازینا خوصوصی محبّت اولدوغو آیدین گؤزه چارپیر. ایندی بللی اولور کی، بو سئوگی‌نین، سایغی‌نین کؤکو «بیلقامیس»آ باغلی‌دیر. «کیتابی-دده قورقود»دا «قورد اوزو موبارک‌دیر»، «یئنی باییرین قوردونا بنزه‌ردی ییگیدلریم»، «ایسسیز یئرین قوردو کیمی اولاشدیلار»، «آزوای قورد انیگی ائرکگینده بیر کؤکوم وار» (۱، ص.۱۱۱، ۱۱۴، ۱۴۷)، «کوراوغلو»دا «نه قدر سفیل گزره‌م، آدیم قورد اولدو، قورد اولدو»، «کوراوغلونون قورد اوغلویام» کیمی میصراعلار چوخدور و بونلار بیزه تانیش‌دیر. هر ایکی ائپوس تورک پوئتیک تفکّورونون محصولودور. قورد بور­دا تورک کاراکتئری‌نین ایفاده‌سی اوچون سئچیلمیش اوغورلو بدیعی تصویر واسطه­سیدیر، بنزه‌تمه‌دیر.

بؤیوک چؤلون یئددی اؤزللیگی

نورسولطان نظربایئو تورک تاریخیندن یازدی:

"قازاخیستان بوتون تورک خالقلاری‌نین مقدس آتا یوردودور"

هر شئیین اؤلچوسو مکان، هر حادثه‌‌نین اؤلچوسو زامان‌دیر. مکان ایله زاما‌نین کسیشدیگی یئرده میلّی تاریخ باشلاییر. بو عادی بیر فیکیر دئییلدیر.

  آلمانلار، ایتالیانلار و یا هیندیستان‌لیلارین کئچمیشینه نظر سالساق، حاقلی اولاراق اونلارین مین ایللری احاطه ائد‌ن تاریخلرینده‌کی بؤیوک اوغورلاری ایله یاشادیقلاری یئر آراسیندا باغلیلیغا عایید سواللار میدانا گلیر. طبیعی کی، قدیم روما ایندیکی ایتالییا دئییل، آنجاق ایتالیانلار اؤزلری‌نین تاریخی کؤکلری ایله اؤیونورلر. قدیم قوتلار دا بیره بیر ایندیکی آلمانلار دئییل، آنجاق اونلار دا آلمانییا‌نین تاریخی ارثی‌نین بیر پارچاسی‌دیر. زنگین ائتنیک مدنییّته صاحب قدیم هیندیستان و ایندیکی هیندلیلری تاریخین فاصیله‌سیز آخیشیندا اینکیشافینی سوردور‌ن اؤزونه‌مخوصوص بیر سیویلیزاسییا اولاراق گؤرمک مومکون‌دور.

بو، تاریخه دوزگون یاناشما اولماقلا برابر، کؤکلریمیزی تانیماغا، میلّی تاریخیمیزی دریندن آراشدیراراق آچیلمامیش دویونلرینی ایشیقلاندیرماغا ایمکان وئرر.

قازاخیستان تاریخی ده آیری-آیری حیصّه‌لر حالیندا دئییل، موعاصیر عئلمی مئتودلارلا بیر بوتون اولاراق دوشونولمه‌لیدیر. بونون اوچون کونکرئت مودّعالاریمیز دا مؤوجوددور.

بیرینجیسی، اؤنمینه آز سونرا توخوناجاغیمیز ایلک دؤولته بنزه‌ر قوروملارین، پروتودؤولتلرین بؤیوک بیر قیسمی بوگونکو قازاخیستان اراضیسینده یارادیلیب و اونلار قازاخ میلّتی‌نین ائتنیک کؤکلری‌نین اساس عونصورلرینی فورمالاشدیرمیشدیر.

Nursultan Nazarbaev: Ulı dalanıñ jeti qırı

Keñistik – barlıq närseniñ, al waqıt – bükil oqïğanıñ ölşemi. Waqıt pen keñistiktiñ kökjïegi toğısqan kezde ult tarïxı bastaladı. Bul – jay ğana ädemi aforïzm emes.

