+0 بگندیم
میلّی شئعیر عنعنه‌سی
ماعاریفه حسین قیزی حاجی‌یئوا
فیلولوگییا عئلملری دوکتورو
کؤچورن: عباس ائلچین
آذربایجان شئعیری‌نین خالق پوئزییاسی ایله علاقه‌سی‌نین اؤز عنعنه‌سی و اینکیشاف خوصوصییتلری واردیر. پوئزییامیز بوتون اینکیشاف تاریخی عرضینده خالق بدیعی و پوئتیک تفکّورو ایله قیریلماز علاقه ده اولموشدور. ادبی دیلیمیزین موعیّن تاریخی عامیللر نتیجه‌سینده عرب و فارس دیللری‌نین تاثیرینه معروض قالدیغی دؤورلرده بئله کلاسیک پوئزییامیزین نسیمی، فوضولی، ختایی کیمی بؤیوک سیمالاری‌نین خالق شئعیری اوسلوب و پوئتیکاسینا یاخینلیغینی گؤرمک مومکوندور.
اون سککیزینجی عصرده واقیف، ویدادی، اون دوققوزنجو عصرده قاسیم بَی ذاکیر خالق شئعیری پوئتیکاسینی کلاسیک شئعیره گتیرمکله بو عنعنه‌نی داوام ائتدیرمیشلر. اونلارین خالق پوئزییاسی فورماسیندا یازدیقلاری قوشما، گرایلی و بایاتیلار رئالیست شئعیر اوسلوبونون تشکّولونده اهمییّْتلی رول اوینامیشدیر. بؤیوک ساتیریک م.ع.صابیرین یارادیجیلیغیندا دا کلاسیک پوئزییا خالق شئعیری‌نین اوسلوبی عونصورلری عوضوی شکیلده بیرلشه‌رک تنقیدی رئالیست پوئزییانی یاراتدی و بو پوئزییا خالق حیاتی‌نین ان جانلی مسله‌لرینی ساده و ایناندیریجی شکیلده ایفاده ائتدی.
گؤروندوگو کیمی، موعاصیر آذربایجان شئعیری‌نین فولکلورا، خالق شئعیرینه باغلیلیغی‌نین قییمتلی عنعنه‌لری واردیر. موعاصیر آذربایجان پوئزییاسی محض میلّی شئعیرین عنعنه‌لرینی دریندن منیمسه‌مکله، بو عنعنه‌لره یارادیجی، جسارتلی موناسیبت بسله‌مکله بوی آتیب مؤحکم پوئتیک عنعنه‌لر اوزرینده اینکیشاف ائتمگه باشلامیشدی.
چوخ‌عصرلیک تاریخی اولان شیفاهی ادبییّاتیمیزین ان گوجلو قوللاریندان بیرینی آشیق پوئزییاسی تشکیل ائدیر. آشیق پوئزییاسی ایسه هم ژانر، هم ده فورما جهتدن چوخ زنگین و الواندیر. خالق دانیشیق دیلی ایفاده‌لریندن گئنیش شکیلده ایستیفاده اولونماسی بو شئعیرین دیلینی داها دا خلقیلشدیرمیش، اونون میلّی کوْلوْریتینی قووّتلندیرمیشدیر. دیلین اینکیشاف مرحله‌لرینی تدقیق ائدن عالیملرین داها چوخ شیفاهی خالق ادبییّاتینا، خالق پوئزییاسینا موراجیعت ائتمه‌لری بو باخیمدان قانونی و طبیعی حالدیر. شاعیر ح.عاریف یازیر: "بیز آنا دیلیمیزین، میلّی تفکّوروموزون یاد تاثیرلریندن قورونماسی اوچون سازا بورجلویوق". ساز دئینده شاعیر، شوبهه‌سیز کی، خالقیمیزین حیاتینی، میلّی تفکّورونو، یاشاییش طرزینی، عادت و عنعنه‌سینی اؤزونده عکس ائتدیرن، قوشما، گرایلی، تجنیس، موخمّس کیمی شئعیر فورمالارینی اؤزونده یاشادان، شیفاهی خالق پوئزییاسی‌نین بیر قولو اولان آشیق پوئزییاسینی نظرده توتور. آشیق پوئزییاسی سینتئتیک بدیعی صنعتدیر: موسیقی، پوئزییا و ایفاچیلیق بو صنعتی تشکیل ائدن اساس کومپونئنتلردیر. آذربایجان شئعیری بیر چوخ خلقیلیک خوصوصییّتلری اوچون آشیق شئعیری‌نین عنعنه‌لرینه بورجلودور.
