سوی قیریما معروض قالان آذربایجان توپونیملری 

 ناظیم موصطافا 

 کؤچورن: عباس ائلچین 

      هر هانسی بیر اراضیده توپونیملر سیستئمی‌نین فورمالاشماسی اوچون یوز ایللر، بلکه ده مین ایللر لازیمدیر. جنوبی قافقازدا قدیم تورکلره، اوغوز و قیپچاق بویلارینا مخصوص توپونیملرین یارانماسیندان مین ایللرله زامان کئچیر. آذربایجان، گورجوستان و ایندیکی ائرمنیستان اراضیسینده اون مینلرله توپونیم محض تاریخین قدیم قاتلاریندا فورمالاشمیشدیر. قدیم تورکلر یاشادیقلاری اراضی‌نین جوغرافی رئلیئفی، تاریخی شخصیتلری‌نین و طایفالارین آدلاری آدلاندیرمیشلار. 

  بو گون ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی آدلانان دؤولت اساسن تاریخی آذربایجان تورپاغی اولان ایروان خانلیغی‌نین اراضیسینده یارادیلمیشدیر. 

  1827-جی ایلده ایروان و ناخچیوان خانلیقلاری‌نین روسییا طرفیندن ایشغالیندان سونرا یارادیلان یئنی اینضیباطی-اراضی واحیدینده یعنی -  " ائرمنی ویلایتی " نین اراضیسینه داخیل ائدیلن 1111 کنددن یالنیز 62-ده ائرمنیلر یاشاییردی. اونلار دا 1828-جی ایلدک بورایا کؤچورولموش ائرمنیلر ایدی. یئری گلمیشکن، گؤستریلن 62 کندین آنجاق 14-نون آدی ائرمنی منشالی ایدی. 

  بیر خالقین موعین اراضیده عصرلر، مین ایللیکلر بویو فورمالاشمیش توپونیملر سیستئمینی کؤکوندن دییشدیرمک همین خالقین تاریخی-جوغرافی اراضیده کی  ایزلری‌نین سیلینمه‌سینه خیدمت ائدیر. خریطه‌چیلیک باخیمیندان بو، آسان مسله اولماسا دا، ائرمنیستان رئسپوبلیکاسیندا آذربایجانلیلارا مخصوص توپونیملرین دییشدیریلمه‌سی رسمی دؤولت سییاستی‌نین ترکیب حیصه‌سی اولموشدور. 

  روسییانین 1827-جی ایلده ایروان خانلیغینی ایشغالیندان باشلامیش، 1918-جی ایلده تاریخی آذربایجان تورپاقلاریندا ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی یارانانادک اؤتن مودت عرضینده همین اراضیده یالنیز اوچ آذربایجانلی یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدی. ایشغالدان سونرا ایروان شهری 1828-جی ایلده ائریوان آدلاندیریلمیشدیر. روسییا چاری I نیکولایین 1837-جی ایلده گومرویه گلمه‌سیندن سونرا شهرین آدی دییشدیریله‌رک چارین آروادی آلئکساندرا فئودوروونانین شرفینه آلئکساندروپول آدلاندیریلمیشدیر. 1828-1829-جو ایللر روس-تورک موحاریبه سیندن سونرا ائرمنیلر کوتلوی صورتده تورکییه نین بیازید پاشالیغی‌نین اراضیسیندن گؤیجه گؤلونون اطرافیندا مسکونلاشدیریلمیشدی. 1850-جی ایلده ایروان قوبئرنییاسی یارادیلان زامان کور یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدی دییشدیریله‌رک نووو-بایازئت آدلاندیریلمیش و عئینی ‌آدلی قزا مرکزینه چئوریلمیشدیر. بو اوچ یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری ایستیثنا اولماقلا، چار روسییاسی دؤورونده بوراخیلان اینضیباطی و توپوقرافیک خریطه لرده، ستاتیستیک معلوماتلاردا یاشاییش منطقه‌لری‌نین تورک منشألی آدلاری و دیگر توپونیملر اولدوغو کیمی ساخلانیلیردی. 

