+0 بگندیم
وطن قوخوسو...
قنیره پاشایئوا
(1944.جو ایلده اؤز وطن‌لریندن دیدرگین سالینمیش آخیسقا تورکلرینه ایتحاف اولونور)
آخیسقا بیر گول ایدی، گئتدی،
شیرین بیر دیل ایدی، گئتدی.
گئدین دئیین سولطانا
ایستانبولون کیلیدی گئتدی.
سس‌سیزجه گونشین ایستانبول کؤرپوسونده نئجه باتماسینی ایزله‌ییردیلر. آرابیر اسماعیل سوکوتو پوزور، اوره‌گه‌یاتیملی سسله بو بایاتینی پسدن زومزومه ائدیردی. احمدین فیکری هارالارداسا اوزاق‌لاردا، یا گونشین باتدیغی، یا دا دوغولدوغو یئرلرده دولاشیردی. قولاغینا توخونان بو حزین اوخشامانین سؤزلرینی بئله ائشیتمیردی. گونش سون کره کؤرپودن ایستانبولا بویلانیب یوخ اولاندا، اسماعیل زومزومه‌سی‌نین سون آکوردلارینی ووردو:
گئدین دئیین سولطانا
ایستانبولون کیلیدی گئتدی.
آغی‌یا، حسرته، کدره بورونموش بو سؤزلر احمده ایندی چاتدی. "هاردان بیلیریسن بو بایاتینی؟" - حئیرت قاریشیق ماراقلا سوروشدو.
اسماعیل ساکیتجه:
- بو بیزیم عاییله‌میزین اوزون، چوخ اوزون حکایتی‌نین بیر پارچاسیدی. سونرا آنلادارام - دئدی. سؤزونه آرا وئریب،علاوه ائتدی: "منه ایستانبولدان دانیش، بو یئرلرین حسرتی ایله بؤیوموشم. بابالاریمیزین گؤزویله خیال‌لاریمیزین، آرزولاریمیزین شهرینه دویونجا باخماق ایسته‌ییرم، بو شهرین قوخوسونو سینمه چکمک ایسته‌ییرم" . اسماعیل دانیشدیقجا قانادلانیردی. احمدینسه فیکری اسماعیلین اورگیندن سوزولن میصراع‌لارین یانیندا قالمیشدی. حؤوصله‌سینی باسا بیلمه‌دی، یئنه سوروشدو:
- هاردان بیلیرسن بو بایاتینی؟
- ندن سنه بو قدر ماراقلی گلدی کی؟...
- من بو بایاتی‌نین ایچینده بؤیوموشم. بابامین آتاسی‌نین دیلیندن دوشمزدی بو بایاتی. اؤز-اؤزونه دئیردی، کؤوره‌لردی، کؤوره‌لردی، یئنه دئیردی. هئچ کیم گؤرمه‌سین دئیه ال یایلیغینی چیخاریب گؤزونون یاشینی خلوتجه سیلردی. او واخت‌لار دده‌می باشا دوشمزدیم، "آدام دا سؤزدن اؤترو آغلایارمی" دئیردیم. ایندی دده‌می یاخشی باشا دوشورم، چوخ یاخشی باشا دوشورم. او، سنین سئودیگین بو گؤزل ایستانبولدا، دوغولدوغو تورپاق‌لارین حسرتیله یاناردی. بیرجه دفعه ده اولسون گؤرمک حیاتدا ان بؤیوک دیلگی ایدی. عؤمرو بویو دوغولدوغو تورپاغا جان آتدی. آهیل واخت‌لاریندا ان بؤیوک ایستگی، ان بؤیوک آرزوسو دوغولدوغو تورپاغی بیر ده گؤرمک ایدی. چوخ گؤزله‌دی، لاپ چوخ، گؤزونون کؤکو سارالاناجان گؤزله‌دی، اؤلوم نئچه دفعه فورصت، آمان وئردی دده‌مه، آما او دؤورون سرت، آمان‌سیز قاداغالاری سرحدّی آشماغا ایذن وئرمه‌دی. اونون حسرتی بیتمه‌دی، گونلرین بیرینده حسرت اونو بیتیردی. بو حسرتله ده اؤلدو رحمت‌لیک... آما وصیتینده "بیر گون ایمکان اولورسا، قبریمی ائویمه آپارارسینیز" دئدی...
- ندن گئده بیلمه‌دی اورالارا؟ اؤز تورپاغینا نییه گئده بیلمه‌دی؟
- بیز آخیسقالی‌ییق، اسماعیل. بیزیم دده‌لریمیزین یاشادیقلارینی، او طالعیی یاشایان‌لار بیلر. بو چوخ کدرلی تاریخدی... 1944-جو ایلین سویوق نووامبر گونلرینده خالق‌لارین، اینسان‌لارین قانینا سوسامیش استالینین امری‌ایله اون مینلرله اینسان گؤز قیرپیمیندا اؤز وطنیندن، اؤز ایستی یوواسیندان، آخیسقادان سورگون اولونوب. آخیسقالی‌لارین دؤورانی او واختدان دؤندو، قارا گونلری او گونلردن باشلادی. سورگون حیاتی دده‌لریمیزین، آتالاریمیزین طالعیینه یازیلدی.
- آخیسقالی‌می؟ - اسماعیلین گؤزلرینده غریبه بیر سئوینج واردی. من ده دئییرم ایلک دفعه اونیورسیتتده گؤرنده قانیم سنه نییه قاینادی. ائله بیل اوزون ایل‌لر گؤرمه‌دیگیم دوغمامی گؤرموشدوم. دئمک، آخیسقالی‌سان. من ده آخیسقالی‌یام، احمد. آخیسقانین دردی هامیمیزین دردیدی. دردین ده دوغماسی اولارمیش...
سن آخی قازاخیستاندان گلدیگینی سؤیله‌میشدین - اسماعیل ماراقلا دوستونون اوزونه باخدی.
- هه، عاییله‌م او دهشتلی ایل‌لرده قازاخیستانا سورگون ائدیلیب. قازاخیستانین اوجسوز-بوجاقسیز چؤل‌لری اؤلومه محکوم اولونموش اینسان‌لارین سون سیغیناجاغی، سون پناهی اولوب. وطنه دؤنمگه ایمکان وئرمه‌ییبلر، اؤلن اؤلوب، قالان‌لارسا کیرپیگی ایله اود گؤتوروب، مین-بیر ظولمه-ذیلته دؤزه-دؤزه یاشاییب. من ده اورادا دوغولموشام. دده‌لریمیزین سورگون اولوندوغو یئری اؤزومه وطن بیلمیشم، آما عاغلیم کسندن ایچیمده باشقا بیر وطن چیرپینیر. او وطنین آدی گلنده آتالاریمیز، بابالاریمیز کیمی منیم ده اورگیم تیتره‌ییر. ائله بیل غریب بیر سس منی سسله‌ییر، گل اسماعیل، گل آخیسقا سنی گؤزله‌ییر - دئییر...
