دیل ساده‌جه دانیشماق اوچون دئییل
تورال ایسماییلوو

کؤچورن: عباس ائلچین 

     فلسفه‌‌نین بوتون ایجتیماعی عئلملردن آیریلدیغی 19-جو عصردن سونرا فلسفه ایله دیگر ساحه‌لرین موناسیبتلری موعیّنلشدی. بیر طرفده فیلوسوفلار گئرچگی آختارماق آزاریندان ال چکه‌رک وارلیق و سبب-نتیجه ایلیشکیلرینه فوْکوُسلانیر، دیگر طرفده ایسه فلسفه‌‌نین کونکرئت فوْکوُسلانمالی اولدوغو آرئنالارین اولماسی ایدیعالاری کؤکوندن یانلیش حساب ائدیلیردی. بو دوشونجه‌لر اوزرینه دئرریدا فلسفه ایله دیگر ساحه‌لرین موناسیبتلرینی سیستئملشدیریر و فلسفه‌‌نین کونکرئت فورمادا همین ساحه‌لردن آیریلماغی‌نین طبیعی و لابود پروسئس اولما ائحتیمالینی مرکزلشدیریردی. 
آریستوتئلین ایجتیماعی عئلملری آییرماغی دا تکجه دوشونجه ساحه‌لری‌نین موطلقلشدیریلمه‌سی ایله علاقه‌دار اولماییب، هم ده سیستئماتیک تعلیملرین قدیم دؤورده یارارسیز اولماغی ایله علاقه‌دار ایدی. سوکرات سینتئز پروسئسینی "آخساق" حساب ائدیردی. چونکی آنتیک کولتورو منیمسه‌ین اینسا‌نین حادیثه‌لری حیصه‌لره آییراراق تحلیل ائتمه مئعیارلاری یوخ ایدی. همین دؤورده کشفلر چوخ آز ایدی، اینسانلارین پراکتیکی فعالییّتینده ایستیفاده ائده بیله‌جگی آلتلر و اشیالار قیسیتلی ایدی. هاراری باشدا اولماقلا، بوتون یئنی دؤور تکامولچولری‌نین ایره‌لی سوردوگو "تجروبه‌‌نین مادّی بازاسی‌نین اساسلیغی" ایدیعاسی نه قدر دوغرو اولدوغونو بیر داها گؤستریر. هاراری قئید ائدیر کی، آز تئخنیکا هم ده چوخ ایشدیر، آز واسیطه هم ده چوخ دوشونمکدیر. عئینیله آنارخیست ناوم چومسکی‌نین دئدیگی پروسئسدیر، چوخ کشف خئییرلی اولدوغو قدر، تقکّورون کوتلشمه‌سینه ده رواج وئریر. بئله قارماقاریشیقلیقلار فونوندا گؤروروک کی، حقیقتن حادیثه‌لر بیزی یؤنلتمکله بیزیم بوتون پوتئنسیالیمیزی محو ائدیر. 
     مثلا، سیراوی آذربایجانلی اوچون بو میثالی بئله ایضاح ائده بیلرم کی، بیز بوتون گونو ایش، موبیل قورغولار، کومپوتئرلر، پلانشئتلر و سایر ایله هم طبیعتدن اوزاق دوشوروک، هم ساغلاملیغیمیزی ایتیریریک، دونیانی بسیطجه‌سینه سئیر ائدیریک. آریستوتئل بونا گؤره سیستئملی یاناشما‌نین اویغون اولمادیغینی گؤروب آیریلیقدا رییاضیات، فلسفه، فیزیکا، بیولوگییا کیمی عئلملرین ایلکین آدلانما و نظری اساسلارینی ایشله‌ییب حاضیرلادی. آنجاق حاقلی بیر سوال دا اورتایا چیخا بیلر، بس اوندا نه گرک وئردی کی، سینئرگئتیکا‌نین کشفیندن سونرا فیکیر آخینلاری و دوشونجه سیستئملری‌نین آنالوگییاسی آپاریلدی؟ بونون اوزرینده چوخ دا باش آغریتماغا احتییاج اولدوغونو دوشونمورم آچیغی. 
