+0 بگندیم
حیات قزئتی
"حیات" — آذربایجان مطبوعات تاریخینده موهوم رولو اولموش گونده‌لیک ایجتیماعی-سیاسی، ایقتیصادی و ادبی قزئت.
تاریخی
1905.جی ایل یانوارین 9-دا پئتئربورقدا چارا عریضه ایله موراجیعت ائتمگه توپلاشمیش دینج نوماییشچیلرین گوللـه‌باران ائدیلمه‌سی ایله باشلایان و بوتون روسیه اراضیلرینه یاییلان اینقیلاب ایری صنایع مرکزلریندن اولان باکیدا دا جیدی اعتیراضلارلا سیاسی گرگینلیکلرله موشاییعت اولونوردو. شهرده تعطیل و نوماییشلر باشلادی.
"حیات" قزئتی نشره 1905-جی ایل اییونون 7-ده باشلادی. "حیات"-ین فعالیته باشلادیغی ایلک ایکی آیدا - اییون و اییول آیلاریندا باکیداکی صنایع موسیسه‌لری‌نین دؤرد حیصه‌سینی تعطیل بورودو. چار قورولوشو ایداره‌سی‌نین ضعیفله‌مه‌سیندن ایستیفاده ائدن تیفلیس و باکیدا اؤزلری‌نین سیاسی مرکزلرینی یاراتمیش داشناکسیون پارتیاسی‌نین عوضولری و ائرمنی میلّی شوراسی‌نین نوماینده‌لری آچیق-آشکار یئرلی موسلمان اهالیسینه، آذربایجان خالقینا قارشی تئررور و تخریبات تؤره‌دیردیلر. ائرمنیلرین باکیدا، ناخچیواندا، قاراباغدا و زاقافقازییا‌نین آذربایجانلیلار یاشایان حیصه‌سینده تؤرتدیکلری قتل عاملار سیستئملی شکیل آلمیشدی.
1905.جی ایلین فئورال آیی‌نین ایلک اون‌گونلوگونده باکیدا قیرغینلار تؤره‌دیلدی، دینج اهالی دهشتلی گونلر یاشادی. بئله بیر آغیر شراییطدن چیخماق اوچون اینفورماسیا و تبلیغات واسیطه‌سینه جیدی ائحتیاج وار ایدی. زاما‌نین طلبلرینه اویغون اولاراق، گونده‌لیک قزئت نشر ائتمک مسله‌سی آذربایجان ضیالیلارینی دوشوندوروردو. 1905-جی ایلین مارتین 15-ده آذربایجان خالقی‌نین حیاتیندا گئنیش فعالیت اسفئراسی ایله درین ایز بوراخمیش، خئیریه‌چی حاجی زین‌العابدین تاغی‌یئوین منزیلینده توپلاشمیش ضیالیلار بیر چوخ اؤنملی مسله‌لر کیمی گونده‌لیک قزئت نشر ائتمگی ده موذاکیره ائتدیلر.
ایلک نؤمره‌سی
1905.جی ایل آپرئلین 16-دا دؤورون گؤرکملی ضیالیلاری علی بیگ حسین‌زاده و احمد بیگ آغااوغلو پئتئربورق باش مطبوعات ایداره‌سینه "حیات" آدلی قزئت نشر ائتمک ایستگینی عریضه ایله بیلدیردیلر. ح.ز.تاغی‌یئوین بؤیوک نوفوذو و ایشه‌‌قاریشماسی ایله 1905-جی ایل آپرئلین 22-ده قافقاز جانیشینی ووْروْنتسوْو داشکوْو "حیات"-ین نشرینه ایجازه وئردی. لاکین "حیات"-ین ایدئیا-سیاسی مضمونو ایکی‌قات سانسورا معروض قالدی. بئله‌کی،قزئتین درج ائتدیگی موهوم اهمیتلی یازیلار روس دیلینه ترجومه ائدیلیب. تیفلیس سانسور کومیته‌سینه گؤندریلدی. قزئتین مضمونو، ایدئیا ایستیقامتلری میلّی مؤوقئعده دایانان علیمردان بیگ توپچوباشوو (ناشیر)، علی بیگ حسین‌زاده (باش رئداکتور) و احمد بی آغاوغلو (1905-جی ایلین آخیرلارینادک باش رئداکتور) طرفیندن حیاتا کئچیریلیردی.
