ایلیاس  

 لئو تولستوی

    اوُفا قوبئرنییاسیندا ایلیاس آدلی بیر باشقیرد یاشاییردی. اونو ائولندیرندن بیر ایل سونرا آتاسی وفات ائله‌دی. او واخت مال-حئیواندان ایلیاسین 7 مادیانی، 2 اینگی و 20 قویونو وار ایدی. بیر مولک صاحیبی کیمی ایلیاس ثروت توپلاماغا گیریشدی: صاباحدان آخشاما قدر آروادییلا مین بیر زحمته قاتلاشدی، هر کسدن ائرکن اویانیب، هامیدان سونرا یاتاغا گیردیگی اوچون ایلدن-ایله زنگینلشدی. 

    دوز 35 ایل اذیت چکن ایلیاس، ان نهایت، بؤیوک وار-دؤولت قازاندی. آتلاری نین سایی 200-ه، ایری بوینوزلو حئیوانلاری نین سایی 150-یه، قویونلاری نین سایی ایسه 1200-ه چاتدی. نؤکر-نایبلری اونون ایلخی و سورولرینی اوتاریر، قاراواشلاری ایسه مادیانلارینی و اینکلرینی ساغیر، سودوندن کومیس، پئندیر و یاغ حاضیرلاییردیلار. ایلیاسین مالی، ثروتی باشیندان آشیردی. بوتون ماحال جاماعاتی اونا حسد آپاریردی. حاقیندا دئییردیلر:  " ایلیاس بختور آدامدیر. بو جور وارلی-حاللی بیریسینه هئچ اؤلوم ده یاخین دوشمز " .  

    نوفوذلو اینسانلار دا ایلیاسین سسینی-سوراغینی آلیب، اونونلا دوستلوق قورماغا جان آتیردیلار. چوخ-چوخ اوزاقلاردان قاپیسینا قوناقلار گلیردی. ایلیاس ایسه اونلارین هامیسینی خوش قارشیلاییر، یئدیریب-ایچیریردی. قاپیسینا گلن هر کسین قاباغینا کومیس، چای، شئربا (پولو تمیزلنمه‌میش خیردا بالیقلاردان بیشیریلن شوربا نؤوعو اولماقلا، تاتار و باشقیرد مطبخی نین طعامیدیر) و قویون اتی قویولوردو. حَیَطه قوناقلار گیرن کیمی ال‌اوستو بیر-ایکی قویون، قوناق-قارا لاپ چوخ اولاندا ایسه آت کسیلیردی. 

    ایلیاسین جمعی ایکی اوغلو و بیر قیزی واردی. اوغلانلارینی ائولندیرمیش، قیزینی ایسه گلین کؤچورموشدو آرتیق. ایلیاس کاسیب اولاندا اوغلانلاری اونونلا بیرگه چالیشار، ایلخیلارا و سورولره باخاردیلار. ائله کی عاییله وارلاندی، اوغلانلار داها چوخ أَیلنمه‌یه مئیل سالدیلار، بیر اوغلو ایسه ایچکییه قورشاندی. بؤیوک اوغول بیر دالاشما زامانی اؤلدورولدو، کیچیک اوغلونون آروادی ایسه چوخ یئکه‌خانا ایدی دئیه، همین اؤولادی ایلیاسین سؤزوندن چیخماغا باشلادی. بونا گؤره ده او، همین اوغلونو ائودن آییردی. 

    آییردیغی اوغلونا ایلیاس ائو و مال-قارا وئردیگی اوچون اؤز ثروتی آزالدی. بوندان بیر آز سونرا ایسه ایلیاسین سورولرینده خسته‌لیک یاییلدی و خئیلی حئیوان تلف اولدو. سونراکی ایل قیتلیق یاشاندی - اوت-علف قحطه چیخدی. قارا قیش خئیلی حئیوانی محو ائله‌دی. سونرا قیرغیزلار گلیب، ان یاخشی ایلخیسینی زورلا اونون الیندن آلدیلار و بئله‌جه، ایلیاسین مالی-دؤولتی زاوالا اوغرادی. گئت-گئده ایلیاسین مادّی دورومو پیسلشدی، گوجو ایسه آزالدی. یئتمیش یاشینا چاتاندا ایلیاس ائله وضعیته دوشدو کی، خالچالارینی، یهرلرینی، کورکلرینی، ایچیگیلرینی (اوزونبوغاز چکمه‌نین نیسبتن یونگول نؤوعو)، داها سونرا ایسه مال-حئیوانینی ساتماغا مجبور اولدو و تامامیله یوخسوللاشدی. هئچ اؤزو ده خبر توتمادی کی، او قدر ثروت هارایا یوخ اولدو و علاجسیز قالیب، آهیل یاشیندا آروادییلا بیرلیکده ائل قاپیلاریندا موزدورلوق ائلمه‌یه باشلادی.  