  ائرمنیستاندا تورک منشألی توپونیملرین ائرمنیجه‌لشدیرمه کامپانییاسینا هله داشناک حؤکومتی زامانیندا باشلانیلمیشدیر. 1919-جو ایلین دئکابریندا ائرمنیستان حؤکومتی‌نین قراری ایله داخیلی ایشلر ناظیرلیگی‌نین نزدینده کندلرین، شهرلرین، چایلارین و داغلارین آدلاری‌نین دییشدیریلمه‌سی اوچون خوصوصی کومیسسییا یارادیلمیشدی.[1]

  1920-جی ایلده ائرمنیستاندا سووئت حاکیمیتی قورولدوقدان سونرا دا تورک منشألی توپونیملرین ائرمنیجه‌لشدیریلمه‌سی پروسئسی داوام ائتدیریلمیشدیر. 1935-جی ایله‌دک ائرمنیستاندا 200-ه یاخین یاشاییش منطقه‌سی‌نین (اوْیکونیملرین) آدلاری دییشدیریلمیشدیر. 1935-جی ایلدن اعتیبارن ایسه یاشاییش منطقه‌لری‌نین آدلاری‌نین دییشدیریلمه‌سی ائرمنیستان س‌س‌ر عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین فرمانلاری اساسیندا حیاتا کئچیریلمیشدیر. 

  سووئت حاکیمیتی دؤورونده ائرمنیستان س‌س‌ر عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین فرمانلاری اساسیندا 1935، 1938، 1939، 1940، 1946، 1947، 1948، 1949، 1950، 1957، 1962، 1968، 1969، 1977، 1978، 1980-جی ایللرده آددگیشمه عملیاتلاری حیاتا کئچیریلمیشدیر. ائرمنیستاندا داشناکلارین حاکیمیتی دؤوروندن 1935-جی ایله‌دک 195 یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدیر. 1988-جی ایلین آوقوست آیینادک - یعنی آذربایجانلیلارین تاریخی-ائتنیک تورپاقلاریندان دئپورتاسییا اولونمالارینادک ایندیکی ائرمنیستان اراضیسینده 521 تورک منشألی یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدیر. 

  سووئت حاکیمیتی ایللرینده ائرمنیستاندا تورک منشألی توپونیملرین دییشدیریلمه‌سی پروسئسی ایله یاناشی، بیر نئچه کندی بیر تصروفاتدا بیرلشدیرمک (تمرکوزلشدیرمک) یولو ایله آذربایجانلی کندلری‌نین آدلاری ائرمنیستانین یاشاییش منطقه‌لری‌نین سییاهیسیندان سیلینمیشدیر. مثلا، ائرمنیستان س‌س‌ر عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین 5 فئورال 1978-جی ایل فرمانی ایله آشاغی کیلسه (قوقارک)، آغ‌تالا (کامو (کَوَر))، رحیم آباد (ماسیس (زنگیباسار))، قامیشلی (واردئنیس (باسارکئچر)) کندلری‌نین آدلاری منطقه‌لری‌نین سییاهیسیندان چیخاریلمیشدیر. 

  عومومیتله، 1918-1987-جی ایللرده ایندیکی ائرمنیستان اراضیسینده 254 آذربایجانلی یاشاییش منطقه‌سی موختلیف یوللارلا (اهالیسی سوی‌قیریما معروض قویولماقلا، دئپورتاسییا ائدیلمکله و س.) یاشاییش منطقه‌لری سییاهیسیندان سیلینمیشدیر. بو کندلرین بؤیوک اکثریتی ائرمنیستاندا آذربایجانلیلارا قارشی 1918-1920-جی ایللر سوی‌قیریمی و 1948-1953-جو ایللر دئپورتاسییاسیندان سونرا خارابا قالمیشدیر. 

  آذربایجان تورکلری‌نین تاریخی-ائتنیک تورپاقلارینداکی ایزلرینی سیلمک مقصدینی گودن آددگیشمه عملیاتلاری اساسن آشاغیداکی قایدادا حیاتا کئچیریلمیشلر: 

  1. ایلک نؤوبه ده تورکلرین سوی‌کؤکو، اونون تاریخی کئچمیشی ایله باغلی یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری‌نین (ائتنونیملر) دییشدیریلمه‌سینه خوصوصی دیقت یئتیریلمیشدیر. مثلا، آشاغی تورکمنلی - لوساقیوغ (ائچمیدزین)، قورچولو - مرقاشاد، سرداراباد - هوکتئمبئر (هوکتئمبئریان (سرداراباد))، بایاندور - واغادور (گوروس)، شیروانجیق - لئرناکئرت (ارتیک) و س. 