آذربایجان پوئزییاسیندا چوخ ایشلنن شئعیر فورمالاریندان بیری گرایلیدیر. اؤزونه‌مخصوص قافییه‌لنمه پرینسیپی اولان، هئجالارین سایی 8دن آرتیق اولمایان گرایلیلارین یارانما تاریخی قدیملره گئدیب چیخیر. پروفئسور. و.ولییئو یازیر: "آذربایجان خالق پوئزییاسیندا سککیزهئجالی شئعیرین تاریخی ائرامیزدان اوّلکی دؤورله سسلشیر".
خسته قاسیمین، ع.توفارقانلی‌نین نسیلدن-نسله کئچن گرایلیلاری دا بو شئعیر شکلی‌نین شیفاهی پوئزییامیزدا چوخ ایشلک بیر فورما اولدوغونو گؤستریر. یوکسک، تمیز بشری حیسّلری ایفاده ائدن گرایلی یازیلی پوئزییامیزدا دا مؤوجوددور. آذربایجان شعئیری‌نین ژانر سیستئمینده بو لیریک خالق شئعیری فورماسی یاشاماقدادیر.
لاکوْنیک، ییغجام لیریک شئعیر فورماسی اولان گرایلیلاردا آرتیق کلمه ایشلتمک، مطلبسیز اولاراق شئعیری اوزاتماق حاللارینا آز تصادوف ائدیلیر. بو ییغجاملیق ص.وورغونون "گوله-گوله" ،"داغلار" ،س.روستمین "گلین گلسین" ،"باهار اورگیمده‌دیر" ،ب.واهابزاده‌نین "بیر گول ایله یاز آچیلماز" ،"بو گئجه" ،"نئچین؟" ،"دوداقدا گز" ،ب.آذروغلونون "کیمدن اؤیره‌ندین" ،م.گولگونون "یورا بیلمز یوللار منی" ،ج.عاریفین "اینسان" ،"تله‌سیرم" ،"یئتیشمه‌میش" ،"کؤنول دئییر یاشا هله" ،ف.مئهدی‌نین "سنی گؤزله‌ییرم" ،م.آسلا‌نین "اورگیمده" ،"اورگیم یار یا‌نیندا" کیمی گرایلیلارینا خاص اولان مزییّتلردندیر.
آذربایجان شاعیرلری‌نین تئز-تئز موراجیعت ائتدیکلری دیگر شئعیر فورماسی ایسه دؤردلوکدن عیبارتدیر. دؤردلوگون چوخ واخت روباعی‌نین تاثیری ایله یارانان شئعیر شکلی اولدوغو ایدیعا ائدیلیر. پروفئسور. ا.جعفر "صابیر شئعیرینده کیچیک شکیللر" مقاله‌سینده "موعیّن وزن و شکله مالیک دؤرد میصراعدان عیبارت خوصوصی شئعیر نؤوعو" اولدوغونا و "دؤرد میصراعدا اونون مؤوضو و ایدئیاسی ایفاده ائدیلدیگینه" گؤره روباعی "بیزیم بایاتیلارا چوخ بنزه‌ییر" قناعتینه گلیر. باشقا بیر مقاله‌سینده ا.جعفر یازیر: "شئعیرین روباعی شکلی‌نین وزنی منشأ اعتیباریله عروض وزنی سیستئمینه داخیل دئییلدیر".