    فوُکوْ سینئرگئتیکانی زییانلی حساب ائدیر، ائکولوژی تلاطوملر، معنوی دئقراداسییا، قلوبال اخلاق زده‌لنمه‌سی فونونداکی دونیادا بیرلیک و طرفلری وحدته گتیرمک آراییشلارینی چوخ معناسیز ساییردی. بونا گؤره سوسیال عئلملر آیری-آیریلیقدا بو مرحله‌لردن ایمتیناع ائده‌رک تکلره دیقّت آییرماغا باشلادی. پسیخوآنالیتیکا‌نین مئیدانا چیخماغی ایله پسیخولوگییا، مدنیییته‌لرآراسی دیالوق نظریییه‌لری‌نین فورمالاشماغی ایله پولیتولوگییا و ان نهایت ده پوست‌مودئرنیست فوُکوْ، لیوْتار، بوْدرییار، ائکونون فیکیرلری سایه‌سینده فلسفه واحیدی، تک اولانلاری اؤیرنمگه باشلادی. دئرریدا بونلاری کومپلئکسلشدیره‌رک فیزیکی فلسفه یئرین، فیزیکا و فلسفه، مئدیا فلسفه‌سی یئرینه، فلسفه و ژورنالیستیکا، دیلچیلیک فلسفه‌سی یئرینه، فلسفه و دیل قاوراملاریندان دانیشدی. ایسته‌نیلن حالدا بوردا نه قدر حقیقت پایی اولسا دا، دئرریدا‌نین فیکیرلری ایله راضیلاشا بیلمیرم. دیلچیلیکله باغلی لینقویستیکا و فیلولوگییا اساس عئلملردیر، گونده‌لیک مطبوعات، تی‌وی، رئکلام پلاتفورمالاری، ماسس-کولت عنعنه‌لری بیزدن ساده‌جه دیلین قرامماتیک ماهییتینی طلب ائدیر. بیز گؤروروک، اصلینده دیلین قورونماغی اوزرینده مسئولییتلی اولان بو ساحه‌لرین اؤزونده گونده‌لیک نه قدر قایدا-قانون پوزونتوسو باش وئریر. فلسفه و دیلچیلیک یاناشماسی بو باخیمدان هم شاعیردن، هم موخبیردن، هم ده رئداکتوردان دیلین کونکرئت اؤز چکیسی و یازیلان بیر ماتئریالین اوخو حالیندا تلفّوظونون بانال و ساوادسیز گؤرونمه‌مگی اوچون لابوددور. آما دیل فلسفه‌سی ساده‌جه دانیشیق پروسئسی دئییل، بوردا دیل هم اینفورماتیو واسیطه، هم دوشونجه ایستحصالچیسی، هم اونسیت واسیطه‌سی، هم ده سسلنن سؤزلر و جومله‌لره گؤره مسئولیت دویغوسودور. 
