اسکی تورکلرین قوتسال سایی - دوققوز  

 نامیق حاجی‌حئیدرلی

کؤچورن: عباس ائلچین 

 

تورکلر دوققوز رقمینی قوتسال قبول ائدر و اوندان آرتیغینا اعتیبار ائتمزلر. 

  میرزه اولوغ بیگ «دؤرد اولوس تاریخی» 

  «ساها تورکلری‌نین برکت و دوغوم تانریچاسی آیزیت`ین دورومو، دوققوز ائرکک و دوققوز قیز ائولادلی بای-اولگئن`ین حالی توپراغا باغلی کولتورلرین تصوورلریدیر دئییلمکده‌دیر ».

(سعادت‌الدین گؤمئچ «شامانیزم و اسکی تورک دینی»)  

  «ایبن فضلان سیاحتنامه‌سینده ده آغ‌هونلارین باقییه‌سی اولان دوققوز کارلوق بویوندان بیری‌نین بولاقلار اولدوغو بلیرتمکده‌دیر».

(بیلدیریلر کیتابی، 1 جیلد، ائدیتور: اولکو چئلیک شاوق، آنکارا-2011 ص.52) 

  «شامانلارین، آیینلرده دوققوز قات گؤیه چیخیب، دوققوز قاتی دا دولاشاراق تکرار ائندیکلری سؤیله‌نیر»

( دوکتور. بایرام دوربیلمز. «قریم تورک خالق آنلاتیلاریندا سایی سیمگه‌چیلیگی») 

  «ماناس`م دیریلدیگی گئرچک ایسه، قویوندان دوققوز آلاییم، سیغیردان دوققوز آلاییم، دوه‌دن دوققوز آلاییم، آت سورولریندن دوققوز آلاییم. قیرخ جوُرانین هربیری اوچون بیره‌ر دوققوز گئنه دیلک ائدیب قوربان ائده‌‌ییم " . قیرغیز حیاتیندا توغوزدا-دوققیزدا- عددی سون ایللره قدر اؤنملی کادار ا رول اوینامیشدیر. آلتای-یئنی‌سئی تورکلری‌نین دستانلاریندا دا بو دوققوز ساییسنا چوخ راستلانیر».

(پروف. عبدوالقادیر اینان «اسکی تورک دینی تاریخی»، ایستانبول 1976 ص.138) 

  «اسکی اینانجلارا گؤره، گونش همیشه دوققوز داغین آرخاسیندان چیخیر، دوققوز گؤیون اوستونده گزیردی. بعضی ناغیللاردا «دوققوز داغ آشدی»، «دوققوز زیروه‌لی داغا راست گلدی» ایفاده‌لری ایشله‌نیر. بو، یوکسکلیک، اوزاقلیق، ال‌چاتمازلیق معناسینی وئریر».

(ر.قافاروو. «آذربایجان تورکلری‌نین میفولوگییاسی» ف.ائ.د. عالیملیک درجه‌سی آلماق اوچون یازیلمیش دیسسئرتاسییانین آوتورئفئراتی، باکی-2010، ص.21-22)  

  «دوققوز یاشیندا آتادان یئتیم قالان و آتاسی‌نین رقیبلری طرفیندن  اؤلدورولمه‌یه جهد ائدیلن تئموچین آناسی و قارداشلاری ایله برابر بیر سیرا  ساواشلاردا باشاریلار قازانمیش بیر سیرا طرفدارلار توپلامیش...»

 (آیدین مدد اوغلو «تورکلر تاریخی اوچئرکلر» باکی، 2012 ص. 270) 

  «کومانلاری پولووئتس آدی ایله وئرن قدیم روس سالنامه‌لری اونلارین ایچینده... دوققوزوبا  آدلی...» بویدان بحث ائدیر.