پروفئسور.آ.آخوندوو ایسه "شئعیر صنعتی و دیل" تدقیقاتیندا بئله حساب ائدیر: "آ-ب-آ بند نؤوعونون، شرق پوئتیکاسی تئرمینی ایله دئسک، روباعی‌نین منشأیی، موعیّن معنادا موباحیثه‌لیدیر". آ.آخوندوو پولشا شرقشوناسی تادئوُش کوْوالسکی‌نین بو حاقداکی فیکرینی ده خاطیرلاییر: "بو واختادک اوریژینال فارس یارادیجیلیق محصولو ساییلان روباعی‌نین منشأیی باره‌سینده مؤعتبر بیر شئی یوخدور. او، ادبییّاتا باشقا فورمالارلا (قصیده، غزل) بیر زاماندا دوققوزنجو عصرده کیفایت قدر گؤزله‌نیلمه‌دن، اؤزوندن اوّلکی ادبییّاتدا نه عرب، نه ده کی فارس ادبییّاتیندا هئچ بیر بنزری اولمادان گلیب. گومان ائتمک لازیمدیر کی، عرب ادبییّاتیندا ایلک منبعلرین محض بو یوخلوغو بئله احتیمالا یول وئریر کی، روباعی فارسلاردا اؤزونه‌مخصوص بیر حادیثه‌دیر. عرب تاثیریندن باشقا دیگر تاثیرلر ده گؤستریلیردی. لاکین نه اوچون تورک دؤردلوکلری ایله فارس روباعیلری‌نین قارشیلیقلی علاقه‌لری مسله‌سی قویولماسین". بو فیکیردن سونرا پروفئسور.آ.آخوندوو فیکرینی بئله تاماملاییر: "آ-آ-ب-آ بند نؤوعونون ایستر آذربایجان، ایسترسه ده دیگر تورک خالقلاری‌نین شیفاهی ادبییّاتیندا گئنیش یاییلماسی و درین ایزلر بوراخماسی اونون تورک خالقلارینا مخصوص اوریژینال بیر فورما و شئعیر نؤوعو اولدوغونو گؤستریر".
لاکین بو فیکیرلرله یاناشی احتیمال ائتمک اولار کی، هم کلاسیک، هم ده خالق پوئزییاسیندا ایستیفاده ائدیلن آ-آ-ب-آ بند نؤوعو خالق پوئزییاسی‌نین گئنیش یاییلان ژانری اولان بایاتی فورمالی دؤردلوکلرله ده باغلیدیر. همین دؤردلوکلرین بایاتیدان فرقلی جهتی آنجاق هئجالارین ساییندان عیبارتدیر. بایاتیلاردا هئجالارین سایی 7، دؤردلوکلرده ایسه 8-11 اولور. قافییه‌لنمه طرزینه گؤره ده چوخ واخت دؤردلوکلر بایاتیلاردان بیر او قدر فرقلنمیر. مثلاً، خالق شاعیری م.راحیمین دؤردلوکلرینده وضعیبت بئله‌دیر:
آشیق گؤردوگونو داستان ائیله‌یر،
گزر الینده ساز، جؤولان ائیلر.
سعادت یوردودور بیزیم یوردوموز،
قوجانی دؤندریب جاوان ائیله‌یر.
موعاصیر پوئزییادا بو جور شئعیرلر بیر قایدا اولاراق روباعی ساییلیر. آنجاق بو روباعیلرده بایاتی تاثیری ده یوخ دئییلدیر. باشقا سؤزله، بو دؤردلوکلر بلکه ده شیفاهی پوئزییامیزین بایاتی اوْوقاتیندان دوغموشدور. بئله کی، موعاصیر شئعیریمیزده بو دؤردلوکلر روباعیلرله بایاتیلارین غریبه سینتئزینی خاطیرلادیر. شئعیرین روحونداکی حزینلیک بایاتینی، هئجالارین سایی ایسه کلاسیک پوئزییاداکی روباعینی یادا سالیر. پروفئسور.آ.آخوندوو م.راحیمین دؤردلوکلری حاقیندا یازیر: "م.راحیم اؤز روباعیلرینی دؤردلمه‌لر آدلاندیرمیش و بونونلا اونلارین میلّی زمین ایله باغلیلیغینی گؤسترمک ایسته‌میشدیر".
پوئزییامیزدا قافییه‌لنمه شکلینه گؤره دؤردلوگون موختلیف شکیللری واردیر. پروفئسور.آ.آخوندوو آذربایجان شئعیرینده دؤردلوگون سککیز نؤوعونو گؤستریر. او، بئله نتیجه‌یه گلیر کی، "دؤردلوگون آ-آ-ب-آ نؤوعو بیلاواسیطه خالق شئعیری ایله باغلیدیر. آ-آ-آ-ب قافییه سیستئملی بند آشیق پوئزییاسیندا قوشما، گرایلی، تجنیس کیمی شئعیر شکیللری‌نین ستروْفیک واحیدینی تشکیل ائدیر".