- غریبه‌دیر، منیم ده عاییله‌م او سورگونده اولوب، آنجاق اونلار اؤلومو گؤز آلتینا آلیب قاچا بیلیبلر، اؤزلرینی ایستانبولا یئتیریبلر. من ده بورانی وطن ساییرام. آما گؤزومو آچاندان وطنیمین اوزاق‌لاردا قالدیغینی، اؤزومون آخیسقا تورکو اولدوغونو بیلیرم. ائویمیزده ان عزیز سؤز آخیسقادی. بؤیوک دده‌مله بابام هر گون آخیسقادان دانیشاردیلار. وطن... دئینده، دوداق‌لاری دؤرد یئردن چاتلاردی، "وطنی اونوتمایین" دئییب، داغ بویدا کیشی‌لر اوشاق کیمی هؤنکورردیلر. سونرالار "وطن!" کلمه‌سی بیزیم ایچیمیزده بیتدی، اؤزوموزو آخیسقانین بیر پارچاسی سایدیق، مین کیلومترلرله اوزاقدا یاشاساق دا، او تورپاغا کؤک آتدیق، او تورپاغا باغلاندیق.
احمدین دانیشدیق‌لاری اسماعیل کؤورلتدی:
- او دهشتلی سورگون ایل‌لرینده ننه‌مین 12 یاشی اولوب. آما سورگون زامانی ایتیردیگی آتاسینی، قارداشینی بیر عؤمور آختاریب. ایندی‌نین ایندی‌سینده ده ائله هئی قارداشیندان دانیشیر. منه ائله گلیر کی، ننه‌م هله ده قارداشی‌نین یولونو گؤزله‌ییر. یول‌لارا باخیر، کؤکس اؤتورور، هردن خلوته چکیلیب یانیقلی-یانیقلی آغلاییر، کیمسه کیریده بیلمیر ننه‌می.
- تک سنین عاییله‌ن دئییل، اسماعیل، منیم ده، یوزلرله آخیسقالی عاییله‌سی‌نین ده آلین یازیسی‌دیر بو حسرت. منیم ده بابام سورگون ایل‌لرینده آناسینی، باجیسینی ایتیریب. آتاسی نه قدر یاخشی باخسا دا، گؤزونون ایچینده ساخلاسا دا، آنا حسرتی اونو هئچ واخت ترک ائتمه‌ییب. هله باجیسینی دئمیرم. من اوشاق اولاندا گزمگه گئدردیک. دده‌م آنالاری‌نین الیندن توتوب گئدن بالاجا قیزلارا حسرتله تاماشا ائدردی. بو منیم خوشوما گلمزدی، قیسقاناردیم، اورگیمده دده‌می قینایاردیم. بیر دفعه اؤزومو ساخلایا بیلمه‌ییب اؤفکه‌لی-اؤفکه‌لی "دده، او قیزا نییه ائله باخیرسان؟" دئینده، "هؤروک‌لری، گؤزلری باجیما یامان اوخشادی. من باجیمی او یاشدا ایتیرمیشم. گؤزوم هله ده اونو او یاشدا آختاریر" - دئییب اوشاق کیمی آغلادی. سنی گرک دده‌مله تانیش ائدیم. آخیسقالی اولدوغونو بیلنده اورگی یئریندن اوینایاجاق، چوخ سئوینجک، ائله بیل وطنی گؤره‌جک...
دده‌م گؤزل آخیسقا یئمک‌لری ده بیشیریر. گل، هفته‌سونو بیزه گئدک، دده‌مین خاطیره‌لرینی سیلکه‌له‌یک. اوسته‌لیک، دده‌مین آداشی‌سان، اؤز آدیندان یامان خوشو گلیر.
- آداشی‌یام؟
- هه، آخی دده‌مین ده آدی اسماعیلدی.
- نه دئییرم، گئدریک، دده‌نله - آخیسقانین بیر پارچاسی ایله تانیش اولارام.
- بیلیرم، دده‌م آخیسقالی دوست تاپدیغیما مندن ده چوخ سئوینه‌جک.
- ایندی منه ایستانبولدان - بو قدیم شهردن، دونیانین گؤز دیکدیگی مرکزدن دانیش، احمد. بورالار اوچون چوخ داریخمیشیق، آزادلیغیمیزی، خیلاصیمیزی بوردا آختارمیشیق.
اسماعیل "گئدک" - دئدی. ایستانبولون ناغیل‌واری گئجه‌سی اونلاری قوینونا آلدی...
***
سحری گون احمد اونیورسیتتدن قاییداندان سونرا دده‌سی ایله اوز-اوزه اوتوروب خئیلی صؤحبت ائتدی.
- اونیورسیتتده آخیسقالی بیر اوغلانلا تانیش اولموشام. تانیشلیغیمیز نه واخت دوست‌لوغا چئوریلدی، هئچ اؤزوم ده بیلمه‌دیم. بازار گونو بیزه گله‌جک. آدی اسماعیلدی.
- اسماعیل؟- کیشی ائله بیل جانا گلدی.
- هه، دده، اسماعیلین عاییله‌سی ده بیزیم قدَریمیزی یاشاییب، آخیسقادان سورگون اولونوب.
- دونیادا ان اومیدسیز سؤز سورگون سؤزودو، بالا. سورگون گؤزگؤرتی اؤلومدو. سنی تورپاغیندان قوپاریب نامعلوم بیر سمته آپاریرلار. بیلیرسن کی، سنی اوردا اؤلوم گؤزله‌ییر. قدرینه بویون اَییب گئدیرسن. سنینله پیس رفتار ائدیرلر، دؤزورسن، سنی آلچالدیرلار، سوسورسان، گونلرله آج-سوسوز قالیرسان اؤزونو توخ توتورسان. آنانین، عاییله‌نین، اوشاق‌لاری‌نین خطرینه بوتون مشققت‌لره تاب گتیریرسن، سنه عذاب وئرن‌لرین، سنین خالقینی یئر اوزوندن سیلمک ایسته‌ین‌لرین، سنه دوغولدوغون تورپاغی اونوتدورماق اوچون دریدن-قابیقدان چیخان‌لارین آجیغینا یاشاماق ایسته‌ییرسن. آیاق‌لارین اولا-اولا سورونه-سورونه یاشاییرسان، آما اومید ائدیرسن کی، بیر گون بو عدالت‌سیزلیک‌لره سون قویولاجاق، حقیقت یئرینی آلاجاق. حقیقتین تاختا چیخاجاغینی گؤزله‌دیگین اوچون یاشاییرسان.