ایلک نؤمره‌سی 1905-جی ایل 7 اییوندا، سونونجو نؤمره‌سی 1906-جی ایل 3 سئنتیابردا (جمعی 325 سایی) چیخمیشدیر. بونلاردان 131-ای 1905-جی، 194-او ایسه 1906-جی ایلده ایشیق اوزو گؤرموشدو. "حیات"-ین 101-جی سایی علی بیگ حسین‌زاده و احمد بیگ آغااوغلونون رئداکتورلوغو ایله چیخمیشدیر. بو تاریخدن اعتیباراً احمد بیگ آغااوغلو "ایرشاد" قزئتینی نشر ائتدیردیگینه گؤره اوندان اوزاقلاشماق مجبوریتینده قالیر، علی بیگ حسین‌زاده ایسه قزئتده‌کی فعالیتینی داوام ائتدیریر.
نشرینه قارشی تضییقلر
"حیات"آ قارشی تضییق و تهدیدلر، سانسورون آغیر شرطلری قزئتین نشری‌نین ایلک آیلاریندا اؤزونو آچیق بوروزه وئریردی. ایلک سایی‌نین چیخماسیندان آی یاریم سونرا ائرمنی سانسورچولارین تحریکی ایله سانسور کومیته‌سی‌نین صدری قاللئل "حیات"-ین چاپی‌نین دایاندیریلماسی اوچون قافقاز جانیشینلیگینه موراجیعت ائتدی. سانسور کومیته‌سی قزئتی و اونون رئداکتورو احمد بیگ آغااوغلونو "پان‌ایسلامیست ایدئیالارین آلوولو پرستیشکاری" ،"بوتون موسلمانلارین خلیفه‌سی ساییلان تورک سولطا‌نی‌نین نوفوذ و قودرتی‌نین آرتماسی طرفداری" کیمی قلمه وئردیلر. دیگر طرفدن "حیات"-ین یارادیجی هئیتی "قاتی ایسلام طرفدارلاری" کیمی گوناهلاندیریلیر و آنتی-ائرمنی تبلیغاتی نتیجه‌سینده قافقازدا موسلمان فاناتیزمی‌نین آلوولاناجاغی ایدیعا ائدیلیردی.
سانسور کومیته‌سی‌نین قافقاز جانیشینلیگینه موراجیعتینده علی بیگ حسین‌زاده‌نین و احمد بیگ آغااوغلونون "ایسلامین تمیزلیگی و ایلکینلیگینی قوروماق اوچون" چاریزمه و روسلارا قارشی باریشماز مؤوقئعده دایانماسی دا قئید اولونوردو. ائرمنیلر علی بیگ حسین‌زاده‌نین و احمد بیگ آغااوغلونون رئال بیر قووّه کیمی فورمالاشماسیندان قورخوردولار.
ایلک سایی و یاییلماسی
"حیات"-ین ایلک ساییندا درج اولونان "قزئتیمیزین مسلکی " سرلؤوحه‌لی مقاله‌ده مطبوعاتین خالقین حیاتیندا، جمعیتین اینکیشافیندا اؤنمی قئید اولونوردو: "باش مقاله‌ده گؤستریلیردی کی، غرب اؤلکه‌لرینده، حتّی اهالیسی 4-5 میلیون نفر اولان اؤلکه‌لرده 300-400 قزئت بوراخیلیر. مدنی میلّتلر قزئتی "بشری ائحتیاجلارین ان ضروریلریندن" ساییرلار. همین اؤلکه‌لرده اینسانلار قزئت اوخوماغی اؤیره‌نیبلر، چایسیز-چؤرکسیز دولانا بیلمه‌دیکلری کیمی، قزئتسیز ده کئچینه بیلمیرلر. مطبوعاتین جمعیتین اینکیشافیندا، خالقین معاریفلنمه‌سی و ترقّیسینده‌کی رولو باره‌ده بئله قییمتلندیریلیردی:
"اینسان اوچون مونیس بیر یولداش، خئییرخاه بیر موعلّیم، نافیذ بیر مکتبدیر، هم ده ذیلّتده قالانلارا دوغرو یولو، هیدایت یولونو گؤستریر".
