+0 بگندیم
بابای امیر (درگی)
ژۇرنالین یارانما تاریخی
مطبۇعاتدا "ضررلی ایستیقامتلی" یازیلارینا گؤره سیبیره سۆرگۆن ائدیلن ع.مۆزنیبی روْمانوْولار سۆلالهسینین اۆچ یۆز ایللیگی مۆناسیبتیله عفوه دۆشدۆکدن سوْنرا 1913-جۆ ایلده باکییا قاییدیر و یئنی مطبۇع اوْرقانلار یاراتماغا باشلاییر. لاکین سۆرگۆن حیاتینی نظره آلان یئرلی چاپ اوْرقانلاری اوْنۇن قزئت تأسیس ائتمگینین قارشیسینی آلیر. ع.مۆزنیبی 1914- جۆ ایلده بۇ ایشین چارهسینی تاپاراق، فند ایشلهدیب یاشجا اؤزۆندن بؤیۆک اوْلان قارداشی ابۆلفض مۆطلیبزادنین آدینا "دیریلیک" ،1915-جی ایلین آپرئل آییندان ایسه "بابای-امیر" آدلی ساتیریک ژۇرنالی قئیدیاتدان کئچیریر.
بئلهلیکله، "بابای امیر" ژۇرنالی "دیریلیک" مجمۇعهسینین نشریاتی اوْلاراق، 1915-جی ایل 21 آپرئلدن1916-جی ایل 17 اوْکتیابرادک باکیدا نشر اوْلۇنمۇشدۇر. ژۇرنالین رئداکتوْرۇ شاعیر و ادبیاتشۆناس علیعباس مۆزنیب، صاحیبی، ناشیری ایسه اوْنۇن قارداشی ابۆلفض مۆطلیباوْغلۇ اوْلمۇشدۇر.[1] "بابای امیر" ژۇرنالینین نشرینه "موْللا نصرالدین" ژۇرنالینین بؤیۆک تاثیری اوْلمۇشدۇر. ایلک ساییندا "گلمیشم" آدلی باش مقالهسینده ژۇرنال مطبۇعات عالمینه گلیشینی ساتیریک طرزده بئله چاتدیریر:
نه ائلهییم، درد چوْخ، یۆک آغیر، قۆوّت آز، ظۆلم چوْخ، هۆمّت یوْخ! باش مقالهده ژۇرنال دۆنیا مۆحاریبهسیندن یازاجاغینی، آلمان قوْشۇنلارینین آزغینلیغینی تصویر ائدهجگینی قلمه آلیردی.
آلمان ایمپئراتوْرۇ ویلهئلمه مۆراجیعت ائدن مقاله مۆلیفی یازیردی:
ائی بیاینصاف ویلهئلم. سنین آللاهین، پئیغمبرین، دینین، ایمانین یوْخدۇرمۇ؟ اگر سنین مقصدین یئر آلماقسا، تۇت دۆز دۆنیانی، گؤزۆنه گیرسین، داها حئیوان کیمی قوْجا و قاریلاری قیرماق، قیزلارین نامۇسۇنا توْخۇنماق، آروادلارین قارنینی جیرماق، فقیر-فۆقرانین مال-املاکینی داغیتماق، معبدلرینی یاندیرماق نه اۆچۆنۆدۆر؟
ژۇرنالدا درج اوْلۇنان مؤوضۇلار
"بابای امیر"-ین صحیفهلرینده مدنییّت مسلهلری، ساتقین ضیالیلار، دینی فاناتیزم علئیهینه مۆباریزه و س. مؤوضۇلاردا یازیلارا، رسملره گئنیش یئر وئریلیردی. یازیلاری اساساً شئعیرلردن عیبارت ایدی. سلفی "موْللا نصرالدین" ژۇرنالی کیمی، "بابای امیر"ده ده فئلیئتوْن، ساتیریک شئعیر و س. ژانرلاردان ایستیفاده ائدیلیردی. "بابای امیر"-ین امکداشلاری آراسیندا م.س.اوْردۇبادی، علی نظمی،سئیید حۆسئین، ع.واحید، ب.عابباسزاده (هامبال)، ح.ای.قاسیموْو و باشقالاری واردی. همچنین ژۇرنالدا علیعابباس مۆزنیب و "دیریلیک"-ین دیگر مۆحرّیرلری و شاعیرلری ایشتیراک ائدیردیلر. عئینی زاماندا ژۇرنالدا جعفر جاببارلی، علیآغا واحیدین فئلیئتوْنلاری، ساتیریک شئعیرلری ده درج اوْلۇنمۇشدۇر.