دده‌سی‌نین سسی هیجاندان تیتره‌دی. احمد اونون نئجه عذاب چکدیگینی گؤروب: "اونسوز دا، بابامین دردلری قایساق باغلامیر، هر گون قاناییر، هر گون گؤینه‌ییر، بو آچیق یارانی سن نییه قانادیرسان؟" - اورگینده اؤزونو قینادی.
مؤوضونو دَییشمک اوچون:
- بابا، نئچه واختدی دیلیمیزه آخیسقا یئمک‌لری دَیمیر، دئییرم بلکه دوستومون خطرینه بیزه آخیسقا یئمگی حاضیرلایاسان؟
- بو نه سؤزدو، احمد، ائویمیزه اؤز آخیسقالیم گله‌جک، اونا آخیسقا یئمک‌لری حاضیرلامایاجام؟ یوخسا ائله بیلیرسن دده‌ن قوجالیب تامام الدن دوشوب. واللاه، خطریمه دَییرسن.
دده‌سی‌نین اینجه یومورو احمدین اورگینه یاغ کیمی یاییلدی.
دده‌سی بیغلارینی ائشه-ائشه:
- بس، اسماعیلین عاییله‌سی ایندی هاردا یاشاییر؟ - دئیه سوروشدو.
- اسماعیل قازاخیستاندان بیزیم اونیورسیتته اوخوماغا گلیب.
- آللاه س‌س‌ری-نین، بو قان‌ایچن ایمپرییانین نئجه سؤکولدوگونو گؤرمگی بیزه نصیب ائتدی، بالا. بو گونلرین قدرینی بیلین، بالا. دئمک، اسماعیل قازاخیستاندان گلیب؟
- هه، قازاخیستاندان گلیب. اسماعیل دئییر اورالاردا چوخلو آخیسقادان اولان عاییله‌لر یاشاییر.
- بیلیرم بالا، بیلیرم... وطنده کیم قالدی کی؟! هامینی یوواسیندان دیدرگین سالدیلار. بیزیم یووامیزی داغیدان‌لارین یوواسی داغیلسین....
***
- بابا، بیز گلدیک...
بایاقدان اوشاق‌لارین یولونو گؤزله‌ین اسماعیل کیشی بو سؤزلری ائشیدیب دیکسیندی. ائله بیل قولاغینا باجیسی لئیلانین سسی گلدی. مکتبدن قاچا-قاچا گلیب قاپی‌نین آغزینا چاتاندا قارانفس "آنا، بیز گلدیک" دئیردی. آناسی‌نین اوزو گولردی. اورگینده سوفره‌یه نه قویاجاغینی دوشونوب بی‌کئف‌له‌سه ده، اؤزونو او یئره قویمازدی، "بو گون یئمیش گونودو" - دئیردی. چؤرک اولمایاندا آناسی بئله گونلر اویدوراردی. توت گونو، کارتوف بایرامی، قارغی‌دالی شنلیک‌لری، پهریزلی گونلر. بئله گونلرین سایی او قدر چوخ ایدی کی... اوشاق‌لار بو گونلری سئومسه‌لر ده، مسله‌نین نه یئرده اولدوغونو بیلیب، مودریکجه‌سینه سوسار، "بایرام"-ا قوشولاردیلار. آغیر موحاریبه ایل‌لری ایدی، موحاریبه قارا اژداها کیمی باشلاری‌نین اوستونو کسدیرمیشدی. اوستلرینه دؤرد طرفدن درد یاغیردی. خوشبخت‌لیکدن ساریجا آدلی اینک‌لری واردی. ساریجا او ایل‌لرده عاییله‌نی کؤمک‌سیز قویمادی. آناسی ساریجانین سودوندن پئندیر دوزلدیب ساتدی، عوضینده بوغدا، یولاف، قارغی‌دالی اونو آلیب بالالارینی قیریلماغا قویمادی. اوستوندن یاریم عصر واخت کئچسه ده اسماعیل کیشی آناسی‌نین چؤرگی‌نین عطرینی، لذتینی اونودا بیلمه‌میشدی. هئچ نه آناسی‌نین اووجوندا بورمله‌ییب اونا اوزاتدیغی دورمک قدر دادلی، لذتلی اولمامیشدی. هله آناسی‌نین بایرام آخشامی آیلارلا گیزلتدیگی آزاجیق دویودن دمله‌دیگی "آخیسقا پلووو" ... نه قدر چالیشسا دا، سونرالار آناسی‌نین پلووونو بیشیره بیلمه‌دی اسماعیل کیشی... قوناق اولدوغو هئچ بیر آخیسقا عاییله‌سینده ده او پلووون دادینی تاپا بیلمه‌دی. آما بیر گون باشا دوشدو کی، یا آخیسقادا ائله گؤزل دادیرمیش پلوو، یا دا آناسی‌نین الی‌نین عطری ایمیش او پلووا هوپان...
احمدله اسماعیل اوتاغا گیرنده اسماعیل کیشی‌نین دولموش گؤزلری ایکیسی‌نین ده چؤهره‌سینده دولاشدی. "منه فیکیر وئرمه‌یین، بالا، یاشلی آدامام، گونده مین طبعه دوشورم، بو دفعه سئوینجدن آغلاییرام" - دئدی.
سونرا ایلک دفعه گؤردوگو اوغلانا حئیران‌لیقلا باخیب:
- اسماعیل، یاراشیقلی بالام، خوش گلدین ائویمیزه! بورا آرتیق سنین ده اؤز ائویندیر. ایسته‌دیگین واخت گل، احمدله بیرلیکده درسلرینی حاضیرلا، ایسته‌دیگین قدر قال بوردا. اورگین ایسته‌ین آخیسقا یئمک‌لریندن ده قوجا دده‌ن حاضیرلایاجاق سنه، تکی تئز-تئز گل.." دئیه‌رک اسماعیلی قوجاقلاییب باغرینا باسدی. سانکی بورنونا آخیسقا قوخوسو دَیدی، تانیش، چوخ تانیش بیر قوخو.
- ساغ اولون، اسماعیل عمی، من ده ائله بیل ان یاخین دوغمامی گؤردوم. خوش-بئشدن سونرا سوفره آرخاسینا کئچدیلر. اسماعیل "بیسمیللاه" دئییب پلوودان داددی:
- بو کی، بیزیم پلوودو. لاپ ننه‌مین بیشیردیگی پلووداندی. ال‌لرینیزه ساغلیق اسماعیل عمی، هاردان بیلدینیز کی، پلوو ان چوخ سئودیگیم یئمکدی؟
- من اؤزوم ده پلووو خوشلاییرام آخی، دئدیم سن ده اسماعیل، من ده اسماعیل، پلوو خوشلامامیش اولمازسان!
