+0 بگندیم
شئیخ شعبان
عبدالرحیم بَی حاقوئردییئو
شئیخ شعبانی سیز تانیییرسینیزمی؟
- خئیر!
- حئیف، صد حئیف. من هامان او شئیخ شعبانی دئییرم کی، یولون قیراغینداکی محلّه مسجیدی‌نین قاباغیندا اَیلشیب پینه‌چیلیک ائدیردی.
یاغیش یاغاندا سئل گتیرن کؤهنه باشماقلاری، چوستلاری، چکمه‌لری، چاریقلاری ییغیب، قالیبا ووروب، یاماییب اوجوز قییمتله: جوتونو بیر عابباسیدان، آلتی شاهیدان ساتاردی.
فقیر-فوقرانین آیاققابیلاری هامیسی آنجاق شئیخ شعبان عملی اولاردی. دئیه‌سن یاواش-یاواش یادینیزا دوشور؟ بیر توی، بیر احسان شئیخ شعبانسیز کئچمزدی. مئییت قاباغیندا شئیخ شعبان "لاحول و لا قوّة " دئینده سسی شهرین او بیری قاپیسیندا ائشیدیلیردی. هر صاباح تئزدن دوروب، ائنیب، صوبح نامازینی مسجیدده قیلیب، سونرا چیخیب، اؤز یئرینده اَیلشیب پئشه‌سینه مشغول اولاردی. گون اورتا و آخشام آذانینی دا وئرمگی اؤزونه فرض حساب ائدردی. گومان ائتمه‌یین کی، شئیخ شعبان آذان وئرمگینه موزد آلیردی. خئیر، استغفوروللاه! آذان وئرمگی محض ثاواب عمل حساب ائدردی و اجرینی قییامتده آللاهدان گؤزله‌ییردی.
شئیخ شعبان گؤدک بویلو، اوزون ساققاللی بیر کیشی ایدی. باهاردا، یایدا عابا بورونردی و قیش فصلینده چیگنینه بیر خوراسان کورکو سالاردی. بیر نفر دئیه بیلمزدی کی، من شئیخ شعبانین ساققالی‌نین دیبینی ذرّه‌جه آغارمیش گؤرموشم. هئچ شئیخ شعبان ائله آدام دئییل ایدی. اوتوز ایل بیر عابادا گزمگی، قیرخ ایل بیر کورکه بورونمگی قبول ائدردی، آما ساققالینا رنگ و حنادان کورلوق وئرمزدی.
رنگ و حنانی دا همیشه عطّار کربلایی مقصوددان آلاردی. هر آدامین ساتدیغی حنانی بَینمزدی. دوشنده ده دئییردی کی، کربلایی مقصودون حناسی جمعی ایراندا تاپیلماز! گؤر ندیر کی، قاضی آغا اؤزو ده اونون حناسینی ایشله‌دیر و دلیلی‌نین ده کی، موقابیلینده هئچ بیر ایراد اولا بیلمز. یئمک طرفیندن، همچنین، شئیخ شعبان اؤزونه کورلوق وئرمزدی. ایلین چوخ حیصه‌سینی تویلاردا، احسانلاردا پلوو یئیردی. فقط پلوو اولمایان گونو ده حؤکمن گرک بیر عابباسیلیق ات آلیب گؤندریدی ائو، تا آرواد آخشام آبیگوشت بیشیرسین. اتی ده شئیخ شعبان قصابدان آلمازدی. قصابباشی ایمامعلی ایله موشتری ایدی. نیسیه ات آلیب الینه پول کئچدیکجه حسابلاشاردی. اوندان علاوه،دوشنده آخشاملار یئمیشدن، اوزومدن، قارپیزدان آلیب اؤزو عابانین آلتیندا ائوه گتیرردی.
شئیخ شعبان بئله شئیخ شعبان ایدی.
شئیخ شعبانین آروادی گولسوم خالا دا محلّه‌ده مشهور ایدی؛ چونکی یاخشی روف توتاردی، چؤپ اؤتورردی، نوخود فالی آچاردی و حجمت قویاردی؛ بوغاز باساردی، نینکی شهردن، حتّی اطراف کندلردن ده بوغازلاریندا چؤپ قالان اوشاقلاری بیرباش گولسوم خالانین یانینا گتیرردیلر. گولسوم خالا اوشاغین آغزینی الی ایله اؤرتوب، اوزوندن اوفلردی؛ سونرا بارماغینی اوشاغین آغزینا سالیب، ازگیل چییردییندن، گاوالی چییردییندن، کؤمور قیریغیندان چیخاراردی. بیر دفعه شئیخ شعبانین چپری‌نین یانیندان اؤتوردوم، گؤردوم حَیَطده بیر نفر کیشینی اوزادیب یئر، بوغازینا بیر ایپ باغلاییب، ایپین بیر اوجونو دا آغاجا باغلاییبدیر. اوزانانین یانیندا نئچه نفر شخص و گولسوم خالا دا، اوزو اؤرتولو، دوروبدور. بیر ده گؤردوم کیشیلردن ایکیسی اوزانانین آیاقلاریندان یاپیشیب گوجلری گلدیکجه دارتیرلار؛ بونون بوینو بئله شاققیلدادی، گویا بیر بؤیوک آغاج شاخی سیندی. او ساعات ایپی بوغازیندان آچدیلار. دوردو آیاغا، الینی
جیبینه سالیب، سونرا جیبیندن چیخاردیب گولسوم خالایا طرف اوزاتدی. بیلدیم کی، پول وئردی. کیشیلر حَیَطدن چیخاندا بیرینه یاخینلاشیب دئدیم:
- بو نه کئیفیتدیر؟
دئدی:
- بو شخصین بوینونا قیییق گیرمیشدی. آللاه ایمانینی کامیل ائله‌سین، گولسوم خالا ساغالتدی.
گولسوم خالا دا بئله گولسوم خالا ایدی.
