اورتاق تورک الیفباسینا دؤنوش: تاریخ و چاغداشلیق

چهارشنبه 13 شهریور 1398

�

اورتاق تورک الیفباسینا دؤنوش: تاریخ و چاغداشلیق

دوکتور فایق علی اکبرلی

خولاصه
مقاله‌ده گؤستریلیر کی، 1926-جی ایلین فوریه 26-دان مارسین 5-دک باکی‌دا کئچیریلن تورک‌سویلو خالقلارین تورکولوژی قورولتایی‌نین قارشیسیندا دوران اساس پروبلملردن بیرینجیسی میلّی الیفبا و میلّی دیل مسله‌سی اولموشدور. تورکولوژی قورولتایین کئچیریلمه‌سی‌نین اساس تشبوثچولری ایسه یئنی تورک الیفباسی (ی‌ت‌ا) کومیته‌سی و آذربایجانی آراشدیرما و اؤیرنمه جمعیتی ایدی. تورکولوژی قورولتایدا عرب الیفباسیندان لاتین الیفباسینا کئچیریلمه‌سی چاغریشینا جاوابلار دینلنمیشدیر. قورولتایا قاتیلان 131 نوماینده‌دن 93-او تورک‌سویلو، یئرده قالانلاری دیگر خالقلارین تمثیلچیلری اولموشلار. یئنی تورک الیفباسی مسله‌سینده ایکی جریان: 1) لاتین‌چیلار و 2) ایصلاحاتچیلار (عرب الیفباسی طرفدارلاری) مؤوجود اولموشدور. عئینی زاماندا، مقاله‌ده چاغداش دؤورده ده اورتاق تورک الیفباسی‌نین یارانماسی‌نین اهمیتیندن بحث اولونموشدور.

آچار سؤزلر: تورکولوژی قورولتای، یئنی تورک الیفباسی کومیته‌سی، تورک رونیک الیفباسی، لاتین الیفباسیی، عرب الیفباسی، اورتاق تورک الیفباسی

آردینی اوخو/ Ardını oxu
آچار سؤزلر : تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

قازاقیستانین یئنی لاتین الیفباسی تصدیقلندی

سه شنبه 1 اسفند 1396

�

+0 بگندیم

قازاقیستان جومهور‌ باشقانی نورسولطان نظربایئو، لاتین اساسلی قازاق الیفباسی‌نین یئنی نوسخه‌سینی تصدیقله‌دی

Елбасы латын негізіндегі қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасын бекітті.

آردینی اوخو/ Ardını oxu
آچار سؤزلر : قازاقجا, قازاق, تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

آخوندووون یئنی الیفبا اوغروندا موباریزه‌سی

دوشنبه 18 اردیبهشت 1396

�

+0 بگندیم

آخوندووون یئنی الیفبا اوغروندا موباریزه‌سی

میصیر محمدلی

موستملکه‌چیلیک اؤزونون بوتون پیس طرفلرینه باخمایاراق، اگر آز-چوخ موترقّی سیویلیزاسییایا عاییداتی وارسا، حاکیم اولدوغو جوغرافییادا اینفراستروکتور و مکتب، تئاتر، کیتابخانا کیمی مدنی اینستیتوتلارین اینکیشافیندا خوصوصی رول اوینایا بیلیر. بو باخیمدان 19-جو عصر چار موستملکه‌چیلیگی ده آذربایجاندا سوسیال-مدنی اینکیشاف اوچون موعین واجیب شرطلری یاراتدی.