اسماعیل کیشی‌نین ظارافاتی خوشلارینا گلدی. آخیسقا پلوووندان یئییب، اسماعیل کیشی‌نین حاضیرلادیغی دادلی شربتدن ایچدیلر.
یئمکدن سونرا تاختین اوستوندن اوتوردولار. اسماعیل کیشی ائولرینی آخیسقاداکی ائولرینه اوخشاتمیشدی. دیوار بویو تاخت دوزلتدیرمیشدی. آخیسقادا تاختا سکو دئیردیلر. قارشیسینا دا میز قویموشدولار. اوچو ده تاختدا اَیلشیب صؤحبته باشلادیلار.
اسماعیل کیشی:
- دئییرسن ننه‌نین پلووونا اوخشادی، هه، پلوووم؟
اسماعیل گولومسه‌دی:
- ائله بیل ننه‌م بیشیرمیشدی. اوشاق واخت‌لاریمدان نه زامان ایسته‌سم، ننه‌م منه پلوو دمله‌یردی. لاپ یاغی داشسا دا، ایکی داشین آراسیندا پلوو حاضیر اولاردی. سورگون زامانی ایتیردیگی قارداشی‌نین آدینی منه وئریب دئیه، باشقا نوه‌لریندن سئچیر منی ننه‌م. هئچ گیزلتمیردی ده. یازیق قارداشیم پلووو سئوردی - دئیردی. بیشیرردی... آما اؤزو دیلینه ده وورمازدی. بایرام‌لاردا ننه‌مین دردی تزه‌لنردی، "کئشکه قارداشیم بوردا اولسایدی، دویونجا بو پلوودان یئسیدی، اؤلسم ده هئچ دردیم اولمازدی" - دئییب، کؤکس اؤتورردی...
اورتایا درین سوکوت چؤکدو...
اسماعیل، نییه بونلاری دانیشدیغینی هئچ اؤزو ده بیلمه‌دی.
- باغیشلایین، سیزین ده قانینیزی قارالتدیم - دئدی.
- دانیش بالا، او دردلری بیز ده اونوتمادیق. او فاجیعه‌ده کیمی آناسینی، کیمی آتاسینی، کیمی باجیسینی، کیمی قارداشینی، کیمی اؤولادینی ایتیردی. ان کدرلیسی بودور کی، بیز وطنیمیزی ایتیردیک، وطنیمیزی! تک گوناهیمیز دا تورک اولماغیمیز ایدی! بونو هئچ واخت اونوتمایین. تورکیه سرحدلری یاخین‌لیغیندا تورکون اولماسینی، جنّت یئرلرده تورکلرین یاشاماسینی ایستمیردیلر. گویا بیز س‌س‌ری-نین سرحد تهلوکه‌سیزلیگینی پوزا بیلردیک. آغ یالاندی! همین واخت مینلرله اوغول‌لاریمیز فاشیست آلمان ایله موحاریبه‌ده ووروشوردو، آتا-آنالارینی، عاییله‌لرینی، بالالارینی ایسه شوبهه آلتینا آلدیلار، سورگون ائله‌دیلر. بئله عدالت‌سیزلیک، بئله ظولم هاردا گؤرونوب، بالا؟
تورک خالق‌لاری‌نین قنیمی استالینین امری ایله 1944-جو ایلین 14-15 نووامبر گونلرینده آخیسقالی‌لاری قاتارلارا دولدوروب دؤرد بیر یانا سورگون ائله‌دیلر. بیر ائلی داغیتدیلار، پارچالادیلار. او واخت مکتبه گئدیردیم، 13 یاشیم واردی. اوکتوبر آییندا کندیمیزه "قیزیل اوردو"نون اوزون شینللی، الی توفنگلی عسگرلری گلدیلر. کند قورخویا دوشدو. یادیمدادی، بیر گون آتام قانی‌قارا، دیلخور حالدا ائوه گلدی.
آنام تندیرده چؤرک بیشیریردی. آتام "ییغیشین، بیزی کؤچورورلر" - دئییب آنامین اوزونه باخدی.
آنام بو خبری ائشیدنده چیگین‌لری بوکولدو، خمیرلی ال‌لرینی گؤیه قالدیریب "ائویمیز ییخیلدی، بیزی سورگون ائده‌جکلر. گئتمه‌یک، اؤلنیمیز اؤلسون، قالانیمیز بو تورپاقدا قالسین" - دئدی.
آتام چاره سیز حالدا:
- آغزینی آچیب بیر کلمه دئیه‌نی یوخ ائدرلر چیچک. آنامین رنگی قار کیمی آغاردی. تندیری یانیلی قویوب آیاق‌لاری بیر-بیرینه دولاشا-دولاشا پال-پالتاریمیزی ییغماغا باشلادی. آرادا فورصت تاپان کیمی کونده‌لری تندیره یاپیر، اؤز-اؤزونه "چؤرگی بیشیریب قورتارمامیش گئدن دئییلم" - دئییردی. بیر آز کئچمیشدی کی، عسگرلر قاپیمیزی کسدیریب ائوی ترک ائتمگیمیزی امر ائتدیلر. ترسلیکدن یاغیش باشلامیشدی. آنام ناراحات-ناراحات اطرافا باخیر، گئتمک ایسته‌میردی. ان واجیب اشیالاریمیزی، پال-پالتارلاریمیزی بئله گؤتورمگه ایجازه وئرمیردیلر.
ائودن هله چیخمامیش قونشو کندده یاشایان باشقا میلت‌لردن اولان آدام‌لار قاپیمیزی کسدیردلر. گؤزوموز گؤره-گؤره ائولریمیزی یاغمالاماغا باشلادیلار. عسگرلردن بیری آنامین الینده‌کی باغلامانی آلیب پالچیغین ایچینه آتدی. آنام یالواریب-یاخاریب بیر-ایکی یورغان گؤتوره بیلدی...