شئیخ شعبانین یاشی آلتمیشدان آددامیشدی. گولسوم خالانین سیننی اللی بئشینه یاخینلاشیردی. بو ایکی ار-آروادین بیر-بیرینه اولان محبتی دیللرده دئییلیردی. هر صوبح گولسوم خالا شئیخ شعباندان تئز اویانیب، یئریندن قالخیب، ساماوار حاضیر ائدردی. ساماوار قاینایان تک اوتاغین اورتاسینا چهرایی رنگ، هر ایکی طرفینه - "مجلیس آراست" یازیلی چیتدن بیر سوفره سالیب، پئندیردن، چؤرکدن سوفره‌یه دوزوب ارینی اویاداردی.
- آ کیشی، داها دورگینن، آذانین واختی کئچیر.
- بو ساعات دوررام، چای حاضیردیرمی؟
- البتّه حاضیردیر. مگر اؤزون بیلمیرسن کی، من چای دمله‌مه‌میش سنی اویاتمارام؟
شئیخ شعبان آروادی‌نین عادتینی بیله-بیله یئنه هر صوبح اونا بو سوالی وئرردی. چونکی آروادی‌نین جاوابی اونا لذت وئریردی و اورگینده ده فخر ائدیردی کی، اونون بئله قئیدینه قالان آروادی وار. شئیخ شعبان جلد دوروب دستماز آلیب، ایکی استکان چای ایچیب قالخیردی آیاغا. آروادی ایسه تئز دوروب اری‌نین باشماقلارینی جوتله‌ییب عاباسینی، یا کورکونو چیگنینه سالیب داروازایادک اؤتوروب قاییداردی اوتاغا. هر جومه آخشامی شئیخین ساققالینا حنا قویوب، قوز یارپاغی یاپیشدیریب و آتاسی ائویندن گتیردیگی جئهیز حنابندی ایله باغلاردی و گئجه یاریسی اونو حاماما گؤندرردی. او ایدی کی، شئیخ شعبانین ساققالی همیشه شوه تک اولاردی. اؤزو ده جاوان اوغلانا بنزردی.
شئیخ شعبانین آتاسی باشماقچی ایدی. اؤزو ده بیر نئچه مودّت آتاسی‌نین دوکانیندا باشماقچیلیق ائدیب آخیردا پئشه‌سینی اونودوب بیر نئچه آوارا یولداش تاپیب قورشاندی جاهیللیغا: تویلاردا، هامیدان یاخشی اوینایان کیم ایدی؟
- باشماقچی اوغلو شعبان.
قوماربازلار آراسیندا اورکلی آشیق آتان کیمی ایدی؟
- باشماقچی اوغلو شعبان.
شهر جاوانلاری آراسیندا هامیدان ایگید ساییلان کیم ایدی؟
- باشماقچی اوغلو شعبان.
هر ایل محرم آییندا محلّه دسته‌سی‌نین باشینی کیم چکردی؟
- باشماقچی اوغلو شعبان.
باغیشلایین، من سیزین گؤزلرینیزده سوال نیشانه‌سی گؤرورم، گویا سیز سوال ائدیرسینیز: آیا، بو جاوان کی، آوارا ایدی، بس بو هارادان پول قازانیردی کی، تویلاردا، قوماردا، سیاحتلرده خرج ائدیردی؟
من ده سیزدن سوال ائدیرم: - "بس خوجا سرکیزین کی، ائوی یاریلدی، یوز پوت ایپگی گئتدی، او ایپگین پولو نئجه اولدو؟ حاجی قافارین دوکانی یاریلدی، اون بئش مین ماناتلیق مالی گئتدی، او مالین پولو کیمین جیبینه دولدو؟ بارون آراکئلین دوکانیندان گئدن اون مین ماناتلیق جاواهیرات نئجه اولدو؟.."
خولاصه، نه عرض ائدیم، مداخیل یولو بیر دئییل ایدی، بئش دئییل ایدی؛ بو ائولری، دوکانلاری یارانلارین هامیسی‌نین باشچیسی باشماقچی اوغلو شعبان ایدی. شئیخ شعبان جاوانلیغیندا محلّه اوغلانلاری‌نین آراسیندا چوخ گؤزل ساییلیردی. اؤزو ناغیل ائدردی کی، محرم آییندا باشی آچیق دسته باشیندا دوروب بازارلا گئدنده "حئیدر!" - دئییب باشیمی سیلکله‌ینده بیرچکلریم کی، اوزومه تؤکولوردو، جمعی داملاردان تاماشا ائدن آروادلارین، گلینلرین، قیزلارین عاغیللاری باشلاریندان چیخاردی. بو احوالاتی اونا قونشوسو آغیچی ملک ننه گلیب ناغیل ائدردی.
بیر گون شعبان ائوده اَیلشمیشدی. ملک ننه داخیل اولدو.
- سالام علئیک!
- علئیک اسسالام! ملک ننه، اَیلش گؤرک.
ملک ننه اَییلیب، اوّل اللرینی یئره دایاییب، سونرا "آخ، آی وای" ائدیب یانینی یئره قویدو. بیر آز نفسینی دریب اوزونو شعبانا چئویردی:
- قادان آلیم، منی نئیله‌ییردین؟
- دینجینی آل، دانیشاریق، دئیه‌سن اوزاقدان گلیرسن کی، بئله یورولموسان؟
- بلی، قادان آلیم! زئینال بگین ائوینده یاسدا ایدیم. ائوه گلنده نوه‌م دئدی کی، شعبان عمیم سنی چاغیریر. دینجیمی آلمامیش بورایا گلمیشم، نه وار، خئییر اولا؟
- دوغرودور، آغیچینی شره چاغیرارلار، آما من سنی حقیقت خئییر ایشه چاغیرمیشام. سنی بیر یئره گؤندره‌جگم! گرک گئدیب مشهدی محمدولینین قیزینی منه ایسته‌یه‌سن.