Şın mäninde, nemisterdiñ, ïtalïyalıqtardıñ nemese ündi xalıqtarınıñ jılnamasına köz jügirtsek, olardıñ mıñdağan jıldı qamtïtın töl tarïxındağı ulı jetistikteriniñ deni osı elder qazir meken etip jatqan awmaqtarğa qatıstılığı jöninde suraq twındaytını orındı.  Ärïne, ejelgi Rïm degen qazirgi Ïtalïya emes, biraq ïtalïyalıqtar özderiniñ tarïxï tamırımen maqtana aladı. Bul – orındı maqtanış. Sol sïyaqtı, ejelgi gottar men bügingi nemister de bir xalıq emes, biraq olar da Germanïyanıñ mol tarïxï murasınıñ bir bölşegi. Polïétnïkalıq bay mädenïeti bar ejelgi Ündistan men bügingi ündi xalqın tarïx tolqınında üzdiksiz damıp  kele jatqan biregey örkenïet retinde qarastırwğa boladı.

Bul – tarïxqa degen durıs ustanım. Sol arqılı tüp-tamırımızdı bilwge, ulttıq tarïxımızğa tereñ üñilip, onıñ kürmewli tüyinin şeşwge mümkindik twadı.

سۇمئر و اوْغۇز ائپوْسۇنۇن استرۇکتۇر بنزرلیگی: ریتۇال و ژانر علاقه‌لری کوْنتئکستینده

آغاوئردی خلیل 

کؤچورن: عباس ائلچین

خۆلاصه

مقاله‌ده اوْغۇز ائپوْسۇ سۇمئر ائپوْسۇ بیلقامیشلا مۆقاییسه‌لی شکیلده آراشدیریلیر. اوْغۇز و سۇمئر ائپوْسۇندا ریتۇال و ژانر علاقه‌لری تحلیل ائدیلیر. ائپوْسۇن تیپلوْژی تحلیلی ایله ریتۇال قایناقلاری‌نین استرۇکتۇر بنزرلیگی مۆعیّنلشدیریلیر.

آچار سؤزلر: اوْغۇز، سۇمئر، ائپوْس، بیلقامیش، دده قوْرقۇد، ریتۇال، ژانر.

Muqaddima

تورکلرده `دوغو`-نون اؤنمی 

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین
    گونشین دوغدوغو طرف اولان دوغو(شرق)، تورکلرین ان چوخ اؤنم داشییان و قوتلو بیر یؤنو ایدی. چینلیلر ایسه، داها چوخ گونشین گزیندیگی بؤلگه اولان گونئیه‌ اؤنم وئریردیلر. چینلیلر دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی گونئیه چئویریر، باتییا(غربه) ساغ و دوغویا سوْل دئییردیلر. بو اینانیش، هون دؤولتیندن بیر چوخ اورتا آسیا و حتّی ایسلام-تورک دؤولتینه قدر یاییلمیشدیر. تورکلر ایسه، چینلیلرین ترسینه، دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی دوغویا دؤندریردیلر.بو سببله گؤک تورکلر دوغویا، ایلَری (ایلگرو) دئیردیلر. یعنی، "ایلری‌یه دوغرو، سونسوزلوغا" قدر دئمکدیر....

   داها سونراکی چاغلاردا دوغویا اؤن، یعنی اسکی تورکجه اؤنگ سؤزوندن تؤره‌ین اؤنگدین ده دئیلمیشدیر. چین قایناقلاری، هونلارین گؤک تورکلرین دوغونو قوتلو توتدوغونو و بو یؤنلره سلام وئردیگینی ده یازار. موغوللاردا دا بو عادت مؤوجوددور. چینگیزخانین دا سیخیشدیقجا قوتسال بیر داغ اولان بوُرکان-کالدوُن داغینا چیخیب گونشه سلام وئردیگینی بیلیریک. طبیعی اولاراق بو تؤرنلر، داها چوخ گونشین دوغدوغو زامان اولوردو. اساسن بیزیم دوغویا "گون دوغوسو" و اسکی تورکلرین "کون توغسیق" دئمه‌لری‌نین سببی ده، هرحالدا بونونلا ایلگیلی اولمالی‌ ایدی.

تورکلرده قوتسال حئیوانلار

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین

تورکلرده قورد، اؤکوز، گئییک(مارال)، آت، آسلان، قارتال، بالیق، دوه، قاپلان، آیی، سامور" وس.حئیوانلار قوتسال ساییلمیشدیر. بو حئیوانلاردان بعضیلر "حئیوان آتا" اینانیشی ایچریسینده قوتسال وارلیقلار اولاراق دوشونولموش و جئشیدلی تورک بویلاری‌نین سویونون قایناغی اولان حئیوانلار اولاراق گؤرولموشدور.

گؤک‌تورک تؤره‌ییش دستانیندا گؤرولن قورد موتیوی، توغلار و بایراقلارین تپه‌سینده یئر آلما یولویلا بیر دؤولت سمبولو اولموشدور.(ص.115) بونون یانیندا قورد، باشچی و قورتاریجی ایشلَوینده ده قارشیمیزا چیخیر.