+0 بگندیم
آزاد
میرزه ابراهیموو
آزاد منیم اوشاقلیق و گنجلیک یولداشیم ایدی... بیر حَیطده دوغولموش، بیر حَیطده بؤیویوب مکتبه گئتمیشیک... گنجلیگیمیزین ده بؤیوک بیر قیسمینی بیر یئرده کئچیرمیشیک. بیز بیر ائوین اوشاغی کیمی تربییه آلمیش و بیر-بیریمیزه دوغما قارداشدان آرتیق اونسیت باغلامیشدیق... ایکیمیز ده بیر-بیریمیزین خاصیتینی چوخ گؤزل بیلیردیک. اونون ساکیت و لال-دینمزلیگی منیم نظریمده طبیعی بیر شئی ایدی...
یولداشلار آراسیندا چوخ واخت آزادی اؤز آدی ایله چاغیرمازدیلار. دینمزلیگینه گؤره اونا سوکوتی دئییردیلر...
او، دونیایا گلدیگی زاماندان خوش بیر گون گؤرمه‌میشدی... آجلیق، احتیاج، سویوق اوتاق، تورپاق دؤشمه‌یه سالینمیش کؤهنه حصیر... گؤزونو آچدیغی گوندن گؤردوگو بو ایدی. آزاد دوغولمامیشدان بیر آی اول آتاسی اؤلموشدو. آناسی سلیمه خالا ائوده تک قالمیشدی. کیشی‌‌نین اؤلوموندن سونرا آرواد قاپیلارا دوشوب ایش آختارماغا مجبور اولموشدو. بیری‌نین ائو-ائشیگینی تمیزلر، بیری‌نین پالتارینی یویار، بیرینه یون چیرپاردی. بو قایدا ایله بیر قارنی آج، بیر قارنی توخ او، آزادی بؤیوتموشدو... دونیادا یئگانه اومیدی و حیاتی‌نین مقصدی او ایدی.
یاخشی یادیمدادیر... بیزیم بئش-آلتی یاشیمیز اولاندا هر آخشام سلیمه خالا یاتمامیشدان قاباق بیزه ناغیل دانیشاردی... اونون ناغیللارینا قولاق آسا-آسا بیزی یوخو آپاراردی...
بیر دفعه عادی پاییز آخشاملاریندان بیرینده او بیزیم باشیمیزی دیزی اوسته آلاراق یئنه حزین-حزین اوخویور، سؤیله‌نیر، ماهنیلار دئییردی. یارپاغی تؤکولموش آغاجلاردان، غریب و یوواسیز قوشلاردان، آرخلارا دولموش خزللردن دانیشیر، تئز-تئز آزادین آدینی چکیر، گاه دا اَییلیب اوزوندن اؤپوردو. من یوخویا گئتدیکجه اونون اوزاقلاردان گلن سسینی ائشیدیردیم. قولاغیما کسیک-کسیک سؤزلر گلیردی: "تک بالام، یووامین قوشو بالام... یوردومون داشی بالام...". آزاد ایسه ساکیت-ساکیت یوخولاییردی.
ایکی ایل او منیمله بیر یئرده مکتبه گئتدی. اورادا دا آزاد هئچ کسه قوشولماز، تنفّوسلرده بوتون اوشاقلار بیر-بیری ایله اوینادیغی حالدا، او، بیر کونجده دوروب باخاردی. موعلّیم اونا بیر سوال وئررسه، قیپ‌قیرمیزی اولاردی. لاپ یاخشی بیلدیگی بیر شئیی بئله سؤیله‌یه بیلمزدی. دوققوز یاشی اولاندا آناسی اونو اوخودا بیلمه‌ییب، مکتبدن آلدی. قونشولارین کؤمگی و یالوار-یاخارلا تبریزین لیلوان محلّه‌سینده کیچیک بیر درزی دوکا‌نیندا شاگیردلیگه دوزلتدی.
