+0 بگندیم
اوکراین-ین تورک اصیللی کوْبزاری
توْکماک شهریندن 1212-جی ایلده اؤلن بیر قوپوزچو اوزانین مزاری تاپیلمیشدیر. سینه داشینا سوریان الیفباسی ایله یازیلیب: "بو قبیر کوْبزار مئنگو تاش‌ین‌دیر". مئنگو تاش نسطوریان تورک ایدی. نسطوریان‌لیق یاری مسیحی، یاری یهودی مذهبینده اولان بیر طریقت‌دیر.
کوْبزار قوپوزچو ار دئمک‌دیر. کوْبزارلار چالدیقلاری قوپوزون صدالاری آلتیندا ماهنی‌لار اوخویار، داستان‌لار دانیشاردیلار. کوْبزار و قوپوز سؤزلری‌نین کؤکونده تورک دیل‌لرینده‌کی "قو" سؤزو دورور. تورکلرین و اوکراین‌لی‌لارین اجدادلاری گؤیلردن گلن سِحرلی سسلره قو دئییردیلر. بونا اویغون اولاراق آذربایجان تورکجه‌سینده "قو دئسن، قولاق توتولار" دئییمی واردیر.
محمود کاشغاری یازیر کی، اوغوزلار سازا، آباکان تاتارلاری کامانچایا بنزه‌ین موسیقی آلتینه قوپوز دئییرلر.
سِوچِنکوْ سوی‌آدی‌نین کؤکونده کی "سئبچی" ده تورک سؤزودور. اوکراین‌دا روس‌لاردان قاباق یاشایان دنِپر کازاک‌لاری، اوُزلار، پچنک‌لر، بِرِندئی‌لر یالنیز شاعیرلره یوخ، هم ده پئیغمبرلره سئبچی دئییردیلر. چونکی اونلار تانری‌نین سئبینی، یعنی سؤزونو اینسان‌لارا چاتدیریردیلار. سئبچی عئینی زاماندا جادوگرلره، فالچی‌لارا دئییلیردی. تانینمیش قازاخ عالیمی چوْکان ولیخانوف یازیر کی، قازاخ‌لار اولدوزلارا باخیب طالعدن خبر وئرن فالچی‌لاری سئبچی آدلاندیریردیلار.
اوکراین‌لی‌لارین اسلاویان‌لاشانا قدرکی آدی خاخوْل دا تورک سؤزودور. دنِپر، دنِستر کازاک‌لاری ساچلاری‌نین کنارلارینی قیرخار، اورتاسی‌نین توکونو اوزادیب ساچ کیمی هؤرردیلر. همین هؤروک آخاخوْل آدلانیردی. آذربایجان تورکجه‌سینده‌کی ککیل سؤزو خاخوْل اتنیک آدی‌نین آزجا دَییشیلمیش فورماسی‌دیر.
لقبی خاخوْل اولان تورکلرین بیر اویماغی ایسلامیتدن اول گونئی قافقازدا یورد سالمیشدی. آلبانیا ایله ایوئریا آراسیندا خاخوْل و خاتون موناستیرلاری‌نین وارلیغی دا فیکریمیزی تصدیق ائدیر.
شِوچِنکوْنون تاراس آدی دا تورکجه‌دیر. تورک دیل‌لری‌نین تاریخی لکسیکینده اونا تاراس، تالاس، تاراز و تیراس فورمالاریندا راست گلیریک.
گؤی‌تورکلرین اوْنگین آبیده‌سینده بئله بیر جومله وار: " موْچژوْ دئییر کی، او، آل تاراس کاوان ائلینده دوغولموشدور". ائل طایفا ایتتیفاقی‌دیر. آنجاق هر طایفا ایتتیفاقینا تورک دیل‌لرینده ائل دئییلمیردی. ائله حربی-سیاسی بیرلیک‌لره ائل، ائلات دئییلیردی کی، اونون اتنیک قروپ‌لاری اوتوراق اهالیدن دئییل، کؤچری ترکمه اویماق‌لاردان عیبارت اولسون. اوْنگین آبیده‌سینده کی یازی گؤستریر کی، آل تاراس ترکمه ایجماسی 8. عصرده کاوان ائلی‌نین ترکیبینده اولموشدور.
