ژان ژاک روسو یارادیجیلیغیندا اینسان حوقوق و آزادلیق‌لاری‌‌نین مودافیعه‌سی مسله‌لری
+0 بگندیم
ژان ژاک روسو یارادیجیلیغیندا اینسان حوقوق و آزادلیق‌لاری‌‌نین مودافیعه‌سی مسله‌لری
واحد عمروو
فلسفه اوزره فلسفه دوکتورو
سوئیس فیلوسوفو ژان-ژاک روسونون اثرلری اوروپانین ایجتیماعی شوعورونا بؤیوک تاثیر گؤسترمیشدیر. اگر جان لاک آمریکا اینقیلابی‌‌نین ایلهام وئریجیسی ساییلارسا، روسونو حاقلی او‌لاراق بؤیوک فرانسه اینقیلابی‌‌نین (1789) و حتّی روسیه بولشویک اینقیلابی‌‌نین (1917) اینتللکتوال آتاسی حساب ائتمک او‌لار.
روسو ژنو ده ساعاتساز عاییله‌سینده دوغولوب و آناسی‌‌نین وفاتیندان سونرا آتاسی اونو تربیه ائتمیشدیر. او، سیستملی شکیلده تحصیل آلمامیش، لاکین اؤزو کلاسیک و موعاصیر فلسفه ایله جیدی مشغول اولموشدور. اوْیماچی اعمالاتخاناسیندا ایشه دوزلن روسو 1728-جی ایلده ژنوی ترک ائدیر و مادام وارنسین یانیندا مسکونلاشاراق اونونلا دوستلوق ائدیر، اونون کؤمگی ایله شخصی قایدادا اؤز تحصیلی ایله جیدی مشغول اولماق ایمکانی قازانیر. 1742-جی ایلده روسو پاریسه - او واختکی دونیانین اینتللکتوال مرکزینه کؤچور. او، بورادا دالامبِر و دیگر فرانسه‌لی فیلوسوف انسیکلوپدیاچی‌لاری ایله تانیش اولور. 1750-جی ایلده روسونون " اینجه صنعت و علم حاقیندا دوشونجه‌لر " مقاله‌سی دیژوْن شهری آکادمیاسی‌‌نین کئچیردیگی موسابیقه ده غالیب گلیر. اونون سونراکی اثرلری، خوصوصیله ده " ایجتیماعی موقاویله حاقیندا " شاه اثری مؤلیفینه عوموم اوروپا شؤهرتی گتیریر، عئینی زاماندا هم فرانسه، هم ده سوئیس حاکیمیت‌لری‌‌نین غضبینه سبب اولور. روسونون اثرلری یاساقلانیر، او، پاریسی ترک ائتمه‌لی اولور و بورایا بیر ده 1770-جی ایلده قاییدا بیلیر.
روسو ایجتیماعی موقاویله نظریه‌سینی پارلاق شکیلده پوپولیارلاشدیرمیش و عئینی زاماندا، اونا بیر سیرا خوصوصی جیزگی‌لر علاوه ائتمیشدیر. روسو بوتون اینسان‌لارین برابرلیگینی تانیمایان و اینسانی آنادان گلمه خودبین و قوصورلو وارلیق حساب ائدن ارسطو و هوببوسو کسکین تنقید ائدیردی. روسو بیلدیریردی کی، " اینسان آزاد دوغولور، لاکین هر یئرده زنجیرلنمیشدیر. بو وضعیتین سببی عدالت‌سیز ایجتیماعی قورولوشدا، کونکرت او‌لاراق ایسه فودال قایدا‌لاریندا و اینسان‌لاری بیر-بیرینه دوشمن ائتمیش خوصوصی مولکیتده‌دیر. جمعیتده مؤوجود ضیدیت‌لری آرادان قالدیرماق اوچون اینسان‌لار آراسیندا تاریخه قدرکی هارمونیک موناسیبت‌لره قاییتماق لازیمدیر.