مؤلیف همچنین یاریم‌چارپاز دؤردلوگون ده (آ-ب-ب-آ) ائل ادبییّاتی عنعنه‌سی اولدوغونو، قوشما شئعیر شکلی‌نین بیرینجی بندی‌نین داها چوخ یاریم‌چارپاز دؤردلوک نؤوعونده اولدوغونو گؤستریر.
آذربایجان شئعیری‌نین لیریک ژانرلار سیستئمینده خالق لیریکاسی ژانرلاری موهوم یئر توتور. شاعیرلر بو ژانرلاردان ایستیفاده ائتمک یولو ایله یئنی مضمونو مهارتله ایفاده ائتمگه نایل اولموشلار. بو نؤقطه‌یی‌نظردن قوشما خوصوصیله شاعیرلریمیزین یارادیجیلیغیندا ماراقلی، زنگین بیر اینکیشاف مرحله‌سی کئچمیشدیر. آذربایجان شاعیرلری قوشما واسیطه‌سی ایله ان موعاصیر، جانلی مسله‌لری ایفاده ائتمگی باجارمیشلار. بونا گؤره ده قوشمانی آذربایجان شعری‌نین اساس فورمالاریندان بیری حساب ائده بیلریک. شیفاهی پوئزییامیزدا قوشما آپاریجی و اساس ژانردیر. پروفئسور.و.ولییئو "قاینار سؤز چئشمه‌سی" کیتابیندا بو مسله‌نی چوخ گؤزل اینجله‌میش، قوشایارپاق (داخیلی قافییه‌لی) قوشما، تکرار میصراعلی قوشما (وارساغی)، آیاقلی قوشما، دوداق‌دیمز قوشما حاقّیندا اطرافلی صؤحبت آچمیشدیر. دئمک، قوشما داخیلی زنگینلیگه مالیک پوئتیک فورمادیر.
قوشما هئجا وز‌نینده یارانیر. هئجا و قوشما آیریلماز پوئتیک واحیدلردیر. آذربایجان پوئزییاسیندا هئجا وز‌نی‌نین بو فورماسیندا داها چوخ اثرلر یارانمیشدیر. ص.وورغون، س.روستم، اوْ.ساریوللی، ر.ریضا، م.راحیم و ا.جمیلین اثرلرینده بو فورمایا تئز-تئز موراجیعت ائدیلمیش، ب.واهابزاده، ن.خزری، م.آراز، ح.عاریف، ج.نووروز، ن.حسنزاده، م.گولگون، ف.مئهدی، م.آسلان و باشقالاری‌نین یارادیجیلیغیندا بو لیریک ژانر مووفّقییّتله اینکیشاف ائتمیشدیر. عومومییّتله، قوشما فورماسینا موراجیت ائتمه‌ین موعاصیر شاعیره آز راست گلمک اولور.
آشیق پوئزییاسیندا قوشما فیکیر و مضمونجا الوان لیریک ژانردیر. بو فورمادان ایستیفاده ائتمک یولو ایله محبت و معیشت حیسّلرینی ایفاده ائدن قوشمالار یازماق مومکون اولدوغو کیمی، ایجتیماعی-سییاسی، فلسفی و قهرمانلیق موتیولری ایفاده ائدن قوشمالار دا یازماق مومکوندور. واقیف، ذاکیر، علی عسگرکیمی شاعیرلرین قوشمالاری بو نؤقطه‌یی‌نظردن دیقّته لاییقدیر. شاعیرلریمیز قوشمادان ایستیفاده ائدرکن لیریک ژانرین بو عنعنه‌سینی قورویوب ساخلامیش، اونو یئنی مضمون حسابینا داها دا قووّتلندیرمیشلر. بو جهتدن بؤیوک شاعیریمیز ص.وورغونون پوئزییاسیندا قوشما‌نین یئری و فونکسییاسی چوخ عیبرت‌آمیزدیر. ص.وورغون کلاسیک قوشمانی تکرار ائتمه‌دن اونون بؤیوک، قییمتلی عنعنه‌لری روحوندا لیریک، ایجتیماعی-سییاسی و فلسفی قوشمالارین میثیلسیز نومونه‌لرینی یاراتمیشدیر.