8-11. عصرلرین عرب تاریخچی‌لری تورکلری هم ده تیراس آدلاندیریرلار. تیراس آدلی تورک طایفالاریندان بیری 9-10. عصرلرده خزر خاقانلیغی‌نین اراضیسینده یورد سالمیشدیلار. بوندان قاباق اونلار بولقارلارین آراسیندا یاشاییردیلار. خزر خاقانی ایوْسیفین کوْردوْوا خلیفه‌سی‌نین وزیری خاصدای ابن-شافروُتا مکتوبوندا تیراس‌لارین آدی ت-ر-س حرف‌لری ایله یازی‌یا آلینمیشدیر. اونا گؤره ده بعضی متن‌شوناس‌لار اونو تاراس، بعضی‌لری تیراس کیمی اوخویورلار. تاراس تورکلری‌نین آیری-آیری قول‌لاری اوکراین‌دان علاوه قازاخیستان‌دا و قیرغیزیستان‌دا دا یاشاییردی. 4.عصرده قازاخیستان‌دا تاراس آدلی شهر وار ایدی.
محمود کاشغاری‌نین دیوانیندا تاراس شهری‌نین آدی تاراز فورماسیندادیر. بوندان باشقا، تالاس وادیسی‌نین آدی دا بعضی منبع‌لرده تاراز شکلینده یازی‌یا آلینمیشدیر.
اوکراین‌داکی دنِستر چایی قازاخیستان‌داکی تاراس شهری سالیناندان – دؤرد عصردن چوخ قاباق تیراس آدلانیردی. هرودوت یازیر کی، کیمِرلر دؤیوشده اؤلن یولداش‌لارینی تیراس چایی ساحیلینده تورپاغا تاپشیریب، کیچیک آسیایا کؤچدولر.
موقدسّ کیتابین بیرینجی و بئشینجی فصلینده وئریلن معلوماتا گؤره تیراس کیمِرین اوغلو، یافث‌ین نوه‌سی‌دیر. باشقا بیر یهود افسانه‌سینه گؤره، تیراس یافث و توْقارما نسلیندن اولوب، خزرلرین اجدادلاریندان بیری‌دیر. موْیسئیین تؤورات‌یندا ایسه تیراس یافث‌ین اوغلودور. بِسسارابییادا دنِستر چایی بویونداکی تیراسپوْل شهرینی (ایندیکی مولداوی اراضیسی) اونلار سالیبلار. تیراسپول تیراس شهری‌نین یونانجا آدی‌دیر. یونان دیلینده "پول" ، "پولیس" شهر، یاشاییش مسکنی دئمک‌دیر.
کیمِرلر کیچیک آسیایا کؤچندن سونرا تیراس خالقی‌نین بیر حیصه‌سی آلبانیادا یورد سالدی. موسی کاقان کاتوُکلوُ یازیر کی، تیراز خالقی‌نین پاتریارخی 488-جی ایلده کئچیریلن آلبان کیلیسا مجلیسینده ایشتیراک ائتدی و اؤز قبیله‌سی آدیندان مجلیسین قرارینی ایمضالادی. متنده کی "اؤز قبیله‌سی آدیندان" دئییمینه دیقْت یئتیرک. تیراس خالقی‌نین بیر حیصه‌سی مسیحیت دینینی قبول ائتمیش، آلبان‌لارلا قایناییب-قاریشمیشدیر. تیراس‌لارین باشقا بیر مسیحی ایجماسی شرقی آنادولودا تیراسخان شهرینی سالمیشدیر. ائرمنی‌لر همین شهرین آدینی اؤز مقصدلرینه اویغون اولاراق دراسخاناکِرت یازیرلار. خان ائرمنی سؤزودورمو؟
تیراسخان‌لارین مسیحی قانادی‌نین نسلی‌نین 6.عصرده اوُوان آدلی تاریخچیسی اولموشدور. ائرمنی‌لر اونو ایوْواننِس دراسخاناکِرتسی آدلاندیریرلار. تیراس دا، اوُوان دا تئوْنیم منشالی تورک اتنیک آدلاری‌دیر.
