+0 بگندیم
خوراسان آغیزلاری
زمینه ضیایئوا
قافقاز اونیوئرسیتئتی
كؤچورن: عباس ائلچین
اؤزَت
مقاله ده، ایرانین قوزئی دوغوسوندا، تخمینن بیر میلیون اینسان طرفیندن قونوشولان خوراسان آغیزلاری نین دیل اؤزللیكلری قونو ائدینیلمیشدیر. خوراسان توركلری نین نوفوسو بوجنورد، شیروان، قوچان، درگز، اسفرایین كیمی بؤلگه لرده داها یوغوندور. هله بیر یازی دیلیندن دانیشا بیلمه ریك. بو ندنله آراشدیرمالار آغیزلار اوزرینه یاپیلمیشدیر.
خوراسان توركجه سی باتی تورك یازی دیلی نین اورتاق اؤزللیكلرینی، عینی زاماندا پروتو اوغوز (اصلی اوزون اونلولرین قورونماسی، /ب/ سسی نین قورونماسی كیمی) شكیللری قورودوغو اوچون تورك دیلی آچیسیندان اؤنملیدیر. مقاله ده اسكی شكیللر اساس آلیناراق خوراسان توركجه سی نین بللی باشلی فونتیك اؤزللیكلری گؤستریلمه یه چالیشیلمیشدیر.
آچار سؤزلر: باتی تورك یازی دیلی، خوراسان توركلری، خوراسان توركجه سی، خوراسان آغیزلاری
گ. دورفر، ایرانی تورك دیلی آچیسیندان بئله دگرلندیرمیشدیر: " ایران گونون بیرینده ائشید حاقلارا صاحیب اولاجاق دیللری و كولتورلری ایله دوغونون ایسویچره سی دورومونا گله بیلیر، ایشده او زامان اوراداكی میلتلری بوتون یؤنلری ایله یاخشیجا آراشدیرمانین واختی گلمیش اولاجاقدیر. بئله جه، فیلولوژی بیلیمی و توركولوژی بوگوندن تخمین ائدیلمیه جك بیر اؤلچوده زنگینلشه جكدیر. " 1
گ. دورفر 5 مارت 1969 ییلیندا ایرانین خوراسان بؤلگه سینده آراشدیرمالار یاپمیش و یئنی بیر تورك لهجه سی نین وارلیغینی گؤسترمیشدیر.
یاپدیغی درله مه لری " rialien Chorasantürkische Mate " آدلی كیتابدا توپلایاراق بو توركجه نی خوراسانی آدلاندیرمیشدیر. گ. دورفر بو توركجه نی بیر دیل اولاراق نیته لندیرمیش، فقط لهجه اولاراق دا دگرلندیریله بیلینه جه یی گؤروشونو ایلری سورموشدور.
بیر باشقا آراشدیرماچی دوكتور جواد هئیت خوراسان توركجه سینی اینجه له رك بو توركجه نی آذربایجان توركجه سینه داخیل؛ فقط بعضی اؤزللیكلری ایله اوندان آیریلان بیر تورك لهجه سی اولاراق
دگرلندیرمیش و خوراسان توركجه سی نین یاییلما آلانی حاققیندا اؤنملی بیلگیلر وئرمیشدیر.
خوراسان توركجه سی تخمینن بیر میلیون كیشی طرفیندن قونوشولماقدادیر. یاییلدیقلاری آلان گئنللیكله بوجنورد، شیروان، قوچان، درگز، كلات، اسفرایین كیمی خوراسان بؤلگه سی نین قوزئیینی قاپسار(احاطه ائدر). چوغونلوغون بو بؤلگه ده بولونماسییلا بیرلیكده سبزوارلا نیشابورون قوزئیینده، یعنی سرویلایت، خور، جووئین، ریبات،میشكان و چئوره سینده كی كندلرده ده خوراسان توركلرینه راستلانماق مومكوندور.