     بیر حادیثه چوخ یاخشی یادیمدادیر. تخمینن ایکینجی کورسدا اوخویوردوق. باکی دؤولت اونیوئرسیتئتینده فلسفه ایختیصاصیندان تحصیل آلان طلبه‌لره پروفئسسور جمیل احمدلی اونتولوگییا و ایدراک نظریییه‌سی فننیندن درس دئییردی. بیر گون حَیَطده موعلّیمله صؤحبت ائدنده او دؤورون مطبوعاتیندا آتئیزمدن فیلان قالاق-قالان یازیلار یازانلار حاقّیندا "فیلوسوف" ایفاده‌سی ایشلتمیشدیم. اوندا جمیل موعلّیمین رئاکسییاسی بو مؤوضونون نه قدر آکتوال اولدوغونا ایناندیردی منه. جمیل احمدلی دئییردی کی، فیلوسوف ماهییت اعتیباریله بوتؤو، تصدیقلنمیش، اؤزوندن سونرا طرفدار توپلاماغی باجاران، کوتله‌سی اولماسا بئله، اوریژینال نظرییّه‌چیلیگه دایانان آنلاییشدیر. اونون ان بؤیوک تأسوفو KİV -این ایندیکی دوروموندا فیلوسوف آنلاییشینی هاردا گلدی ایستیفاده ائتمگه چالیشماغیندا ایدی. او قئید ائدیردی، بیزده هئچ کیم دیلین و دانیشیغین فلسفه‌سینی دوشونمه‌دیگی اوچون بو پروبلئملر اورتایا چیخیر. کانت، نیتسشئ فیلوسوفدورسا، هانسیسا تکرارچینی، اؤزونه‌خاص بیر دنه یاناشماسی اولمایان فردلری بو کونتئکستده فیلوسوف آدلاندیرماق عدالتسیزلیکدیر. 
     دیل فلسفه‌سی دیلین وارلیق طرفی و دیلین باشقا ساحه‌لرله علاقه‌سینی موعیّنلشدیرن فلسفه ساحه‌سیدیر. فیلولوگییادان تامام فرقلیدیر. بورادا دیلین ماهییتیندن داها چوخ دیلین آنلاملاری و دیلین معنالاندیریلماسی پروبلئماتیکاسی اساس ساییلیر. آنتیک فلسفه‌دن بو یانا دیلچیلر بو مسله‌یه ماراق گؤستریرلر. پراتاقوْر اشیالارین و حادیثه‌لرین آدلاندیریلماسیندا منطیقلیلیک مئعیارینی مودافیعه ائدیر و تاریخی اینکیشافلا علاقه‌دار بو آدلاندیرما مئعیارلاری‌نین دَییشه بیله‌جگینی دوشونوردو. آتوْمیستلردن دئموکریت ایسه اؤزوندن اوّلکی یاناشمالاری ردّ ائده‌رک، اوبیئکتلرین تانیملانماسی اوچون ایستیفاده ائدیلن آنلاییشلارین منطیقی دئییل، تام تصادوف و حیات شرطلری نتیجه‌سینده فورمالاشماغینا اینانیردی. اصلینده آنتیک فیلوسوفلار پروبلئمی تامام باشقا فورمادا قویوردو. آریستوتئل عئلملری آییراندا دیلین ایدئیالارلا علاقه‌لرینی اینجه‌له‌ییر. پلاتونون دیالوقلارینا گلنده مسله‌یه باخیش تامام فرقلی اولور. پلاتون دیل فلسفه‌سی‌نین ایلکین ایستیقامت وئریجیسی ساییلیر. 
     او مسله‌نی بئله ده قویوردو: "دیل و دونیا موناسیبتلری ندیر و هانسی فورمادادیر؟" دیل فلسفه‌سی‌نین بیرینجی اساس طرفینی بو سواللا پلاتون یاراتدی. داها سونرا دونیا دَییشدیکجه، فلسفه‌ده و ادبییاتدا یئنی چالارلار اورتایا چیخدیقجا دیل فلسفه‌‌نین ایکینجی اساس موذاکیره مؤوضوسو اورتایا چیخیر: "اینسانلار دیلدن نئجه ایستیفاده ائدیر؟"
شرق فلسفه‌سینده ده بو مسله‌لر موذاکیره اولونور. 