  2. بیر چوخ یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری ائرمنیجه‌یه حرفی ترچومه ائدیلمیشدیر. مثلا، آرمودلو - تاندزوُت (هوکتئمبئریان (سرداراباد))، داشقالا - کارابئرد (آنی (آغین))، دارکند - دزوراقیوغ (قوقارک)، دره چیچک - تساخکادزور (هرازدان (آختا))، گؤل - لیچک (مارتونی (آشاغی قارانلیق))، گوللوبولاق - وارداخپویر (قوکاسیان (قیزیلقوچ)) و س. 

  3. بعضی یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری «بئین‌المیل‌ّچیلیک» پرده‌سی آلتیندا دییشدیریلمیشدیر. مثلا، قاراقیشلاق - دوستلوق (ماسیس (زنگیباسار))، سولطاناباد - شوراباد (آماسییا (اغبابا))، جوجه‌کند - قیزیل‌شفق (کالینینو)، آشاغی نئجیلی - سایات-نووا (ماسیس (زنگیباسار))، چاناخچی - سووئتاکئرت (آرارات (وئدی)) و س. بو پروسئس بعضی ائرمنی یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری‌نین موعاصیرلشدیریلمه‌سی پروسئسی ایله یاناشی آپاریلمیشدیر. 

  4. یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری‌نین بیر قیسمی ایسه جوزی دییشیکله، اونا اوخشار، لاکین ائرمنیجه‌لشدیریلمیش آدلا عوض ائدیلمیشدیر. مثلا، دَرعابباس - دارباس (سیسیان)، دلیلر - دالار (آرتاشات (قمرلی))، الیز - آراقاتس (تالین)، اره‌ووُس - آرئویس (سیسیان)، گابود - کاپویت (زیزبیوو)، چیرپیلی - جراپی (آانی (اغین)) و س. 

  5.  " ائرمنیستان س‌س‌ر-این اینضیباطی اراضی بؤلگوسو " نون قئید ائتدیگیمیز نشرلرینده آدی‌نین اؤنونده  " یوخاری " ،  " آشاغی " ،  " بؤیوک " ،  " کیچیک "  سؤزلری گلن تورک منشألی یاشاییش منطقه‌لری‌نین آدلاریندا بو سؤزلر ائرمنیجه - یعنی مووافیق اولاراق  " وئرین " ،  " نئرکین " ،  " مئتس " ،  " پوکر "  شکلینده یازیلماسی همین آدلارین ائرمنی دیلینده اولماسی گؤرونتوسو یاراتماغا خیدمت ائئتمیشدیر. بونونلا ائله تصورات یاراتماغا چالیشمیشلار کی، گویا دییشدیریلن آدلار ائرمنی منشالیدیر. مثلا، وئرین زاغالی - آخپرادزور (واردئنیس (باسارکئچر))، نئرکین زئیوه - هارتاشئن (ئچمیدزین)، مئتس کپنکچی - موسائلیان (آخوریان (دوزکند))، پوکر شیش‌تپه - پوکر سئپاسار (قوکاسیان (قیزیل‌قوچ)) و س.  

  عومومیتله، ائرمنیلر آذربایجانلیلارا مخصوصلوغونو بیلدیرن توپونیملرده حاللانان  " داغ "  سؤزبیرلشمه‌سینی  " سار " ، تپه سؤزبیرلشمه‌سینی  " بلوُر " ، گؤل سؤزبیرلشمه سینی  " لیج " ، چای سؤزبیرلشمه سینی  " گئت " ، بولاق سؤزبیرلشمه‌سینی  " آخبیوُر " ، سو سؤزبیرلشمه‌سینی  " جور " ، دره سؤزبیرلشمه سینی  " دزور "  ایفاده سی ایله عوض ائتمکله، حرفی ترجومه یولو ایله توپونیملریمیزی ائرمنیجه‌لشدیرمیشلر. 