روسو حساب ائدیردی کی، اینسان‌لار اؤز مولکیت و آزادلیق‌لارینی مودافیعه ائتمک اوچون ایجتیماعی موقاویله باغلاییر‌لار. ایجتیماعی موقاویله‌‌نین باغلانماسی نتیجه‌سینده واحید ایجتیماعی و معنوی اورقانیزم - دؤولت مئیدانا گلیر. روسویا گؤره، سووئرئن - خالقدار، اونون ایراده سی موستقیل‌دیر و دییشیک‌لیگه معروض قالا بیلمز. روسو اینسانین فردی طبیعتیندن باشلایاراق سوندا ایجتیماعی و کوللکتیو باشلانجیغین اینسان حوقوق‌لاریندان اوستونلوگو ایدئیاسینا گلیب چیخیر. بئله‌لیکله، روسونون نظریه‌سی بشریتین تاریخین ان توتالیتر دوکترین‌لریندن بیرینی تمثیل ائدیر.
روسونون موطلق عومومی ایراده حاقیندا تزیسی سونرا‌لار هگل، مارکس و لنین‌ین سیاسی دوکترین‌لرینه جیدی تاثیر گؤسترمیشدیر. روسو بیلدیریر کی، جمعیتین بوتون عوضولری‌‌نین راضی‌لیغی ایله یارادیلان و عومومی ایراده‌نی ایفاده ائدن عالی حاکیمیت اینسان‌لارین ماراق‌لارینا ضیدی اولا بیلمز، اونا گؤره ده حاکیمیته جمعیت طرفیندن نظارت ائدیلمه‌سیندن هئچ صؤحبت ده گئده بیلمز. روسونون عومومی ایراده حاقیندا نظریه‌سی فرانسه و روسیه اینقیلاب‌لاری‌‌نین بیرپارتیالی دیکتاتوراسی و قانلی تررورون ایدئولوژی اساسینا چئوریلدی.
روسو یازیردی کی، " اگر کیمسه عومومی ایراده‌یه تابع اولماقدان ایمتیناع ائدرسه، بوتون اورقانیزم طرفیندن او بونا مجبور ائدیله‌جکدیر، بو، یالنیز او دئمکدیر کی، اونو زورلا آزاد ائده‌جکلر. بونو کومونیست و فاشیست اؤلکه‌لری‌‌نین رهبرلری آرتیق نوماییش ائتدیرمیشلر. بو حالی جورج اورول اؤز آنتیوتوپیک رومانیندا (1984) بئله موعین ائتمیشدیر: " آزادلیق کؤله لیکدیر " . کیمسه عومومی ایراده‌یه تابع اولماقدان ایمتیناع ائتسه، او، بونا بوتون اورقانیزم طرفیندن مجبور ائدیله‌جکدیر، بو ایسه، او دئمکدیر کی، اونو آزاد اولماغا زورلا مجبور ائده جکلر... من اینسان‌لاری اولدوغو کیمی، قانون‌لاری ایسه اولمالی کیمی قبول ائتدیکده، مولکی وضعیتده اعتبارلی و قانون‌لارا اساسلانان هر هانسی بیر ایداره ائتمه پرینسیپی‌‌نین مومکون‌لوگونو آراشدیرماق ایسته‌ییرم. بو آراشدیرمادا من حوقوقون ایجازه وئردیگینی منافعنی طلب ائتدیگی ایله دایم اویغونلاشدیرماغا چالیشاجاغام کی، عدالت و فایدا آراسیندا هئچ بیر ضیدیت اولماسین.
مندن سوروشا بیلرلر: مگر من حؤکمدار، یاخود قانون وئریجی‌یم کی، سیاستدن یازیرام؟ اگر من حؤکمدار، یاخود قانون وئریجی اولسایدیم، نه ائتمک لازیم گلدیگی باره ده صؤحبت‌لره واخت ایتیرمزدیم - یا بونو ائدردیم، یا دا سوساردیم. بیر حالدا کی، آزاد دؤولتین وطنداشی و سووئرئن‌ین عوضوویم، منیم سسیمین ایجتیماعی ایشلره اهمیته نه قدر آز دا اولسا دا، بو ایشلرین موذاکیره‌سی زامانی سس‌وئرمه حوقوقوم کیفایت‌دیر کی، بو ایشلرین ماهیتینی اؤزوم اوچون آیدینلاشدیرماق وظیفه‌سینی عؤهده‌‌مه گؤتوروم و خوشبختم کی، هر دفعه ایداره ائتمه‌‌نین فورما‌لاری حاقیندا مولاحیظه‌لر یورودرکن اؤز اؤلکه‌مین ایداره ائتمه طرزینی سئومک اوچون یئنی-یئنی سبب‌لر تاپیرام. ژ.ژاک روسو یازیر: " اینسان آزاد دوغولور، لاکین او، هر یئرده بوخوودادیر. بعضیسی اؤزونو باشقا‌لاری‌‌نین حؤکمداری ظن ائدیر، لاکین بو، اونون اونلاردان دا آرتیق درجه ده کؤلگه اولماغینا مانع اولمور. بو دییشیک‌لیک نئجه باش وئریر؟ من بونو بیلمیرم. اونا قانونی‌لیک وئرن ندیر؟ دوشونورم کی، باخ، بو مسله‌نی حلّ ائده بیلرم.
