قورد پسیكولوژیسی و توركلر

جئیهون بایراملی 

          بو گون دونیادا قوردلا باغلی چوخلو میقداردا یئر آدی، عادت-عنعنه لر، مراسیملر واردیر كی، بو دا قوردون اینسان یادداشیندا اؤزونه یئر توتماسینی، بو نادیر جانلی نین حقیقتن جسارت، مردلیك، دوزگونلوك، همچنین، آزادلیق سیموولو اولماسینی گؤستریر. اگر آمئریكادا یاشایان ماییا طایفالاری بو گون ده قوردا سیتاییش ائدیرسه، رومانین سیموولو كیمی قورد قبول ائدیلیرسه، دئمك، قوردلار هئچ ده اینسانلارا ضرر وئرن یوخ، عكسینه، دونیامیزی اَیریلیكلردن تمیزله مك كیمی تانری میسسییاسینی اؤز اوزرینه گؤتورموش بیر جانلیدیرلار. اودور كی، قوردلارین اینسان دوشونجه سی ایله قبول ائدیلن موثبت جهتلرینی سادالاماق، بیر نؤوع دونیامیزی قوردلارین وارلیغینا ایناندیرماق ایستردیك. هر حالدا، آذربایجان توركلری نین خیلاص، آزادلیق، قورتولوش رمزی ساییلان قورد توتئمی هر كسدن اؤنجه بیزلره عزیزدیر. تصادوفی دئییل كی، جمعی توركلرین خاراكتئریك خوصوصیتلری نین بیر چوخو قورد پسیكولوژیسی اوزرینده قورولوب و هارداسا اونو خاطیرلادیر. قوردون هانسی خوصوصیتلری شوعوورلو اینسانین داورانیشینا یاخیندیر؟ بو سوال تكجه موعاصیر دؤورون علم آداملارینی دئییل، هامینی دوشوندورور. ایلك نؤوبه ده قئید ائدك كی،

1. قورد یئگانه ییرتیجی حئیواندیر كی، اونو اهلی لشدیرمك مومكون دئییل. قدیم آذربایجان تورك ائل مثلینده دئییلیر:  " قوردو نه قدر اهلی لشدیرسن، گؤزو یئنه مئشه یه باخاجاق " .

2. ایلك قئیدیمیز ایسه اؤزو ایله آشاغیداكی منطیقی نتیجه نی گتیریر: قورد هر زامان آزادلیغا جان آتیر، اونو قفسده ابدی ساخلاماق، زنجیرله مك مومكون دئییل. قوردون ائوی مئشه لر اولدوغو اوچون او هر هانسی بیر ایمكان دوشونجه قفسینی داغیدیب اؤزونو  " ائو " اینه چاتدیراجاق. چونكی او اؤزونو یالنیز اؤز ائوینده سربست، آزاد حیسس ائدیر.

3. قوردلار هر زامان سورو ایله عؤمور سورورلر. اووا گئدركن، بالالارینی یئم و یئنی یاشاییش یئرلری ایله تامین ائتمك ایستركن، عئینی زاماندا، دیگر ییرتیجیلاردان اؤز ائوینی، بالالارینی قورویاركن قورد هئچ زامان تكباشینا حركت ائتمیر. سورو اونون اوچون كوللئكتیو اؤزونومودافیعه كاراكتئری داشیییر. قورد قوردلوغو ایله درك ائدیر كی، تك الدن سس چیخماز و یالنیز اؤز نؤوعوندن اولانلا بیرلشدیكده قورد اؤزوندن قات-قات گوجلو اولان ایسته نیلن جانلینی محو ائتمك ایقتیداریندا اولور. هر هانسی بیر كوتلوی كنار تاثیر اولان زامان قورد اولاماقلا اؤز نؤووندن اولانلاری بیرلشمه یه سسله ییر.

4. قورد طبیعتده كی  غئیری-كامیل اولان هر شئیه قارشی دؤزومسوزلوگو ایله سئچیلیر. خسته لیك منبعیی اولان هر بیر شئیی داغیتماغا حاضیردیر. محض بو جهتینه گؤره قوردلار  " طبیعتین ان صادیق اؤولادی "  آدلانیرلار. حتّی یئنی دوغولموش بالاسی نین شیكست یاخود ضعیف اولدوغونو گؤرونجه قورد اونو پارچالاییب دیگر بالالارینا یئدیردیر. بو باخیمدان قوردلار ان ساغلام جانلیلاردان ساییلیرلار. قویون سوروسونه سوخولان زامان قورد ایلك نؤوبه ده خسته، ضعیف قویونلاری  " قارالاییر " . قوردلارین پارچالادیغی حئیوانلارین اكثریتی اوزرینده آپاریلمیش تدقیقاتلار گؤستریب كی، اونلارین تقریبن 90%-ای خسته، شیكست، ضعیف یاخود جمعیته یارارلی اولمایان جانلیلاردیر.