(ف.آغاسی‌ اوغلو. «داشبابا تورکون داش یادداشی» باکی، 2013) 

  «بو زامان سارایدان ایکی اؤکوز و ایکی دفعه  آردیجیل اولاراق دوققوز قویون گتیردیلر. اؤکوزلردن بیرینی، قویونلاردان ایسه دوققوزونو گونش (یئر) ایلاهه‌سینه قوربان کسیرلر... دوققوز قویونو دونیاسینی دییشمیشه قوربان کسیرلر»

(نیظامی تاغی‌سوی «ائتنوس و ائپوس: کئچمیشدن بو گون» باکی، 2010) 

  «قورد زالخا» میفینده زالخا باشی آچیق چؤله چیخاندا قورد دریسینی اونون اوستونه آتیر.   زالخا دوققوز آی قوردلارلا گزیر...»

(رامیل علییئو «میفولوژی شوعور و اونون ستروکتورو») 

  «درسه خانین ائلخانیلر سارایی ایله علاقه‌لری چوخ سیخ اولموش، بو دؤولتین سانجاق‌بگی کیمی دوققوز دفعه  آغیر دؤیوشلرده قهرمانلیقلار گؤسترمیش...»

(عزیز علی اکبرلی «دده قورقود کیتابی: داستاندا گیزلنن تاریخ») 

  «اویغور کاغانینی زییارت ائدن چین ائلچیسی وانگ-یئن-تئ`یه گؤره، اویغورلار، اوچونجو آیین دوققوزوندا، یعنی 9 مارتدا بیر فئستیوال (سویوق یئمک فئستیوالی) دوزنله‌ییردیلر. اونلار بو فئستیوالدا بیربیرلری‌نین اوزرینه سو آتماق صورتیله اگلنمکده‌ایدیلر »

(سالیم کوجا «اسکی تورکلرده بایرام و فئستیواللار»)  

      «شامانین میستیک سیاحتلرینده قولاندیغی باشقا آراجلار دا واردیر. مثلن قایین   آغاجیندان دوزلتدیگی دوققوز باساماقلی نردیوان، گؤک قوشاغی کیمی»

( دوکتور. س. گؤمئچ. « تاریخده و گونوموزده ساها تورکلری»). 

  لئو قوُمیلیوو «قدیم تورکلر» اثرینده اللری و آیاقلاری دوشمنلر طرفیندن کسیلمیش و بیر قوردون صاحیب چیخدیغی دوققوز یاشلی تورک اوغلوندان (باکی، «گنجلیک» 1993، ص.47)دانیشیر، 

  قییاس الدین غئیب‌اله‌یئو «قدیم تورکلر و ائرمنیستان» اثرینده غربی آذربایجانین قارنیباسار ماحالینا دوققوز آدلی یاشاییش یئری‌نین مؤوجودلوغوندان (آذربایجان دؤولت نشریاتی، باکی 1992، ص.51) بحث ائدیر... 

  دوققوز آغاج، دوققوز بوی، دوققوز اوغوز، دوققوز بوداقلی آغاج، دوققوز قات گؤی، دوققوز قوجا، دوققوز قوربان، دوققوز چوبانلی سورو، دوققوز دوه، دوققوز اینک... 

  دوققوز، دوققوز، دوققوز... 