تیراس‌لارین ان دؤیوشکن آلپلاری جنوبا دوغرو حرکت ائده‌رک فینیقیه‌نی توتدولار. آرالیق دنیزینده دونانما یاراتدیلار. آنجاق ایل‌لر کئچندن سونرا اؤزلریندن دفعه‌لرله چوخ اولان سامی‌لره مغلوب اولدولار. آرامی، ایوری سالنامه‌لرینده اونلار فینیقیه‌نین کؤله کاستاسی کیمی خاطیرلانیرلار.
آمریکا عالیمی ژن د. ماتلاک یازیر کی، اونلار کؤله اولسالار دا، آغالار کیمی یاشاییردیلار. چونکی آتدان دوشسه‌لر ده، قیلینجی قینا قویمامیشدیلار. اؤز سیلاح‌لاری ایله اؤزلریندن گوجلولرین خیدمتینده اولوب، حربی غنیمتدن پای آلیردیلار.
موقدّس کیتابدا بیلدیریلیر کی، تیراس دؤرد بؤیوک یافث خالقیندان بیری‌دیر. اونلار قوزئی تورپاق‌لاریندان کؤچوب گله‌رک فینیقیه‌نی توتموش، تزار سوْلوْموْنون زامانیندا میلاددان اوْل 950-جی ایلده سیجیلیا، کوْرسیکا، ساردینیا آدالارینا کؤچوب گئتمیشلر.
تاراس شِوچِنکوْنون اجدادلاری قافقازدا، اؤن آسیادا، آرالیق دنیزی آدالاریندا یاد خالق‌لار آراسیندا اریییب ایتدیلر. اؤز تاریخی وطن‌لرینده دنِپر و دنِستر چایلاری آراسیندا روس ایشغالینا قدر، قیسماً ده اولسا، اؤز اتنیک کیملیک‌لرینی قورویوب ساخلایا بیلدیلر.
اگر تاراس شِوچنکوْنون شعیر دیلی‌نین 60 فایزی تورک سؤزلریندن عیبارت ایدیسه، دئمه‌لی، اوکراین‌ین کوْبزار تیتول‌لو ساز و سؤز صاحیب‌لری روس ایشغالینا قدر تام آسسیمیلاسیون اولونمامیشدی.
کوُموُک اصیللی عالیم مراد آدجی یازیر کی، تاراس شِوچنکوْنون دیلی‌نین تورک دیلی، روحونون تورک روحو اولدوغونو بیلدیکلرینه گؤره اونون کیتاب‌لاری‌نین روسیه‌ده چاپ اولونماسینا ایمکان وئرمیردیلر.
بیز آمئا نسیمی آدینا دیلچی‌لیک اینستیتوتوندا اوکراینلی کوْبزارین شعیرلری‌نین دیلینی تورکولوژی تدقیقاتین اوبیئکتینه چئویرمه‌لی‌ییک. ادبیات اینستیتوتوندا اوبرازلاری‌نین تورک کاراکترینی اؤیرنملی‌ییک. تاریخ اینستیتوتوندا اوکراین–آذربایجان اتنوژنتیک باغلارینی آشکارا چیخارمالی‌ییق. جوغرافیا اینستیتوتوندا توپونیمیک خریطه‌لرینی حاضیرلامالی‌ییق. الیازمالار اینستیتوتونون خطی ایله اثرلری‌نین ایلکین نوسخه‌لری‌نین صورتینی الده ائتمه‌لی‌ییک...
یازان: الهامی جعفرسوی
فیلولوژی اوزره علم‌لر دوکتورو
کؤچورن: عباس ائلچین
Ukraynanın türk əsilli Kobzarı