  1935-جی ایلدک ائرمنیستاندا آذربایجانلی یاشاییش مسکنلری‌نین آدلاری ائرمنیستان س‌س‌ر عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین فرمانلاری اولمادان، یعنی حؤکومتین موعین ستروکتورلاری طرفیندن دییشدیریلمیشدیر. 1935-جی ایل یانوارین 3-ده ائرمنیستان س‌س‌ر عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین وئردیگی فرمانلا 29 رایوندا 72 تورک منشألی توپونیم دییشدیریله‌رک معنوی سوی‌قیریما معروض قویولموشدور. 

  س‌س‌ری ناظیرلر سووئتی‌نین 23 دئکابر 1947-جی ایل و 10 مارت 1948-جی ایل تاریخلی قرارلاری اساسیندا 100 میندن آرتیق آذربایجانلی‌نین 1948-1953-جو ایللرده ائرمنیستان س‌س‌ر-دکی تاریخی-ائتنیک تورپاقلاریندان آذربایجان س‌س‌ر-این کور-آراز اووالیغینا دئپورتاسییاسیندان سونرا 60-دان آرتیق یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدیر. قاراباغلار رایونو آذربایجانلیلارین دئپورتاسییاسیندان سونرا لغو ائدیلمیش، اونون کندلری‌نین چوخو ایندییه‌دک خارابا قالمیشدیر. 

  تکجه 1978-جی ایلده 23 رایوندا 60 تورک منشألی توپونیم دییشدیریلمیشدیر. 

  1988-1989-جو ایللرده ائرمنیستان اراضیسینده آذربایجانلی اهالییه قارشی ائتنیک تمیزله‌مه سییاستی حیاتا کئچیریلدیکدن سونرا ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین 1991-جی ایل 9 آپرئل تاریخلی فرمانی ایله 90 یاشاییش منطقه‌سی‌نین، 8 آوقوست 1991-جی ایل فرمانی ایله 16 یاشاییش منطقه‌سی‌نین، ائرمنیستان پارلامئنتی‌نین 4 اییول 2006-جی ایل تاریخلی قراری ایله ایسه اوللر آذربایجانلیلارا مخصوص اولموش، 31 یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری دییشدیریله رک ائرمنیجه‌لشدیریلمیشدیر. 

  عومومیتله، سون دؤوره‌دک 702 تورک منشألی اینضیباطی-اراضی واحیدی‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدیر 

  ائله آذربایجانلی یاشاییش منطقه‌سی اولمویشدور کی، اونون آدی ایندییه‌دک بیر نئچه دفعه  دییشدیریلمیشدیر. مثلا، آذربایجانلیلارین 1988-جی ایلده دئپورتاسییا اولوندوقلاری آماسییا رایونونداکی یئنی‌یول کندی‌نین آدینی 1991-جی ایلده دییشدیره‌رک آغووریک قویموشلار. لاکین یئنی‌یولون اولکی آدی 1935-ایله‌دک قاراناماز اولموشدور. 

  ایندیکی ائرمنیستان اراضیسینده آذربایجانلیلارا قارشی ائتنیک تمیزله‌مه سییاستی، سویداشلاریمیزین تاریخی-ائتنیک تورپاقلاریندان سونونجو نفرینه‌دک دئپورتاسییاسی محض رایونلار اوزره بؤلگونون مؤوجود اولدوغو دؤورده، هله ائرمنیستاندا سووئت حاکیمیتی‌نین مؤوجود اولدوغو دؤورده باشا چاتدیریلمیشدیر. اهالی‌نین یادداشیندا و شخصیتینی تصدیق ائدن سندلرده ده محض اونلارین او دؤورده دوغولوب بویا-باشا چاتدیقلاری کندین و رایونون آدلاری قئید اولونموشدور. 