"حیات" قزئتی تکجه قافقازدا دئییل، ائلجه ده، وولقابویوندا، ایراندا و تورکیه‌ده ده یاییلیردی. علی بیگ حسین‌زاده "حیات" قزئتی و "فیوضات" درگیسی ایله آذربایجاندا میلّی مفکوره‌‌نین، تورکچولوک حرکاتی‌نین گئنیشلنمه‌سینده بؤیوک رول اوینامیشدیر. "حیات" قزئتی‌نین اساس مقصدی آذربایجانا، آذربایجان خالقینا و تورکچولوگه خیدمت ائتمک ایدی.
علی بیگ حسین‌زاده‌نین عوموم‌تورک ادبی دیلی کونسئپسیاسی
نشری‌نین ایلک ساییندان سونرا "حیات" دیلی موذاکیره اوبیئکتینه چئوریلدی. قزئتینده دیل مسله‌لرینده علی بیگ حسین‌زاده‌نین سئچیمی فرقلی ایدی و بو یاناشما سیستئمی عوموم‌تورک ادبی دیل کونسئپسیاسینا اساسلانیردی. آذربایجاندا عوموم‌تورک ادبی دیل کونسئپسیاسینی اورتایا قویان، بو ایدئیانی پراکتیکی باخیمدان اؤز اثرلرینده ایشله‌دن و مودافیعه ائدن علی بیگ حسین‌زاده ایدی. تورک خالقلاری‌نین میلّی-معنوی بیرلیگینه نایل اولماق اوچون علی بیگ حسین‌زاده عوموم‌تورک ادبی دیلی‌نین قایدالاری‌نین ایشله‌نیب حاضیرلانماسی و اورتا مکتبلرده، مطبوعاتدا ایشلنمه‌سینی واجیب حئساب ائدیردی. اورتاق تورک دیلی ایدئیاسی ایله باغلی پولئمیکا ییرمینجی عصرین اوّللرینده داها دا گوجلنمیشدی. علی بیگ حسین‌زاده‌یه گؤره، ادبی دیل میلّتین مؤوجود اولماسی و یاشاماسی اوچون واجیب شرطلردن بیری ایدی. او، فیکرینی اساسلاندیراراق یازیردی:
" ادبی دیله مالیک اولمایان قؤوم موستقیل قؤوم صورتینده چوخ یازماز. ادبی دیلی اولمایان قؤوم یاشاماق و دونیا معیشتینی کئچمک اوچون اؤزوندن مدنیتلی، ادبی دیلی اولان بیر قؤومون دیلینی ایتخاذ ائتمگه مجبوردور. "
"حیات"-ین یارادیجی هئیتی
"حیات" نشر اولوندوغو قیسا مودّتده آذربایجان ضیالیلارینی و ادبی-ایجتیماعی و سیاسی فیکیر تاریخینده اؤزونه‌مخصوص یئر توتان شخصیتلرینی اؤز اطرافیندا توپلادی. قزئتین 36 نفر دایمی یازار-مؤلیفی وار ایدی. علی بیگ حسین‌زاده، احمد بیگ آغااوغلو، حسن بیگ زردابی، عباس صحت، محمد هادی، ه.س.آیازوو، اوزئییر حاجی‌بیگوو، عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئو ، میرزه علی اکبر صابیر، نریمان نریمانوو، م.حاجینسکی، م.ه.شیخ‌زاده، سولطان مجید غنی‌زاده، آخوند ابوتراب اوغلو قزئتین دایمی یازارلاریندان ایدی.