ماراقلیدیر، گؤره‌سن روس ایستیلاسی و چاریزمین تأمین ائتدیگی دونیوی تحصیل موحیطی اولماسایدی، حادیثه‌لرین سئیری نئجه دَییشردی؟ مثلا، روس تحصیللی بیر ضیالی و چار ظابیطی اولان ایسماییل بَی قوتقاشینلی شخصی وسایتی حسابینا شاماخی شهر مکتبینی آچماسایدی، میلّی مطبوعاتین بانیسی حسن بَی زردابی دونیوی تحصیل آلا بیلردیمی؟ یوخسا موللاخانا تحصیلینی داوام ائتدیریب، سیرادان بیر آدام کیمی یاشاییب عؤمرونو باشا ووراردی؟ و یا میرزه فتعلی آخوندوو آذربایجاندا سئکولار تحصیلین ایلک جیدی مودافیعه‌چیسی میرزه شفیع واضح‌له معلوم صؤحبتیندن سونرا حیاتی‌نین ایستیقامتینی دَییشه‌جک قراری وئریر؛ عبدالرحیم بَی حاقوئردییئو م.ف.آخوندووون اؤلومونون اللینجی ایل دؤنومو موناسیبتی ایله قلمه آلدیغی "میرزه فتعلی‌نین حیات و فعالیتی" آدلی مقاله‌سینده، "میرزه شفیع قیسا بیر مودتین ایچریسینده میرزه فتعلی‌نین دونیاگؤروشونو تامامیله دَییشدیردی، روس دیلینی اؤیره‌نیب دؤولت ایداره‌لرینده قوللوغا گیرمگی اونا مصلحت گؤردو" – یازیردی. نتیجه‌ده میرزه فتعلی روحانی اولماق فیکرینی باشیندان آتیر و شکی‌یه قاییداراق ائله او اثنادا آچیلان ایبتیدایی روس مکتبینه داخیل اولور، روس دیلینی اؤیرنمه‌یه باشلاییر. او، داها سونرا تیفلیسده روس دیلینی تام اؤیره‌نیر و موختلیف ساحه‌لره عایید روس و دونیا ادبیاتینا چیخیش الده ائدیر. فیرودون بَی کؤچرلی "آذربایجان ادبیاتی" اثری‌نین بیرینجی جیلدینده بو باره‌ده قئید ائدیر کی، "قوللوق ایشلریندن فاریق اولدوقدا آسوده واختلارینی میرزه روس کیتابلاری‌نین موطالیعه‌سینه صرف قیلیب، بیر چوخ معلوماتلار کسب ائدیب. اونون آرتیق سئودیگی فلسفه‌یه دایر، سیاسی و ایقتیصادی عئلملرینه مخصوص کیتابلار ایمیش". عومومیتله ایسه، م.ف.آخوندوو کیمی همین دؤورون بیر چوخ فیکیر آدامی‌نین آوروپا ایجتیماعی-سیاسی دوشونجه‌سی و فلسفه‌سیندن بحث ائدن اثرلرله تانیشلیغیندا، هومانیست ایدئیالاری منیمسه‌ییب تبلیغ ائتمه‌سینده روس دیلی موهوم واسیطه اولوب.

آردینی اوخو/ Ardını oxu
آچار سؤزلر : آذربایجان, تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

اورتاق اونسییّت (تورکجه) دیلینه گئدیلن یولدا جیدّی آددیم

یکشنبه 27 فروردین 1396

�

+0 بگندیم

اورتاق اونسییّت (تورکجه) دیلینه گئدیلن یولدا جیدّی آددیم

قازاخیستان پرئزیدئنتی نورسولطان نازاربایئو لاتین الیفباسی اساسیندا قازاخیستان الیفباسی‌نین واحید استاندارتی‌نین حاضیرلانماسی ایله باغلی سرانجام ایمضالاییب.

صنعت.آز-ین خبرینه گؤره، بو باره‌ده قازاخیستانین دؤولت قزئتی اولان "ائگئمئن قازاقستان" قزئتینده معلومات یئر آلیب. سرانجاما اساسن 2017-جی ایلین سونونا کیمی لاتین قرافیکی ایله واحید قازاخیستان الیفباسی استاندارتی حاضیرلانمالیدیر. ن. نازاربایئو یئنی الیفبانین اؤیره‌نیلمه‌سی اوزره موتخصیصلرین 2018-جی ایلدن ایشه باشلاماسی و اورتا تحصیل موسسیسه‌لری اوچون یئنی الیفبا ایله درسلیکلرین حاضیرلانماسی باره‌ده ده گؤستریش وئریب. پرئزیدئنت بیلدیریب کی، 2025-جی ایلده قازاخیستان آرتیق سندلشمه‌نی، دؤوری نشرلری و درسلیکلری لاتین الیفباسی ایله چیخارمالیدیر.

خاطیرلاداق کی، 1929-1940-جی ایللرده قازاخیستان لاتین الیفباسیندان ایستیفاده ائدیب.