بوتون مال‌لاریمیز، آتیمیز، آرابامیز، پئندیر چللک‌لریمیز، تندیریمیز، آنامین تندیره یاپدیغی چؤرک‌لر، هر شئییمیز اوردا قالدی... بیزی دسته-دسته قاباق‌لارینا قاتیب آپاریردیلار. آدام‌لار: "بیزیم گوناهیمیز ندیر کی، بیزی ائویمیزدن دیدرگین سالیرسینیز؟!" - دئییب چاره‌سیز-چاره‌سیز سوروشوردولار. قونشوموزدا یاشایان سلیمه آرواد: "بیزه نییه بئله ظولم ائدیرسیز، اوغلوم موحاریبه‌ده ووروشور. او جبهه‌دن قاییداندا بالاما نه جاواب وئره‌جکسینیز؟" - دئییب هؤنکور-هؤنکور آغلاماغا باشلادی. سونرا بیزی واغزالا گتیریب اِشالون‌لارا دولدوردولار. سویوقدان دیشلریمیز بیر-بیرینه دَییردی. یوزلرله اینسانین سوال دولو باخیش لاری بیر-بیرینه دیکیلمیشدی. آتام فورصت تاپیب آناما پیچیلدادی: " اؤزونو اله آل، بیزی اؤلومه آپاریرلار. استاسیون‌لارین بیرینده ایمکان تاپیب قاچمالی‌ییق. یوخسا بیریمیز ده ساغ قالمایاجاغیق. اؤزوموزو تورکیه‌یه چاتدیرا بیلسک، خیلاص اولاریق.
- سیزی چوخ یاخشی آنلاییرام، اسماعیل عمی. ننه‌م ده سیزین کیمی آجیلار چکیب. ایل‌لرله آتاسینی، قارداشینی آختاریب، "گؤردوم" دئین اولماییب. ننه‌مین آناسی دا جاوان یاشیندان دول قالیب، بیر داها عاییله قورماییب، قیزینی بؤیودوب، اوخودوب، اؤلنده ده سون نفسینده اوغلونو چاغیریب.
ایل‌لر سونرا ننه‌م آتاما دئدی کی، اونو گورجوستانا آپارسین. آتام اونون اورگیندن کئچن‌لری بیلدی، اونو آخیسقایا آپاردی. آتام دئییر کی، ننه‌ن آخیسقایا چاتاندا او زاماندان قالان کؤهنه، تاختاپوشلو ائولره باخیب: اوخخای، وطنیمه قوووشدوم، جسدیمه جان گلدی، آللاه!- دئییب. اوستوندن اوزون ایل‌لر کئچمه‌سینه باخمایاراق بیرباشا ائولرینه گئدیب. ائوه باخماغا ایجازه ایسته‌ییب. ائوه کئچنده ننه‌م آغلاییب، دئییب کی، دیوارلاردان هله ده آتاملا قارداشیمین قوخوسو گلیر. گلنده حَیط‌لرینده کی توت آغاجی‌نین دیبیندن تورپاق گؤتوروب. آنامین وصیتیدی، دئییب. او تورپاغی آناسی‌نین قبری‌نین اوستونه تؤکندن سونرا، ننه‌م بیر مودّت ساکیت‌لشدی.
اسماعیل کیشی درین فیکره گئتمیشدی. اسماعیلین سؤیله‌دیکلرینی دویموردو ائله بیل... احمد باباسی‌نین فیکره گئتدیگینی گؤروب، "بابامین خیال‌لاری همیشه کی کیمی چوخ اوزاق‌لاردادی" - دئدی.
نوه‌سی‌نین سسی اسماعیل کیشینی دیکسیندیردی.
- بابا، اسماعیل گئتمک ایسته‌ییر...
- اسماعیل دایی، آرتیق گئجدیر، ایجازه وئرسه‌نیز من گئدردیم.
- اسماعیلین سس اسماعیل کیشینی خیال‌لاریندان قوپارسا دا سسی هله ده تیتره‌ییردی.
- باغیشلا، بالا، قوجالیق بئله‌دیر... سؤز وطندن دوشدومو خیال‌لار سنی ائله آپاریر کی، هئچ بیر شئیی حیسّ ائتمیرسن. باغیشلا ، دانیشدیق‌لاری‌نین چوخونو دئیه‌سن توتا بیلمه‌دیم. اینشاللاه، یاخین گونلرین بیرینده آرخایین اوتوروب صؤحبت‌لشریک، گؤروم کیملردنسن آخیسخادا... بیلیرسن، بالا، بیزیم بیر توت آغاجیمیز واردی سن دانیشدیقجا اونو خاطیرلادیم. توت هله یئتیشمه‌میش باجیملا یئمگه باشلاردیق. توتوموز عادی توت دئییلدی، برکت آغاجی ایدی. آنام: "اوغلوم، چیخ، توت چیرپ، بهمز بیشیرک" - دئییردی. توت چیرپماغا حاضیرلاشاندا، قونوم-قونشونون قیزلاری گلیب دؤورله‌مه چادیرین کناریندان توتاردیلار. اؤزومو قیزلارا گؤسترمک اوچون توت آغاجی‌نین بوداق‌لاری آراسیندا مین اویون چیخاراردیم. بوداق‌لاری سیلکه‌له‌دیکجه، توت یاغیش کیمی چادیرا تؤکولردی، قیزلار سس-سس وئریب قیشقیریشاردیلار. توتو چیرپیب قورتاراندان سونرا قیزلی-اوغلانلی بیر-بیریمیزه قاریشیب "بئش‌کئچیلی" ، قاچدی-توتدو" اوینایاردیق. باجیمین شن گولوشو هله ده قولاق‌لاریمدادی. ایلاهی، نئجه گؤزل، قایغی‌سیز گونلریمیز واردی...
***
- خوجام، بیر نئچه گونلوگه سیزدن ایجازه ایسته‌ییرم، قازاخیستانا گئتمه‌لی‌یم، موطلق گئتمه‌لی‌یم.
محمت خوجا ناراحات اولدو:
- گلدیگین جمعی دؤرد آیدی اسماعیل، ایمتاحان‌لار یاخینلاشیر، درسلرینه واخت آییرسان، داها یاخشی اولار.
- خوجام، اینانین، چوخ واجیبدی.
- من سنین یاخشی‌لیغین اوچون دئییرم. نسه اولوب؟ بلکه جیدی پروبلم وار؟
- ننه‌م آغیر خسته‌دیر، خوجام. اؤلوم دؤشگینده‌دیر، جان وئره بیلمیر، زنگ ائدیب دئدیلر کی، بلکه ائله سنی گؤزله‌ییر، گؤزونو یولدا قویما.
خوجام، منی او بؤیودوب، اوشاق یاشلاریندا ایتیردیگی قارداشی‌نین قوخوسونو مندن آلیب. من گئتمه‌سم، بونو اؤزومه هئچ واخت باغیشلامارام.
اسماعیلله بیرلیکده ایجازه ایسته‌مگه گلن احمد ده خواهیش ائتدی: "ناراحات اولمایین، خوجام، اسماعیل قاییداندا ایمتاحان‌لارا حاضیرلاشماقدا اونا کؤمک ائده‌جم" - دئدی...
محمت خوجا "یوخ" - دئیه بیلمه‌دی.
- یاخشی، گئت، آللاه آمانیندا! - دئدی.
***
- دده‌ن نئجه‌دیر؟ - درسدن سونرا محمت خوجا احمدد‌ن سوروشدو.