م.ع.صابیرین مشهور "موسلمان و ائرمنی وطنداشلاریمیزا" شئعیری و "بیر مجلیسده اون ایکی کیشی‌نین صؤحبتی" ساتیراسی و باشقا اثرلری "حیات" قزئتینده چاپ اولونموشدور. صابیرین رئداکسیایا گؤندردیگی مکتوبوندا دئییلیردی کی، شاعیر بو شئعیری محمد حسن طاهرووون قزئتده چیخان مقاله‌سینده‌کی"هر بیریمیز بو قزئته‌نی اوخویوب، ایستیقبالیمیز اوچون ایش گؤرمه‌لی‌ییک" شوعاریندان روحلاناراق یازمیشدیر. آذربایجان رومانتیک ادبیاتی‌نین بانیلریندن اولان محمد هادی ایلک مطبوع اثرلرینی "حیات"دا درج ائتدیرمیشدی. شاعیرین "بیانی-حقیقت" آدلی مقاله‌سی قزئتین 1905-جی ایل 24 اییول تاریخلی ساییندا چاپ اولونموشدو. 1906-جی ایلده کوردمیرده و سونرا هشترخاندا ایکن هادی بیر-بیری‌نین آردینجا "حیات"آ مقاله و شئعیرلر گؤندرمیشدی. بو یازیلاریندا شاعیر معاریف و مدنیتی تبلیغ ائدیر، "علمی-ابدا"نین اینکیشافیندان دانیشیر، آذربایجان ماحاللاری‌نین، اهالی‌نین مدنی ایقتیصادی وضعیتینی تصویر ائتمگه چالیشیردی. "حیات"دا چاپ اولونموش "طلبه‌لیک خاطیراتیمدان" (1906-جی ایل آپرئل) شاعیرین ترجومئیی-حالینی، خوصوصیله اوشاقلیق و گنجلیک ایللرینی اؤیرنمک مومکوندور. 1906- جی ایلدن اعتیباراً ایسه هادی "فیوضات" درگیسینده چالیشماغا باشلامیشدی. آذربایجان خالقی‌نین گؤرکملی ادیبی عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئو حئکایه‌لرینی "حیات"دا درج ائتدیرمیشدی. "آیین شاهیدلیگی" ،"آتا و اوغول" حئکایه‌لری موختلیف واختلاردا بو قزئتین صحیفه لرینده اوخوجولارا ارمغان ائدیلمیشدی.
ییرمینجی عصرین اوّللرینده آذربایجا‌نین مدنی حیاتیندا، ایجتیماعی-سیاسی، بدیعی-ائستئتیک فیکرین اینکیشافیندا شرفلی یئر توتموش اوزئییر حاجی‌بیگلی ده اؤز پوبلیسیستیک یازیلاری ایله "حیات"دا اوخوجولارلا تماس قوروب. 1905-جی ایلده باکی‌یا کؤچن اوزئییر بیگ حاجی‌بیگلی "حیات"-ین 17 سئنتیابر 1905-جی ایل تاریخلی ساییندا "بیر خانیم افندی‌نین بیزلره حوسنی-توجهی" باشلیقلی مقاله‌سی نشر اولونموشدور. بو مقاله اول پئتئربورقدا چیخان " Novoya vremya " ،سونرا ایسه باکیداکی روسجا نشر اولونان "باکو" قزئتینده ماقدا نئیمان آدلی ژورنالیستین ائرمنی-موسلمان دعواسینا حصر ائتدیگی یازییا جاواب ایدی. م.نئیمان یازیسیندا آذربایجانلیلار باره‌سینده بؤهتان یازمیشدی. مثلا، او گؤسترمیشدی کی، تئیمورلنگ اوردوسو نسلینی (یعنی آذربایجانلیلاری) شیمالی آمئریکا‌نین "قیرمیزی دری" وحشیلرینی مدنیلشدیرمک نامومکوندور... بو ییرتیجیلارین طبیعتی-جینسیتینه مدنیتین بیر تاثیری اولارمی؟" حئیران ائدیجی جهت بودور کی، اوزئییر بیگ هله 20 یاشی تامام اولمامیش م.نئیمان کیمی "ژورنالیستلره" کسکین و توتارلی جاواب وئرمیش، آذربایجان تورکلرینه آتیلان بو بؤهتانی بعضی میلّتلرین "تورک-ایسلام" بیرلیگیندن قورخاراق اورتایا آتدیقلارینی یازمیشدی.