  اسکی تورکلرین هر داستانیندا، ناغیلیندا، اینانجیندا بیر سؤزله حیاتی‌نین بوتون مقاملاریندا دوققوز وار. ندن دوققوز؟ اسکی تورک ندن بئشی، آلتینی و دیگر سایلاری دئییل ده دوققوزو قوتسال اولاراق گؤردو؟ منجه بونون کؤکونو تورکون تانریچیلیغیندا آراماق گرکدی. تورک هئچ زامان بوت‌پرست اولمادی. تاختایا، هئیکلجیکلره، الده‌قاییرما فیقورلارا ایمان ائتمه‌دی. هله دینلردن و آدی‌بللی پئیغمبرلردن مین ایللر اؤنجه تورک وارلیغی و اؤز کیملیگینی دوشوندو و بوتون گؤردوکلری‌نین عالی بیر یارادیجی - تانری طرفیندن یارادیلدیغی سونوجونا واردی و یارادیلیشین سیررینی چؤزمه‌یه چالیشدی. تانری‌نین مقامینی ایسه ان اوجادا آرادی - دوققوز قاتلی حساب ائتدیگی گؤیلرین دوققوزونجو قاتیندا. تانری‌نین مقامی اولان دوققوزونجو قات دا بئله‌جه قوتسال ساییلدی. اون مین ایللر اؤنجه دن دوققوز تانری‌نین قرار توتدوغو گؤیلر قاتی‌نین سیراسی ایدی تورکون دوشونجه‌سینده. دوققوزون قوتسال ساییلماسی‌نین ان اؤنملی ندنی بو اولا بیلردی. ائله بونا گؤره ده اسکی تورکلرین حیاتلاری‌نین بوتون مقاملاریندا «دوققوز»و گؤرمکده‌ییک. 

  شامانلیق دؤنمینده اؤزل اولاراق شامان اولماق اوچون یئتیشدیریلمیش گنجین شامانلیغا قبولو خوصوصی تؤرنله قئید اولوناردی. شامانلیغا قبول ائدیله‌جک گنج، یاشلی شامانین دئدیکلرینی تکرار ائده‌رک آند ایچردی، «ضعیفلرین قورویوجوسو، یوخسوللارین آتاسی، یئتیملرین آناسی...» اولاجاغینا سؤز وئرردی. آند ایچمه تؤره‌نینده شامانلیغا قبول ائدیلن گنجه شامان جوببه‌سی گئییندیریلر، الینه آت توکو ایله بزه‌دیلمیش عصا وئریلر، ساغیندا و سولوندا دوققوز ایگید، دوققوز قیز دایاناردی. 

  آلتای و سیبیر شامانلیغیندا اینانجا گؤره شامانلار گؤیه چیخارلار، گؤیون دوققوز قاتینی گزرلر (مئعراج ائدرلر). شامان گؤیه چیخمازدان (مئعراج ائتمزدن) اؤنجه بیر تؤرن دوزنله‌نیر و شامان بیر آغ کئچه اوزرینه اوتورور. اوزرینده شامانین اوتوردوغو بو کئچه دوققوز شخص طرفیندن یوخاری قالدیریلیر و دوققوز دفعه  دؤندریلیر. 

  خاکاس تورکلری قارا روحلاری ائودن قووماق اوچون دوققوز قوش‌بورنو بوداغی، دوققوز پارچا قوش اوزومو آغاجی بوداغی و دوققوز قارا داشدان ایستیفاده ائدردیلر، شامانین یاردیمی ایله قارا روحو قارا آتلا ائودن قوواردیلار. قارا روحو مکاندان قووان شامان گیریش قاپیسینی دوققوز دفعه  ووراردی. 

  یاز زامانی ایلاهه آیزیتین شرفینه تؤرن کئچیریلردی. آیزیت گؤزللیک و عشق سیموولو ساییلیردی. آغ شامان الینده سازی گلر و آیزیتین شرفینه ایلاهیلر سؤیلردی. بو زامان دوققوز قیز، دوققوز اوغلان سئچیلردی. اونلار بیر قیز بیر اوغلان اولماقلا عسگر کیمی سیرایا دوراراق ال-اله توتاردیلار. 

  اسکی تورک میفولوگییاسیندا دوققوز قارداش چایی‌نین قوللاری آراسیندا اولان «بیاض قوببه‌لی، دؤرد کؤشه‌لی، تک قاپیلی» زیارت یئرلریندن بحث ائدیلیر. 