- یاخشیدی، خوجام، سالامی وار.
- اسماعیلدن نه خبر؟
- ننه‌سی بیر آز یاخشی‌لاشیب، بیر-ایکی گونه قاییداجاق.
- یاخشی دوستلارسیز، بو دوستلوغونوزو عؤمرونوزون سونوناجان داوام ائتدیرین.
- بیز تک دوست دئییلیک، هم ده آخیسقالی‌ییق، خوجام... ایکیمیزین ده عاییله‌سی سورگون حیاتی یاشاییب. اونلار قازاخیستانا، بیز تورکیه‌یه سیغینمیشیق. سورگون واختی اونلار دا عزیزلرینی، دوغمالارینی ایتیریب. منیم بابام آناسینی، باجیسینی، اسماعیلین ننه‌سی آناسینی، قارداشینی... بیزی هم ده قدَر بیرلشدیریر. اسماعیل دده‌مله ده یامان دوستلاشیب، هر گون مندن اسماعیلی خبر آلیر.
- چوخ سئویندیم، احمد، اسماعیل اوزاق یئردن گلیب. بیز هامیمیز تورکوک، قارداشیق، اونلارا داها چوخ دیقت، قایغی گؤسترملی‌ییک.
احمد الینی اورگی‌نین اوستونه قویدو.
طلبه‌سی‌نین بو ژستی محمت خوجانین خوشونا گلدی، دریندن نفس آلیب اومیدله طلبه‌سینه باخدی...
***
بو دفعه اونیورسیتتین فویئسینده قارشی‌لاشدیلار.
- اسماعیل، اوغلوم، سنینله دانیشمالی‌یام، گئدک منیم اوتاغیما.
بیرلیکده محمت بیگین اوتاغینا قالخدیلار. محمت خوجا اسماعیله یئر گؤستریب اونونلا اوزبه‌اوز اوتوردو.
- نه واخت گلدین، ننه‌ن نئجه‌دیر؟
- دونن گلدیم، خوجام... ننه‌م هئچ یاخشی دئییل... گؤزو قاپیدا قالیب، ائله بیل کیمیسه گؤزله‌ییر. آنام دئییر، ائله بیلیردیک سنین یولونو گؤزله‌ییر، آما یوخ، یازیق آرواد گؤزونو قاپیدان چکمیر، اوزاقدا دا ائله بیر آدامیمیز یوخدور کی، دئیک یولونو گؤزله‌ییر. سوروشاندا دا هئچ نه دئمیر.
- احمد دئمیشدی کی، ننه‌ن سورگون ایل‌لرینده آتاسینی، قارداشینی ایتیریب...
- بلی، خوجام، ائله‌دی، اونلار چوخ گومان کی، حیاتدا یوخدولار، چونکی ننه‌مین آناسی دا، ننه‌م ده ایل‌لرله اونلاری آختاریبلار، گؤردوم دئین اولماییب. بیرجه ننه‌م اونلارین یوخلوغویلا باریشمیر، داها دوغروسو باریشا بیلمیر.
-آسان دئییل، اسماعیل. ننه‌ن آتاسیندان، قارداشیندان نئجه آیری دوشدوگونو سنه دانیشیب؟ بوردا چوخلو آخیسقا تورکلری یاشاییر، جمعیت‌لری وار، بیز ده بوش اوتورمایاق، سوراقلاشاق، آختاراق، بلکه بیر ایپ‌اوجو تاپا بیلدیک.
- آللاه سیزدن راضی اولسون، خوجام! ننه‌م دانیشیردی کی، بیزی قاتاردا سورگونه آپاراندا آتام آناما دئدی کی، قاتار نؤوبتی استاسیوندا دایانیب ترپنمگه باشلایان کیمی من اوغلوموزو، سن ده قیزیمیزی قوجاغینا آلیب اؤزونو قاتاردان آتارسان. دده‌م دانیشدیق‌لاری کیمی اوغلو اسماعیلی ده قوجاغینا آلیب قاتاردان آتیلیر. ننه‌مین آناسی لنگی‌ییر، قاتاردان اؤزونو آتماغا ماجال تاپمیر. سونرا ننه‌مین آناسینا گونلرله ایشگنجه وئریب سورغو-سوالا توتورلار، اونلارین هارا قاچدیغینی سوروشورلار. ننه‌مین آناسی اونلاری آزدیریر. دئییر کی، اریم اوغلومو دا گؤتوروب یقین آخیسقایا - ائویمیزه قاییدیب.
ایل‌لر سونرا ننه‌مه آناسی دئییب کی، داها بؤیوک قیزسان، بالا، بیلمه‌لی‌سن، او زامان بیز قاتاردان دوشوب تورکیه‌یه قاچاجاقدیق. باجارمادیم، فورصت تاپیب اؤزومو قاتاردان آتا بیلمه‌دیم. کیم بیلیر، بلکه آتانلا قارداشین قاچیب جانلارینی قورتارا بیلیبلر. اؤلسیدیلر خبری چیخاردی" - دئییب. استالینین اؤلوموندن سونرا سرت بوزلار اریمگه باشلایاندا ننه‌مین آناسی بوتون قاپی‌لاری دؤیوب، حیات یولداشی‌نین، اوغلونون اؤلدو-قالدیسیندان خبر بیلمک ایسته‌ییب. آدام‌لار آخیر بئزیب ننه‌مین آناسینا دئییبلر کی، ارینله اوغلون یقین اؤلوبلر. قاچیب تورکیه‌یه کئچمک ایمکان‌لاری مومکون‌سوز ایدی. ننه‌م دئییر کی، آنام گؤزلرینی یومانا قدر بونا اینانمادی، وصیت ائله‌دی کی، هئچ کیمه اینانما، آختار، تاپ اونلاری. ننه‌م ده هر یئرده اونلاری آختاریب. س‌س‌ری داغیلاندا ننه‌م ال‌لرینی گؤیه قالدیریب، دوعا ائدیب، توکیه‌یه الیمیز چاتاجاق دئییب. آما آختاریش‌لاری یئنه نتیجه وئرمه‌ییب. ننه‌م دئییر کی، آنامین ایکی وصیتی واردی: قبریمین اوستونه آخیسقادان تورپاق گتیریب سپین، بیر ده آتانلا قارداشیندان خبر بیلین! بلکه، آناسی‌نین ایکینجی وصیتینه یئرینه یئتیره بیلمه‌دیگینه گؤره جان وئره بیلمیر ننه‌م...
محمت خوجا اسماعیلین دانیشدیغی حیات حکایه‌سیندن او قدر تاثیرلنمیشدی کی، نه دئیه‌جگینی بیلمیردی.
- خوجام، عوذر ایسته‌ییرم، دئیه‌سن سیزی چوخ اوزدوم.