ایللر گلیب کئچدی، من اورتا مکتبی قورتاردیم، او، درزی دوکا‌نیندا قالدی. اونون درزی شاگیردی اولماسی، طبیعیدیر کی، بیزیم علاقه‌میزی کسمه‌دی. عکسینه، بؤیودوکجه بیزیم دوستلوغوموز داها دا آرتدی. حیات بیزی داها دا یاخینلاشدیردی. حیاتین حادیثه‌لری منی غضبلندیردیگی حالدا او، بو حادیثه لره قارشی ساکیت، لاقئید گؤرونردی. هئچ بیر احتیاج، هئچ بیر درد اونون عادی حالینی پوزمازدی.
آجیقلی اولدوغو گونلردن بیری یادیما دوشور. کیرایه پولونو گئجیکدیردیگیمیز اوچون ارباب بیزی ائودن قووماقلا تهدید ائتمیشدی. پول یوخ ایدی. قازانماغا دا ایش تاپیلمیردی. کوچه‌لری بوش-بوش گزیب یورولدوقدان سونرا آزادین یا‌نینا گئتدیم.
– آزاد، – دئدیم، – درد اورگیمی داغیدیر. آغلاماق ایسته‌ییرم. گؤزلریمدن یاش گلمیر. بو نه گوزران، بو نه دیرریکدیر؟ آزاد! ایشله‌مگه یئر یوخ، دانیشگاهدا اوخوماغا ایمکان یوخ، اوغرولوق‌مو ائدیم، قارداش؟ الیم ساغ، قولوم ساغ، اؤزومده داغ گوجو حیس ائدیرم، من نه‌لر ائده بیلمرم؟ الیمدن نه گلمز؟ نه‌یه گوجوم چاتماز؟ واللاه، "اود دریاسینی یار کئچ!" دئسه‌لر، کئچرم. بس ایندی ده ایشله‌مه‌ینده، من نه زامان ایشله‌یه‌جگم؟!
او نه ایسه تیکیردی. من سؤزه باشلایارکن ال ساخلاییب، آنی اولاراق اوزومه باخدی، یئنه ایینه‌سینی گؤتوره‌رک اؤز ایشینه مشغول اولدو... سؤز بورا چاتان کیمی، او، ایینه‌سینی یئره قویوب ساکیت نظرلرینی منه چئویردی...
– آزاد، – دئدیم، – بیزیم هره‌میزین ایییرمی دؤرد یاشیمیز وار... کیم بیلیر، بلکه ده عؤمروموزون یاریسینی، بلکه ده چوخونو یاشامیشیق... بو ایییرمی دؤرد ایلده بیز نه گؤرموشوک؟ بیر تیکه چؤرک، قیشدا بیر مانقال کؤمور دردیندن باشقا، هانسی بیر فیکیر، هانسی بیر عمل قلبیمیزی دؤیوندورموشدور؟ مگر حیات بودور؟.. یاشاییشین غایه‌سی بودورمو؟.. سن ائله بیلمه‌کی، منی دانیشدیران پولسوزلوق و یا آجلیقدیر... یوخ! آزاد! فیکریمده باشقا شئیلر دولانیر. بیزیم بو اییرنج موحیطه باخیرام، اورگیم بولانیر. صاحیبی-منصبلریمیزی گؤتور... بیر حئیوا‌نین حیاتی اونلارین حیاتیندان داها فایدالیدیر. هئچ اولمازسا حئیوا‌نین بیر شئیه خئیری اولور. اونلار ایسه یئییر، یاتیر، ایشسیزلیکدن شیشیر، توخلوقدان هارینلیق ائتمگه باشلاییر، خالقا مین جور اذیت وئریرلر... من کی بئله حیاتی ایسته‌مزدیم... بیر ایش گؤرمک ایسته‌ییرم، آزاد!.. ائله بیر ایش کی، بیزدن سونرا گلنلر ده اوندان بیر خئییر گؤرسونلر. کنده گئده‌جگم. بیر اربابا نؤکر اولوب باغبانلیق ائده‌جگم... هئچ اولماسا آغاج اکَرم، باغ سالارام، اؤلندن بئش ایل سونرا اینسانلار بیر خئییر گؤررلر. آدیمی رحمتله چکرلر!