آچار سؤزلر : قازاق, قازاقستان, تورکجه, دیل, تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

1 باخیش

�

Xorasan Türkçesi

دوشنبه 15 آذر 1395

�

+0 بگندیم

Khorasani Turkic (Xorasan Türkçesi / خراسان ترکچىسى)

Khorasani Turkic is a Turkic language spoken in northern North Khorasan Province and Razavi Khorasan Province in Iran by about 1 million people. There are three dialects of Khorasani Turkic: North, which is spoken in North Khorasan, near Bojnourd; South, which is spoken in Soltanabad near Sabzevar, and West, which is spoken around Bojnourd.

Khorasani Turkic is part of the Oghuz group of Turkic languages, and is closely related to the Oghuz dialect spoken in Uzbekistan, as well as Turkmen, and the Azerbaijani dialects spoken in Iran.

Khorasan Turkic is not usually written and has no official status, however a version of the Perso-Arabic script is sometimes used to write the language. There are also ways to write it with the

Khorasani Turkic alphabet and pronunciation

Arabic alphabet for Khorasani Turkic

The letters ث، ح، ذ، ژ، ص، ض، ط، ظ and ع are only used in Arabic and Persian loanwords and names.

Download an alphabet chart for Khorasani Turkic in PDF format.

Latin alphabet for Khorasani Turkic

Sample text

ال غسا بیر زیود پدیشهی بـهریدی.
خوداوندی آلم اونا هیچ اوغول اتا ایلهمامیشدی.
بدن وازیره دهدی: «ای وازیر, منده کی اوغول یوخدی. من نه چاره ایولیم»؟
وازیر دهدی: «پادیشای قیبلنهیی آلم, سن بو مالیموالی نیلیسن»؟

Transliteration

Al ğəssa bir ziüəd pədişəhi bərıdı.
Xodavəndi ələm ona hiç oğul ata eləmamişdi.
Bədən vazirə dədi: «Ey vazir, məndə ki oğul yoxdı. Mən nə çarə eülem?»
Vazir dədi: «Padişai qıbləyi aləm, sən bu malıəmvalı nəyliyəsən?»

Translation

Thus, there was a padishah named Ziyad.
Almighty God had given him no son.
There he spoke to his vizier: "O Vizier, I have no son. What shall I do about it?"
The vizier said: "Ruler of the whole world, what will you do with this possession?"

Excerpt from Tulu (1989)

Details of the Khorasani Turkic supplied by Wolfram Siegel and Michael Peter Füstumum

Links

Information about the Khorasani Turkic language
https://en.wikipedia.org/wiki/Khorasani_Turkic_language
https://www.ethnologue.com/language/kmz
http://www.iranicaonline.org/articles/turkic-languages-overview

آچار سؤزلر : تورک, دیل,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

Old Turkic

دوشنبه 15 آذر 1395

�

+0 بگندیم

Orkhon / Old Turkic

The earliest known examples of writing in any Turkic language were found in the Orkhon river valley in Mongolia in the 19th century. They date from the early 8th century AD and the script in which they are written is known as the Orkhon alphabet, or the Old Turkic script, the Göktürk script, or the Orkhon-Yenisey script. Inscriptions dating from the later 8th century AD in a slight variant of the Orkhon alphabet, known as Yenisei or Siberian runes, have also been found around Yenisei and other parts of Siberia.

Because of a superficial resemblance to the Runic alphabet, the alphabet is also known as Orkhon or Turkic runes. This resemblance is probably a result of the writing materials used - most inscriptions are in hard surfaces, such as stone or wood, and curved lines are difficult to inscribe in such surfaces.

The Orkhon alphabet is thought to have been derived from or inspired by a non-cursive version of the Sogdian script. By the 9th century AD, the Orkhon and Yenisei alphabets were replaced by the Uighur alphabet, which developed from the cursive version of the Sogdian script.

Notable features

Type of writing system: alphabet
Direction of writing: written mainly from right to left in horizontal lines, though some inscriptions are written vertically with the letters rotated by 90°. When written vertically, it read from bottom to top and right to left.
Some consonants have two forms, one of which was used with front vowels, the other with back vowels.
Used to write: Old Turkic (a.k.a. East Old Turkic, Orkhon Turkic, Old Uyghur), the earliest attested form of Turkic, found in Göktürk and Old Uyghur inscriptions dating from between the 7th and 13th century.

Orkhon alphabet

Orkhon alphabet (Yenisei variant)

Sample text

Sample text in Old Turkic

Transliteration

Türk Oguz begleri, bodun, eşidin üze Tengri basmasar asra yir telinmeser Türk bodun ilinin, törüngün kim artatı udaçı erti?