  7 نویابر 1995-جی ایلده ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی‌نین اینضیباطی-اراضی بؤلگوسو حاقیندا یئنی قانون قبول ائدیلمیشدیر. ائرمنیستانین یئنی اینضیباطی-اراضی بؤلگوسونه اساسن همین واختادک مؤوجود اولان رایونلار اوزره بؤلگو لغو ائدیلمیش، عوضینده 11 ویلایت (مارز) یارادیلمیشدیر. شیراک ویلایتینه کئچمیش آماسییا (اغبابا)، قوکاسیان (قیزیل‌قوچ)، آخوریان (دوزکند)، آنی (آغین) و آرتیک رایونلاری، لوری ویلایتینه کئچمیش کالینینو، ستئپاناوان (جلال اوغلو)، تومانیان (آللاهوئردی)، سپیتاک (حاماملی) و قوقارک رایونلاری، تاووش ویلایتینه کئچمیش نویئمبئریان، ایجئوان (کاروانسارا) و تاوش (شمشددین) رایونلاری، آراقادزون ویلایتینه کئچمیش تالین، آپاران، آراقاتس (ال‌اَیَز)، آشتاراک (اَشته‌رک) رایونلاری، کوتایک ویلایتینه کئچمیش هرازدان (آختا)، کوتایک (ابوویان - ائللر)، نایری رایونلاری، گئغارکونوک ویلایتینه کئچمیش کراسنوسئلو (چمبَرک)، واردئنیس (باسارکئچر)، مارتونی (آشاغی قارانلیق)، کامو (کوَر) و سئوان رایونلاری، آرماویر ویلایتینه کئچمیش باغرامیان، هوکتئمبئریان (سرداراباد) و ائچمیدزین رایونلاری، آرارات ویلایتینه کئچمیش ماسیس (زنگیباسار)، آرتاشات (قمرلی) و آرارات (وئدی) رایونلاری، وایوتسدزور ویلایتینه کئچمیش وایک (زیزبیوو) و یئغئقنادزور (کئشیش‌کند) رایونلاری، سونیک ویلایتینه کئچمیش مئغری، سیسیان، قافان و گوروس رایونلاری داخیل ائدیلمیشدیر. ایروان شهرینه ده آیریجا ویلایت ستاتوسو وئریلمیشدیر. 

  تاریخی آذربایجان تورپاقلاریندا - ایندیکی ائرمنیستان اراضیسینده تورک منشألی یاشاییش منطقه‌لری‌نین آدلاری‌نین دییشدیریلمه‌سی پروسئسی باشا چاتدیریلماق اوزره‌دیر. آدلاری هله لیک سیاسی موتیولره اساسن بیله‌رکدن دییشدیریلمه‌ین جمعیسی بیر نئچه یاشاییش منطقه‌سی ساخلانیلمیشدیر. مثلا، نیظامی (زنگیباسار)، آوشار (وئدی)، حاللاوار (قوقارک)، شاملیق (تومانیان (اللاهوئردی)) و س. 

  ائرمنیستان دؤولت داشینماز املاکین کاداستری کومیته سی‌نین وئردیگی معلوماتا گؤره 2007-جی ایلده یئرده قالان 21 یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری‌نین دییشدیریلمه سی ایله آددگیشمه عملیاتی باشا چاتدیریلمیشدیر. 

  لاکین ائرمنیستان اراضیسینده هیدرونیملرین (چای، گؤل، شلاله، بولاق و س.) و اورونیملرین (داغ، تپه، دره، آشیریم، دوزنلیک و س.) آدلاری‌نین دییشدیریلمه‌سی پروسئسی سووئت حاکیمیتی ایللرینده موتمادی اولاراق داوام ائتدیریلمیشدیر. بو قبیلدن اولان بیر قیسیم توپونیملر 1961-جی ایلده ائرمنیستان س‌س‌ر-این ایلک  " آتلاس " ی‌نین بوراخیلماسینا قدر دییشدیریلمیشدی. مثلا، گؤیجه گؤلونو  " سئوان " ، زنگی چایینی  " هرازدان " ، آرپاچایی  " آخوریان " ، الیز داغینی  " آراقاتس " ، ایشغخلی داغینی  " ایشخاناسار " ، آغبابا داغینی  " قوکاسیان " ، دره چیچک یایلاغینی  " ساخکادزوْر "  آدلاندیرمیشدیلار و س. . 