خوراسان توركلری چشیتلی بویلاردان اولوشموشدور. بونلاردان ان اؤنملیلری آشاغیداكیلردیر:
1. بیات یاخود بایات، نیشابور بؤلگه سینده (تخمینن 120‐150 بین)
2. قاراچوردو بویو، جووئین و اسفرایین بؤلگه سینده (تخمینن 130‐150 بین)
3. ایمارلی، بوكانلی، جویانلی، پهلیوانلی، بورانلی، قیلیجانلی بویلاری (بوجنورد ویلایتینده)
4. تیمورتاش و ناردین بویلاری (گورگان مركزینده)
5. گوداری بویو (سینی بؤلگه سینده)
6. آفشار بویو (بوجنورد و قوجانین گونئیینده، سبزوار ایله نیشابور آراسیندا - سرویلایت، ریبات، میشكان، پامانه وجووئینین قوزئیینده)
7. قارایی بویو (توربت‐ی حیدرییه چئوره سینده) 2
خوراسان بؤلگه سی، عینی زاماندا خوراسان توركجه سی جوغرافی آچیدان دیگر اوغوز توركلری آراسیندا اورتا بیر آلانی قاپسامیشدیر. بو دوروم، باتی توركجه لری نین قاریشیق اؤزللیكلری نین گونوموزده ده قورونماسینا ندن اولموشدور. باتی تورك یازی دیلی نین (اوغوز یازی دیلینین) اولوشومو آشاماسینداكی گئچیش دؤنَمی اثرلری نین اؤزللیكلرینه ده بوگونكو خوراسان توركجه سینده راستلاماق مومكوندور.
اسكی آنادولو توركجه سی نین باشلانغیج اؤنجه سینده اسكی تورك یازی دیلی ایله باغلانتیسی اولدوغونو قبول ائدن پروف. دوكتور. زینب كوركماز ، بو قونویلا ایلگیلی آشاغیداكی دگرلندیرمگی یاپمیشدیر:
" ایرانین قوزئیینده كی بوگونكو خوراسان توركجه سی ایله قاریشیق دیللی اثرلر آراسیندا سس و شكیل بیلگیسی اؤزللیكلری باخیمیندان دیقت لی بیر قارشیلاشدیرما یاپان ج. دورفر قونونو یئرینه گؤره هر ایكی یؤنده كی گؤروشون تمثیلچی لرینه ده حاق وئردیره جك بیر سنتئزه اولاشدیرماغا چالیشمیشدیر. اونا گؤره اولگا‐بولگا پروبلمی ایله ایلگیلی متن لرده ایكی آیری طبقه آییرماق مومكوندور.
1. دوغو توركجه سیندن گلن فردی ائتكیلرین سؤز قونوسو اولدوغو و قیسمن ش. تكینه حاق وئردیرن متنلر: علی‐نین " قصه‐ی یوسوف " -و، شیاد همزه نین دوغو توركجه سینده كی شئعیرلری و قاضی برهان الدین نین مملوك توركجه سینی تقلید ائدن تویوغلاری كیمی.
2. دیل یاپیسی باخیمیندان خوراسان توركجه سی نین اؤزللیكلرینی عكس ائتدیرن و قیسمن ده ز.كوركمازا حاق وئردیرن متنلر: مولانانین شئعیرلری بهجت الحدایق -ین منصور بؤلومو و كیتاب الفرایض كیمی. گ. دورفر بو گؤروشونه بو آچیقلامانی دا ائكله میشدیر. مولانا جلال الدین رومی ده گؤرولن دوغو توركجه سینه عاید: بولگای من، یارگویا بارور من - كیمی اؤزللیكلر ایله ایسم چكیم ائكلرینده كی اوغوزجایا خاص شكیللر، گئرچكدن ده مولانانین اؤز آغیز یاپیسینی عكس ائتدیرن اؤزللیكلردیر. فقط بوگون عینی اؤزللیكلری خوراسان توركجه سینده ده گؤردویوموز و مولانانین دیلی ایله خوراسان توركجه سی آراسیندا بیر پارالئل لیك و تیپكی لیك اولدوغو اوچون مولانانین قوللاندیغی دیل اوغوزجانین دوغو سلجوقجایا باغلی خوراسان توركجه سینی تمثیل ائتمكده دیر. " 3
گ. دورفر و ف. بوزقورد خوراسان توركجه سی نین اوغوز یازی دیللری آراسینداكی یئرینی بئله گؤسترمیشلر:
باتی اوغوزجاسی:
1. توركییه توركجه سی
2. آذربایجان توركجه سی
دوغو اوغوزجاسی (گ. دورفر)
3- توركمنجه
4- خوراسانجا
اوغوزجا
آذریجه
توركییه توركجه سی (ف. بوزقورد)4
خوراسان توركجه سی اوغوز قروبونا داخیل؛ فقط كیمی اؤزللیكلرییله اوغوزجادان آیریلان توركمن توركجه سییله دیگر باتی توركجه لری آراسینداكی قوپوقلوغو قایناشدیرمیشدیر. اسكی توركجه ده گؤرولن اصلی اوزونلوقلار5
(ōn, dört, gǖç, kīz,tāş(
و باتی تورك یازی دیللرینی دیگر تورك دیلی قوللاریندان آییران ب>و دئییشیمی خوراسان و توركمن توركجه لرینده قورونموشدور (بار " خورس. " ، بار " تركم. " " وار " ؛ بئر‐ " خورس. " ، بئر‐
" تركم. " " وئر‐ " ). بعضی كلمه لرین قوللانیمیندا دا بنزرلیك واردیر: " اكه " ، " كاكا " ، " اجه ، " نمه " ، " هچ نمه " كیمی.