A recording of this text by Görkem

Modern Turkish version

Türk Oğuz beyleri, kavmi, işitin; üstte gök (Tanrı) bastırmasa, altta yer delinmese Türk kavmi; ilini, töreni kim bozabilirdi?

English version

Türk Oguz chieftains, clans, listen; unless the sky (Sky is also God) crushes, the ground punctures Turk clans; who could ever destroy your land and law?

Links

Information about the Orkhon alphabet and Old Turkic language

http://en.wikipedia.org/wiki/Old_Turkic_script

http://gokbeyuluc.wordpress.com

http://fankibiber.wordpress.com/

http://kokturukce.blogspot.com/2008/09/gktrk-yazlarnn-harflerinin-kkeni-4.html

http://www.gokturkce.net

http://irq.kaznpu.kz/?lang=e&mod=1

http://www.tamgalar.com/tamgayazici.php#/

https://en.wikipedia.org/wiki/Irk_Bitig

Orkhon font

http://m10lmac.blogspot.com/2010/03/typing-orkhonold-turkic.html

آچار سؤزلر : تورک, دیل, تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

Türkmen dili

دوشنبه 15 آذر 1395

�

+0 بگندیم

Turkmen (Türkmen dili / Түркмен дили)

Turkmen is a Turkic language spoken by about 6.4 million people in Turkmenistan, Afghanistan, Germany, Iran, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Pakistan, Russia (Asia), Tajikistan, Turkey (Asia), USA and Uzbekistan.

Turkmen only started to appear in writing at the beginning of the 20th century, when it was written with the Arabic script. Between 1928 and 1940 it was written with the Latin alphabet, and from 1940 it was written with the Cyrillic alphabet. Since Turkmenistan declared independence in 1991, Turkmen has been written with a version of the Latin alphabet based on Turkish.

Arabic alphabet for Turkmen

Cyrillic alphabet for Turkmen (түркмен элипбийи)

Cyrillic alphabet for Turkmen

Latin alphabet for Turkmen (Türkmen elipbiýi)

Latin alphabet for Turkmen

Source: http://www.altynasyr.8m.com/portal/alphabet.htm

Sample text in Turkmen

Хемме адамлар өз мертебеси ве хукуклары бюнча дең ягдайда дүнйә инйәрлер. Олара аң хем выждан берлендир ве олар бир-бирлери билен доганлык рухундакы гарайышда болмалыдырлар.

Transliteration
Hemme adamlar öz mertebesi we hukuklary boýunça deň ýagdaýda dünýä inyärler. Olara aň hem wyždan berlendir we olar bir-birleri bilen doganlyk ruhundaky garaýyşda bolmalydyrlar.

Listen to a recording of this text by Nazar Annagurban

Translation

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
(Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights)

http://www.omniglot.com/writing/turkmen.htm

آردینی اوخو/ Ardını oxu
آچار سؤزلر : دیل, تورک, تورک دونیاسی,

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

Türklerde Alfabe ve Kimlik

یکشنبه 15 شهریور 1394

�

+0 بگندیم

Türklerde Alfabe ve Kimlik

Dr. Hatice Şirin

Dili kalıcı kılmaya yarayan alfabelerin yaşı, dillere göre çok genç olsa da, alfabeler veya geniş anlamda yazı sistemleri, yeni çağlarda bir üst yapı kurumu olarak, tıpkı dil gibi, kimliğin hem yansıtıcısı hem de yapıcısı haline gelmişlerdir. Eski çağlarda ise, yazı sistemleri, din ve yönetim aristokrasisinin tekelinde olan şifreli anlaşma araçları olarak imtiyazlı bir sınıfa hizmet vermekteydi. Böylelikle, eski çağların elit tabakası, bildiklerini yazıya döküp "bilen ve unutmayan" bir sınıfa giriyor ve idare ettiği halk yığınını daha kolay denetim altına alıyordu. Yazının modern çağlara oranla daha sıkışık bir çevreyi kaplayan ve dolaylı olan kimlik belirleyicilik işlevi, işte daha bu çağlarda ortaya çıkmış ve söz söyleyen ile yazı yazan birbirinden ayrılmıştır. Günümüzde bile, okuma yazma bilmeyenler tarafından, yazıyı bilene duyulan saygının kökünde, eski çağlara ait bu sınıflandırma yatmaktadır.