من بو قدر دانیشدیم. آزاد هئچ دوداقلارینی دا ترپتمه‌دی. گؤزلرینی بیر نؤقطه‌یه دیکیب دوردو... منه ائله گلدی کی، او، عؤمرونده بیر دفعه‌ده بئله مسله‌لر حاقیندا دوشونمه‌میشدیر. دوروب دوکاندان چیخماق ایسته‌دیم... او، یئریندن ترپنمه‌دی، من اونون اوزونه باخیب آجیقلا دئدیم.
– یازیق، مین یازیق بیزه باخیب اؤولادلاریم وار دئین وطنه! یازیق بو گول کیمی آذربایجان تورپاغینا کی، اوستونده سن و من گزیریک. او، بیزدن نه خئییر گؤردو؟ بیزیم حیاتیمیز بیر قارا قوروشا دَیمز!.. چونکی، بیزجه، حیات یئمکدن، یاتماقدان، یئنه یئمکدن و یاتماقدان عیبارتدیر. بیز، اؤلوم قاپیمیزی دؤین گونه کیمی ده بئله یاشایاجاغیق. بیز اؤلمک اوچون یاشاییریق... یاشاماق اوچون اؤلن اینسانلاردان خبرسیزیک! بونا گؤره ده جنازه‌میز قبره چاتمامیش بیزی اونوداجاقلار... سنی ده، منی ده. یوخ، بلکه سنی بیر یاد ائدن تاپیلدی... دئیه‌جکلر کی، درزی آزاد یاخشی یاماق سالاردی... آللاه رحمت ائله‌سین!
اؤزومو دوکاندان کوچه‌یه آتارکن اونو سسینی ائشیتدیم.
– فردا، فردا!..
جاواب وئرمه‌ییب چیخیب گئتدیم. بیر مودت سونرا بو حرکتیمین پئشمانچیلیغینی چکمگه باشلادیم. من بو یازیغی نییه اینجیتدیم؟.. اونون تقصیری ندیر؟ بیر کؤنلو کی، تیکه بیلمیه‌جکسن، نییه ییخیرسان؟ – دئیه دوشوندوم. گون باتیب قاش قارالانا قدر کوچه‌لری دولاشدیم. ائوه قاییدان زامان دوشونوردوم کی، یقین، ایندی شئیلریمیزی حَیطه آتمیشلار. آنام آستانادا اوتوروب منی گؤزله‌ییردی.
– نه وار، آنا، هله اربابین آدامی گلمه‌ییب کی؟..
– گلمیشدی، اوغول.
– نه دئدی؟
– نه دئیه‌جک، پولونو آلیب گئتدی.
– پولو هارادان تاپدین، آنا؟
– نئجه هارادان تاپدیم، اوغول! آزاد گتیردی، دئدی کی، سن وئرمیسن.
من بارماغیمی دیشله‌دیم. آنامین قولوندان توتوب ایچری آپاردیم. سونرا آزادلا گؤروشدوکده تشکّور ائتدیم. کئچن گونکو کوبود رفتاریم اوچون عوذر ایسته‌دیم. او، هئچ بیر سؤز دئمه‌دی، گؤزلرینی بیر نؤقطه‌یه دیکیب دوردو.
بیر آی سونرا من آنامی دا کنده گئتمگه راضی سالدیم. سلیمه خالا و آزادلا حالاللاشیب تبریزدن آیریلدیق.