خوراسان توركجه سی كلمه خزینه سی آچیسیندان داها چوخ آذربایجان توركجه سینه بنزمكده دیر. سس اؤزللیكلری دققته آلینیرسا سؤزجوكلرآشاغی یوخاری آذربایجان یازی دیلی و آغیزلاریندا قوللانیلان كلمه لردیر: ایشیك (خورس.)، ائشیك (آذرب..)؛ كؤمك (خورس.)، كؤمك (آذرب.)؛ اوقرو، اوقورلوق (خورس.)، اوغرو، اوغورلوق (آذرب.)؛ اؤز، اؤزیچین، اؤزوینن (خورس.)؛ اؤز، اؤز اوچون، اؤزو ایله (آذرب.)؛ تاپ‐ (خورس.)، تاپ‐ (آذرب.)؛ هارا (خورس.)، هارا (آذرب.)؛ ایندی، ایندییه جن (خورس.)، ایندی، ایندییه جن (آذرب.).
باتی تورك یازی دیللرینده قوللانیلمایان، ساده جه خوراسان آغیزلارینا اؤزگو كلمه لر ده واردیر: toñ " تستی " ، day " دووار " ، ert ‐ " گؤتور‐ " ، gollu " قویروغو كسیك حیئوان " ، kata " بؤیوك " ، köyüş " آیاق قابی " ، sürçek " حیكایه " ، şeft " سوپا " ، tey " آشاغی " ، toggar " خیدمتچی " ، negşe " پلان " .6
خوراسان توركجه سی و فولكلورونو تانیتماق مقصد ایله اؤزو ده خوراسان توركو اولان م. توحیدی " قلم اوجو " آدلی بیر درگی چیخارمیشدیر. بو درگی ایران آذربایجانلیلاری طرفیندن یایینلانان " انقلاب یولوندا " آدلی درگی نین خوراسان توركلری اوچون دوشونولموش اؤزل بیر ائكینی اولوشدورموشدور. توحیدی دن باشقا ایراندا خوراسان توركجه سی نین گرك دیل، گرك فولكلورونون تانیتیمیندا، اؤزللیكله دوكتور جواد هئیت و سید علی میرنیانین امگی بؤیوكدور.
دوكتور جواد هئیت خوراسان توركجه سی نین دؤرد شیوه دن اولوشدوغونو بلیرتمیشدیر:
1. گونئی شیوه سی (جووئین، ریبات، میشكان، بم و صافی آباد)
2. مركزی شیوه (سرویلایت)
3. قوزئی دوغو شیوه سی (درگز، كلات و قوجان)
4. قوزئی باتی شیوه سی (شیروان و بوجنورد)7
دوكتور جواد هئیت آغیزلار آراسینداكی فرقی بئله اؤزتله میشدیر: " كلمه خزینه سی آچیسیندان بو شیوه لرده دئییشیك فرقلی لیك گؤرولموشدور. اؤرنگین، شیرواندا تاش، باشقا بؤلگه لرده داش دئییلیر. بم ده بؤیوك، باشقا یرلرده كاتا. بام، صافی آباد و سرویلایتده " داش " چؤل آنلامیندا قوللانیلماقدادیر. بیر سیرا یئرلرده ایسه چؤل آنلامیندا قوللانیلماقدادیر. " 8
گ. دورفر ایسه خوراسان توركجه سی نین باشلیجا اوچ لهجه سی اولدوغونو گؤسترمیش " ائو " آنلامیندا قوللانیلان سؤزجویون دیل جوغرافییاسینا گؤره آغیزلاردا داغیلیمینی بئله گؤسترمیشدیر:
1. ائو قوزئی باتیدا و باتیدا: شیخ تیمور، بوجنورد، جوگاتای، كلات (اسفرایین یاخینیندا)، اسدلی اؤو قوزئیده: درگز، لطف آباد
2. اؤی قوزئی دوغودا گئنیش بیر آلاندا: زیارت، شیروان، قوچان، شورك، دووگای، ماریشك، كلات
(مشهد یاخینیندا)، گوجگی
اوی آیریقسال اولاراق لنگرده
3. او(eu) گونئیده: نیشابور دولایلاریندا (روح آباد، هرو‐ی اولیا، پیر‐ كوماج)، قاراباغ، سولطان آباد، حوكم آباد؛
ائو آیریقسال اولاراق چَرَمده 9
بو داغیلیمدا فارسجا ائتكیسی نین گونئیه دوغرو گئتدیكجه آرتدیغی آچیق گؤرولمكده دیر، گونئیه دوغرو توركلر آز ساییدا و آیریقسال اولاراق یاشاماقدادیرلار. بیرچوخ توركجه سؤزجوك یالنیز قوزئیده قورونابیلمیش، گونئیده ایسه ایتمیشدیر.