بابای امیرین احاطه ائتدیگی ادبی ایجتیماعی مسلهلرده مۆختلیف ایدی. مۆترقّی ادیبلرین ژۇرنالین اطرافینا توْپلاشماسی و ع.مۆزنیبینین ترجۆمئیی-حالی یئرلی چار اوْرقانلارینین، سئنزۇرا کوْمیتهسینین جیدّی ناراحاتلیغینا سبب اوْلمۇشدۇ. قافقاز جانیشینینین مۆلکی ایشلر اۆزره کؤمکچیسی کنیاز اوْرلوْوۇن جانیشینی گ.س.کوْوالیوْوا یازدیغی مخفی مکتۇبۇندا دئییلیر:
حؤرمتلی جناب گئوْرگی ساموْلیوْویچ! آراییشی تقدیم ائدهرک علاحضرتدن باکی شهرینده تاتار (آذربایجان تورکجهسی) دیلینده چیخان "بابای امیر" یۇموْریستیک ژۇرنالینین رئداکتوْرۇنۇ حۆضۇرۇنۇزا چاغیرماغینیزی، اوْنۇن باهالیغین حؤکم سۆردۆگۆ، اهالینین کاسیب طبقهسینین مادّی تأمیناتیندا چاتیشمازلیقلارین آچیق-آشکار شکیلده حیسّاوْلۇندۇغۇ بیر واختدا، اهالینین بیر حیصهسینی دیگر حیصهسینه قارشی قوْیاراق ژۇرنالین صحیفهلرینده آراقیزیشدیریجی مقالهلر یئرلشدیریلمهسینه یوْل وئرمهمگینیزی خواهیش ائدیریک.
ج.محمّدقۇلۇزاده ائنسیکلوْپئدییاسیندا بئله ایدیعا ائدیلیر کی، ژۇرنالین جمعی 65 نؤمرهسی چاپدان چیخمیشدیر. آ. شاهوئردییئوین فیکرینه گؤره ایسه ژۇرنالدا 30 دئکابر 1915-جی ایله قدر 31 نؤمره، 2-جی ایل 1916-جی ایلده 29 نؤمره، جمعی 60 نؤمره چیخمیشدیر.
همچنین ائنسیکلوْپئدییادا گؤستریلیر کی، ژۇرنالین 26-31-جی نؤمرهلری اۆچۆن عظیم عظیمزاده رنگلی رسملر چکمیشدیر. ایگیرمی آلتینجی نؤمرهسینهدک ژۇرنال رنگسیز چاپ اوْلۇنۇردۇ. ن.زئینالوْو و آ.آشیرلی فیکرینه گؤره ایسه ژۇرنالین 27 نؤمرهسی کاریکاتۇراسیز چیخمیشدیر. 27-جی نؤمرهدن سوْنرا ژۇرنالدا عظیم عظیمزادهنین کاریکاتۇرالاری گؤرۆنمگه باشلامیشدیر.
ج.جاببارلینین فعالییتی
ج.جاببارلینین یارادیجیلیغینین بیرینجی دؤورۆ "بابای امیر" ژۇرنالی ایله باغلیدیر. اوْنۇن بۇرادا 50-دن چوْخ ساتیریک شئعیری چیخمیشدیر. ج.جاببارلی اؤز شئعیرلرینی "غیۇر عیار" ،"شَترَنگ عیار" تخلّۆصلری ایله چاپ ائتدیریردی. بۇ شئعیرلرده صابیر ساتیراسینین گۆجلۆ تاثیری واردیر. "گؤرمهمیشم، ائشیتمهمیشم" شئعیرینده خالقین قئیدینه قالماییب کئفلرینی چکن و "بئش شاهی واری گزن" دؤولتلیلر، "قاچ، بابا" شئعیرینده قادین آزادلیغینین دۆشمنلری، "آروادلار دئییرلر" شئعیرینده هر گۆن قۇمار اوْیناییب آروادینین سیرغاسیناجان اۇدۇزان سرخوْش، عییاش. کیشیلر تنقید اوْلۇنۇر. ج.جاببارلینین شئعیرلری ایچریسینده ان قۆوّتلیسی "اۆستۆنه" آدلی ساتیرادیر. بۇرادا کسکین بیر دیل ایله اوْ دؤورۆن آجی حقیقتلری آیدینا چیخاریلیب تنقید ائدیلیر. ژۇرنالین صحیفهلرینده ه.واحیدینده ساتیریک شئعیرلرینه و فئلیئتوْنلارینا راست گلمک مۆمکۆن اوْلۇر. واحید ساتیریک شئعیرلرینده جهالت و مؤوهۇماتی، عۆمۇمییتله فئوْدال-پاتریارخال حیاتی، رۇحانیلری و ایستیثمارچی صینیفلری کسکین تنقید ائدیردی.
ژۇرنالین باغلانماسی
"ضررلی ایستیقامتینه گؤره" "بابای امیر" ژۇرنالینین نشری 1916-جی ایل اوْکتیابرین 17-ده دایاندیریلمیشدیر.
منبع:
• جلیل محمدقۇلۇزاده ائنسیکلوْپئدییاسی. باکی، 2008. ص. 63.
• عاکیف آشیرلی "آذربایجان مطبۇعات تاریخی" بیرینجی حیصه،باکی-2009
• ن.ن.زئینالوْو "آذربایجان مطبۇعات تاریخی" ،بیرینجی حیصه . باکی، 1973، آدۇ-نۇن نشریاتی
کؤچورن: عباس ائلچین