قئید ائدک کی، او.حاجی بیگلی "حیات" قزئتینده 3 آی ترجومه‌چی کیمی ایشله‌میش، سونرا فعالیتینی "ایرشاد" قزئتینده داوام ائتدیرمیشدی. ادبیات تاریخی‌نین تدقیقاتچیلاری طرفیندن "آذربایجانا ان چوخ خیدمت ائدن پئدوقوق" کیمی خاطیرلانان سلطان مجید غنی‌زاده ده واخت‌آشیری پوبلیسیست یازیلاری ایله "حیات"دا چیخیش ائدیردی. "لوغتی-روسی تورکی" ،"روس دیلی‌نین دیلمانجی" ،"روس دیلی‌نین موعلّیمی" ،"الیفبایی-موتحریکی" ،"کیلیدی-ادبیات" ،"لوغتی-تورکی و روسی" کیتابلاری‌نین مؤلیفی اولان غنی‌زاده اؤلکه‌‌نین معاریفچی زومره‌سی‌نین تا‌نینمیش سیماسی ایدی. ییرمینجی عصرین اوّللرینده س.م. غنی‌زاده‌نین درسلیک و لوغتینه طلبات او قدر قووّتلندی کی، گنج دیلشوناس عالیم بو کیتابلاری تکمیللشدیریب، یئنیدن چاپ ائتدیردی. "حیات" قزئتینده دیل موباحیثه‌لرینه قاتیلان س.م.غنی‌زاده بو مؤوضودا بیر نئچه مقاله یازمیشدی.
"حیات"-ین 10 نویابر 1905-جی ایل تاریخلی ساییندا "هانسی دیل ایله یازمالی" مقاله‌سینده علی بیگ جسین‌زاده‌نین عوموم‌تورک دیل کونسئپسیاسینا قارشی چیخیر، فیکیرلرینی چوخ اینجه شکیلده اساسلاندیریردی و شیرواندا "حیات"ای اوخویوب باشا دوشمه‌ین شیکایتچی‌نین دیلی ایله یازیردی:
" آ کیشی، ائله دیل ایله یازیرلار کی، اوخویاندا آدامین دیشلری تؤکولور. آخی موحریرلر قانمالیدیر کی، بونو اؤز دیلیمیزله یازسینلار کی، خالق اوخویوب آنلاسین. "
س.م.غنی‌زاده اوخوجونون رأیی ایله صؤحبته موداخیله ائده‌رک مقاله‌نی اؤز دوشونجه‌لری اساسیندا تاماملاییر:
" اخیر اؤزونوز اینصاف و موروّّت ائدینیز: کاسیبین بیریسی هزار زحمت ایله پارا قازانیب اؤزونون و عاییله‌سی‌نین بوغازیندان ایلده 6 روبل کسیر کی، قزئته اوخویوب دونیا حادیثاتیندان معلومات جمع ائتسین. دؤرد صحیفه‌لیک سوفره‌نی آچیب قاباغینا قویور. یئمک چوخ، لاکین هئچ بیرینی هضم ائده بیلمیر. "
"حیات"-ین اساس یارادیجی سیمالاریندان بیری ده بؤیوک موتفکّیر، میلّی تئاتر و مطبوعاتیمیزین یارادیجیسی حسن بیگ زردابی ایدی. اونون بو قزئتده چوخسایلی یازیلاری درج اولونموشدو. مدنیت، معاریف، جمعیتین موختلیف ساحه‌لرین، طبیعت، طیببه و حئیوانلار عالمی باره‌سینده زردابی خئیلی سایدا پوبلیسیستیک مقاله نشر ائتدیرمیشدی.