  آلتای، ماجار، چوواش، مونقول، یاکوت اینانجلاریندا و شامانیزمده قوتسال حساب ائدیلن یاشام آغاجی (اولوقایین، اولوغ قایین) تانری طرفیندن دونیا ایله بیرلیکده یارانمیش و گؤیلر بو آغاجین بوداقلاری اوزرینده دایانمیشدیر. دوققوز بوی تورک بو آغاجین دوققوز بوداغیندان تؤره‌میشدیر. بوداقلاری گؤیون اوزونده اولان بو آغاجین یئر آلتیندا دوققوز کؤکو وار. دونیاسینی دَییشنلرین روحلاری بو آغاجین بوداقلاری آراسیندا اوچوشار. 

  ساکلار، هونلار و گؤی‌تورکلر طرفیندن اوینانیلمیش ان آزی 4 مین ایللیک تاریخی اولان تورک اویونلاریندان بیری «دوققوز داش» اویونودور. بو تاریخی اویونون ایزلری قازاخ تورکلری طرفیندن «توغیز کومالاک» آدییلا یاشادیلماقدادیر. 

  اسکی تورکلر خاقانی تاختا چیخاریرکن اونو کئچه اوزرینده اوتورداردیلار. کئچه اوزرینده اوتورموش یئنی خاقانی دوققوز کیشی گؤیه قالدیرار و یؤنو دوغودان باتییا دوغرو اولماقلا دوققوز دفعه  چادیرین یؤره‌سینده دؤندرردیلر. خاتونلار دا خاقانلار کیمی خوصوصی تؤرنله تاختا اوتوردولاردی. بو زامان اونلار دا تاختیندا دوققوز دفعه  چادیرین اطرافیندا دؤندریلر و تاخت اوزرینده اؤزل اولاراق خاتون اوچون حاضیرلانمیش چادیرینا آپاریلاردی. 

  ساخا تورکلری‌نین ان اسکی داستانی اولان اَر ساقاتوْح داستانی‌نین قهرمانی اون دوققوز یاشینا چاتاندا اؤزونده غئیری-عادی گوج اولدوغونو حیس ائدیر. اونون گورزونون آغیرلیغی دوققوز یوز کیلو ایدی. اونون چادیری دا دوققوز دایاق اوزرینده قورولموشدو. چادیری‌نین دوغو قاپیسیندا بوداقلاری گؤیون دوققوز قاتینا یئتن آغاجلار واردی. 

  ان اسکی تورک داستانلاریندان بیری «دوققوز اوغوز اون اویغور» آدلانیر. بو داستاندا اوغوزلارین باباسی‌نین ایلاهی وارلیقلارا بنزه‌ین ایکی قیزیندان و بو ایکی قیزین گؤیلردن ائنمیش بوز قوردلا ائولنمه‌سیندن سؤز آچیلیر. بوز قوردون بو قیزلاردان دوققوز اوغوز و اون اویغور اؤولادی اولدو. 

  ارگنکون داستانیندا ایل خاقانین قوهوملاریندان بیری‌نین آدی دوققوز اوغوزدور. او، ایل خاقانین اوغلو کایی ایله بیرگه دوشمانلارا اسیر دوشسه‌لر ده اورادان آتلانیب قاچماغی باجاریرلار. 

  «اوغوز خاقان داستانیندا» دا گؤیلرین دوققوز قات اولماسی، کارلوک تورکلری‌نین دوققوز گون داغدا قالان «آلپ بیر بی»دن تؤرمه سی و بو بیگه اوغوزون کارلوک آدینی وئرمه‌سیندن بحث اولونور. 

  «آی-آتام افسانه سی»نده دئییلیر: «چوخ-چوخ اسکی چاغلاردا... دوققوز آی دورمادان یئل اسدی. سو، آتش، تورپاق و یئل اینسانا جان وئرمک اوچون بیرلشدیلر. دوققوز آی سونرا اینسان چیخدی اورتایا. آدینا آی-آتام دئدیلر». 

