آذربایجان فیلسوفو؛ فضل‌الدین خونجی

فضل‌الدین خونجی – اصلاً آذربایجانین خونج شهریندن اولان، 1194-جو ایلده دوغولموش فیلوسوفدور.

یاشاییشی

اونون حاقیندا ان قیمتلی ایلک منبع اؤز شاگیردی ابن ابی اصیبعه‌نین "طبیبلر طبقه‌لری باره‌ده خبرلرین قایناقلاری" کیتابیدیر. عرب عالیمی آذربایجان فیلوسوفونا رغبتینی ایفاده ائده‌رک یازیر: "افضل‌الدین خونجی بیلیکلی باشچیدیر، کامیل دوشونندیر، عالیم و فیلوسوفلارین جنابیدیر". او، قاهیره‌ده، داها سونرا میصیرده اوزون مودت یاشاییب، اوردا دؤولت ایشلرینده چالیشیب. عؤمرونون سون واختلاریندا میصیرین و اونون ایالتلری نین باش قاضیسی وظیفه‌سینی توتوب. بو حاقدا تاریخچی جلال الدین سیوطی‌نین "میصیرو قاهیره خبرلرینه دایر" اثرینده قئید ائدیلیب. قاهیره‌ده وفات ائدیب و اوردا شاگیردلری طرفیندن قرافه‌ قبریستانلیغی دفن ائدیلیب.

آلمان عالیمی هاممئر پورقشتال 1856-جی ایلده وین‌ده چاپ ائتدیردیگی چوخ جیلدلی "عرب ادبیاتی تاریخی" کیتابیندا خونجی یه خئیلی یئر آییریب.

آلمان شرقشوناسی کارل بروککئلمانین دا اونون حاقّیندا تدقیقاتلاری وار.

نیکولاس رئسچئر "عرب دیللی منطیق تاریخینه دایر تدقیقاتلار" (1963)، "عرب دیللی منطیقین اینکیشافی" (1964) آدلی کیتابلاریندا خونجی‌نین ده اوزرینده گئنیش دایانیب.

محمدعلی عینی 1928-جی ایلده ایستامبولدا اونیوئرسیتئتین ایلاهیات فاکولته‌سی مجموعه‌سینده درج ائتدیردیگی "تورک منطیقچیلری" اوچئرکینده آذربایجان منطیقچیسی‌نین ایرثینی گئنیش تحلیل ائدیب.

باخیشلاری

ایدراک نظریه‌سی و منطیق: ایدراکین حیسّی و عقلی مرحله‌لرینی وحدّتده قبول ائدیب. فیلوسوفون تعلیمینده "تصوّورلر" و "تصدیقلر" حاقّیندا موحاکیمه‌لر اونون ایدراک نظریه‌سی و منطیقی آراسیندا اورتاقلیق یارادیر. اونون بو مؤوضودا فخرالدین رازی ایله راضیلاشمادیغینا دایر یازیسی وار. حیسّلرین واسیطه‌سیله قازانیلان تصوورلر (آنلاییشلار)، هابئله تصدیقلر (اکسیوماتیک مودعالار) شرق فلسفه‌سینده "بیرینجی عقلی معلوماتلار" ،یاخود "طبیعی اونیوئرسالیلر" آدلانیر. بونلارین اساسیندا قبول ائدیلن آنلاییش و موددلارا ایسه "ایکینجی عقلی معلوماتلار" دئییلیر. خونجی‌نین ایدراک تعلیمینده دیل و تفکّور مسله‌سی گئنیش یئر توتور. فارابی، ابن سینا، بهمنیار کیمی او دا سؤزو آنلاییشین، فیکرین ایفاده‌چیسی ساییب. آنلاییشلاری سوبستانسییا و آکسیدئنسییا باخیمیندان گئنیش نظردن کئچیریب.منطیقین اکثر مسله‌لرینده شرق پئریپاتئتیکلری مؤوقئعیینده دایانیب، ارسطونون منطیقی اوزرینده منطیق ایشله‌ییب. پئریپاتئتیکلرین منطیقی نین اساسینی تشکیل ائدن ایستیدلالا خونجی بئله تعریف وئریب: "ایستیدلال – باشقا بیر نیطقی اؤز-اؤزلوگونده لازیم بیلن مودعالاردان دوزلدیلمیش نیطقدیر". پئریپاتئتیک سلفلری کیمی، او دا داها چوخ دئدوکتیو ایستیدلال‌لار اوزرینده دایانیب.

ایرثی

• "طیب قانونو". حاضیردا پاریس میلّی کیتابخاناسیندا ساخلانیلیر.
• "منطیقه دایر جومله‌لر". 1976-جی ایلده تونیس‌ده چاپ ائدیلیب. محض بو اثرینه گؤره اورتا عصر منبع‌لرینده او، ان چوخ منطیقچی فیلوسوف کیمی تانینمیشدی.
• "فیکیرلرین قارانلیق یئرلرینده فیکیرلرین آچیلماسی". حاضیردا قاهیره‌نین خدیویه کیتابخاناسیندا ساخلانیلیر.

عرب دیلینده کیتابلاری‌نین آدلاری

الجمل‌، الموجز، کشف‌ الاسرار عن‌ غوامض‌ الافکار، شرح‌ کلیات‌ قانون‌ ابن‌ سینا، مختصر المطالب‌ العالیه

قایناقلار

• Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015 səh. 127
• İslam Ensiklopediyası
• Wikidata
• Muvaffakü’d-Din Ebu’l-Abbas İbni Ebu Useybiye, Uyunü’l-Enba fi Tabakatü’l-Etibba, Beyrut (tarixsiz), s. 586-587 (ingiliscə: Ibn Abi Usaibia: History of Physicians);
• İbni Kesir, el-Bidaye, C.XIII, s. 326;
• Mustafa Çağrıcı, “Hunecî”, İ. A., C. XVIII, İstanbul 1998, s. 375
• Cemalü’d-Din Abdu’r-Rahman İsnevî, Tabakatü’ş-Şafiyye, C. I, Beyrut 1987, s. 241-242;
• Selahü’d-Din İbni Aybek Safedî, Kitabü’l-Vâfi bi’l-Vefayat, C. V, neşr. S. Dederıng, Wıesbaden 1981, s. 108;
• Şemsü’dDin Türkmanî Zehebî, el-İber fi Haber men Gaber, C.III., Beyrut (tarihsiz), s. 255-256;
• Muhammed b. Mahmud Şehrezurî, Tabakatü’l-Fukahaü’ş-Şafiyye, C.II., Nşr. M. A. Necib, Beyrut 1992, s. 877.
• Şihabü’d-Din Yakut, Mucelü’l-Büldan, çev. Z. Bünyadov-Juze.P, Bak; 1983, s. 23-24 (Sitat: "“Hunəç Azərbaycandakı Marağa şəhərinin qəsəbələrındən biri olup Zəncan yolu üzərindədir. İndi Kağezkonan adlanmaqdadır”)

کؤچورن: عباس ائلچین