اگر من یالنیز اونون حرکتی‌‌نین گوجو و نتیجه‌لری مسله‌سینی نظردن کئچیرمیش اولسایدیم، بئله دئیردیم: نه قدر کی، خالق ایطاعت ائتمگه مجبوردور و ایطاعت ائدیر، او، یاخشی حرکت ائله‌ییر، لاکین بویوندوروغو اؤز اوزریندن آتماق ایمکانی قازانان کیمی اونو آتیرسا، او، اوّلکیندن ده یاخشی حرکت ائله‌ییر؛ بئله کی، آزادلیق اوندان هانسی حوقوق‌لار اوغورلانمیشدیرسا، ائله همین حوقوقون اساسیندا دا آزادلیغی اؤزونه قایتارماقلا گؤستریر کی، اونون بونا اساس‌لاری وارمیش، یا دا آزادلیغی اوندان آلماق اوچون قطعیاً هئچ بیر اساس اولمادیغینی تصدیق ائتمیش اولور. لاکین ایجتیماعی وضعیت بوتون قالان حوقوق‌لار اوچون اساس رولونو اوینایان موقدس حوقوق‌دور. بو حوقوق فقط، طبیعی کاراکتر داشیمیر، دئمه‌لی، او، سازیشله اساسلانیر. آیدینلاشدیرماق لازیمدیر کی، بونلار نئجه سازیش‌لردیر. بونو ائتمزدن اول من ایندیجه ایره لی سوردوگوم مودعا‌لاری اساسلاندیرمالی‌یام.
بوتون جمعیت‌لرین ان قدیمی و یئگانه طبیعیسی عاییله‌دیر. لاکین آخی عاییله‌ده ده اوشاق‌لار آتا‌لارینا اونا احتیاج‌لاری اولانا قدر باغلی‌دیر‌لار.
بئله لیکله، اگر بیلمک ایسته‌ییرسینیزسه، عاییله سیاسی جمعیت‌لر اوچون اؤرنک، حؤکمدار - آتا، خالق - اؤولاد‌لاردیر، برابر و آزاد دوغولموش‌لارین هامیسی اؤز آزادلیق‌لارینی باشقاسینا وئریرلرسه، بونو یالنیز اؤز خئییرلری نامینه ائدیرلر...
قروتسی اینسان‌لار آراسیندا هر جور حاکیمیتین ایداره اولونان‌لارین خئیرینه قورولدوغونو اینکار ائدیر و نومونه قیسمینده کؤله لیگی گؤستریر. هوببس دا بو فیکیرده دیر. بئله لیکله، دئمه، اینسان نسلی مال-قارانی بیر مقصدله سونرادان یئمک اوچون قورویور. ارسطو حاقلی ایدی، لاکین او، نتیجه‌نی سبب کیمی قبول ائدیردی.
کؤله لیکده دوغولان هر کس کؤله‌لیک اوچون دوغولور، بوندان دوزگون هئچ نه اولا بیلمز. بوخوولانمیش کؤله‌لر هر شئی‌لرینی ایتیریرلر، حتّی بو بوخوو‌لاردان آزاد اولماق ایستگینی ده، نتیجه‌ده کؤله‌لیگی سئومگه باشلاییر‌لار.