5. قوردو هئچ نه ایله قورخوتماق مومكون دئییل. قوربانی نین اوزرینه هوجوم ائدركن قورد ایلك نؤوبه ده اونون گؤزلرینه باخماغا و بئله لیكله ده قارشیسینداكی نین قورخوب-قورخمادیغینی، همچنین، اونا قارشی دوشمن مؤوقئعده دوروب-دورمادیغینی دقیق لشدیریر. اگر اونون قارشیسینداكی جانلی (فرق ائتمز بو جانلی حئیواندیر یوخسا اینسان) اؤزونو ایتیره رك قورخویا دوچار اولورسا، دئمك، قورد اونو ضررسیزلشدیره جك. و همچنین، اگر همین جانلی قورددان قورخمورسا و اوسته لیك ده اونا قارشی عكس حمله یه حاضیرلاشیرسا، بو دا قوردون گؤزوندن یایینمیر. قورد بئله سی ایله  " كیشی كیمی "  ووروشماغا حاضیردیر و بو دؤیوشده گوجلو اولان دا غلبه چالاجاق. یئگانه چیخیش یولو قورددان قورخمادیغینی و عئینی زاماندا، اونا قارشی حمله ائتمك ایستمه دیگینی گؤسترمكدیر. بو زامان همین جانلی قوردون اؤزونه مخصوس اولارتیسینی (تانرییا موراجیعت) ائشیده جك و قوردون ساكیتجه چكیلیب گئتمه سی نین شاهیدی اولاجاق. هر حالدا، موشاهیده لر دئییلنلری تام تصدیقله ییر. قدیمده آذربایجان كیشیسی غئیری-عادی قورخمازلیق، ایگیدلیك گؤستریب هامیدان سئچیلركن اونا بئله دئیردیلر:  " سن لاپ قورد اورگی یئییبسن " .

6. قورد عاییله سینه، ائوینه صادیقدیر. بالالاری نین،  " خانیم " ی نین یولوندا جانینی قوربان وئرمه یه حاضیردیر. دیشیسی اؤلن قورد عؤمرونون سونونا قدر باشقا بیر دیشی ایله  " ائولنمیر " . بو جور یالنیز حیات طرزی قوردلارا یالقوزاق آدی نین دا وئریلمه سینه سبب اولوب. بونونلا بئله، قئید ائتمك لازیمدیر كی، یالقوزاق عادی قورددان داها تهلوكه لیدیر، چونكی غضبلندیكده حیاتین و طبیعتین قانونلاری اونون وئجینه اولمور. بدبین تصورات اویادان بو تیپ قوردلار جانی قدر سئودیگی عاییله سی نین  " داغیلماسی " نی، اؤولادلاری نین، دیشیسی نین اؤلمه سینی گؤردوكده بلكه ده بوندان سونرا حیاتدا نه اوچون یاشادیغینی آنلامیر و  " ساغلام دوشونجه " یه موناسیبتده لاقئیدلشیر. بوردان دا آیدین اولور كی، عاییله قورد اوچون اوغروندا اؤزونو فدا ائتمه لی اولدوغو بیر اوبیئكتدیر.

7. قوردون آزادلیق سئون جانلی اولدوغونو اونون داها بیر خوصوصیتی ثوبوت ائدیر: پنجه سی تله یه دوشن قورد اؤز پنجه سینی دیشلری ایله دیدیب-داغیداراق اؤزونو تله دن قورتاریر.

8. تانرییا سئوگی قوردون قانیندادیر. اوزو هر زامان تانرییا دوغرو اولان قورد آغزینی گؤیه توتوب اولادیقدا بئله گؤزلرینی یومور، بیر نؤوع  " داخیلن صافلاشیر "  و  " تانرییا مخصوص اولدوغونو "  گؤستریر. قورد هر زامان یوكسك زیروه لری سئویر، بلكه ده بو تانرییا داها یاخین اولماق ایستگیندن ایره لی گلیر. هر حالدا، هانسیسا بیر تپه نین اوستونده غورورلا دایانمیش و گؤیلره باخان قورد تصویری توركلرین اساس سیمووللاریندان بیری حساب ائدیلیر.