    هیندلیلرین مشهور چارواک-لوْکایاتا فلسفی مکتبینده دیلین ایستیفاده فورمالاری اوزرینده سیلسیله درسلر کئچیریلیر و طلبه‌لرله موذاکیره‌لر آپاریلیردی. چارواکلار دانیشیق دیلی دئییل، دوشونجه دیلی فورمالاشدیرماغا چالیشیر، بو دا آوروپا فلسسفه‌سی‌نین سون عصرلرده ماراقلاندیغی ساحه‌دیر. مسله‌نی آیدینلاشدیرماق دا اؤنملیدیر. دیل فلسفه‌سی دیل اوزرینده چالیشمالار ائدن ساحه‌دیر و بورادا کونکرئت بیر دیلدن، آذربایجان دیلی، یا دا پورتوقال دیلیندن صؤحبت گئتمیر. دیل فلسفه‌سی بوتون دیللرین اورتاق پروبلئمینی آختاریر و آدلاندیرمادا اولان یانلیشلیقلارین آپاریجی دیللردن دیگر دیللره ترجومه اولوناراق ایفاده‌لری "یارالادیغی" تئزیسینی مودافیعه ائدیر. 
     دونیا دیللری آراسیندا درین سئمانتیک و لئکسیکولوژی فرقلر مؤوجوددور و بونلارین دیل فلسفه‌سی‌نین تدقیقات ساحه‌سینه هئچ بیر عاییدیاتی یوخدور. دیل فلسفه‌سی ایله مشغول اولان کونکرئت فیکیر آداملاری اولسا دا، غربده یئنی دؤورون فلسفه‌سینده بیر چوخ دوشونجه آدامی‌نین بو مسله‌لر اوزرینه باخیش و یازیلاردا اؤرنکلری مؤوجوددور. 17-جی عصرده هومانیست فیلوسوف جوْن لوکک سؤزلر و اینسانلارین دوشونجه پارالئللرینی آپاراراق موقاییسه‌لر ائدیر. او حساب ائدیردی کی، سؤز دوشونجه‌‌نین نتیجه‌سیدیر، دئمه‌لی دیلین زنگینلیک سببی بیرباشا دوشونجه‌‌نین بوتؤو و گئنیش اولماغی ایله علاقه لیدیر. 
     سونرالار اینسان آزادلیقلاری مسله‌سینده فیکیر تاریخینده اؤزونه مخصوص یئر قازانان جوْن ستوارت میل دیلین بئیینه مئساژ گؤندرمه فونکسییاسینی قبول ائتدی. بو دؤورون فیلوسوفلاری آنتیک فلسفه‌دن فرقلی اولاراق دیلین تفکّورله علاقه‌لرینی ثوبوت ائتمگه چالیشیر. 19-جو عصرده سئمیوتیکا و ستروکتورالیزم اینکیشاف ائتدیکجه دیلی فلسفه‌سی داها چوخ موذاکیره‌یه چیخاریلیر. 20-جی عصر ایسه دیل فلسفه‌سی‌نین اینتیباه چاغیدیر. دیل فلسفه‌سی آغیزدان چیخان سؤزلرین تحلیلینه فیکیر وئرمیر، همچنین اینسانلارین دیلی مسله‌سیندن زییاده دیل فلسفه‌سی جانلی اؤرنکلری‌نین هر بیری‌نین آراسیندا بیر اونسیت چیزگیسی‌نین اولدوغونا اینایر. قاریشقالارین کومپاکت شکیلده قیدا راسیونو احتیاطی توپلاماسیندا دیل فلسفه‌سی هومانیتار یوکونو آتاراق بیولوگییا و تکامولچولوک ساحه‌لرینه ده تؤحفه وئریر. 
     دیل فلسفه‌سیندن بیزه معلوم اولان بیر چوخ تئورئملر مؤوجوددور. بئرکلی و یوُنق کیمی دوشونجه صاحیبلری دیلین فیکیر تئورئملریندن بحث ائدیر. دیلین بیرباشا ذئهین فعالییتی ایله یارانماغینا اینانیردی. 