آغیزلار آراسینداكی فونتیك دئییشیك لیگی گؤرمك اوچون ساییلارین و شخص ضمیرلری نین داغیلیمینی اینجله یه لیم:
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
bir bir biri bir biri
ēki ikki ikksi ikki/icci ikki
ǖç iç ūç iç üç
tört dert dōrdi dērt dört
bēş bēş bēşi beş beş
altı altï altsı altu altï
yēti yetdi yäddisi yätdi yeddi
sekiz säkkiz säkkizi säkkid säkkiz
toquz doqquz doqquzi doqqud doqguz
ōn ūn oni on on
yegirmi yirmi yigirmisi yigirmi yirmi
kırk qïrx qïrxï qërx qïrx
ēlig alli allisi älli elli
yētmiş yetmiş yädmişi haftad(yätmiş) yetmiş
- haştad säksän häştat(säksän) haştad
toquzon doxsan doxsän nävät(doxsan) doxsan
yǖz īz ūzi iz ǖz
bıñ miñ miñgi mink miñk
Şahıs Zamirlerinin Durumu:
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
bän män män män özüm (men)
sän sän sän sän to (san)
ōl o o o u
biz ay (biz) biz biz bïz
siz siz siz sän (siz) sïz
olar olä olä ola olar 10
" ائو " ، ساییلار وشخص ضمیرلرییله ایلگیلی اؤرنكلردن ده گؤرولدوغو كیمی، توركجه نین اصلی سس‐لریندن /ö/ و /ü/یالنیز قوزئیده قورونموشدور. دیگر آغیزلاردا ö>e, ü>i فونتیك دئییشیك لیگی مؤوجود دور (dert “dört”, iç “üç”). لنگرده ö>o, ü>u اولموشدور (dort, uç). توركمنیستانلا سینیر اولان قوزئی دوغودا /ؤ/، /و/ سسلری قورونموشدور (/ö/, /ü/).
خوراسان آغیزلاریندا بعضی سؤز باشی و سؤز ایچی اونلولرین دورومو
خوراسان توركجه سینده 9 قیسا، 9 اوزون اونلو وار:
a, ä, ı, e, u, ü, i, ö, o;ā, ē, ō, ū, ī, ǖ, ö, i, ä
خوراسان توركجه سینی دیگر اوغوز یازی دیللریندن آییران و توركمن توركجه سییله اورتاق قیلان اؤزللیك بو توركجه ده اصلی اوزون اونلولرین قورونماسیدیر:
ōdin “odun”, āt “at”, tōli “dolu “ateş”.”,
bēr‐ “ver‐”, g ē ce “gece”, b ūt “but”, kān “kan”,
y ōl “yol”, ōt
فارسجا ائتكیسییله دیگر اوغوز یازی دیللرینده گؤرولن ü~ö دنكلیگی خوراسان آغیزلاریندا قورونامامیشدیر.