آردینی اوخو/ Ardını oxu

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

Türkçenin Alfabeleri

چهارشنبه 21 مرداد 1394

�

+0 بگندیم

Türkçenin Alfabeleri

Serenti

Tarih boyunca Türkler kadar alfabe değiştirmiş başka bir ulus, ya da Türk dili kadar değişik alfabelerle yazılmış ve yazılmakta olan başka bir dil yoktur denilebilir. Gerçekten, belgelerle izleyebildiğimiz tarihi boyunca, Türk dilinin değişik dönem ve çevrelerde Göktürk, Soğd, Uygur, Mani, Brahmi, Süryani, Arap, Grek, Ermeni, İbrani, Latin ve Slav alfabeleri gibi başlıca 12 alfabe ile yazılmış ve yazılmakta olduğunu biliyoruz. Eski Türk alfabeleri içinde, belirli tarihsel dönemlerde ve belirli çevrelerde dar ölçüde kullanılmış olan Sogd, Mani, Brahmi, Süryani, Grek, Ermeni ve İbrani alfabeleri bir yana bırakılsa bile, tarih boyunca Türklerin kullandığı alfabeler yine de 5’i bulur:

Göktürk
Uygur
Arap
Slav
Latin

آردینی اوخو/ Ardını oxu

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

Göktürk (Orhun) Alfabesi

چهارشنبه 21 مرداد 1394

�

+0 بگندیم

Göktürk (Orhun) Alfabesi

آردینی اوخو/ Ardını oxu

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

0 باخیش

�

لاتین اساسلی قیریم تاتار الیفباسی

سه شنبه 30 تیر 1394

�

+0 بگندیم

Latin Esaslı Kırım Tatar alfabesi

Vatan KIRIM

Latin

Kiril

Latin

Kiril

1

A

a

A

a

17

M

m

me

М

м

2

B

b

be

Б

б

18

N

n

ne

Н

н

3

C

c

ce

ДЖ

дж

19

Ñ

ñ

ng

НЪ

нъ

4

Ç

ç

çe

Ч

ч

20

O

o

О

о

5

D

d

de

Д

д

21

Ö

ö

6

E

e

Э

э

22

P

p

pe

П

п

7

F

f

Ф

ф

23

R

r

re

Р

р

8

G

g

ge

Г

г

24

S

s

se

С

с

9

Ğ

ğ

ga

ГЬ

гь

25

Ş

ş

şe

Ш

ш

10

H

h

he

Х

х

26

T

t

te

Т

т

11

I

ı

Ы

ы

27

U

u

У

у

12

İ

i

И

и

28

Ü

ü

13

J

j

je

Ж

ж

29

V

v

ve

В

в

14

K

k

ke

К

к

30

Y

y

ye

Й

й

15

Q

q

ka

КЪ

къ

31

Z

z

ze

З

з

16

L

l

le

Л

л

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

1 باخیش

�

الفبای لاتین ترکمنی

چهارشنبه 24 تیر 1394

�

+0 بگندیم

الفبای لاتین ترکمنی

شهروز آق آتابای

زبان ترکمنی با داشتن هفت میلیون گویشور در کشورهای ترکمنستان، ایران و افغانستان یکی از زبانهای عمده قومی در این منطقه به شمار می‌رود. ترکمنی از جمله زبانهایی است که ادبیات آنها در طول تاریخ، کمتر بر کتابت و آثار نوشتاری مبتنی بوده است. همچنین جامعه ترکمنی زبان در کشورهای مختلفی پراکنده‌اند. به همین علت، امروزه شاهد کتابت زبان ترکمنی با خطوط مختلف عربی، روسی و لاتین می‌باشیم.
همانگونه که می‌دانیم، ترکمنهای ایران و افغانستان (و حتّی عراق) از الفبای عربی استفاده می‌کنند. با این حال در میان اکثریت جامعه ترکمن ‌زبان جهان الفبای لاتین ترکمنی متداول است. در کشور دوست و همسایه ترکمنستان نیز زبان ترکمنی با الفبای لاتین رسمیت دارد. با توجه به روابط حسنه و روز افزون جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، گسترش ترجمه مابین زبانهای فارسی و ترکمنی و نیز شمار معتنابه علاقمندان یادگیری الفبای مذکور، بصورتی مختصر و مفید به معرفی این الفبا می‌پردازیم.

آردینی اوخو/ Ardını oxu

بؤلوم | الیفبا یازار : عباس ائلچین گؤروش : 0

1 باخیش