- گئدرم، آیاغین آلتیندا اؤلوم، بلکه وئرمه‌دی؟
- آغزی ندیر، وئرمه‌یه؟ کیمین نه حدّی وار، منه قیز وئرمه‌سین؟ بیلمیر کی، بازارین ایچینده آتاسینا اود وورارام؟
شعبان بورادا دایانیب بیر قدر فیکیر ائدیب دئدی:
- هئچ سن قیزین آتاسینا سؤز دئمه، جانی چیخسین. دانیشارسان، او دا آرتیق-اسکیک سؤیلر، من ده، بیلیرسن کی، دیلیمین، آغزیمین صاحیبی دئییلم. آخیردا گؤررسن، بیر بیابیرچیلیق چیخدی. سن قیزین اؤزو ایله دانیش. ائله کی راضی اولدو، گل منه خبر گتیر. داها سنین ایشین یوخدور… خرجلیک ده ایسته‌ییرسنمی؟
ملک ننه بیر اوچلوک آلیب جیبینه قویوب دئدی:
- قیزین نه سؤزو اولاجاقدیر؟ شهرده قیز یوخدور کی، سنه بند اولمایا. هله چوخ سئوینسین کی، سنین کیمی اوغلان اونو ایسته‌ییر، قیزین هئچ سؤزو اولماز.
- ایندی کی سؤزو اولماز، ایش ده دوزه‌لر. سن دایانما، گئت.
ملک ننه اول دیز اوسته چؤکوب، سونرا آیاغا دایانیب اذیتله قالخیب یولا دوشدو.
***
باهارین آخیر آیی‌نین گؤزل گئجه‌لری‌نین بیری ایدی. شرقدن اسن نسیم، گوللرین، چیچکلرین و آغاجلارین یارپاقلاری‌نین آراسیندا عاشیق و معشوقلار اورکلرینی جوشا گتیرن بیر مقامت برپا ائتمیش ایدی. گؤیون اولدوزلاری دا گویا بیر-بیری ایله محبتدن دم ووروردولار. بدیرلنمیش آی بونلارین آراسیندا آهسته-آهسته مبهوت گزیب دونیایا تاماشا ائدیردی. بولبوللر یانیقلی نغمه‌لر ایله اورک دردلرینی گوللره سؤیله‌ییردیلر. شهر یاتمیشدی. تک بیر شهر پاسبانلیغی ائدن خوروزلار بیربیرلرینه اویاق اولدوقلارینی خبر وئریردیلر.
بو گئجه ایکی نفرین یوخوسو گلمیردی. بونلارین بیری باشماقچی مشدی محمدولینین جاوان قیزی گولسوم ایدی. او بیریسی‌نین ده کیم اولدوغونو من دئمه‌سه‌م ده اوخوجولار آنلارلار. گوندوزدن شعبان اونا خبر گؤندرمیشدی کی، گئجه حاضیر اولسون کی، گلیب اونو آپاراجاغام. اونا گؤره گولسومون رختیخابینا گویا اود دولموشدو. ایلان وورموش تک قیوریلیر آچیلیردی و وعده اولونموش فیته مونتظیر ایدی.
اوخوجولار سوروشارلار کی: - آخیر گولسومو شعبان هارادا گؤرموشدو کی، اونا بئله وورولموشدو؟
یوخاریدا صؤحبت اولوندو کی، شعبانین آتاسی باشماقچی ایدی. گولسومون آتاسی ایله شریک اولدوغوندان، اوغلو شعبان اوشاقلیقدا تئز-تئز مشدی محمدولینین ائوینه گئدردی. گولسوم ده اوشاق اولماغینا گؤره قاچمازدی. مشدی محمدولی همیشه شعبانا دئیردی:
- یاخشی باشماقچی اول، من ده قیزیمی سنه وئریم!
شعبان قیزاریب باشینی آشاغی دیکیب، بیر سؤز دئمزدی. اوشاقلیقدان بیر محبت توخومو بونلارین قلبینه دوشوب، گلدیکجه کؤک آتیب گؤیرمکده ایدی. گولسوم اون یاشینا چاتاندان سونرا آتاسی اونا شعبان ایله گؤروشمگی قاداغان ائتدی. او گوندن شعبان اونو گؤرموردو؛ آما بیر آن - گئج، گوندوز یادیندان چیخاردا بیلمیردی. گولسومون آتاسی‌نین اونو شعبانا وئرمک فیکری وار ایدی؛ آما او گوندن کی، شعبان باشماقچیلیغی اونودوب اوغورلوغا، قومارا و سایر بد عمللره قورشاندی، مشدی محمدولی فیکرینی دییشیب دئییردی: - "قیزیمی پارچا-پارچا ائدیب ایتلره آتارام، آما شعبانا وئرمرم". گولسومه آتاسی‌نین بو قراری بئله تاثیر ائتمیشدی کی، یازیق قیز گوندنگونه موم کیمی اریمکده ایدی. مشدی محمدولی ده قیزی‌نین ناخوشلوغونو سهل بیلیب اونا الیندن گلن موعالیجه‌نی ائدیردی. شعبان، آغیچی ملک ننه‌نی گولسومون یانینا گؤندرندن قاباق اؤزونه سؤز وئرمیشدی کی، اگر گولسوم بونون ائوینده آرواد اولسا، او دا بد عملدن ال چکیب، تیجارته یاپیشاجاق.