بو خوراسان آغیزلاری نین ان اؤنملی فونتیك اؤزللیگیدیر:
PO. As. Hk. Çar.S. Şr. Quçan
ǖç iç iç ūç üç üç
(s. 468. söz 582)
kǖn gīn gin gīn gün gün
(s.468, söz 292)
kül‐ gil‐ gil‐ gil‐ gül‐ gül‐
(s.608, söz 628)
sǖt sīt sīt sīt sǖt sǖt
(s.611, söz 395)
üzüm izim üzüm izum üzüm izüm
(s.469, söz 198)
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
öl‐ el‐ el‐ (silä) el‐ öl‐
(s.467, söz 636)
köñläk keynäy geynäk keynäk köyläy
(s. 469, söz 391)
köz gez göz gez göz
(s.468, söz 29)
töşek deşşäy doşäk döşäk döşey
(söz 347)
öğret‐ ergän‐ – eyrät‐ örgän‐
(s. 467, söz 633)
خوراسان آغیزلاریندا بعضی سؤز باشی اونسوزلرین دورومو
صدالی، دوداق اونسوزو، سوركسیز ب نین دورومو:
b‐>b‐, Ø
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
bar bar var bar bar (söz 710)
ber‐ ‐ ver‐ ber‐ ber‐ (söz 679)
bol bol‐ /ol‐ ul‐ (sila) ol‐/bol‐ bolbiş‐
biş‐ biş‐ biş‐ biş‐ (söz 683)
barmak – burmag burmag bärmay (söz67)
خوراسان توركجه سی قیسمن اصلی /ب/ سسینی قوروموشدور.
صدالی، آرخا داماق، سوركسیز قنین دورومو :
PO As. Çar.S. Hk. Şr.
qān qan qan qan qan
(s.468.söz. 81)
qānat qanat – qanat qanat
(s.468. söz. 159)
qār qar qar qar qar
(s.468, söz.30)
qāzgan qazan qazan qazan qazan
(söz.331)
qāgun qowïn qouïn qouun qouun
(s.468, söz.309) “kavun”
خوراسان آغیزلاری اصلی ق سسینی قوروموشدور. بو خصوصدا توركییه توركجه سی خاریج دیگر باتی تورك یازی دیللرییله عینیدیر.
صداسیز، قیرتلاق، سوركلی ه-نین دورومو:
باشتا ه بولوندوران كلمه لره باتی تورك یازی دیللرینده راستلاماق مومكوندور:
hürk‐ “ürk‐”, hin “in”, hür‐ “ür‐”, hörümçek “örümcek”
(آذرب.)؛ توركمن توركجه سی كیسمن ه قورونموشدور:
هین " این " . توركییه توركجه سینده ه>Ø فونتیك
دنكلیگی واردیر (ürk‐, örümcek, in).
خوراسان آغیزلاری ه سسینی قوروموشدور.
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
höl hel hēl hel höl öl, “ıslak, nem”
ایسلاق، نم آنلامیندا قوللانیلان " هؤل، اؤل " كلمه سی آذربایجان آغیزلاریندا هؤ:وش (گؤیچای،
قازاخ، قوبا، مینگه چئویر)؛ هؤیوش (آغدام گنجه، قبله، توووز، یولاخ)؛ هؤغوش (گده بی) شكلینده قوللانیلماقتادیر.11
صدالی، دیش كونسونانتی، سوركسیز ت -نین دورومو:
t‐>t‐,d‐
PO. As. Çar.S. Hk. Şr.
tāq tāq taq taq –
tur‐ tur‐ tur‐ (silä) tur‐ turtök‐
tek‐ tek‐(silä) tök‐ töktāş
taş ‐ ‐ taş
tört dērt dōrdi dērt dört
temir damir dämir damir demir
صدالی، اؤن داماق، سوكلی ی – نین دورومو:
y>Ø, y
PO As. Çar.S. Hk.A. ŞR.
yinçge inçä īnça incä incä
yıl īl il īl il
yılān ilan – ilan ilān
yultuz uldïz – ulduz ilduz
yastuk – yastuq yastuq yastïx
باتی تورك یازی دیللری نین اورتاق اؤزللیكلرینی
(dudag “dudak” (TTü.), bar “var” (Trkm.), ayaq“ayak” (Azerb.))
گؤسترن خوراسان آغیزلاری اسكی شكیللری قوروماسی آچیسیندان تورك دیلی اوچون اؤنملی بیر یئره صاحیب دیر.