"حیات"-ین 8 دئکابر 1905-جی ایل تاریخلی نؤمره‌سینده درج اولونان "جمعیتی خئیریه بیناسی" مقاله‌سینده ح.زردابی خئیریه جمعیتینی تأسیس ائتمکله خالقین ریفاهینی یوکسلتمگی، اونون ایقتیصادی-مدنی حیاتینی یاخشیلاشدیرماغی و بو یوللا مکتبلرین سایی‌نین آرتیریلماسی‌نین مومکونلوگونو دوشونوردو. بؤیوک پوبلیسیست مقاله‌سینده وضعیتین موقاییسه‌لی تحلیلینی وئره‌رک یازیردی:
" بیزیم باکی شهرینده هر ایلده مرثیه خانالار اوچون نئچه مین مانات پول ییغیلیر و یا فاغیر فوقرا آدینا اوندان دا آرتیق خرج اولور. آما اونلاردان میلّته هئچ بیر خئییر یوخدور. حتّی ضرری ده وار. چونکی بو سببله ایل‌به‌ایل مرثیه خانالارین و غئیری-دیلنچیلرین قدری ده آرتیر. "
مؤلیف گؤستریردی کی، مرثیه خانالارا ییغیلان همین وسایته مکتبلر آچیلسا، پئشه-صنعت اوجاقلاری یارادیلسا، خئیریه جمعیتلری دوزلدیلسه، خالقا چوخ خئییری ده‌یه بیلر. سؤزوگئدن مقاله‌ده ح.زردابی "زامانی کئچمیش، دؤورله اویغونلاشمایان قدیم عادتلری دییشدیریب، زمانه‌یه مووافیق ایش گؤرمک" طلبینی ایره‌لی سوروردو. "حالوا دئمکله آغیز شیرین اولماز" آتالار میثالینی چکیب ضیالیلاری حرکته کئچمگه، خالقی معاریفلندیرمگه سسله‌ییردی. ح.زردابی مدنی ترقّی یولوندا بوتون واسیطه‌لردن سؤز آچاراق میلّی تئاترین خالقا وئره‌جگی ایمکانلاردان بحث ائدن "باکیدا موسلمان تئاتری‌نین بیناسی" مقاله‌سینی "حیات"-ین 13 دئکابر 1905-جی ایل ساییندا درج ائتمیشدی. 1873-جو ایلده ح.زردابی باکی رئال گیمنازییاسی‌نین شاگیردلریندن ن.وزیرووون، ع.آدی‌گؤزلووون و دیگر طلبه‌لرین یاخیندان ایشتیراکی ایله آذربایجان میلّی تئاتری‌نین اساسینی قویموش، خالقی مدنیت، معاریفه جلب ائتمگه سعی ائتمیشدی. مؤلیف اؤز مقاله‌سینده او دؤوردن خئیلی واخت کئچمه‌سینه باخمایاراق، خالقین بو مدنیت اوجاغینا اعتیناسیز یاناشماسینی اورک آغریسی ایله قارشیلایاراق یازیردی:
" نئچه ایل بئله تئاتر چیخاردیق ایسه ده باکی موسلمانلارینا تئاترا گئتمگی اؤیره‌ده بیلمه‌دیک. چونکی او واختدا اونلار گون باتاندان سونرا ائودن چؤله چیخماغی گوناه ساییرلار. "
"اکینچی" قزئتی‌نین یارانماسینا دیقّت چکن ح.زردابی "حیات"-ین 28 دئکابر 1905-جی ایل و 3 یانوار 1906-جی ایل تاریخلی ساییندا، "روسیه‌ده اوّلینجی تورک قزئته‌سی" مقاله‌سینی درج ائتدیرمیشدی. مطبوع سؤزون ایمکانلارینی خالقین معاریفلنمه‌سینده، دیرچه‌لیشینده اساس فاکتورلاردان بیری حساب ائدن بؤیوک موتفکّیر یازیردی:
" بیر بولاغین سویونون آلتینا نه قدر بؤیوک داش قویسان، بیر نئچه ایلدن سونرا او سو تؤکولمکدن او داش مورور ایله اریییب دئشیلیر، هابئله سؤز ده بئیینلره اثر ائدر، "سونرا دوشمنین دوشمنلیگی، دوستون دوستلوغو و دوست گؤسترن یولون دوغرو اولماسی آشکار اولار. "
"حیات"داکی کسکین یازیلاریندا ح.زردابی دؤولت قوللوقچولاری‌نین روشوت آلماسینا، پول گوجونه اونلارین حاقی‌نین تاپدانماسینا، عدالتلی دئییل، عدالتسیزلیگی مودافیعه ائتمه‌لرینه اعتیراض ائدیر، خالقی بو عئیبجر اوصوللارا قارشی موقاویمته سسله‌ییردی. "کند میرزه‌لریندن خیلاص اولمالی‌ییق" مقاله‌سینده مؤلیف ایالتلرده اؤزباشینالیقدان، قانونسوز عمللردن یازیردی: "بیزیم کند اهلی هئچ آغ گون گؤرمه‌ییب. اونو همیشه سؤیوب-دؤیوبلر، اوندان روشوت آلیبلار. بئله پروریش تاپان آدامی هئچ ایناندیرماق اولماز کی، دونیادا تمیز آدام اولا". روشوت وئرمگه اونلار عادت ائدیرلر و روشوت آلانی دا چوخ یاخشی آدام حساب ائدیرلر. مقاله‌‌نین چاپیندان بیر عصردن چوخ کئچمه‌سینه باخمایاراق سانکی بو سیتات موعاصیر آذربایجان ژورنالیستیکاسی‌نین هانسیسا بیر نومونه‌سیندن گؤتورولوب و بو پروبلئم ایندی جمعیتی ان چوخ دوشوندورن مسله‌دیر. "حیات" قزئتی‌نین 4 و 11 یانوار 1906-جی ایل تاریخلی سایلاریندا درج اولونان "زیندگانلیق دعواسی و یاخود دیریلیک موباریزه‌سی" و "ایتّیحادی-لیسان" سرلؤوحه‌لی مقاله‌لرینده معاریفچی دئموکرات جبهه‌سی‌نین کوماندانی اولان حسن بیگ حقیقی وطنپرورلیگی، اصیل اینسانیتی خالقی غفلت یوخوسوندان اویاتماقدا گؤرور و خالقا اوز توتوب دئییردی: "اوخویون، عئلم تحصیل ائدین". او، " ایتّیحادی-لیسان" مقاله‌سینده عئلمسیز جمعیتی قارانلیق اوتاغا بنزه‌دیردی:
" عئلم تحصیل ائتمگه باشلایان طایفا قارانلیق اوتاغین قاپیسینی آچیب چؤله چیخان کیمیدیر کی، بو زامان گونون ایشیغی اونون گؤزلرینی نورلاندیرماقدان باشقا، اوتاغین دا ایچینه داخیل اولوب، اورادا اولان شئیلری آرتیق ایشیقلاندیریب بیر غئیری-صورته سالیر. "