گئجه یاریدان آددامیشدی. وعده اولونموش فیت سسی گولسومون قولاغینا گلدی. گولسوم جلد باشینی یاستیقدان قالخیزیب دوردو آیاغا. بیر آتاسی یاتان طرفه قولاق وئردی، اوندان گلدی آناسینا قولاق وئردی، گؤردو هر ایکیسی درین یوخویا غرقدیرلر. گولسوم آناسی‌نین اوستوندن آهسته یورغانی قالخیزیب اونون سینه‌سیندن اؤپدو. گولسومون گؤزلریندن ایکی قطره یاش آناسی‌نین سینه‌سینه دوشدوسه ده، اوینامادی. یئنه آناسی‌نین اوستونو اؤرتوب چارشابینی گؤتوردو (لیباسینی آخشامدان سویونمامیشدی). قاپییا طرف گئتدی. قاپینی آهسته آچیب چیخدی حَیَطه و سینه‌سینی سرین هاوا ایله دولدوروب بوشالتدی. دؤرد اطرافینا گؤز گزدیریب اول بیر آیریلدیغی ائولرینه باخدی. سونرا گؤزلرینی حَیَطه دؤندریب اؤز الی ایله اکیب بئجردیگی قیزیل‌گوللره قلبن ویداع ائتدی. شوکوفه‌لنمیش گوللر نسیمین دیمه‌سیندن ائنیب-قالخدیقجا گولسومون ویداسینا جاوابن "گئت، آللاه سنی خوشبخت ائله‌سین!" - دئییردیلر. گولسوم داروازانی آچیب، داروازانین دالیندا دورموش شعبانلا قوجاقلاشیب، اوزون اؤپوشدن سونرا عاشیق و معشوق ال-اله وئریب یولا دوشدولر.
صاباحدان مئهدی بگین ائوینده بؤیوک ایزدیحام وار ایدی. چونکی شعبان گولسومو اونون ائوینه گتیرمیشدی. قونشولاردان نئچه آدام بیر یاندا اَیلشمیشدیلر. مشدی محمدولی، الینده بیر یئکه آغاج، قاپیدا دوروب دئییردی: "گرک بو ساعات منی بیناموس ائدن قیزی پارچالایام". ایکی نفر شخص اونو گوجله ساخلاییردیلار. گولسوم بیر کونجده اوزو اؤرتولو، باشیندا چارشاب اَیلشمیشدی. اونونلا اوز-اوزه قاضی و پولیس ناظیری اَیلشیب سوال وئریردیلر. قاضی دئییردی:
- قیزیم، سن هئچ کسدن احتیاط ائتمه. هئچ کسین جورأتی یوخدور سنه بیر چیرتما وورسون. اگر شعبان سنی گوجله گتیریب، دئگینن، تا اونا دیوان لازیمینجا تنبئه ائله‌سین و سنی ده بو ساعات وئرک آتان آپارسین ائوینه!
پولیس ناظیری همچنین قاضی‌نین سؤزونو تصدیق ائدیب دئییردی:
- حقیقت بئله‌دیر. زورلا قیز آپارماغین زاکوْنا گؤره بؤیوک جزاسی وار.
گولسومو نه قدر دانیشدیرماق ایسته‌ییردیلرسه ده جاواب وئرمه‌یه حیا ائدیب دینمیردی. آخیردا پولیس ناظیری دئدی:
- گؤرونور، بو قیز آتاسی ایله گئتمک ایسته‌ییر و گوجله گتیریلمگینی ایقرار ائتمه‌یه قورخور.
گولسوم بو سؤزو ائشیدن تک سسینی چیخاردیب دئدی:
- هئچ کس منی گوجله گتیرمه‌ییب. من اؤزوم اؤز خواهیشیمله گلمیشم.
بو سؤزو اوچ دفعه گولسوم تکرار ائدندن سونرا قاضی‌نین و پولیس ناظیری‌نین چیخیب گئتمکدن سیوای بیر چاره‌لری قالمادی. مشدی محمدولینی ده گوجله اؤز ائوینه آپاردیلار. هامان گون کبین کسیب، گولسومو آپاریب شعبانین ائوینده قویدولار. شعبان نئجه کی، اؤزونه سؤز وئرمیشدی، گولسوم اونون ائوینه گلندن سونرا هر بیر بد عملدن ال چکیب بیر دوکان آچیب، باشماق دریسی آلیش-وئریشینه باشلادی و بیر-ایکی آیدان سونرا قایین‌آتاسی ایله باریشماق فیکرینه دوشدو. چونکی گولسومون ده کؤنلو آناسینی چوخ ایسته‌ییردی. آما گؤروشمک مومکون اولموردو. شعبان گئدیب قاضیدان توقّئع ائتدی کی، اونو بیر نؤوع مشدی محمدولی ایله باریشدیرسین. قاضی ایسه جومه آخشامینا سؤز وئردی. چاهارشنبه گونو قاضی قصدن مشدی محمدولینین دوکانینا گئدیب قاباقجا اؤزو اوچون بیر جوت باشماق تاپشیردی و اثنایی-صؤحبتده دئدی:
- صاباح، آخشام آذانینا ایکی ساعات قالمیش گله‌جگم. آما اؤزومله ده بیر نئچه قوناق گتیره‌جگم.
- جمعی شهری گتیرسن، جناب قاضی، گؤزوم اوسته یئر ائله‌رم. سؤز یوخ کی، مشدی محمدولی قاضی‌نین خواهیشینی آنلادی و آرتیق دا فخر ائتدی کی، قاضی تک ووجود شعبانی اونون آیاغینا گتیرجک. اؤز اورگینده دئییردی: البتّه، بئش گون تئز، بئش گون گئج ایش اولاجاق ایدی. بیر قیز بیر اوغلانا قیسمتدیر. نه دوشوبدور قاضی تک شخصی اؤزومدن رنجیده خاطیر ائدیم؟
قاضی مشدی ایله خوداحافیظ ائدیب دئدی:
- مشدی، لومو (لیمون)، مورببه، البتّه، یادیندان چیخماسین. گرک صاباح چای هر باره‌ده شیرین اولسون.
- گؤزوم اوست، جانیم اوستونده، ایسته‌ییرسن خاننده ده گتیریم.
قاضی بو سؤزه گولوب دئدی:
- بد اولماز! خاننده محض قاضیلار اوچون یارانیب. خولاصه، صاباح آخشام سنه قوناغیق، خوداحافیظ!
- موشرّف، گؤز اوسته گلدین.