قیسالتمالار
PO.: Proto‐Türkçe;
TTü.: Türkiye Türkçesi;
Trkm.: Türkmen Türkçesi;
Azerb.: Azerbaycan Türkçesi;
Xors.: Xorsan Türkçesi;
As.: Asadli;
Çar.S: Çaram Sarjam;
Hk.: Hokmabad;
Şr.: Şirvan
قایناقجا
بوزكورت، فواد، توركلرین دیلی، ایستانبول 1992، س. 22
چاغاتای، سعادت، تورك لهجه لری اؤرنكلری ایكی، آنكارا 1972، س. 255‐261
دورفر، گرهارد، ، تورك دیلی آراشدیرمالاری ییللیگی‐ بللتن 1987، س. 81‐102
Das Chorasantürkische, TDAY‐Belleten, 1977, s. 107
" ایرانداكی تورك دیللری " ، تدای‐بللتن، 1969
Doerfer, G., Wolfram Hesche, Chorasantürkisch
(Wörterlisten, Kurzgrammatiken, İndices), 1993,
Harrassowitz. Verlag, Wiesbaden
" ایراندا 1. دیل بیلیم آراشدیرما گزیسی اوزرینه راپور " ، تدای، 1971‐1974
هئیت جواد، سیری در تاریخ زبان و لهجه های توركی، نشر‐ی نو یاییم، تهران 1366 (1988)، س. 323‐ 330
" توركی‐یه خوراسانی " ، وارلیق، نو. 71‐5 (1989 شوبات، مارت)، س. 18‐40
قافقاسیالی، عالی، ایران تورك ادبییاتی آنتولوژیسی 1، ارزروم، 2002
قارشیلاشدیرمالی تورك لهجه لری سؤزلویو 1، 2، آنكارا 1991
Clauson, S.G., En Etymological Dictionary of Pre‐
Thirteenth‐Century Turkish, Oxford, 1972.
توركمن دیلی نین گراماتیكاسی، عشق آباد 1999، س. 601
Tulu, Sultan, Chorasan Türkische Materialien aus Kalat
bei Esfarayen, Diss Götingen 1989
" خوراسان توركجه سینده ایكی حیكایه " ، تدای‐بللتن، 1992، س. 131‐153
تونا، عوثمان ن.، " ابووئردی: ایراندا بیر تورك دییالكتی " ، تدای‐بللتن، 1984
تكین، تالات، آنا توركجه ده اصلی اوزون اونلولر، آنكارا 1975
تاباكلار، اؤزجان، " توركییه توركجه سینده اونلولرین اوزون اوخونماسینی گركتیرن دوروملار و ائكلرده كی اوزون اونلولر " ، تدای‐بللتن، 1994
آلت یازیلار:
1- گ. دورفر، " ایرانداكی تورك دیللری " ، تدای‐بللتن، آنكارا، 1969، س. 1‐11
2- دوكتور جواد هئیت، سیری در تاریخ زبان و لهجه های توركی، تهران 1366 (1988)، س. 329‐330
3- ز. كوركماز، " اسكی تورك یازی دیلیندن یئنی یازی دیللرینه گئچیش دؤوری " ، تدای‐بللتن، 1991
4 - گ. دورفر، " ایرانداكی تورك دیللری " ، تدای‐بللتن، 1969، س. 1‐11؛ ف. بوزكورت، توركلرین دیل، ایستانبول 1992
5- مقاله ده كی توركمن توركجه سینه عاید اؤرنك كلمه لرین تومو تورك لهجه لری سؤزلویوندن آلینمیشدیر (س.1097‐ 1099)
6- كلمه لر سولطان تولونون " خوراسان توركجه سینده ایكی حیكایه " (تدای‐بللتن، 1992، س. 131‐153) آدلی مقاله سیندن درلنمیشدیر.
7 - جواد هئیت، " توركی‐یه خوراسانی " ، وارلیق نو:71‐5، شوبات، مارت 1989، س. 18‐40
8 - جواد هئیت، " توركی‐یه خوراسانی " ، وارلیق نو:71‐5، شوبات، مارت 1989، س. 18‐40
9- گ. دورفر، " ایراندا بیر دیل بیلیم آراشدیرما گزیسی " ، تدای‐بللتن، آنكارا، 1971‐1975
10 - ساییلار و شخص ضمیرلری گ. دورفرین Chorasantürkisch كیتابیندان درلنمیشدیر.
11 - آذربایجان دییالكتولوژی لغتی، ج بیر، آنكارا 1999، س. 229‐231