  اویدورما  " بؤیوک ائرمنیستان "  ایدیعاسینی گئرچکلشدیرمک اوچون ائرمنیلر تاریخی ساختالاشدیرماق عنعنه‌سینی داوام ائتدیریرلر. تاریخی آذربایجان تورپاقلاریندا ییرمینجی عصرین سونلاریندا موستقیل ائرمنیستان دؤولتی قورولدوقدان و داغلیق قاراباغ و اونون اطراف رایونلاری ایشغال ائدیلدیکدن سونرا آذربایجانین ایشغال اولونموش اراضیلرینده آددگیشمه عملیاتلارینا باشلانمیشدیر. سون دؤورلرده ایرواندا چاپ ائدیلن خریطه‌لرده هم ایشغال اولونموش اراضیلر و داغلیق قاراباغ ائرمنیستانین خریطه سینه سالینیر. 

  قوندارما داغلیق قاراباغ رئسپوبلیکاسی‌نین عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین قرارلاری ایله ایشغال اولونموش اراضیلرده یئنی اینضیباط-اراضی واحیدلری یارادیلیر و  " تاریخی آدلارین قایتاریلماسی "  آدی آلتیندا توپونیملر دییشدیریلیر. قوندارما دق‌ر-این عالی سووئتی‌نین 2 دئکابر 1993-جو ایل تاریخلی قراری ایله ایشغال اولونموش لاچین، قوبادلی و زنگیلان رایونلارینی احاطه ائدن کاشاتاغ رایونو یارادیلمیش و رایون مرکزی کیمی، لاچین شهری‌نین آدی دییشدیریله‌رک  " بئردزور "  آدلاندیریلمیشدیر. خوجالی رایونو و آغدام رایونونون ایشغال اولونموش اراضیلری عسگران رایونونون، فوضولی و جبراییل رایونلاری‌نین ایشغال آلتیندا اولان اراضیلری هادروت رایونونون اراضیسی کیمی گؤستریلیر. سون واختادک قوندارما دق‌ر-این عالی سووئتی ریاست هئیتی‌نین قرارلاری ایله 120-دن آرتیق آذربایجانلی یاشاییش منطقه‌سی‌نین آدلاری دییشدیریلمیشدیر. آغدام شهری  " آکن " ، فوضولی شهری  " واراندا " ، زنگیلان شهری  " کووساکان " ، قوبادلی شهری  " ساناسار " ، کلبجر شهری  " کارواجار " ، جبراییل شهری  " جراکان "  آدلاندیریلمیشدیر. دونیانین گؤزو قارشیسیندا سوی‌قیریما معروض قویولان خوجالی شهری، اونون ایشغال پلانی‌نین حاضیرلایان روسییا اوردوسونون سابیق گئنئرالی خریستوفئر ایوانیانین آدی ایله  " ایوانیان "  آدلاندیریلمیشدیر. 

  2009-جو ایلده ایرواندا  " تیقران مئج "  نشریاتیندا 336 صحیفه  حجمینده ائرمنی، روس و اینگیلیس دیللرینده آ4 فورماتیندا رنگلی کیتاب-آلبوم چاپ ائدیلمیشدیر. 12 فصیلدن عیبارت اولان آلبوما تاریخی آذربایجان تورپاقلاری اولان ایندیکی ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی، گورجوستان، آذربایجان رئسپوبلیکاسی و تورکییه جومهوریتی‌نین اراضیسینده مؤوجود اولان 1116 تاریخی آبیده‌نین شکیللری داخیل ائدیلمیشدیر. کیتاب میفیک  " بؤیوک ائرمنیستان "  ( " کیچیک هایک "  و  " بؤیوک هایک " ) اراضیسینی، تقریبن 430 مین کو. کم اراضینی احاطه ائدیر. همین شکیللرین یالنیز تقریبن 6 فایزی موعاصیر ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی‌نین اراضیسینده دیر. ایشغال اراضیسینده کی  موروو داغی‌نین آدی  " مراو " ، زییارات داغی‌نین آدی ایسه  " دیزاپایت " ، کپز داغی‌نین آدی  " آلقاراک "  (سه. 22-23) کیمی وئریلمیشدیر. گؤیگؤلون آدی  " کاپوتان "  کیمی وئریلیر. ترتر چایی  " ترتو " )، قوروجای  " ایشخاناگئت "  کیمی اوخوجولارا تقدیم ائدیلیر. 