    آرتیق ایلیاسین بوتون وار-دؤولتی اَینینده کی  پال-پالتاری، کورکو، خز پاپاغی، ایچیگیسی و باشماقلاری ایدی، بیر ده آغ‌بیرچک آروادی شام-شئماگی. ائودن آییردیغی اوغلو غوربت ائللره اوز توتموشدو، قیزی ایسه دونیادان کؤچموشدو. اودور کی، بو دونیادا آهیل ار-آروادا ال توتاجاق بیر کیمسه قالمامیشدی. 

  قونشو موحمّدشاهین بو اینسانلارا اورگی یاندی. اؤزو نه حدسیز وارلی ایدی، نه ده چوخ کاسیب، ساده‌جه دوزنلی بیر یاشامی واردی و خئییرخاه بیرییدی. بیر واختلار ایلیاسین سوفره‌سینده یئدیگی دوز-چؤرگی او، هله اونوتمامیشدی. رحمی گلدیگی اوچون قوجایا دئدی:  " ایلیاس، آروادینی دا گؤتوروب، بیزیم ائوه یئرلش. یایدا ایمکانین یئتدیکجه، باغ-باغچادا ایشله‌یر، قیشدا مال-حئیوانی یئمله‌یرسن. شام-شئماگی ایسه قوی مادیانلاری ساغیب، کومیس حاضیرلاسین. یئمه‌یینیز، گئییمینیز منیم بوینوما، بوندان باشقا اورگینیز نه ایسه ایسته‌سه، دئیرسینیز، اونو دا وئررم " . 

  قونشوسونا تشککور ائدن ایلیاس آروادییلا بیرلیکده موحمّدشاهین حیمایه‌سینه سیغیندی. ایلک واختلار چتینلیک چکسه‌لر ده، سونرادان بو شراییطه اؤیرشدیلر، ار-آرواد قونشونون ائوینده یاشاماغا و ایمکانلاری یئتدیکجه ایشله‌مه‌یه چالیشدیلار. 

  ائو صاحیبینه بو جور آداملارلا ایشله‌مک ال وئریردی، چونکی قوجالار اؤزلری تصروفات صاحیبی اولدوقلاریندان هر ایشین چمینی بیلیردیلر، تنبل دئییلدیلر، باجاردیقلاری قدر ایشه جان یاندیریردیلار. موحمّدشاها آغیر گلن یالنیز او ایدی کی، واختیله بؤیوک ایمکان صاحیبی اولان بو اینسانلار ایندی نئجه آغیر دوروما دوشوبلر. 

   بیر گون اوزاق دییاردان موحمّدشاهین قاپیسینا ائلچیلر گلدی. مجلیسه موللا دا چاغیریلدی. موحمّدشاه گؤستریش وئردی کی، بیر قوچ کسیلسین. حئیوانی سویان ایلیاس بیشیردیگی طعامی قوناقلارا یوللادی. قوچ اتیندن یئین قوناقلار بونون اوستوندن چای ایچدیلر، سونرا ایسه کومیسا کئچدیلر.  

    ائو صاحیبی قوناقلارلا خالچا اوسته دوزولن، قو توکوندن دؤشکچه‌لرده اوتوروب، پییاله‌لردن کومیس ایچیب، صؤحبتلشدیکلری واخت ایش-گوجونو بیتیرن ایلیاس آچیق قاپی نین اؤنوندن کئچدی.  

    اونو گؤرن موحمّدشاه قوناغیندان سوروشدو: 

  - او قاپی نین اؤنوندن کئچن قوجانی گؤردونمو؟ 

    قوناق دیللندی: 

  - هه، گؤردوم. اوندا ماراغیمی چکه‌جک نه ایسه واردی کی؟ 

  - مسله بوراسیندادیر کی، او کیشی واختیله بو ماحالین ان زنگین آدامی ساییلان ایلیاسدیر. آد-سانینی یقین ائشیتمیش اولاردین. 

    قوناق دئدی. 

  - البتته کی ائشیتمیشم. اوزونو گؤرمه‌سم ده، شان-شؤهرتی خئیلی اوزاقلارا یاییلمیشدی. 