* * *
تام بئش ایل من آزادی گؤرمه‌دیم. نه او کنده گلدی، نه ده من تبریزه گئتدیم. بونا باخمایاراق تبریزه سفر ائدنلر واسیطه‌سیله اوندان خبر توتور و اؤزومدن ده اونا خبر چاتدیریردیم. بو بئش ایلده چوخ سولار آخمیش، چوخ احوالاتلار باش وئرمیشدی. ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی باشلانمیش، آذربایجا‌نین ایستر شهر و ایسترسه کندلرینده جاماعات حرکته گلمیشدی. ایجلاسلاردان، میتینقلردن باشقا، ائولرده، حَیطلرده ده آزادلیقدان، یاخشی یاشاییشدان، علمدن، آنا دیلیندن دانیشیردیلار. من گونلریمین نه جور گلیب کئچدیگینی بیلمیردیم. بیز آذربایجان اوفوقلرینده ایشیقلی بیر گونش دوغدوغونو حیس ائدیردیک. حادیثه‌لر ده چوخ صورعتله اینکیشاف ائدیردی... بیر نئچه آی سونرا بیز کندده میتینق کئچیریب، آذربایجان خالق کونگره‌سینه نوماینده‌لر سئچدیک. نوماینده‌لر ایچینده من ده وار ایدیم.
نوامبر آیی‌نین 18-ده بیز تبریزه گلدیک. من تبریزی نه قدر دَییشمیش گؤردوم. کوچه‌لرده غئیری-عادی بیر جانلانما و حرکت وار ایدی. اورگیم آزادی گؤرمک هو‌سی ایله دؤیونوردو... ائله بیرینجی گون کؤهنه حَیطیمیزه گئتدیم. سلیمه خالانی گؤردوم. آلنیمدان اؤپدو، آنامی خبر آلدی، آغلادی. آزادی سوروشدوم.
– تبریزده یوخدور، – دئدی، – زنجانا گئدیب، دموکرات دوزلتمگه گؤندریبلر... آخی ایندی او دا دموکراتدیر. من ده دموکرات اولموشام، اوغول. آللاها توکّول. دئییرلر کی، گرک آذربایجانا آزادلیق آلاق، هامی‌یا ایش وئرک، هامی‌نین چؤرگی اولسون. اوشاقلار اؤز دیلیمیزده اوخوسون. خوشوما گلدی. گئتدیم یازیلدیم. ایندی ده کومیته‌میزده ایجلاس اولاجاق. گل اوتور، سنه بیر استکان چای وئریم، سونرا گئدرم.
من سئوینج، حئیرت و تعجوبومو گیزله‌ده بیلمه‌یه‌رک:
– ساغ اول، سلیمه خالا، – دئدیم،–گئت، ایجلاسا گئجیکمه. تأسوف کی، آزادی گؤره بیلمه‌دیم. مندن اونا سالام دئیرسن.
– دئیرم اوغلوم دئیرم. سن ده گئجه‌نی هئچ یئرده قالما. ائویمیزه گل. گؤزله‌یه‌جگم، گل ها... – دئییب گئتدی.
زنجاندان پیس خبرلر گلیردی. بیر یاندان یئرلی، بیر یاندان دا تهران مورتجعلری و رسمی دؤولت ایداره‌لری اورادا جوربجور فسادلار تؤره‌دیردیلر. دموکراتلاری اؤلدورور، آیاقلارینی ناللاییر، آلینلارینا اودلو دمیر باسیردیلار. بئله بیر زاماندا مرکزی کومیته بیر نئچه یولداشیمیزی زنجانا گؤندرمگی قرارا آلدی. گؤندریلنلرین ایچینده من ده وار ایدیم. من تبریزدن چیخمامیش سلیمه خالایا باش چکمگی اؤزومه بورج بیلدیم. او، آزادا سالام گؤندردی. بیر جوت جوراب، بیر ده یون شرف بوکوب وئردی. سویوقدور، اونا یئتیر، – دئدی. من ده اونو آناما، آنامی دا اونا تاپشیردیم. هر ایکیسینه اورک-دیرک وئریب یولا دوشدوم.