جومه آخشامی، موعین واختدا مشدی محمدولی ساماواری آغاجین آلتیندا دمله‌ییب، گؤی اوت اوستونده سریلمیش سوفره‌ده مورببه و دوغرانمیش لومو حاضیر ائدیب، اؤزو ده ساماوارین یانیندا دیزی اوستونده اَیلشیب استکانلاری تمیزله‌مه‌یه مشغول ایدی. بو اثنادا قاضی، ایکی نفر موللا و نئچه نفر آغساققال تشریف گتیردیلر. گلن قوناقلارین آراسیندا شعبان دا گؤرونوردو. قوناقلار بیر-بیر سالام وئریب
اَیلشدیلر. آما شعبان هامیدان دالدا باشینی آشاغی سالمیش دایاندی. قاضی اوزونو مشدی محمدولی‌یه توتوب بیر نؤوع نیطق سؤیله‌دی:
- مشدی، موسلمان طایفه‌سی‌نین گؤزل بیر عادتی وار. بیر شخص گؤرورسن گئدیب بیر آیری شخصی اؤلدورور. سونرا هامان قاتیل گلیب مقتولون ائوینه گیرنده، اونون تقصیریندن کئچیرلر. سن بئله گومان ائت کی، بو اوغلان سنه چوخ عزیز اولان بیر ووجودون قاتیلیدیر. ایندی بیز اونو سنین قوللوغونا گتیرمیشیک. گرک بیزیم خاطیریمیزی مولاحیظه ائدیب بونون تقصیریندن کئچه‌سن. دوغرودور، بو چوخ قبیح عمل توتوب. سنین نامینا توخونوب، آما سن اؤزون ده جاوان اولوبسان و یاخشی بیلیرسن کی، جاوان ناقیصول-عقل اولار؛ بوندان علاوه گرک بونون جاوانلیغینی مولاحیظه ائدیب تقصیریندن کئچه‌سن. تا بو، بو گوندن سنه اوغول اولسون. سنین قیزین دا بونون ائوینده‌دیر. سنین و آناسی‌نین همیشه کورلوغونو چکیر. گرک اونا دا رحم ائلیه‌سن؛ مثلدیر: "اینسان، اؤولادی‌نین اتینی یئسه ده سوموکلرینی چؤله آتماز".
قالان قوناقلار دا همچنین مشدی محمدولینی سس، کویه باسیب شعبانی چکدیلر اورتایا. شعبان ایسه ایره‌لی گلیب قایین‌اتاسی‌نین الیندن اؤپدو، قوناقلار دا مشدی محمدولینی شعبانین اوزوندن اؤپمه‌یه وادار ائتدیلر. باریشدیرماق رسمینی تامام ائدندن سونرا قوناقلار شوروع ائتدیلر چای ایچمه‌یه. چای اوستونده قاضی همچنین وعظ ائدیب بؤیویون کیچییه محبتی، کیچیگین بؤیویه ایطاعتی باره‌سینده اوزون بیر صؤحبت ائله‌دی. آذان دئییلنده قوناقلار قالخیب بیر-بیر مشدی محمدولی‌یه ال وئریب، آللاه سیزین قوهوملوغونوزو باشادک ائله سین، دئییب گئتدیلر.
او بیری جومه آخشامی مشدی محمدولینین ائوینده بؤیوک ضییافت ایدی. مشدی اؤز قیزینی و کورکه‌نینی بیر جمعی-کسیر ایله آخشام چؤرگینه آیاق آچماغا چاغیرمیشدی. شعبان، کیشیلر مجلیسینه داخیل اولوب، سالام وئریب قاپی آغزیندا اَیلشدی. گولسوم آروادلار اوتاغینا کئچیب قاپیدا آناسی ایله اوزون اؤپوشدو. هم آنا، هم بالا شادلیقلاریندان آغلادیلار. جاوان قیزلار گولسومون اطرافینی آلیب هر بیری بیر نؤوع سواللار وئریردیلر. بینوا بیلمیردی هانسی‌نین سوالینا جاواب وئرسین. آخشامدان نئچه ساعات کئچینجه بیر پادنوسدا بیر دنه قیزیل ساعات گتیریب شعبانین قاباغینا قویدولار. قوناقلار دوروب داغیلدیلار. نئچه گوندن سونرا رسمه گؤره بیر قوناقلیق دا شعبان ائدیب قایین‌اتاسینی و قایین‌اناسینی قوناق چاغیریب اللی ماناتادک خرج ائتدی. بو گوندن قوهوملار بیلا-ممانیعت بیر-بیری‌نین ائوینه گئدیب-گلمه‌یه باشلادیلار. شعبانین آلیش-وئریشی یاخشی گئتمکده ایدی. اونون کئچمیشده ایگید ساییلماغینا گؤره باشماقچیلار هامیسی گؤنو اوندان آلیردیلار. بو سببدن ده سایر گؤن ساتانلارین بازاری کاساد دوشموشدو. شعبانین تیجارتی‌نین ترقّیسی هامیدان آرتیق گؤن ساتان سلمانا تاثیر ائدیردی. گئجه-گوندوز سلمانین فیکری شعبانی ییخماق ایدی. آما قورخودان بیر ایش گؤره بیلمیردی. آخیر داوام ائده بیلمه‌ییب جاماعات بازاردان ائوینه چکیلندن سونرا دوکانی باغلاییب، بیرباش پولیس ناظیری‌نین ائوینه گئتدی. پولیس ناظیری بیر نئچه قوناغی ایله اَیلشیب، قومارا مشغول ایدی. نؤکر داخیل اولوب خبر وئردی کی، بیر نفر قاپیدا دوروب دئییر: گرک بو ساعات ناظیری گؤروم، واجیب عرضیم وار. ائله بیل ناظیرین باشیندان بیر قاب قاینار سو تؤکدولر.