پروفئسور.ج.عابدوللایئو "صمد ووغونون پوئتیکاسی" مونوقرافییاسیندا شاعیرین قوشمالاریندان دانیشارکن اونون بو فورمالی شئعیرلرینده "وورغونون نیکبین و حرارتلی لیریکاسی‌نین خالق پوئزییاسی ایله اویوشاراق بیر "زومرود قوشو کیمی آدامین قلبینی اوخشاماغینی" ،"بو قوشمالاردا ایجتیماعی-سییاسی موتیولرین، دؤورون آکتوال مسله‌لری‌نین بدیعی عکسینی تاپدیغینی، اونلاردا وطنپرورلیک، قهرمانلیق، موباریزی، امگه، حیاتا چاغیریش و س. موتیولر" اولدوغونو یازیر.
قوشما س.روستمین ده یارادیجیلیغیندا ان چوخ ایستیفاده اولونان لیریک ژانرلارداندیر. حتّی دئیه بیلریک کی، قوشما س.روستم لیریکاسیندا بیر نؤوع ثابیتلشمیش فورمادیر. س.روستم قوشمایا یئنی مضمون، یئنی ایدئیا کئیفیتی آشیلاییب، اونو سییاسی لیریک شئعیر ژانری سوییّه‌سینه قالدیریب. وطنپرورلیک، قهرمانلیق موتیولری س.روستم قوشمالاری‌نین خوصوصییتیدیر. بونا اویغون اولاراق شاعیرین قوشمالاری اوسلوب و اینتوناسییا جهتدن ده یئنی و طراوتلیدیر. لیریک پوبلیسیست اینتوناسییا، جوشغون سییاسی و ائموسیونال تفکّور بو قوشمالارین آیدین، باریز اوسلوبی مزییّتیدیر. قوشما‌نین بو پوئتیک اؤزونه‌مخصوصلوغونو بیز س.روستمین مشهور جنوب شئعیرلرینده، او جومله‌دن "دئییلمی؟" ،"گلیر" ،"آغلادی" ،"ووصال حسرتی" ،"دینله" کیمی قوشمالاریندا گؤره بیلریک.
شاعیرلریمیزین قوشمالارینا خاص ساده‌لیک و صمیمییت اونلاری کلاسیک آشیق قوشمالارینا یاخینلاشدیریر. مثلاً، م.آرازین "الویداع، داغلار" شئعیری تکجه فورماجا دئییل، صمیمیلیگینه گؤره ده کلاسیک قوشمالارین بیر چوخ مزییتلرینی اؤزونده داشیییر. بورادا وزنله برابر، شئعیرین کؤکلندیگی ریتمین اؤزو فولکلوردان یوغرولموشدور:
بلکه بو یئرلره بیر ده گلمه‌دیم،
دومان، سالامات قال، داغ، سالامات قال.
دالیمجا سو سپیر یوخسا بولودلار؟
لئیسان، سالامات قال، یاغ، سالامات قال.
قیی ووران قارتاللار یوخ اولدو چنده،
نرگیزلر سارالدی شئهلی چمنده،
ائی قاراگؤز پری، دالیمجا سن ده،
بویلان، سالامات قال، باخ، سالامات قال.
گلدیم قارشیلادی گوللر، چیچکلر،
گئدیرم ال ائدیر، بوز بیچنکلر.
نیدامی چایلارا دئدی کولکلر،
بولاق، سالامات قال، آخ، سالامات قال.
داغلارین پلنگی، شیری ده سنسن،
شاعیری ده سنسن، شعری ده سنسن.
واری، برکتی، خئیری ده سنسن
چوبان، سالامات قال، ساغ سالامات قال.
آشیق پوئزییاسی‌نین ژانر سیستئمینده تربییه‌وی- دیداکتیک مضمون ایفاده ائدن خوصوصی شئعیر واردیر. اونا اوستادنامه دئییرلر. آتالار سؤزونو خاطیرلادان اوستادنامه‌لر عیبرتلی، مودریک نصیحتلر ایفاده ائدیر، دینله‌ییجی‌یه عیبرت‌آمیز فیکیرلر آشیلاییر. البتّه، اوستادنامه‌لر علحیدده شئعیر فورماسی ساییلا بیلمز. بونلار اساساً قوشما کیمی قافییه‌لنسه‌لر ده، دیداکتیک مضمونا گؤره اوستادنامه آدلانیر. اوستادنامه‌لر مضمونا اویغون اولاراق داستا‌نین اولینده ایفاچی طرفیندن سؤیله‌نیلیر.