صاباحیسی گونو بیز زنجانا چاتدیق. شهر دموکراتلارین الینده ایدی. مورتجعلر جنوب طرفده‌کی کندلرده قیرغین یارادیر، زنجانا هوجوم ائتمگه حاضیرلاشیردیلار. اونلارین بو فیکیرلرینی پوزماق اوچون زنجا‌نین دموکرات تشکیلاتی فدایی‌لردن بیر نئچه دسته جنوبا گؤندرمیشدی. آزادین بو دسته‌لردن بیرینه باشچیلیق ائتدیگینی من زنجاندا اؤیرندیم... ائله بو زامان خبر گلدی کی، مورتجعلر ایله فدایی‌لرین ایلک دسته‌سی... "اون" کندی‌نین یاخینلیغیندا قارشیلاشمیشدیر... آزجا آتیشمادان سونرا اونلار کنده چکیلمیش و اطرافی مؤحکملتمیشلر. فدایی‌لر دسته‌سی کندی دؤرد طرفدن موحاصیره‌یه آلمیشدیر... بو دسته‌‌نین باشچیسی آزاد ایدی.
همین گئجه بیز زنجاندان چیخدیق و آتیشما‌نین شیدّتلی زاما‌نیندا گلیب آزادین دسته‌سینه چاتدیق... آزاد دؤرد طرفدن کنده هوجوما کئچمیشدی. برک آتیشما گئدیردی و فدایی‌لرین بیر قیسمی آرتیق کندین ایچینه گیرمیشدی. قاش قارالانا یاخین شرق طرفدن آزاد اؤزو قاباقدا اولماقلا، فدایی‌لر کنده دولوشدولار. بیز همین ووروشمادا آزادین یارالاندیغی خبرینی آلدیق... من تئز اؤزومو اونا چاتدیرماغا چالیشدیم... بو منیم بئش ایللیک آیریلیقدان سونرا اونونلا ایلک و سون گؤروشوم اولدو. اونو کند ائولریندن بیرینده بیر فرشین اوسته اوزاتمیشدیلار. باشی‌نین آلتیندا یاستیق وار ایدی. چوخاسینی اوستونه سالمیش، بئش‌آچیلان توفنگینی یا‌نینا قویموشدولار. اونون اطرافیندا حالقا وورموش فدایی‌لردن کیمیسی اوتورموش، کیمیسی امره حاضیر دورموشدو. من ایچری گیرن کیمی اونون اوزونه باخدیم... آغارمیش حالدا گؤزلرینی یومموش و سس‌سیزجه اوزانمیشدی... من یاواش آددیملارلا اونون باشی اوستونه گدیم، دیز چؤکوب الینی الیمه آلدیم، آلنیندان اؤپدوم:
– آزاد، سنه نه اولوب؟
او، حئیرت و تلاشلا گؤزلرینی آچدی... اوزومه باخدی. بوتون سیماسی غریبه بیر تبسّومله ایشیقلاندی. موهریبانلیقلا باشینی دیزیمین اوسته قویوب:
– بو ساعات سنی دوشونوردوم، – دئدی. – نه یاخشی گلدین. یوخسا بو دونیادان اورگی نیسگیللی گئده‌جکدیم...