  «یارادیلیش داستانی»ندا: «یئر اوزونده قولسوز-بوداقسیز بیر آغاج یاشاردی. تانری بو قولسوز-بوداقسیز آغاجدان خوشلانمادی. «قوللاری، یارپاقلاری اولمایان آغاجلارا باخماق گؤزل دئییل. بو آغاجین دوققوز قولو اولسون!-دئدی». قولسوز-بوداقسیز آغاج بیردن دوققوز بوداقلی اولدو. تانری، «دوققوز بوداغین هر بیری‌نین کؤکوندن دوققوز کیشی تؤره‌سین، بونلار دوققوز اولوس اولسون»!-دئدی» - دئییلیر. سونرا بونلاردان تورونگئی (تؤرونگئی) و قادینی ائژئ پیسلیگین و شرعین تمثیلچیسی ارلیگین (ائرلیک) حیله‌سینه اویاراق تانری‌نین یاساق ائتدیگی یئمیشدن یئدیگی اوچون تانری‌نین غضبینه گلیر. » تانری: «منیم سؤزومو دینلمه‌دیگین اوچون دوققوز اوغلون، دوققوز قیزین اولاجاق. بوندان سونرا من اینسان یاراتمایاجام. آرتیق، اینسانلار سیزدن تؤریه‌جک»! -دئییر. غضبلنن تانری ارلیگی ده یئرین دوققوز قات درینلیگینده اولان قارانلیق دونیایا آتیر. 

  اسکی تورک دؤولتلرینده یؤنه‌دیجی هئیت (یؤنتیم قورولو، شورا) دوققوز نفردن عیبارت اولوردو. بونلاردان اوچو ایچ، آلتیسی ایسه دیش ایشلردن سوروملو ایدی. 

  اورخون یازیلاریندا «اوتوز تاتار»، «دوققوز اوغوز» و «دوققوز تاتار» بوی بیرلیکلری‌نین آدی چکیلیر. 

  چوواش میفولوگییاسیندا دوققوز یارادیجی واردی؛ روحلارین یارادیجیسی، چوجوقلارین یارادیجیسی، چؤرگین یارادیجیسی، ائو آداملاری‌نین یارادیجیسی، ائولرین یارادیجیسی، زنگینلیگین یارادیجیسی، چیچکلرین یارادیجیسی، گوج و ساغلیغین یارادیجیسی، یئر اوزونون یارادیجیسی. 

  «اوغوز داستانی»ندا اوغوز مملکتلر فتح ائده‌رک اوزون بیر سفردن یوردونا دؤنمه‌سی شرفینه دوغسان مین قوچ و دوققوز یوز قیسراق (قیسراق-هله دوغمامیش گنج دیشی آت) کسیر. 

  «ماناس» داستانیندا ماناس اؤلدوکدن سونرا دوققوز گون گؤزله‌دیلیر، دوغسان قیسراق کسیلیر، خالقا دوققوز قات قوماش پایلانیر (ائحسان ائدیلیر). 

  اسکی تورکلرده قوربان کسیلرکن دوققوز سایدا قوربان سئچیلر، تانرییا دوعا ائدیلرکن دوققوز قوربان کسیله‌جگی و یا دوققوز حئیوان آزاد ائدیله ‌جگی وعد ائدیلردی. 

  سیبیر تورکلری‌نین بیر ناغیلیندا ماغارا دلیگیندن یئر آلتینا دوشن اوشاقدان دانیشیلیر. یئر آلتیندا پیس روحلار اوشاغی دوققوز زنجیرله باغلاییب حبس ائدیرلر. 

  آلتای تورکلری‌نین اسکی اینانجینا گؤره هر شئیین یارادیجیسی گؤیون 17-جی قاتیندا قرار توتان تانری قارا خاندیر. قارا خان یئر اوزونو یاراتدیقدان سونرا دوققوز بوداقلی شام آغاجی یاراتمیش، بو دوققوز بوداقدان دوققوز کیشی تؤرتمیش، بو دوققوز کیشیدن دوققوز اولوس یاراتمیشدیر. 