آشیقلارین عنعنه‌یه گؤره، خالق داستانلاری‌نین اوّلینده سؤیله‌دیکلری اوستادنامه‌لرین بیر چوخ عونصورلری یازیلی پوئزییامیزا دا سیرایت ائدیبدیر. بو، داها چوخ پوئما ژانریندا اؤزونو گؤستریر. بو جهتدن بیر سیرا پوئمالارین اوّلینده وئریلن پرولوقلارین داستانلاریمیزداکی اوستادنامه‌لری خاطیرلاتدیغینی ایقرار ائده بیلریک. چونکی داستانلارین اوّلینده اوچ اوستادنامه سؤیله‌مک عنعنه‌سی واردیر. ب.واهابزاده‌نین "ایضطیرابین سونو" ،"یوللار-اوغوللار" ،"416" ،"اعتیراف" ،"شبی-هیجران" پوئمالاری‌نین پرولوقلاری اؤز پوئتیک خاراکتئری جهتدن اوستادنامه‌‌نین موعیّن عونصورلرینی داشیییرلار.
آدام وار، یا‌نیندا اولسان بیر قدر،
تامام اونودولار دردین، ملالین.
آدام وار، بیر کلمه دانیشسا اگر،
دَیمیشین دورموشکن تؤکولر کالین.
آدام وار، تور قورار، دانیشار یالان،
اوتانماز، گؤزونو گؤزونه دیکر.
آدام وار، یا‌نیندا یالان دانیشسان،
سنین عوضینه خجالت چکر.
(ایضطیرابین سونو" پوئماسی‌نین پرولوقوندان)
بعضاً ده دیداکتیک مضمون داشییان ائله موستقیل شئعیرلره راست گلمک اولور کی، بونلار نصیحت خاراکتئرلی شئعیرلرین سونرادان آشیقلارین اوستادنامه‌سینه چئوریلدیگینی آیدینلاشدیریر. شاه ایسماییل ختایی‌نین "کرم ائیله" ردیفلی گرایلیسی‌نین آشیقلارین اوستادنامه‌سینه چئوریلمه‌سی بونا یاخشی میثالدیر. موعاصیر شئعیریمیزده ده بئله نومونه‌لر واردیر. خالق شاعیری س.روستمین "دوز-چؤرگی ایتیرمه" ،"اوغول" ،"ائی قیزیم" کیمی نصیحت‌آمیز شئعیرلری بیر طرفدن کلاسیکلرین یارادیجیلیغیندا راست گلدیگیمیز اؤولادا اؤیود فورماسینی خاطیرلادیرسا، دیگر طرفدن ده موعیّن معنادا خالق پوئزییامیزداکی اوستادنامه‌لری یادا سالیر.
گؤروندوگو کیمی، موعاصیر دؤورون آذربایجان پوئزییاسی آشیق شئعیری‌نین زنگین ایمکانلاریندان فایدالانمیش و بونا گؤره اونون آشیق شئعیری ایله علاقه‌سی چوخ‌جهتلی اولموشدور. بو علاقه یالنیز فورما ایله محدودلاشمیر. بورادا آشیق شئعیری‌نین ایفاده اوصولو و طرزی ده موعیّن رول اویناییر. آشیق شئعیری اوچون سجییه‌وی ساییلان آیری-آیری ایفاده‌لردن شاعیرلریمیزین اؤزونه‌مخصوص اوستالیقلا ایستیفاده ائتمه‌لری ده بونو تصدیق ائدیر. معلومدور کی، "دئدیم-دئدی" فورماسی خالق شئعیرینده و بونون تاثیری ایله کلاسیک شئعیریمیزده دفعه‌لرله ایشلنمیشدیر. خالق ادبییّاتیندا، آشیق شئعیرینده بو ایفاده طرزی‌نین اؤزونه‌مخصوص فردی چالارلاری واردیر.
آذربایجان شاعیرلری بو فورمادان دا اوستالیقلا ایستیفاده ائده بیلمیشلر. خالق شاعیری ص.وورغون اؤزونون "گوله-گوله" ،"پارتیزان باباش" کیمی شئعیرلرینده بو پوئتیک فورمایا موراجیعت ائتمیشدیر.
دئدیم: "آی قیز، ندیر آدین؟"
دئدی: "منم، گؤزون آیدین".