  آغدام رایونوندا خاچینجایین ساحیلینده یئرلشن  " شاه‌بولاق قیفیلی "  معمارلیق آبیده‌سی  " تیقراناکئرت "  کیمی تقدیم ائدیلیر. حالبوکی، ائرمنی تاریخچیلری بیر زامانلار  " تیقراناکئرتی "  شرقی آنادولودا لوکالیزه ائتمیشدیلر. 

  ائرمنی ساختاکارلیغی ایرواندا چاپ ائدیلن  " ائرمنیستانین میللی آتلاسی "  ایکی‌جیلدلیگینده سون حدده چاتدیریلمیشدیر. 230 صحیفه  حجمینده میللی آتلاسین بیرینجی جیلدینه 65 ساختا خریطه داخیل ائدیلمیشدیر. 260 صحیفه  حجمینده میللی آتلاسین ایکینجی جیلدی 2009-جو ایلده چاپ ائدیلمیشدیر. بو جیلده ایندیکی ائرمنیستان رئسپوبلیکاسینی، قوندارما دق‌ر-ای و ائرمنی دیاسپورونون یاشادیغی اراضیلری احاطه ائدن 220 خریطه داخیل ائدیلمیشدیر. بو خریطه لرده آذربایجانلیلارا مخصوص بوتون توپونیملر مدنی تئررورا و لینقیویستیک سوی‌قیریما معروض قویولموشدور. 

  لاکین دیقتی چکن بیر مقام اوندان عیبارتدیر کی، موعین مرحله‌لرله خاریجی اؤلکه لردن گلیب آذربایجانلیلارین یاشامیش اولدوقلاری اراضیلرده مسکونلاشان ائرمنیلر ایندی‌نین اؤزونده ده یئر-یورد آدلارینی ائله اولکی آدلاری ایله - یعنی آذربایجانلیلارین واختیله وئردیکلری آدلارلا چاغیریرلار. اویکونیملری، هیدرونیملری، اورونیملری اؤزونده عکس ائتدیرن بیر سیرا سپئسیفیک سایتلاردا یئرلشدیریلن خریطه لرده، خاریجی توریزم شیرکتلری‌نین سایتلاریندا، یول بلدچیلیگی اوچون بوراخیلان نشرلرده، آسترونومیک پورتاللاردا کئچمیش آدلار اساسن ساخلانیلیر. مثلا، http://www.astrolab.ru/, http://www.travelpost.com/, http://www.fallingrain.com/ سایتلاریندا موعاصیر ائرمنیستان رئسپوبلیکاسیندا مؤوجود اولان، اوزونلوق و ائن دایره سینی گؤسترن مینلرله توپونیم اؤز عکسینی تاپمیشدیر کی، اونلارین دا موطلق اکثریتی تورک منشألی اسکی آدلارینی اؤزونده ساخلاییر. 

Ədəbiyyat

1.         Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi, fond 897, siyahı 1, iş 105; «Слово» qəzeti, (Tiflis), 30 dekabr 1919-cu il, № 113.

2.       Населенные пункты и народонаселение ССР Армении. Издание ЦИК ССР Армении, Ереван, 1936.

3.       Армянская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1976 года. Издание пятое. Издательство «Айастан», Ереван, 1976

4.       Армянская ССР. Административно-территориальное деление на 1-ое августа 1988 года. Издание шестое. Ереван, «Айастан», 1988.

5. Населенные пункты и народонаселение ССР Армении. Издание ЦИК ССР Армении, Ереван, 1936.

6. Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи, СПб, 1852.

7. Korkodyan Zaven. Sovet Ermənistanının əhalisi. 1831-1931.(erməni dilində). İrəvan, 1932.

8. Армения- Armenia. Иллюстративный альбом. Ереван, «Тигран Мец» 2009. “Armenia”, 2009.

9. Ermənistan Respublikasının yaşayış məntəqələrinin lüğəti. (ermənicə), İrəvan, 2008.

10. İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. İkinci nəşr. Bakı, Azərbaycan, 2010.

11. http://pandukht.livejournal.com/138628.html

[1] Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi, fond 897, siyahı 1, iş 105; «Слово» qəzeti, (Tiflis), 30 dekabr 1919-cu il, № 113.