بیر آنلیغا تصوور ائدک کی، " گوجلونون حوقوقو " دئییلن شئی، حقیقتاً ده مؤوجوددور. لاکین بو نئجه حوقوق‌دور کی، گوجون تاثیری کسیلن کیمی یوخ اولور؟ اگر گوجه اَییله‌رک تابع اولماق ضرورتی ده یوخدور و اگر اینسان تابع اولماغا مجبور ائدیلمیرسه، آرتیق بونو ائتمگه بورجلو دئییل‌دیر. حاکیمیته تابع اولون. اگر بو، گوجه تابع اولماق دئمک‌دیرسه یاخشی مویزه دیر، لاکین گرک‌سیزدیر، من ده ضمانت وئررم کی، او، هئچ واخت پوزولمایاجاق. هر جور حاکیمیت آللاه طرفیندن وئریلیر، من بونو قبول ائدیرم، لاکین هر جور خسته‌لیک‌لری ده آللاه وئریر، بس حکیم چاغیرماق قاداغان‌دیر؟ راضی‌لاشاق کی، گوج هئچ بیر حوقوق یاراتمیر و اینسان‌لار یالنیز قانونی حاکیمیته تابع اولماغا بورجلودور‌لار. بئله‌جه لاپ اوّلده قویدوغوم سوال یئنیدن بیزیم قارشیمیزدا پئیدا اولور " .
ژ.ژاک روسونون فیکرینجه، بیر حالدا کی، اینسان اؤزو کیمی‌لرین اوزرینده طبیعی حاکیمیته مالیک دئییل و بیر حالدا کی، گوج هئچ بیر قانون یاراتمیر، دئمه‌لی، بئله چیخیر کی، اینسان‌لار آراسینداکی هر هانسی قانونی حاکیمیتین اساسی یالنیز موقاویله‌لر اولا بیلر. دئیه بیلرلر کی، دسپوت اؤز تبعه‌لری اوچون وطنداش صولحونو دوغان موحاریبه‌لر، اونون سونسوز آج‌گؤزلوگو، اوصول-ایداره‌سی‌‌نین ظولمو اونلاری اؤز داخیلی چکیشمه‌لریندن ده آرتیق درجه‌ده وار-یوخدان چیخاریرسا، بو حالدا همین او وطنداش صولحوندن نه فایدا؟ اگر بو باریشیق اونلارین فلاکت‌لریندن بیرینه چئوریلسه، بو حالدا اوندان نه فایدا؟ زیندان‌لاردا دا دینج یاشاماق اولور، لاکین بو کیفایت‌دیرمی کی، اورادا اؤزونو یاخشی حیسس ائده‌سن؟
اؤز آزادلیغیندان ایمتیناع ائتمک اؤز اینسان لیاقتیندن، اینسان طبیعتی‌‌نین حوقوق‌لاریندان، حتّی اونون وظیفه‌لریندن اوز دؤندرمک دئمکدیر. هر شئیدن ایمتیناع ائدن اوچون هئچ بیر عوض اولا بیلمز. بو جور ایمتیناع اینسان طبیعتی ایله بیر آرایا سیغمیر، اینسانی ایراده آزادلیغیندان محروم ائتمک اونون حرکت‌لرینی هر جور اخلاقدان محروم ائتمک دئمکدیر. نهایت، بیر طرفدن حودودسوز حاکیمیتین، دیگر طرفدن حودودسوز ایطاعتین تأمین ائدیلمه‌سی شرطیله راضی‌لاشدیریلان بو جور موقاویله فایداسیز و ضیدیت‌لی‌دیر.
قروستی و دیگرلری قول صاحیب‌لیگی حوقوقونون منشایینی هم ده موحاریبه‌لرده گؤرورلر. اونلارین فیکرینجه، غالیبین مغلوبو اؤلدورمک حوقوقو اولدوغوندان، " مغلوب اولان حیاتینی شخصی آزادلیغی باهاسینا آلا بیلر " موقاویله‌سی هر ایکی طرفه فایدا گتیردیگیندن، ایکی‌قات قانونی ساییلمالی‌دیر. لاکین آیدین‌دیر کی، مغلوب اولان‌لاری اؤلدورمک حوقوقو آدلانان شئی هئچ بیر حالدا موحاریبه وضعیتیندن دوغمور. ان آزی اونا گؤره کی، لاپ اوّلدن آسیلی وضعیتده اولان اینسان‌لارین اؤز آرا‌لاریندا ائله بیر اونسیت‌لری یوخدور کی، موحاریبه ، یاخود صولح وضعیتی یارانا بیلسین، بو اینسان‌لار ازلدن هئچ ده بیر-بیرینه فیطری دوشمن دئییل‌لر.