- مگر بو نااینصافلار بیر دقیقه آداما راحاتلیق وئرمزلر. مگر پولیس قوللوقچوسو دا اینسان تک دینجله بیلمز؟ هر کیمدیر، چاغیر گلسین ایچری!
نؤکر چیخدی، بیر دقیقه دن سونرا قاپی آچیلیب اوزون بویلو، قاراساققال، باشی‌نین اورتاسی قیرخیلمیش بیر آدام قاپیدا پئیدا اولدو. ناظیر یئریندن دورماییب اوزونو سلمانا توتوب حیرصله سوروشدو:
- نه وار، نه ایسته‌ییرسن؟
- آغا، عرضیم تک سیزه مخصوصدور. توقّئع ائدیرم کی، منی خلوت دانیشدیراسینیز.
ناظیر بیر آیری اوتاغا کئچیب سلمانی دا اورایا چاغیردی:
- دئ گؤروم، نه وار؟
- ایسته‌ییرسینیزمی، آغا، بارون آراکئلین دوکانیندان گئدن مالی بو گئجه توتاسینیز؟
- بو نه سؤزدور؟ مگر آراکئلین دوکانی‌نین یاران سنه معلومدور؟
- بلی، معلومدور؛ توقّئع ائدیرم کی، بو گئجه گئدیب باشماقچی اوغلو شعبانین ائوینی آختاراسینیز. اگر آراکئلین شئیلریندن اونون ائوینده تاپیلماسا، جاوابدئهینده منم. ایسته‌ییرسینیز سیز قاییدینجا من بورادان گئتمه‌ییم؛ اگر عرضیم یالان چیخسا، منیم اؤزومو دوستاقخانایا گؤندره بیلرسینیز.
شعبان یاتمیشدی. گئجه‌نین یاریسی داروازانین دؤیولمک سسی اونو اویاتدی. دوروب چیگنینه بیر یاپینجی سالیب قاپییا چیخدی.
- داروازا دؤین، کیمسن؟
- پریستاودیر، گل آچ قاپینی!
شعبان قاپینی آچدی. نئچه نفر پولیس عمله‌سی و قازاقلار داخیل اولدولار. قازاقلار شعبانی احاطه ائتدیلر. پریستاو معلوم ائتدی کی، گرک اونون ائوی آختاریلا. گولسوم قورخوسوندان نانه یارپاغی تک اسیردی. بیر نؤوع اؤزونه جورأت وئردی. گئدیب پریستاوین اتگیندن یاپیشدی، ایسته‌دی اوندان اری‌نین بوراخیلماسینی توقّئع ائتسین. شعبان اونون اوستونه قیشقیردی:
- گئت یئرینده اوتور! سنین ایشین یوخدور، قوی نه بیلیرلر، ائله‌سینلر! شعبانین ائوینی آلت-اوست ائتدیلر. حقیقت آراکئلین دوکانیندان گئتمیش شئیلردن ایکی دست گوموش چنگل-بیچاق، نئچه گوموش قندقابی و سایر شئیلر تاپیلدی. پریستاو شعبانا معلوم ائتدی کی، گرک اونونلا گئتسین پولیس ایداره‌سینه. شعبان
ایطاعت ائدیب پالتارینی گئییب پریستاو ایله بیر یئرده گئتدی. گولسوم اره گئدندن بری، اولینجی دفعه ایدی کی، تک قالدی. بو تکلیک اونا ال وئریب او قدر آغلادی کی، آخیردا بیحال اولوب اورگی گئتدی، ییخیلدی.
صاباح شعبانین توتولماق خبری جمعی شهره یاییلدی.
"ییخیلان آغاجا بالتا چالان چوخ اولار". شیکایت شیکایت دالینجا دیوانین اوستونه تؤکولدو. شعبانین وار-یوخونو، ائوی‌نین موخللفاتی‌نین هاماسینی ساتیب خرج ائتدیلر، هئچ بیر علاج اولمادی. اوچ ایل حبسخانادا ساخلایاندان سونرا ایشه باخیب قطع ائتدیلر کی، اون ایکی ایل گئتسین سیبیره. و قطعنامه‌دن سونرا یئنه سایر محکمه‌لره ده شیکایت اولوندو ایسه ده، هئچ بیر نتیجه باغیشلامادی. آخیر
شعبانین گئتمک گونو موعین اولدو. شعبان گئدن گونو مشدی محمدولی، آروادی گولسوم، نئچه دوست-آشنا گئدیب ییغیلدیلار دوستاقخانانین قاپیسینا. شعبانین گئتمگینی ائشیدیب سایر بیکار تاماشاچیلار دا کناردان ییغیلمیشدیلار. شعبانین اوچ یاشیندا بیر بالاجا اوغلو دا گولسومون قوجاغیندا ایدی. صاباحدان جاماعات گون اورتایادک دوستاقخانانین قاباغیندا مونتظیر اولدو. آخیر دوستاقخانانین زنجیر سسی جاماعاتین قولاغینا گلدی. هامی بیر آدام تک یئرلریندن قالخیب گؤزلرینی قاپییا دیکدیلر. قاپی آچیلدی؛ قاباقجا اوچ نفر الی توفنگلی سولدات چیخدی. اونلارین دالینجا آلتی نفر دوستاق، کیمیسی زنجیرسیز، سولداتلارلا احاطه اولونموش چیخدیلار. دوستاقلارین بیری شعبان ایدی.
جاوانلیقدا شهرین قیزلاری‌نین اورگینی جلب ائدن شعبانی ایندی تانیماق اولموردو. رنگی سارالمیش، باشی‌نین توکلری آغارمیش شعبان آلتمیش یاشیندا نظره گلیردی. شعبان آروادینی، اوشاغینی گؤرن تک قوللارینی آچیب ایسته‌دی بالاسینی باغرینا باسسین، آما سولدات مانع اولوب دالدان بیر توفنگ دورتمه‌سی ووردو، یولداشلارین گؤزونون قاباغیندا دؤیولمک شعبانا او پایه‌ده تاثیر ائتدی کی، اؤزونو ساخلایا بیلمه‌ییب نئچه قطره یاش گؤزوندن آخیتدی. علاجی کسیلیب گئندن دوست-آشنایا ویداع ائدیب یولا دوشدو.