بو سؤزلری اسماعیل چکینه-چکینه دئدی.
- یوخ، اوغلوم، بو هامیمیزین دردی‌دیر. بو مسله ایله من ده ماراقلاناجام، بلکه...
- چوخ ساغ اولون، خوجام...
***
اسماعیلین ننه‌سی‌نین حکایه‌سی محمت خوجانین عاغلیندان چیخمیردی. آخیسقا تورکو اولان بیر چوخ دوستونا زنگ ائتدی، کیملرله‌سه گؤروشدو، بیر هفته نئجه کئچدی، هئچ اؤزو ده بیلمه‌دی. هفته سونو درس گونونون آخیریندا احمدی گؤردو.
- سالام، خوجام، نئجه‌سینیز؟
- ساغ اول، احمد. سن نئجه‌سن، دده‌ن نئجه‌دیر؟
- یاخشیدی، خوجام، تشکّور ائدیرم.
- دده‌ن سورگون ایل‌لرینده تورکیه‌یه گلن‌لردندی، ائله دئییلمی؟ "
- بلی، خوجام، ائله‌دیر.
- کئچن دفعه دئییردین کی، او دا عاییله‌سی‌نین بیر حیصه‌سینی ایتیریب؟
- بلی، خوجام، آناسینی، باجیسینی ایتیریب...
- دده‌نه دئیرسن کی، خوجام صاباح آخشام سیزه گلمک ایسته‌ییر.
- او نه سؤزدو، خوجام، هر زامان قاپیمیز اوزونوزه آچیقدی. دده‌می تانیییرسینیز، بو خبری ائشیدیب سئوینه‌جک.
***
محمت خوجا اسماعیل کیشی ایله گؤروشوب یئرینی راحات‌لادی. قارانلیق سوال‌لارا آیدین‌لیق گتیرمک اوچون بیرباشا مطلبه کئچدی:
- اسماعیل بیگ، آخیسقادان نئجه سورگون اولوندوغونوزو، تورکیه‌یه نئجه گلدیگینیزی بیلمک ایسته‌ییرم.
اسماعیل کیشی احمدین سئویملی خوجاسی‌نین غفیل سوالینی هئچ گؤزله‌میردی.
- آی اوغول، او کدرلی حکایه‌نین نه اوّلی وار، نه سونو. هئچ بیلمیرم هاردان باشلاییم - دئدی.
محمت خوجا:
- آخیسقا تورکلری ایله باغلی آراشدیرما آپاریرام، اومید ائدیرم کی، بو ایشده منه کؤمک ائده جکسینیز. اگر دانیشماق ایسته‌میرسینیزسه...
محمت خوجا سؤزونون آردینی دئمه‌دی.
- یوخ، خوجا، سیز بو عاییله‌ده چوخ سئویملی بیر اینسان‌سینیز. آخیسقا دا منیم یارالی یئریمدی. ساده‌جه، سیزی اوزمک ایسته‌مه‌دیم - دئییب آخیسقادان آیریلاندان سونرا باشلارینا گلن‌لری یئرلی-یاتاقلی خوجایا ناغیل ائتدی.
آرایا چؤکن سوکوتو محمت خوجانین سوالی پوزدو:
- سونرا آختاردینیزمی آنانیزی، باجینیزی؟
- بیر عؤمور اونلاری آختاردیق. قاتاردان آتیلارکن نه قدر بؤیوک قورخو کئچیرسک ده اوچ گون قاتارین کئچدیگی یاخین اراضی‌لرده اونلاری آختاردیق. اومیدیمیز کسیلنده مین بیر عذابلا اؤزوموزو باتوما چاتدیردیق. اله کئچسیدیک، دریمیزه سامان تپردیلر. آللاهین رحمی گلدی بیزه. تورک گمیچی‌لری‌نین کؤمگی ایله گیزلی یوللا قارا دنیزدن تورکیه‌یه کئچدیک. بیزیم تورکیه‌یه گلیب چیخماغیمیز بیر مؤعجیزه ایدی. تورکیه‌یه گلدیکدن سونرا آتام هر گون، هر ساعات اونلاری آختاردی. منی بوردا قویوب گئری دؤنمک ایسته‌دی. آتامین آیاق‌لارینی قوجاقلاییب: سن اولماسان من تک-تنها نئجه یاشایا بیلرم؟ - دئدیم. او سؤزلردن سونرا آتام منیم خطریمه یاشادی. ایشله‌دی، منی اوخوتدو، ائو-ائشیک صاحیبی ائتدی. اورگی خسته‌لیک تاپمیشدی، بیر گون یاتدی، آییلمادی.
س‌س‌ری داغیلاندان سونرا اؤله‌سی‌میش اومیدلریم یئنیدن دیرچلدی. آنامی، باجیمی سوراقلادیم، آما تاپا بیلمه‌دیم. سورگونه، آجلیغا دؤزمه‌دیلر، اؤلدولر حقیقتی ایله باریشدیم.
محمت خوجا اسماعیل کیشی‌نین حکایه‌سینی دینله‌یه-دینله‌یه "نه قدر ده اوخشارلیق وار! - بلکه اسماعیلین ننه‌سی اسماعیل بیگین آختاردیغی آدامدی؟ " . بو فیکیر عاغلیندان ایلدیریم کیمی کئچدی. بو قیغیلجیم اؤزونو ده اوشوتدو. "سن ده او دقیقه نتیجه چیخاریرسان، نه چوخدو او دهشتلی ایل‌لرده دوغمالارینی ایتیرن آخیسقالی‌لار" دئدی. بونونلا بئله ایچینه شوبهه توخومو دوشموشدو، اوسته‌لیک ده بو توخوم آرتیق جوجرمگه باشلامیشدی...
- اسماعیل بیگ، باجینیزین آدی نه ایدی ؟
- لئیلا... گؤزل لئیلا...
- بس آنانینیزین؟
- چیچک؟
- بابانیزین؟
- احمد. احمده بابامین آدینی وئرمیشم...
- سیزده شکیل‌لری وارمی؟
- هارداندی، آی اوغول؟ اولسایدی، بلکه ده تاپا بیلردیک. بیزی ائویمیزدن چیخاراندا باشیمیزا نه‌لر گله‌جگینی هاردان بیلیدیک.
محمت خوجا اسماعیل بیگدن داها هئچ نه سوروشمادی، اورگینده "بو ایشین ایچینده بیر ایش وار، موطلق وار" - دئدی. بو اومیدله ده اسماعیل کیشیدن آیریلدی ...
... نه ایللاه ائلسه ده، سحره قدر گؤزلرینه یوخو گئتمه‌دی. اسماعیلله صؤحبت ائتمک اوچون تئزدن اونیورسیتته یوللاندی...