     رئفئرانس نظرییه‌چیلری دیلین ساده فورمادا عمله گلمه ایدئیاسینی اینکار ائدیر، هانسیسا دوشونجه‌‌نین ایفاده آ‌نیندا بیزیم طرفیمیزدن زنگینلشدیریلیب یوکلندیگینه اینانیردی. دیل فورمالاشاندا آنلاییشی رئفئرانس ائدیب اونو بزه‌مک خوصوصییتی اینجه‌له‌نیر. حقیقت تئوریستلری منطیقی پوزیتیویستلردیر و اونلار آنلامین دوغرو، یا دا یالان اولماغینی موعیّنلشدیرمک اوچون اونا علاوه تاثیری اینکار ائده‌رک، آنلاییشین "خام حالدا" ،دیله داخیل ائدیلمه‌دن اؤنجه اینجه‌لنمه‌سی گرکدیگینه اینانیردی. منیم اوچون ان ماراقلی اولان پراقماتیست تئرورییاچیلاردیر. اؤزللیکله دیلچی فیلوسوف اولان پیئرس دیلین ایستیفاده‌دن اؤنجه اونون ترکیب حیصه‌لری‌نین نتیجه‌لری‌نین موذاکیره اولونماغینی ایره‌لی سوروردو. بونو کونرئت بئله ایضاح ائتمک اولار. توتاق کی، بیزیم دیلیمیزده‌کی"مووفّفیت" سؤزو تورکجه "باشاری" ،اینگیلیس دیلینده " success" ،روس دیلینده ایسه "успех" کیمی ترجومه اولونور. آما بو سؤزون نه قدر سینونیمی و عئینی معنالی اوخشاری اولسا دا هئچ شوبهه‌سیز کی، سؤزون اؤز دَیرلندیرمه گوجو تامام باشقادیر. منجه، بو سؤزو دونیا دیل عاییله‌سینه دؤورییه‌یه بوراخمادان اؤنجه دیل فلسفه‌سی ایله مشغول اولان فیلوسوفلارین موذاکیره‌سینه احتییاج واردی. اینگیلیس دیل فلسفه‌چیسی فئردینانددا بیر چوخ سؤزون چوخ یئرسیز اولماغی ایله باغلی توتارلی دلیللر وار، بونونلا یازینی اوزاتماق فیکیریم یوخدور، کیم ایستسه، آراشدیریب ماراقلانا بیلر. دیل فلسفه‌سینده‌کی جهدلرینی سایدیغیم فیلوسوفلاردان علاوه صیرف دیلین فلسفی مغزینی آراشدیران آقنوستیک فلسفه‌‌نین دانیلماز نوماینده‌سی بئرتران راسسئل، هم طبیعت‌شوناس، هم ده دیل فلسفه‌چیسی اولان کارناپ و دیل فلسفه‌سی‌نین و عوموم‌دونیا فلسفه تاریخی‌نین عوض اولونماز ایسیمی وینتئنشتئین باره‌ده آیریجا بحث ائتمک لازیمدیر. ایکی نفرین عئینی آندا قاورایا بیله‌جگی هئچ نه یوخدور، دئین راسسئل 98 ایللیک عؤمور یاشادی و حیاتی‌نین بوتون یئتکین دؤورلری فلسفه‌‌نین اینکیشافینا وئردیگی تؤحفه‌لرله یاددا قالدی. حیاتی‌نین اوچ ایلینی ریاضیاتا حصر ائده‌رک " Principia Matematica" اثرینی یازدی. بوندان سونرا بوتون یارادیجیلیق ایستیقامتینی و عؤمورونو بیلگی و دیل فلسفه‌سینه حصر ائتدی. راسسئل آدلاندیرما مؤوضوسوندا یازیلار یازدی ایلک باشلاردا. اؤزل و عومومی ایسیملری بیر-بیریندن آییراراق اؤزل ایسیملرین کونکرئت بیر شخصی ایفاده ائتدیگینی سؤیله‌دی. لاکین عومومی ایسیملر بوتؤو حادیثه و پروسئسلرین ائحتیوا ائتدیگی دیل ایدی و بورادا راسسئل منطیق و آرقومئنتاسییا نظرییّه‌سیندن یارارلانیر. راسسئل تانری‌نین وارلیغی‌نین منطیق و عاغیللا ایضاح اولونمازلیغینی مودافیعه ائده‌رک پاسکالین راسیونال تصدیق جهدلرینی تنقید ائدیردی. او هر شئیین وارلیق