دئدیم: "بیزه دوست اولایدین" ،
دؤنوب باخدی گوله-گوله.
ن.حسنزاد‌ه‌نین یارادیجیلیغیندا دا بو فورما یئنی پوئتیک بیچیمله تطبیق اولونموشدور. شاعیرین "دئدیم-دئدی"لرینی خالق پوئزییاسیندان فرقلندیرن جهت اونون هر میصراعدا "دئدیم-دئدی"نی تکرار ائتمه‌سیدیر:
دئدیم: من سئویرم، دئدی: سئوگینن،
دئدیم: قوشا گزک، دئدی: تلسمه.
دئدیم: باغ ایچیدی، دئدی: سئیر ائله،
دئدیم: بیر گول اوزک، دئدی: تلسمه.
داستانلاریمیزدا، آشیق دئییشمه‌لرینده، خالق پوئزییاسینا خاص اولان دیگر خوصوصییت ایکی آشیغین دئییشمه‌سی زامانی دئییلن "آلدی گؤرک نه دئدی" ایفاده‌سیدیر. یئری گلمیشکن قئید ائدک کی، "کیتابی دده قورقود" داستا‌نیندا "سؤیله‌مه" زامانی "گؤره‌ین دخی نه سؤیله‌دی" عیباره‌سیندن ایستیفاده یوللاری چوخدور. خالق پوئتیکاسیندان گلن بو ایفاده نئچه-نئچه صنعتکارین شئعیرینده ایشلنمیش، اثرین پوئتیک سیغالینی داها جیلالی گؤسترمیشدیر:
آلدی گؤرک،
نه سؤیله‌ییر
کؤورک اورک
قیرخدان سونرا.
توپا-توپا بولودوم، هئی،
داغ هاواسی بیر اودوم، هئی،
بیر گولوم هئی، بیر اودوم هئی،
قیرخدان سونرا…
(رامیز محمدزاده)
موعاصیر پوئزییامیزین دیلینده ایشلنن "هئی" ،"آی هارای" نیداسی "دده قورقود" ،"کوروغلو" پوئتیکاسیندان سوزولوب گلیر.
آخیر اجل گلدی، یئتدی های، هارای…
چکدیگیم قووغالار بیتدی، های، هارای…
توفنگ چیخدی، مردلیک گئتدی، های، هارای…
منمی قوجالمیشام، یا زمانمی؟
(کوروغلو" داستا‌نیندان)
نومونه گتیردیگیمیز شئعیرلره خاص ساده‌لیک و صمیمیتی عئینی زاماندا خالق شئعیری پوئتیکاسی‌نین تاثیری ایله ایضاح ائتمه‌لی‌ییک. شاعیرلرین موراجیعت ائتدیکلری فولکلور دئییم طرزی ("دؤشه هئی" ،"بولودوم هئی" ،"بیر اودوم هئی")، موعاصیر و خالق شئعیری پوئتیکاسی‌نین قارشیلیقلی علاقه‌سینی ایضاح ائتمک باخیمیندان ماراقلیدیر.
آذربایجان پوئزییاسی‌نین خالق شئعیری ایله علاقه‌لری، البتّه، بو دئییلنلرله محدودلاشمیر. بو علاقه‌لر اصلینده گئنیش و احاطه‌لی بیر مؤوضودور. بیز بورادا اونون آنجاق بعضی جهتلرینه توخونا بیلدیک، خالق شئعیری پوئتیکاسیندان ایستیفاده نتیجه‌سینده موعاصیر پوئزییا‌نین منیمسه‌دیگی کئیفیتلری گؤسترمگه چالیشدیق. بو دئییلنلر، شوبهه‌سیز، آذربایجان شئعیری‌نین اینکیشافیندا، میلّی خوصوصییّتلری‌نین کامیللشمه‌سینده خالق شئعیری عنعنه‌لری‌نین، آشیق پوئزییاسی پوئتیکاسی‌نین رولونو تام ایضاح ائتمیر، آنجاق بو موشاهیده‌لر بئله بیر حقیقتی تصدیقله‌ییر کی، خالقین بدیعی و ائستئتیک تفکّورو حقیقی بشری پوئزییا‌نین بیتیب-توکنمه‌ین قایناغیدیر.
قایناق: ادبی قایناقلار، م.حاجی‌یئوا، عئلم و تحصیل نشری، باکی، 2014