  - ایندی اونون الینده-اووجوندا هئچ نه‌یی قالماییب و منیم قاپیمدا ایشله‌مه‌یه مؤحتاجدیر. آروادی دا بیزده قالیر، مادیانلاری ساغیر. 

    قوناق نئجه حئیرتلندیسه، آغزینی نیرچیلدادیب، باشینی یئلله‌دی و دئدی: 

  - هه، گؤرونور، خوشبختلیک گلدی-گئدر نئعمتدیر. فلگین فیرلانان تکری بیرینی تپه‌یه قالدیراندا، دیگرینی چامورا آتیر. یاخشی، بس او قوجا نئجه دؤزور بونا، خیفّت-زاد ائلمیر کی؟ 

  - اونو هارادان بیله سن؟! ساکیت، فاراغات بیر حیات سورور اؤزو اوچون، یاخشی دا ایشله‌ییر. 

  قوناق سوروشدو: 

  - اونونلا صؤحبتلشه بیلرممی؟ حیاتی باره ده نه‌لرسه اؤیرنمک ایسته‌ییرم. 

  ائو صاحیبی: 

  - نییه ده اولماسین؟ - دئییب، آلاچیغین دیوارینی دؤیجله‌دی: 

  - بابای (باشقیرد دیلینده  " بابا "  دئمکدیر)، گل، بیزیمله بیرگه کومیس ایچ. آروادینی دا گتیر. 

  ایلیاس آروادییلا بیرلیکده آلاچیغا گیردی. قوناقلار و ائو صاحیبی ایله سالاملاشدی، دوعا اوخویاندان سونرا گیریشده دیزی اوسته اوتوردو. آروادی ایسه پرده‌نین آرخاسینا کئچیب، ائو صاحیبه‌سی‌نین یانیندا اَیلشدی. 

  ایلیاسا دا بیر پییاله کومیس گتیردیلر. او، بیر داها قوناقلارا و ائو صاحیبینه باش اَیه‌رک، کومیسدان بیر قورتوم آلیب، پییاله‌سینی یئره قویدو. 

    قوناق اوندان خبر آلدی: 

  - هه، بابا، بیزیم بوگونکو نؤوراغیمیزا باخاندا یقین سن اؤز کئچمیش گونلرینی خاطیرلاییب، درده-غمه باتیرسان؟ واختیله، گؤر، نئجه گئن-بول یاشاییردین، ایندی ایسه سیخینتیلار منگنه‌سینده قیوریلیرسان؟ 

  ایلیاس گولومسه‌یه‌رک، دئدی: 

  - اگر اصل خوشبختلیگین و بدبختلیگین نده اولدوغونو سنه دئسم، یقین منه اینانمازسان. سن بو سوالی منیم خانیمیما وئر، چونکی قادینلارین اورگینده نه وارسا، دیلینده ده اودور. بو مسله باره ده بوتون حقیقتی قوی او، سنه آچیب، سؤیله‌سین. 

  قوناق پرده‌نین او بیری اوزونه سسلندی: 

  - هه، ننه‌جان، اولکی خوشبختلیگین و ایندیکی قارا گونلرین باره ده سن نه فیکیرلشیرسن؟ 

  پرده نین آرخاسیندان شام-شئماگی نین سسی گلدی: 

  - منیم گلدیگیم قناعت بئله دیر: اریمله باش-باشا دوز اللی ایل عؤمور سورموشوک، دایم خوشبختلیک آختارساق دا، اونو تاپمامیشیق. آنجاق ایکی ایلدیر بوتون ثروتیمیز الدن چیخیب و موزدورلوقلا چؤرگیمیزی قازانیریق. اصل خوشبختلیگی بیز بوندا تاپدیغیمیز اوچون آرتیق خوشبختلیک آختاریشلاریندان ال-اتک اوزموشوک.  

    قوناق دا، ائو صاحیبی ده بو جاوابدان حئیرته گلدیلر. موحمّدشاه یئریندن دیکه‌لیب، پرده‌نی چکدی کی، قاری‌نین اوزونو گؤرسون. اللرینی چاتاقلایان قاری گولومسه‌یه‌رک، ارینه باخیردی، اری ایسه بو آرا اونا گولومسونوردو. قاری بایاقکی فیکرینی تکرارلادی: 

  - بو، دوغرو سؤزومدور، ظارافات-زاد ائلمیرم. وارلی اولدوغوموز او اللی ایل بویونجا بیز سعادت آختارساق دا، اونو هئچ جور تاپا بیلمه‌دیک. داها هئچ نییمیز قالمادیغیندان موزدورلوغا باشلادیق و اصل خوشبختلیگی اوندا داددیق. داها بو دونیادان باشقا بیر اوماجاغیمیز یوخدور. 