– نه دانیشیرسان، آزاد، قارداشیم؟–دئدیم.–بیز هله تزه‌جه یاشاماغا باشلاییریق... دونیادان گئتمک ندیر، بو نه سؤزدور سن آغزینا آلیرسان؟ سنه نه اولوب، هاراندان یارالانمیسان؟
او، الی ایله ساغ چیگنینین آلتینی گؤستردی... گولـله قاباقدان دَییب، دالدان چیخمیشدی. جیگرینی ده زده‌له‌میشدی. من اونا تسکینلیک وئرمک ایسترکن او، سؤزومو کسدی:
– بونلارا احتیاج یوخدور، – دئدی. – من اؤلورم... آرتیق آیاقلاریمین سویودوغونو حیس ائدیرم. سؤزومو کسمه، منه یاخشی قولاق آس، من دانیشماق ایسته‌ییرم. یادیندادیرمی، فردا، بئش ایل اول تبریزده، درزی دوکا‌نیندا سن مندن "نه اوچون یاشاییریق، حیاتین معناسی ندیر؟"–دئیه سوروشموشدون. اوندا من سنه جاواب وئرمه‌میش، سوسموشدوم. سن ایسه منیم بو جور شئیلری قانمادیغیمی گومان ائده‌رک، آجیقلانیب گئتمیشدین. یادیندادیرمی؟.. لاکین او زامان من ده سنین کیمی دوشونوردوم. من دوشونوردوم کی، حیاتیمیزین معناسی وطنیمیزین سعادتی اوچون چالیشماقدادیر... آما او زامان من دانیشا بیلمه‌میشدیم... چونکی دانیشماقدا بیر معنا یوخ ایدی. ایندی ایسه سنه دئییرم، قارداشیم فردا، سیزه دئییرم، قارداشلاریم (و آزجا بویلانیب فدایی‌لری گؤزدن کئچیردی)، بلی، سیزه دئییرم: بیزیم هامیمیزین سعادتی، باخ، بو آلچاق داخمالارین آزادلیغیندا، بو دوغما یوردون، بو آنا تورپاغین ایستیقلالیتینده‌دیر... یئره قویمایین او توفنگلری کی، اونلاری بو دوغما تورپاق سیزه تاپشیرمیشدیر...
او، آزجا اودقوندو. یئنیدن آهسته-آهسته داوام ائتدی.
– آنام، یوردوم، دوغما آذربایجان، منی باغیشلا... سنه آز فایدا وئردیم، آز یاشادیم، تئز اؤلدوم! – دئییب قالخدی و فرشین اوجونو قالدیراراق تورپاغی اؤپدو.
– اؤپونوز، سجده‌یه قاپانیب هامینیز بو تورپاغی اؤپونوز! بیزیم ازه‌لی و ابدی بئشیگیمیز...
من اونو قوجاقلاییب یئرینده اوزاندیردیم...
– ساکیت اول، آزاد، اؤزونو اوزمه، قارداشیم! – دئدیم.
اؤزوم ده بیلمه‌دن گؤزومدن سوزولن یاش دامجیلاری اونون آلنینا دوشدو. او، کیرپیکلرینی قالدیریب گؤزومه باخدی و یئنه ده گولومسه‌دی:
– بودور، حیاتین معناسی، – دئدی. – دؤورمده سیلاح یولداشلاریم، باشیمین اوستونده مسلک قارداشیم، یانیمدا وط‌نین آزادلیغی اوچون قالدیریلمیش سیلاح... بو، شرفلی بیر اؤلومدور... عزیز قارداشلاریم، منیم قبریمی اوجا بیر یئرده قازارسینیز... ائله یئرده قازارسینیز کی، اورادان آذربایجا‌نین گئنیش چؤللری، دورو چایلاری، گوللو چمنلری و باغلاری گؤرونسون. ائله یئرده قازارسینیز کی، قبریمین اوستونه گلن آداملارین نظرلرینده گئنیش اوفوقلر آچیلسین. هم ده او یئری بؤیوک بیر یول کناریندا سئچرسینیز! قوی گله‌جگین آزاد نسیللری‌نین آیاق سسی، قبیرده ده اولسا، قولاقلاریما چاتسین!
آلنینا خفیف بیر تر گلنده او، گؤزلرینی بیر داها منه طرف چئویردی.
– آنامی اؤپ، اؤلدوگومو اونا سؤیله‌مه، یازیقدیر... – دئدی و ابدی اولاراق گؤزلرینی یومدو.
کؤچورن: عباس ائلچین