  تورک میفولوگییاسیندا دوققوز بوداقلی بوینوزو اولان سیغینلاردان بحث ائدیلر. شامانلارین سیمووللاریندان بیری دوققوز بوداقلی سیغین بوینوزو ایدی. 

  دوغو تورکلری‌نین اینانجینا گؤره گؤیلر دوققوز قات ایدی. 

  آباکان تورکلرینه عایید بیر داستاندا داستانین قهرمانی کارتاقا مئرقان باجیسینی آختارارکن آتاسی‌نین بؤیوتدویو قارتاللارا بالالارینی یئدیزدیرمه‌سی اوچون دوققوز قیسراق وئریر. بو داستاندا یئر آلتیندا دوققوز دنیز اولدوغو قئید ائدیلیر. 

  آلتای شامانلارین گئییمینده حرکت ائتدیکجه سس وئرن دوققوز مئتال اولاردی، بو قارا خانا ان یاخین - 16-جی قاتدا اوتوران یاخشیلیغین و گؤزللیگین سیموولو بای اولگئنین دوققوز قیزی‌نین رمزی ایدی. 

  یاخشیلیق تانریسی (یاخشیلیق ملگی) اولگئنین یئددی اوغلو، دوققوز قیزی واردی. اولگئنین قیزلاری آغ قیزلار دئیه آنیلیردی. آغ سؤزو تانریسال تمیزلیگی و گؤزللیگی ایفاده ائدیردی. آلتای تورکلرینده ایسه آغ جنّت دئمک ایدی. 

  اسکی تورک و مونقول اینانجینا گؤره یئرآلتی دونیانین صاحیبی، تانری طرفیندن لعنتلنمیش، پیسلیگی و شرعی ایفاده ائدن ارلیک خانین دوققوز اوغلو وار. او، اؤز خالقینی دوققوز بوداقلی آغاجدان یاراتمیشدیر. 

  اسکی تورکلر نه زامانسا قییامت گونونون اولاجاغینا اینانیردیلار. بونا «کالغانچی چاغ» دئیردیلر. «کالغانچی چاغ» گلدیگینده دونیا داغیلاجاق، یئر و اینسان محو اولاجاق. گؤی اوغولدایاجاق، داغلار اوچاجاق، دره‌لر داغیلاجاق. او زامان دنیز دیبیندن دوققوز قارا داش چیخار، دوققوز داش دوققوز یئریندن یاریلار، هر داشدان دایره‌وی دوققوز صاندیق چیخار، هر صاندیقدان دمیر آتلی دوققوز کیشی چیخار. بو کیشیلردن ایکیسی باشچی اولاجاق. 

  بؤیوک مونقول ایمپئرییاسی‌نین قوروجوسو چینگیز خانا و اونون آردیجیللاری اولان حؤکمدارلارا گلن هدییه‌لرین سایی دوققوز اولوردو. گؤی تانرییا اینانان چینگیز خان تانرییا شوکورلرینی تانری قارشیسیندا دوققوز دفعه  دیز چؤکمکله بیلدیریرمیش؛ 

  چوخ سونرالار - 1386-جی ایلده محض بو عادتدن خبردار اولان شیروان شاهی 1. ایبراهیم چینگیز خانین نسلیندن اولان امیر تئیمورون گؤروشونه گئدرکن هر هدییه‌دن دوققوز عدد تقدیم ائتمیشدی. تکجه قوللارین سایی سککیز ایدی. قولون سایی‌نین ندن سککیز اولدوغونو سوروشدوقدا شیروانشاه ایبراهیم «دوققوزونجو قول من اؤزومم»!- جاوابینی وئرمیشدی. امیر تئیمورا خوش گلن بو داورانیش شیرواندا قان تؤکولمه‌سی‌نین قارشیسینی آلمیشدی.  