طیب، طبیعت، صحیّه قایدا-قانونلاردان بحث ائدن پوبلیسیستیک یازیلاردا حسن بیگ زردابی اینسانلارا خاریجی عالم باره‌سینده تصوورلر فورمالاشدیرماغا، حادیثه و پروسئسلرین سببینی دوغرو آنلاماغا کؤمک ائدن معاریفچی مؤوقئع نوماییش ائتدیریردی. گؤرکملی ایجتیماعی-سیاسی خادیم، یازیچی-دراماتورق، پوبلیسیست نریمان نریمانوو دا "حیات"-ین مطبوع ایمکانلاریندان یارارلانمیش، موختلیف سپکیلی یازیلارینی درج ائتدیرمیشدی. ن.نریمانوو دؤورون طلبلرینه اویغون اولاراق فئلیئتون ژانریندا قلمه آلدیغی 50-دن چوخ یازینی "حیات"-ین صحیفه‌لرینده چاپ ائتدیره‌رک اوخوجولارا چاتدیرمیشدی. ن.نریمانووون "حیات"داکی پوبلیسیست یازیلاریندا اساساً 1905-جی ایل اینقیلابی، اونون آذربایجانا تاثیری، خالقین میلّی اویانیشی پروسئسلری اؤز عکسینی تاپمیشدیر. پوبلیسیستیکاسیندا اؤز فیکیر و دوشونجه‌لرینی داها آسان یوللا خالقا چاتدیرماق اوچون ن.نریمانوو موختلیف ادبی-بدیعی واسیطه‌لردن اوستالیقلا ایستیفاده ائدیردی. شیفاهی خالق ادبیاتیندان، کلاسیک آذربایجان یازیچیلاری‌نین و غرب موتفکّیرلری‌نین اثرلریندن نومونه‌لر گتیره‌رک فئلیئتونلارینی، مقاله‌لرینی ماراقلی و اوخوناقلی شکله سالیردی. آنا دیلی مسله‌سینه اؤنم وئرن پوبلیسیست بو مؤوضویا "حیات"دا درج ائتدیردیگی یازیلاردا دوغما دیلین اینجه‌لیکلرینه توخونور، همچینن آذربایجانی آزاد و فیراوان گؤرمک ایسته‌ییردی. وطن، آنا دیلی، اینسان آنلاییشلارینا سوسیال مضموندان فرقلی بدیعی یاناشما طرزی اورتایا قویان نریمانوو "حیات"-ین 30 اییول 1906-جی ایل تاریخلی ساییندا یازیردی:
" وطن اینسا‌نین ائویدیر. نئجه کی، ائوینده هر بیر شئیه ایختیارین وار، نئجه کی، ائوین بدبختلیگی سنی غم دونیاسینا موبتلا ائدیر، خوشبختلیگی شاد ائدیر، ائله ده اؤزون اوچون وطن بیلدیگین مملکتده ایختیارین گرکدیر اولا، اونون بدبختلیگی گرک اورگینی داغلایا، خوشبختلیگی سنی شاد-خورّم ائده. "
ن.نریمانوولا یاناشی، "حیات"دا "درویش" ایمضاسی ایله فئلیئتونلار چاپ ائتدیرن نجف بیگ وزیروو دا چالیشیردی. او، قزئتده "بالاجا موتفرّیقه" باشلیغی آلتیندا "درویش" ایمضاسی ایله 50-دن چوخ فئلیئتون چاپ ائتدیرمیشدی. ن.وزیروو چاپ ائتدیردیگی ادبی-بدیعی اثرلرده جهالتین و ایسلام فاناتیزمی‌نین، مؤوهوماتین تؤرتدیگی نتیجه‌لری تنقید ائدیردی. "حیات"-ین 21 اییون 1905-جی ایل تاریخلی ساییندا درج ائتدیردیگی فئلیئتوندا مؤلیف یازیردی:
" عؤمرومده هر نه شیکایتیم وارسا، هامیسی او منی تنگه‌نفس ائدن جهالتدیر. خودایا، نه واخت او ظولمتدن خیلاص اولاجاغیق؟ "
قایناق
- قولی‌یئو عاکیف عبدالعظیم اوغلو. آذربایجان مطبوعات تاریخی (1875-1920). باکی، "عئلم و تحصیل" ،2009 — 296 ص
کؤچورن: عباس ائلچین