حتّی فرض ائتسک کی، هامینی اؤلدورمک کیمی دهشتلی بیر حوقوق، حقیقتاً مؤوجوددور، امینم کی، موحاریبه زامانی قول اولموش شخص، یاخود فتح ائدیلمیش خالق اؤز حؤکمدارینا مجبور ائدیلدیگی زامان بویونجا ایطاعت ائتمکدن باشقا هئچ شئی بورجلو دئییل‌دیر.
کؤله و حوقوق آنلاییش‌لاری بیر-بیرینه ضیددیر، بونلار بیر-بیرینی قارشی‌لیقلی صورتده ایستیثنا ائدیر. بئله بیر فیکیر - " من سنینله تام سنین حسابینا و تام منیم خئیریمه موقاویله باغلاییرام، من بو موقاویله‌یه منه لازیم اولانا قدر عمل ائده‌جگم و سن بو موقاویله‌یه منه لازیم اولانا قدر عمل ائده جکسن " فیکری اینسانین اینسانا، یاخود اینسانین خالقا موناسیبتینی نظرده توتماسیندان آسیلی اولمایاراق، همیشه هر جور معنادان محروم‌دور.
ژ.ژ.روسو قئید ائدیر کی، اگر من ایندی‌یه قدر ردّ ائتدیک‌لریمله راضی‌لاشسایدیم بئله، دسپوتیزمین طرفدار‌لاری بوندان چوخ آز شئی اوداردیلار. کوتله‌نی اؤزونه تابع ائتمکله جمعیتی ایداره ائتمک آراسیندا همیشه بؤیوک فرق اولاجاقدیر. اگر آیری-آیری اینسان‌لاری بیر-بیری‌‌نین آردینجا بیر نفر اسارته آلیرسا، من اونلارین میقداریندان آسیلی اولمایاراق، بورادا خالقی و اونون باشچی‌سینی دئییل، یالنیز آغانی و قولو گؤرورم.
بیلمک ایسته ییرسینیزسه، بو، بیرلیک دئییل اینسان ییغناغی‌دیر، بورادا نه عومومی نعمت‌لر وار، نه ده سیاسی اورقانیزم. بو جور اینسان حتّی دونیانین یاریسینی اسارته آلمیش اولسا بئله، وور-توت فیزیکی شخص اولاجاق، اونون دیگر اینسان‌لارین منافعییندن آیریلمیش منافعیی وور-توت شخصی منافع اولاجاق. اگر بو اینسان هلاک او‌لارسا، او زامان اونون دؤولتی ده داغیلاجاقدیر، نئجه کی، آلووون یاندیردیغی پالید داغیلیب کوله چئوریلیر.
" ائله بیر بیرلیک فورماسینی تاپماق لازیمدیر کی، او، بوتون عومومی گوجون کؤمگی ایله بیرلیگین عوضولریندن هر بیری‌‌نین شخصیتینی و املاکینی مودافیعه ائتسین و قوروسون، هابئله اونون سایه‌سینده هر بیر شخص هامی ایله بیرلشمکله یاناشی، یالنیز اؤزو-اؤزونه تابع اولسون و اول نئجه ایدیسه، او جور آزاد قالسین. ایجتیماعی موقاویله‌‌نین مادّه‌لری آکتین اؤز طبیعتی ایله موعین ائدیلمیشدیر. بو مادّه‌لرین آزاجیق دییشدیریلمه‌سی اونلاری قووّه‌دن و فایدالی‌لیقدان محروم ائدردی.
بو مادّه‌لر دوزگون باشا دوشولورسه، یئگانه بیر شئیی بیرلیگین هر بیر عوضوونون اؤزونون بوتون حوقوق‌لاری ایله بیرگه ایجماع‌نین سرانجامینا تام اؤزگه‌‌نین‌کیلشدیریلمه‌سینی طلب ائدیر، بئله کی، بیرینجیسی، اگر هر کس اؤزونو بوتؤولوکله تابع ائتدیریرسه، او زامان هامی اوچون برابر شرطلر یارادیلیر، بیر حالدا کی، شرطلر هامی اوچون برابردیر، هئچ کس ماراقلی دئییل کی، بو شرطلر باشقالاری اوچون آغیرلاشدیرسین.