  چینگیز خان ایچکی مجلیسلرینده قدحیندن یئره بیر دامجی شراب آخیدان شخصه جزا اولاراق دوققوز قدح شراب ایچیرردی. 

  خاکاس تورکلری‌نین «آلتون آریغ داستانی»ندا ان یاخشی آت: «...دوققوز قولاج بویلو، قارا-کورَن آت» - دئیه‌رک اؤیولور. 

  «دده قورقود داستانی»ندا بئیرک کافیرلر: 

  تانری مانا یول وئردی، گئدر اولدوم،  

  مره، کافیر، اوتوز دوققوز ییگیدیم امانتی!..  

  مره، کافیر، بیرین اسکیک بولسام،   

  یئرینه اون اؤلدورریم» - دئییر. 

  گؤی‌تورکلرده و اویغورلاردا خاقانین بویروق آدلانان یاردیمچیلاری واردی. بویروقلارین سایی دوققوز نفردن عیبارت اولوردو.  

  17-جی عصرده یاشامیش ابوالقاضی باهادور خانین «تورکمنلرین شجره‌سی» کیتابیندا یازدیغینا گؤره اوغوز خاقانین اوغلو گون خان دا آتاسی کیمی تؤرنلرده دوققوز یوز آت ایله، دوققوز مین قویون کسدیریر، دریدن دوزلدیلمیش دوققوز حوووضا راکی دولدورار، دوغسان دری حوووض دا قیمیز حاضیرلاتدیراردی. 

  تورکلر ارگنکوندان دوققوز مارتا چیخماغا باشلادیلار. چیخیش مارتین یگیرمی بیرینده تاماملاندی. 

  ائدیگئی باتیر داستانی‌نین قریم تورکلری آراسیندا یاییلمیش واریانتیندا »...ائدیگئی دوققوز نوفوذلو شخصین دوققوز اوغلو ایله تئیمور خانین یانینا دوغرو گئدرکن یولدا دوققوز باشلی، بیر قویروقلو ایلانلا راستلاشیر. دوققوز ایگید ایلانین دوققوز باشینی کسیر». عومومیتله قریم تورکلری‌نین ناغیل و داستانلاریندا «دوققوز اوغول صاحیبی اولما»، «دوققوز نوفوذلو شخص»، «دوققوز باشلی ایلان»، «دوققوز قویروقلو ایلان»، «دوققوز کوسا»، «دوققوز صاندیق»، «دوققوز آت» کیمی ایفاده لره چوخ راست گلینیر. 

  دده قورقود داستانیندا دلی دومرول دوغولاندا آتاسی دوققوز بوغا کسیر، اوغوز بیلری‌نین تویوندا دوققوز یئرده مجلیس قورولار، دوققوز قاراگؤزلو کافیر قیزلاری باده سوزر، اوغوز ارلری اؤیوننده دوققوز دوشمنی یئره ییخدیغینی دئیر، آنالار «دوققوز آی قارنیمدا گزدیردیگیم، اوغول»!-سؤیلر... 

  ائلخانیلر سولاله‌سی‌نین قوروجوسو هولاکو خانین قادینی‌نین آدی دوققوز خاتون ایدی. 

  اسکی تورک اینانجیندا اینسانین 4 عونصوردن و دوققوز گؤیدن یارانماسی اینانجی دا واردی. دؤرد عونصوره «دؤرد آنا»، دوققوز قات گؤیه «دوققوز آتا» دئییلمیشدیر. یونوس ایمره نین «بن بنده بولدوم» آدلی شئعیرینده؛ 

  یونوس بنم، اوممی بنم 

  دوقوز آتام دؤرتدور آنام- سؤیله‌مه‌سی ده بو اینانجدان قایناقلانیر.