دوستاقلار گؤزدن غئیب اولاناجان، جاماعات داللارینجا باخیردی. گولسوم آغلاماقدان بیر پایه‌ده بیتاب اولموشدو کی، یولو گئده بیلمیردی. آخیردا قولتوغونا گیریب بیر تؤور ائوه گتیردیلر. شعبان دوستاق اولان گوندن گولسوم گئدیب آتاسی‌نین ائوینده اولوردو. گولسومون یوکو و دردی-غمی گون-گوندن آرتماقدا ایدی. شعبان گئدندن ایکی ایل سونرا بئش یاشیندا اوغلو چیچکدن اؤلدو. آتاسی دا او قدر قوجالدی کی، داها گؤزلری قووّتدن دوشوب، باشماق تیکمه‌یه قادیر اولماییب خانه‌نیشین اولدو. قیشدا گولسومون آناسی وفات ائتدی. بو گوندن گولسوم باشلادی الی ایله ایشله‌ییب هم اؤزونو، هم ده قوجا آتاسینی ساخلاماغا.
اون ایکی ایل بو مینوال ایله کئچدی و بو مودتده بیر یاندان غم غوصّه، بیر یاندان ایستکلی ارین فراغی، بیر یاندان گئجه-گوندوز ایشله‌ییب، آتاسیندان خلوته چکیلیب آغلاماق گولسومو بیر حالته سالمیشدی کی، اوشاقلار آدینا گولسوم ننه دئییردیلر.
شعبانین وعده‌سی تامام اولدو. آما قاییتماغی اوچون گرک شهر اهلیندن ریضامندلیک آلینا ایدی. قوجا مشدی محمدولی قاپی-قاپی دوشوب بگلر، موللالارا، حاجیلارا، سؤوده‌گرلره یالواریب بیر نئچه گونون مودتینده هامان کاغیذی دوزلتدی. بیر ایل ده بوندان سونرا شعباندان کاغیذ گلدی. قورتاریب یولا دوشدو. بیچاره گولسوم نه نؤوع اری‌نین یولونو گؤزله‌ییردی، اونو قلم یازماقدان عاجیزدیر. اون اوچ ایل ایستکلی اریندن آیری دوشموش خانیملار اونون حالینی نظره گتیره بیلر. آما افسوس!.. صد افسوس! بو ماجرانی چوخ خانیملار اوخوماقدان محروم قالاجاقلار. جاوان واختیندان جاوان اریندن آیریلمیش، اری‌نین فراغیندان ساچی آغارمیش، مشغولیتی اولان بالاسینی ایتیرمیش گولسوم، گئجه‌لر صوبحه‌دک واقیع‌ده اری‌نین سسینی ائشیدیب هؤولناک آییلیب صوبحه‌دک آغلاییردی.
آخیر بیر گون معلوم اولدو کی، بو آخشام شعبان شهره وارید اولاجاق. هامان بیر گون، گولسوم اوچون کئچمیش اون ایلدن اوزون گؤرونوردو. صوبح مشدی محمدولی آغاجینی گؤتوروب گئتدی بازارا. بیر آز دویودن، یاغدان، اتدن آلیب گتیریب وئردی گولسومه کی، آخشاما پلوو بیشیرسین. آخشام آذانینا پلوو حاضیر ایدی. یاتاغا تمیز فرش سالیب شعبانی گؤزله‌ییردیلر. گولسوم ده بیر دست چیت لیباس گئییب اری‌نین گلمگینه مونتظیر ایدی. گاه پنجره‌دن باخیردی، گاه تئز-تئز داروازایا گئدیب قاییدیردی. بیر ده گؤردو قونشوسونون اوغلو قارانفس گلیر:
- گولسوم خالا، موشتولوغومو وئر! شعبان عمی گلدی!
گولسوم، اولان یاریم مانات پولونو چیخاریب اوشاغا وئریب گئتدی داروازایا. گولسوم بئله گومان ائدیردی کی، شعبان بو اون اوچ ایلین مودتینده اصلا دییشمه‌ییب. یاریم ساعاتدان سونرا نئچه نفر کؤهنه رفیقلرله شعبان داخیل اولدو؛ بیلمرره قوجالمیش؛ باش، ساققال قار تک آغارمیشدی. گولسومون و مشدیمحمدوه‌لی‌نین شادلیقلاری‌نین اینتهاسی یوخ ایدی. شعبان گلیب اَیلشن تک قونشولاریندان بیر نئچه آدام گؤز آیدینلیغی وئریب، بیر آز دا صؤحبت ائدیب گئتدیلر. خالق چکیلندن سونرا پلووو اورتالیغا قویوب مشدی محمدولی، شعبان و گولسوم بیر قابدا یئییب "الحمدولیللاه" - دئییب چکیلدیلر. شعبانلا گولسوم او گئجه صوبحه‌دک یاتماییب قاباق-قاباغا صؤحبت ائتدیلر. بیر نئچه گون شعبانین یانینا دوست و آشنا گلدی؛ آخیردا شعبان آروادینی دا گؤتوروب اؤز ائوینه کؤچمه‌یه قرار قویدو.