داها سونرا اؤزونونکولشدیریلمه هر هانسی بیر موصادیره اولمادان حیاتا کئچیریلدیگی اوچون همرأی‌لیک مومکون اولدوغو قدرینجه تام اولور و بیرلیگین هئچ بیر عوضوو داها هئچ نه طلب ائده بیلمیر.
ایجتیماعی موقاویله دن اونون مغزینی تشکیل ائتمه‌ین شئیلری چیخارساق، معلوم او‌لار کی، او، آشاغیداکی مودعا‌لاردان عیبارت‌دیر. بیزلردن هر کس اؤز شخصیتینی و بوتون گوجونو عومومی املاکا قاتاراق عومومی ایراده‌نین عالی رهبرلیگی آلتینا وئریر و نتیجه ده، هر بیر عوضو هامیمیز اوچون اولان بیرلیگین داخیلینده تامین بؤلونمز حیصه‌سینه چئوریلیر.
موقاویله موناسیبت‌لرینه گیرن آیری-آیری شخص‌لرین عوضینه گئجیکدیریلمه‌دن بو بیرلیگین آکتی عومومی مجلیسده کی سسلرین سایی قدر عوضودن عیبارت اولان شرطی کوللکتیو تام یارادیر.
همین آکت نتیجه سینده بو تام اؤز وحدتینی، اؤز عومومی منینی اؤز حیاتینی و ایراده‌سینی الده ائتمیش اولور. مووافیق او‌لاراق دیگرلری‌‌نین بیرلشمه‌سی نتیجه‌سینده یارانان بو حوقوقی شخص واختیله " وطنداش توپلوسو " آدلانیردی. حاضیردا ایسه " جومهوریت " ، یاخود " سیاسی اورقانیزم " آدلانیر: اونون عوضولری بو سیاسی اورقانیزمی، او، پاسسیو اولاندا دؤولت، فعال اولاندا سوورن، اونو دیگر بنزرلری ایله موقاییسه ائتدیکده ایسه مملکت آدلاندیریر‌لار. بیرلیگین عوضولرینه گلدیکده ایسه، اونلار جمع حالدا " خالق " آیری-آیری‌لیقدا عالی حاکیمیتده ایشتیراک ائدنلر کیمی " وطنداش " و دؤولتین قانون‌لارینا تابع اولان‌لار کیمی " تبعه " آدلانیر‌لار...
بو دوستوردان گؤرونور کی، بیرلشمه آکتیندا بوتون خالقین و خوصوصی شخص‌لرین قارشی‌لیقلی عؤهدهلیکلری وار و هر بیر فرد، نئجه دئیرلر، اؤز-اؤزویله موقاویله‌یه گیرمکله سورنین عوضوو کیمی خوصوصی شخصلرله علاقه‌دار و دؤولتین عوضوو کیمی سوورنله علاقه دار ایکی عؤهده‌لیک گؤتورموش اولور... بیر حالدا کی، هر کس ایکیلی قیسمده چیخیش ائدیر، بوتون خالقین قبول ائتدیگی قرار بوتون تبعه‌لرین سووئرئنه موناسیبت ساحه سینده مجبوری قوووه یه مالیک اولا بیلر، لاکین عکس- سببدن اؤزو ایله علاقه‌دار عؤهدهلیکلری سوورنین اوزرینه قویا بیلمز... سووئرئن اؤزونو یالنیز بیر موناسیبتده نظردن کئچیره بیلدیگیندن، او اؤزو موقاویله یه گیرن خوصوصی شخص وضعیتینه دوشموش اولور. اگر بئله دیرسه، بوتؤولوکده بوتون خالق اوچون مجبوری اولان باشلیجا قانون یوخدور و اولا دا بیلمز، اونون اوچون حتّی ایجتیماعی موقاویله ده مجبوری دئییل‌دیر...
کؤچورن: عباس ائلچین