 9. قوردلار كوتلوی شكیلده اولایاركن هئچ بیر جانلی اونلارا یاخین دوشه بیلمز. بو، اونلاری تانرییا عیبادتدن آییرماق؟ دئمكدیر و اونلار بونونلا هئچ واخت راضیلاشمیرلار.

10. قورد ان چوخ قاریشیق  " نیكاح " دان دونیایا گلن جانلیلارا نیفرت ائدیر. قان تمیزلیگی قورد اوچون ان واجیب عامیللردن بیریدیر و قورد بو باخیمدان هیبرید جانلیلاری، علی الخصوص دا قاتیری، چاققالی، كافتاری بیر نؤوع  " طبیعتین سهوی "  ساییر.

 11. دیشیسینی باشقا بیر ائركك حئیوانلا گؤرن قورد اؤز دیشیسینی پارچا-پارچا ائدیر، دیگر ائركك جانلییا ایسه چكیلیب گئتمه یه ایمكان وئریر. همین ائركك جانلی قوردون گؤزونون دوشمنیدیرسه، دئمه لی، او دا قوردون غضبیندن قورتولا بیلمیه جك.

 12. یاشادیغی اراضییه، عاییله سینه، اؤز نؤوعوندن اولان دیگر قوردا تجاووز ائدیلركن غضبلی قوردون قارشیسینی هئچ بیر جانلی آلا بیلمیر، حتّی آسلان بئله قیصاص حیسسی ایله حركت ائدن قورددان چكینه رك قاچیر.

 13. سورو ایله اوودان دؤنركن، دوشمن سایدیقلاری جانلیلارین اوزرینه گئدركن و س. سورودن گئری قالان قوردو  " دسته رهبری "  پارچالاییر كی، رقیبین  " اسیرینه چئوریلمه سین " . بو میثاللارین سایینی ایسته نیلن قدر آرتیرماق اولار.

 سادالادیغیمیز بوتون خوصوصیتلر قوردون اینسانا بنزر بیر شكیلده، اینستینكتیو فورمادا حركت ائتمه سینی تصدیق ائدیر. تورك سویو هله مین ایللر اؤنجه اؤزونه سیموول سئچدیگی قوردون بیر سیرا موثبت كئیفیتلرینی اؤزونده جمعلشدیریب. یوخاریدا سادالادیغیمیز خوصوصیتلرین بؤیوك اكثریتینه آذربایجان و آنادولو توركلری نین، هابئله، توركمنلرین پسیكولوژیسیندا راست گله بیلریك. توركلر هر زامان آزاد و سربست اولماغا، اؤز دؤولتینه، عاییله سینه صادیق قالماغا، كوللئكتیوین رایی ایله حسابلاشماغا، دار گونده اؤزونو كوللئكتیوین بیر عوضوو كیمی گؤرمه یه اوستونلوك وئریبلر. توركلر او درجه ده قورخماز اولوبلار كی، ایسلامین 2-جی خلیفه سی عؤمر اونلار حاقیندا بئله دئییب:  " توركو یارالادینسا، حؤكمن اونون ایشینی بیتیر. عكس تقدیرده او الینه دوشن ایلك ایمكاندا گئری قاییداجاق و سیزه او زامان آمان اولمایاجاق. اونلار گئری چكیلمگی، اودوزماغی قبول ائتمیرلر " . سونونجو دینی اینسانلارا تلقین ائدن حضرتی-محمد ایسه عربلره خطابن بونلاری سؤیله ییب:  " توركلر سیزه توخونانادك اونلارا توخونمایین. "  بو گون بوتون دونیایا آیدیندیر كی، ایسلامی بیر دین كیمی یاشادان دا محض توركلر اولوبلار. ایسلام دینی محض اونلارین حسابینا اؤزونو قورویوب ساخلاییب. ایسلاما آی پارانی دا ایلك دفعه  توركلر علاوه  ائدیبلر. آی پارانین بیر سیموول كیمی قبول ائدیلمه سی ایسه بوز قورد افسانه سی ایله سیخ باغلیدیر. تانری نین اینسانلارا گؤندردیگی سونونجو دینین خیلاصكاری كیمی توركلر اؤزلری نین  " تانری میلتی "  اولدوقلارینی دفعه لرله ثوبوت ائدیبلر. اودور كی، تانرییا تاپینان بوز قورد سیموولو هر زامان توركلرله دیر و اونلاری بیر-بیریندن آییرماق مومكون دئییل.

كؤچورن: عباس ائلچین