سببینی ایضاحدا، ایضاحی منطیقده، منطیقین پلاتفورماسینی ایسه دیلده گؤروردو. راسسئلدن باشقا کارناپ دا بو تئزیسلری مدافیعه ائدیر. بو گون ‌نینکی درسلیکلرده، هئچ نورمال فلسفی یازیلاردا دا تأسوف کی، کارناپین آدیندان چوخ دا بحث اولونمور. رودولف کارناپ آلمان اصیللی آمئریکان فیکیر آدامیدیر. منطیقچی پوزیتیویزمین نوماینده‌سیدیر، هم ده رییاضییاتچی کیمی اؤز دؤورونون پوپولیار سیماسی اولور و چئوره‌سینده‌کی دیگر منطیقچی پوزیتیویستلر کیمی ویانا قروپونون عوضوو اولوب. منطیق و عئلمین دیل ایله مومکونلوگونه اینانیردی. دیگر فیکیر آداملاریندان فرقلی اولاراق عئلمین ترقّیسینی بیرباشا دیلین تکامولو ایله علاقه لندیریر و اؤزونه قدر اولان باخیشلاردان بونا گؤره فرقلنن فیکیرلر ایره‌لی سورور. کارناپ دیلین موستقیللیگینی قبول ائتمیر، عئینی زاماندا بوتون عئلم و منطیق فورمالاری‌نین دا اؤزگور وار اولوشونو اینکار ائدیردی. دیلی و عئلمی واحید دَیرلندیریر، بیری‌نین اینکیشافی اوچون دیگری‌نین لازیم اولماغی دوشونجه‌سینی پایلاشیردی.
     دیل فلسفه‌سی‌نین ان کوُلت نوماینده‌سی لودویق ویتگئنشتئیندیر. آوسترییالی فیلوسوف 26 آپرئل 1889-جو ایلده آنادان اولوب. ویتگئنشئی‌نین یارادیجیلیغی چوخ غریبه‌دیر. اونون بوتون یازیلاری، آراشدیرمالاری، ایدئیالاری، فیکیرلری اؤلوموندن سونرا کیتابلارا کؤچورولور و دونیا‌نین موختلیف دیللرینده چاپ اولونور. اؤزو ساغ اولاندا یالنیز بیر کیتاب درج ائتدیریر و بو کیتابلا دا فلسفه‌‌نین یولونو دَییشمگه قادیر اولور. 1921-جی ایلده چیخان بو کیتاب " Tractatus Logico-Philosophicus" اثریدیر. ویتگئنشتئی‌نین اؤزونه امینلیگی یوکسک سوییّه‌ده ایدی، بونا گؤره ده او یاییملانان کیتابی ایله فلسفه‌‌نین بوتون پروبلئملرینی حلّ ائتدیگینی ظن ائده‌رک، عئلمی چالیشمالارینی دایاندیریر، باغبانلیق و باجیسی‌نین ائوینده مئعمارلیقلا مشغول اولور. ویتگئنشئین کولیمیناسییاسینا اؤلوموندن سونرا چیخان "فلسفه سورغولاری" کیتابی ایله چاتیب. او، بئرتران راسسئلدن تاثیرله‌نیر، شوپئنهاوئر و قوْتلوْب فرئجدن یازیلار دا ترجومه ائدیر. ویتگئنشتئی‌نین فلسفه‌دن اوزاقلاشدیغی ایللرده قلمه آلدیغی قئیدلر ده سونرادان فلسفه درسلیکلرینه سالیندی. بوتون ویانا چئوره‌سینه منسوب اولان فیلوسوفلار کیمی اوندا دا فردیتچی سوسیال باخیشلار اولوب. "هامی‌نین آجیسی و آغریسی اونون اؤزونو ناراحات ائتمه‌لیدیر" فیکیری و "باشقاسی‌نین درینلیکلری ایله اویناماماق لازیمدیر" فیکیرلری بیر یانلی قارشیلانمایاراق علئیه‌دارلاری‌نین غضبینه سبب اولموشدو. بوتون چالیشمالارینا باخمایاراق، ویتگئنشتئین دوستلاریندان و اطرافلاریندان اوزاقلاشاراق یالنیز، دردلرینی هئچ کیمله بؤلوشمه‌مگی اساس گؤسترن بیر حیات طرزی سئچیر و تنهالیقلا بیرگه کئچیردیگی سیخینتیلاردان وفات ائدیر. 