  - آخی، ایندیکی خوشبختلیگینیزین مغزی نه‌ده‌دیر؟ 

  - دئییم نه‌ده‌دیر: زنگین اولاندا بیرجه ساعات دا بوش واختیمیز اولموردو کی، دردلشک، آخیرتیمیز باره ده دوشونک، آللاها ایمان گتیرک. قایغیلاریمیز دایم باشیمیزدان آشیردی چونکی! قوناغیمیز گلیردی - دوشونوردوک کی، اونا نه یئدیرک، نه ایچیرک، نه پای قویاق کی، بیزی یامانلاماسین. قوناق-قارا اولمایاندا ایسه نؤکر-قاراواشی گودوردوک کی، آز ایشله‌ییب، چوخ یئمه‌سینلر. بئله‌جه، دایم دونیا مالی اوستونده اسیردیک، بو ایسه گوناهدیر. یا دایچانی، یا بوزووو جاناوار داغیتماسین دئیه، یا دا اوغرو سورونو آپارماسین دئیه تلاشلانیردیق. گئجه لر گؤزوموزه یوخو گئتمیردی کی، بیردن قویونلار قوزولاری باسیب، تاپدالایارلار. گئجه واختی چیخیب، تؤوله‌یه باش چکیردیک. تزه‌جه راحاتلاشان کیمی قیش اوچون یئم تداروکونون قایغیسی آلیردی جانیمیزی. اوسته‌لیک، بوتون بو مسله‌لرده اریمله آرامدا واخت‌آشیری موناقیشه قوپوردو. او، دئییردی کی، بئله ائله‌یک، من ایسه دئییردیم یوخ، بئله ائدک و باشلاییردیق دیللشمه‌یه، گوناها باتماغا. بو مینواللا بیز قایغیلارلا، گوناهلارلا باش-باشا بیر عؤمور سورموش و خوشبخت حیاتین نده اولدوغوندان بیخبر قالمیشدیق. 

  - بس ایندی؟ 

  - ایندی ایسه اریمله من سئوگی و آنلاییش شراییطینده دیل تاپیریق، اوستونده دیللشه‌جک هئچ نییمیز قالماییب، یئگانه قایغیمیز ایسه آغایا خیدمتدیر. گوجوموز یئتدیکجه، هم ده هوسله چالیشیریق کی، آغا زییانا اوغراماسین، قازانجی بول اولسون. ناهار و شام یئمگی باخیمیندان هر هانسی قایغیمیز یوخدور، ایچمه‌یه کومیس دا تاپیریق هله. شاختادا ایسینمک اوچون تزگیمیز و ایستی کورکوموز وار. هم دردلشمه‌یه، هم ده آخیرتیمیز باره ده دوشونمه‌یه و آللاها تؤوبه ائتمه‌یه واخت تاپیریق. اللی ایل سراسر آختاردیغیمیز خوشبختلیگی بیز یالنیز ایندی تاپا بیلمیشیک. 

  قوناقلار بو جاوابا گولدولر. 

  ایلیاس صؤحبته قوشولدو: 

  - گولمه‌یین، منیم قارداشلاریم، بوتون بو دئییلنلر ظارافات دئییل، اینسانین بیر عؤمور سونوجو گلدیگی قناعتدیر. اولّر وار-دؤولتیمیزی ایتیردیکجه آروادیملا من آخماق کیمی بونا آغلاییب-سیزلایاردیق. ایندی ایسه آللاه بیزیم گؤزلریمیزی اصل حقیقته آچیب، اونو بیزه گؤستریب. بیز ده بو سیرری اؤز کؤنول‌ خوشلوغوموز اوچون دئییل، خئیرینی گؤروب، یارارلاناسینیز دئیه، سیزلرله پایلاشیریق. 

  موللا دئدی: 

  - بونلار - حیکمتلی سؤزلردیر. ایلیاس ایندی بورادا حیاتین اصل حقیقتینی آچیب، سؤیله‌دی سیزلره. بو اؤیود موقدس کیتابیمیزدا دا وار.  

  گولوشمه‌یه آرا وئرن قوناقلار فیکیر عالمینه دالدیلار.

کؤچورن: عباس ائلچین