مشدی محمدولی دئدی:
- بالا، شعبان، منیم سیننیم یئتمیشدن آدداییب. گؤزلریم چوخدان خاراب اولوب. ایش گؤره بیلمیرم. منی سن بو حالدا قویوب هارا گئدیرسن؟ من بیلیرم، سنین الینده مایان یوخدور. یاخشی اولار کی، هامیمیز بیر ائوه ییغیلاق. بو ائوی ده ساتاق، الینده مایا قاییر، دولاندیر. بئله ده ائله‌دیلر. شعبان کؤچدو اؤز ائوینه و بیر نئچه گوندن سونرا مشدی محمدوه‌لی‌نین ائوینی سککیز یوز ماناتا ساتدیلار. شعبان یئنه بیر دوکان آچیب
باشلادی گؤن آلیش-وئریشینه. آما بو دفعه شعبانین ایشی ترقّی ائده بیلمیردی. اولن، قوجالمیشدی، علاوه،تیجارتدن اون آلتی ایلین مودتینده یادیرغامیشدی و یئمگی، گئیمگی، قوناقلیغی چوخ دوست توتدوغوندان، گونده ایکی مانات قازاناندا اوچ مانات خرج ائدیردی. بو دا تیجارت قایداسی دئییلدیر:
"مرد بئباید گیریست،
کی هیجده مداخیل بود، خرج بیست"*.
ایکی، اوچ ایل سونرا مایا الدن چیخدی. مشدی محمدولی ده داوام ائتمه‌ییب ناخوشلاییب وفات ائتدی. شعبانین مایاسی الدن گئتدی. اگر آروادی اولماسا ایدی، باشینا یقین هاوا گلردی. آرواد ایشله‌مکله، فالا باخماقلا، چؤپچولوکله قازانیردی. شعبان دا همیشکی قایدادا یئییب، ایچیب، طراوت ایله دولانیردی. صوبح یئریندن قالخان تک شعبان گئدردی مسجیده، اوتوراردی قاضی‌نین هوجره‌سینده، گون اورتایادک قاضی ایله و قاضی‌نین یانینا گلنلر ایله صؤحبت ائدردی. گون اورتا گلردی ائوه، ناهارینی یئییب گئدردی مسجیده. گونو آخشامادک مسجیدده کئچردی. او سببدن ده آدینی "شئیخ شعبان" قویموشدولار. بو نؤوع آخیردا عمله‌یی-مؤوتا جرگه‌سینه داخیل اولوب، قاضی‌نین قوللوغونا هر بیر یئره گئدردی. تویلار، احسانلار شئیخ شعبانی موللالاردان آییرماییب دعوت ائدردیلر. آخیردا دا بیکارچیلیقدان تنگه گلیب باشلادی مسجیدین قاباغیندا پینه‌چیلیک ائتمه‌یه.
بیر صوبح شهر اهلی شئیخ شعبانین آذانینی ائشیتمه‌دی. هامی تعجوب ائتدی. دئدیلر "یقین اونا بیر حادیثه اوز وئریب". او گونو شئیخ شعبان هئچ مسجید قاباغیندا گؤرونمه‌دی. اوچ گوندن سونرا ائشیتدیلر کی، گولسوم خالا آللاهین رحمتینه گئدیب.
شئیخ شعبان تک قالدی. بازاردا موقووا تک گزیردی. ایشله‌یه بیلمیردی. همیشه طراوتلی ساخلانمیش ساققال یاواش-یاواش باشلادی آغارماغا. آخیردا حنا بیلمرره گئدیب، ساققال تمیز آغاردی. حتّی سسی ده دییشیلیب دخی کئچمیش ملاحتینی ایتیرمیشدی. آخیردا آیاقلاری دا ضعیفله‌شیب میناره‌یه چیخا بیلمه‌دیگیندن آذان وئرمگی ده ترک ائتدی.
هر آخشام شعبان ائوه گلنده خیال ائدیردی کی، گولسوم همیشکی تک اونون قاباغینا چیخیب الینه سو تؤکه‌جک. اؤز الی ایله قبره قویدوغو گولسومون اؤلدویونه اینانماییردی. ائوه گلیب قاپیدا آسیلمیش قیفیلی گؤرنده اول اؤزوندن سوال ائدیردی کی، بو قاپینی کیم باغلاییب؟ سونرا یادینا دوشوردو کی، قاپینی اؤزو باغلاییب. آچار دا جیبینده‌دیر. قاپینی آچیب داخیل اولوردو بوش اوتاغا. اؤزو چیراغینا نئفت تؤکوب یاندیریردی، مانقالا کؤمور قویوب قیزاردیب، سو قاینادیب اؤزونه چای قاییریردی. گولسوم خالانین وفاتیندان ایل یاریم کئچمیشدی. بیر گون شئیخ شعبان قبیریستاندان قاییدارکن بیر شیدّتلی یاغیشا دوشوب سوموکلرینه‌دک ایسلاندی. ائوه گلیب باشیندا، بدنینده و گؤزلرینی چاناغیندا برک آغری حیس ائتدیسه ده، اعتینا ائتمه‌ییب یاتدی.
صوبح هرچی چالیشدی، باشینی یاسدیقدان قووزایا بیلمه‌دی. ناخوشلوق گئتدیکجه شیدّت ائتدی. آخیردا شعبان سرسم حالتینه گلدی. سرسمله‌ین واختدا دیلیندن گولسوم آدی بیلمرره دوشموردو.
شئیخ شعبانین بو حالتیندن هئچ کس اونا متوجه اولموردو. شئیخ تک اوتاقدا، گولسومدن یادیگار قالان بیر پیشیگین موصاحیبتی ایله، طبیبسیز، درمانسیز عؤمرونون آخیر ساعاتینی گؤزلویوردو. بیر گئجه آزارین اینتهاسیز شدّیتیندن شئیخ گؤردو کی، قاپی آچیلدی و گولسوم داخیل اولوب قاپی‌نین آراسیندا دایاندی. شئیخ نه قدر سسله‌دیسه ده گولسومدن بیر سس ظاهیر اولمادی. آخیردا هؤولناک قالخیب اؤزونو قاپییا طرف آتیب توفان قوپارمیش آغاج تک ییخیلدی یئره!
صوبح قونشولار شئیخ شعبانین مئییتینی تاپدیلار.
_____________
*او کیشی گرک آغلاسین کی، اون سککیز مداخیلی اولا، آما ایییرمی خرجی.
کؤچورن: عباس ائلچین