  اونون یارادیجیلیغیندا موقاییسه‌لر حدسیز چوخدور. دونیا و دیل موناسیبتلرینی اطراف عالم و رسم ایله موقاییسه ائدیر. رسسامین گؤردویو حادیثه نی اولدوغو کیمی دئییل، رسم ائتمه‌‌نین ایمکانلاری چروه‌سینده پورترئته کؤچوردوگونه اینانان فیلوسوف، دیلین ده دونیانی تام اولاراق تصویر ائده بیلمه‌دیگی فیکیری‌نین ایلک مودافیعه چیلریندندیر. 1930-جو ایللرده یاییملانان "ائتیک لئکسییالار" درگیسینده دونیا‌نین خوشبختلیگی و اینسا‌نین اؤزونه عایید اولماغی ایله باغلی دَیرلی یازیلار یازیر. او، اینسا‌نین دونیاداکی ان بؤیوک موباریزه‌سی‌نین ساده‌جه ایستمکله باغلی اولدوغونو بیلدیریر. چونکی هئچ کیم ایسته‌دیگینی ایفاده ائتمیر. "دیل یاریمچیق موباریزه و تاماملانمایان آرزولاردیر" ایفاده‌سی ایله فلسفه‌سی‌نین موکمللیگینی بیزه گؤستریر. تأسوف کی، ویتگئنشتئین کیمی دیله، سؤزه، جومله‌یه، فلسفه‌یه حددن آرتیق تکرارسیز یاناشان بیر فیلوسوف دیگر بیر چوخ موتفکّیرلر کیمی عذابلارلا حیاتلا ویداعلاشمیشدیر. 
     فلسفه‌‌نین دیلله باغلی آراشدیرمالاری‌نین نتیجه‌سینده بوتون سؤزلره و اونلارین آنلاملارینا باخیشلار تامامیله دَْییشدی. ائکو وئردیگی موصاحیبه‌لریندن بیرینده "ادبیاتین دیلی‌نین تاثیر ائدیجی اولماغی اوچون اونون فلسفی چکیسی‌نین موطلقلیگی"ندن بحث ائدیردی. حقیقتن ده ائله‌دیر. باخین، ان تأثیرلی اثرلری یازان، دونیادا میلیونلارلا تیراژی اولان، کیتابلاری‌نین ساتیشیندان قازاندیغی قازانجلارلا بوتون حیاتلارینی راحات و کومفورت شکیلده کئچیرن یازارلارین بیر چوخو دیلین اوزرینده فیکیرلشن اینسانلاردیر. و بلکه ده بیزیم یازیچیلارین بیر چوخونون اوغورسوزلوغونون سببی دیلی دانیشماق اوچون ایستیفاده ائدیب، دوشونمک اوچون ایستیفاده ائتمه‌مه‌سینده‌دیر. 
پ.س. ویتگئنشتئین یازیردی: "دوشونون کی، دانیشا بیله‌سیز."