***
- اسماعیل، سنده ننه‌نین، ننه‌نین آناسی‌نین شکلی وارمی؟
اسماعیل محمت خوجانین سوالینا "ننه‌مین شکلی وار، خوجام، آما آناسی‌نین شکلی بوردا یوخدو" - دئدی.
- آدی ندیر ننه‌نین، اسماعیل؟
- لئیلادیر، خوجام.
- بس آناسی‌نین؟ - محمت خوجانین سسی تیتره‌دی.
- چیچک، خوجام.
محمت خوجا گئت-گئده هیجان‌لانیردی.
- اوغلوم، ننه‌نین آتاسی‌نین آدی نه اولوب؟
- احمد اولوب، خوجام.
مسله گون کیمی آیدین ایدی، بیر عؤمورلوک حسرته سون قویولاجاقدی. محمت خوجا قلبینده یارادانا شوکر ائدیردی: "ایلاهی، منی ایل‌لرله آیری دوشموش اینسان‌لارین بیر آرایا گلمه‌سینه وسیله ائتدیگینه گؤره مین شوکورلر اولسون سنه. یالواریرام، قارداشلا باجینی بیر-بیرینه قوووشدور، اونلارین نه‌لر چکدیگینی سندن یاخشی کیم بیلر کی؟! محمت خوجا فیکره گئتسه ده اوزونده غریبه بیر ایشیق دولاشیردی.
- ننه‌ن ایندی نئجه‌دیر، اوغلوم؟
- خسته‌دیر، خوجام، چوخ خسته‌دیر.
- آللاه کؤمگی اولسون! تعطیله آز قالیر، قازاخستانا گئده جکسن می؟
- گئده‌جم، خوجام، ننه‌مه باش چکه‌جم.
- گئدرسن، اینشاللاه.
احمد محمت خوجانی هئچ واخت بئله خوشبخت گؤرمه‌میشدی...
***
یول بویو بو خبری اسماعیل کیشی‌یه نئجه سؤیله‌یه‌جگینی دوشونوردو، دوشوندوکجه ده اورگینده یارادانا دوعا ائدیردی. "تانریم، سن نه‌لره قادیرسن، 50 ایل اول بیر-بیریندن آیری دوشن، ایکی آیری اؤلکه‌ده بیر-بیری‌نین اؤلدوسوندن-قالدیسیندان خبرسیز یاشایان قارداش-باجی‌نین نوه‌لرینی عئینی اونیورسیتتده، عئینی فاکولته‌ده اوز-اوزه گتیرمک، دوست‌لاشدیرماق، منی بو حکایه‌نین ایشتیراکچی‌سینا چئویرمک آنجاق سنین مؤعجیزه‌ندی!"
اسماعیل کیشی قاپینی آچیب محمت خوجانی گؤرنده سئویندی.
- خوش گلمیسن، خوجام، لاپ واختیندا گلمیسن. کئچ ایچری، بالیق بیشیرمیشم. بیر آللاه بنده‌سی ایسته‌ییردیم کی، اوتوروب لذتله یئیک.
محمت خوجا ایچری کئچه-کئچه:
- اسماعیل بیگ، بالیق مسله‌سینه سونرا باخاریق، نئجه‌سینیز، اؤزونوزو نئجه حیسّ ائدیرسینیز؟ - دئدی.
- یاخشی‌یام، بو گون همیشه‌کیندن داها یاخشی‌یام. بیز حیاتیمیزی پیس-یاخشی یاشامیشیق، آللاه سیز جاوان‌لاری قوروسون!
بوردا نییه دایانمیسان، کئچ اَیلش، بو ائوی اؤزونه دوغما بیل.
- ساغ اول، اسماعیل بیگ - دئییب محمت خوجا کئچیب تاختین اوستونده اوتوردو.
اسماعیل کیشی بایاقدان محمت خوجایا گؤز قویوردو.
- آی بالا، سؤزلو آداما اوخشاییرسان. اورگیندن آخیسقایلا باغلی نه کئچیرسه، سوروش، یادداشیمدا اولان‌لارین هامیسینی سنه دانیشاجام.
- بیلمیرم، نئجه دئییم، اسماعیل بیگ... اورگینیزده جیدی بیر پروبلم-زاد یوخدو کی؟
- سؤیله، آ بالا، بو اورک نه‌لره دؤزمه‌ییب کی؟!..
- اسماعیل بیگ، مؤعجیزه‌لره اینانیرسینیز؟
اسماعیل کیشی دوروخدو، سونرا تردّود ائتمه دن:
- اینانیرام - دئدی.
- دئسم کی، ایل‌لر بویو آختاردیغینیز باجینیزی تاپمیشام، بونا اینانارسیز؟!
سؤزلر محمت خوجانین آغزیندان نئجه چیخدی، هئچ اؤزو ده بیلمه‌دی.
اسماعیل کیشی ائله بیل بو سؤزلری ائشیتمه‌دی، هئچ نه دئمه‌دی، هئچ یئریندن قیمیلدانمادی دا، بیرجه رنگی آغاردی.
- خوجام، باشیمیزین اوستونده یئرینیز وار، آما منیمله بئله ظارافات ائله‌مه‌یین.
- اسماعیل بیگ، سیزینله ظارافات ائلمگه منیم جورأتیم چاتماز. خواهیش ائدیرم هیجان‌لانمایین، دئدیک‌لریم حقیقتدیر.
بو دفعه اسماعیل کیشی‌نین رنگی داغ لاله‌سی کیمی قیزاردی. آلنینا تر گلدی، دوداق‌لاری اسدی:
- بو گونو نه آز، نه چوخ، بیر عؤمور گؤزله‌میشم. بیر عؤمور!!! - گؤزلرینی محمت خوجایا دیکدی: یالواریرام، او سؤزلری بیر ده دئ. کلمه-کلمه، تکرار-تکرار دئ.
محمت خوجا اؤزونو ایتیرسه ده بو دفعه داها ایناملا دیللندی:
- اسماعیل بیگ، ائشیدیرسینیز، باجینیز لئیلا خانیمی تاپمیشیق، او ساغدی، او یاشاییر.
بو دفعه اسماعیل کیشی محمت خوجانین دئدیک‌لرینه ایناندی: تیترک سسله:
- لئیلا ساغدی، منیم باجیم یاشاییر! - دئییب اوشاق کیمی هؤنکوردو.
- منی باجیمین یانینا آپارین، خوجام، لنگی‌یه بیلمرم، هئچ بیر دقیقه ده یوبانا بیلمه‌رم، اونو گؤرمه‌لی‌یم - دئییب خوجانی تلسدیردی.
محمت خوجا:
- بیر آز ساکیت اولون، اسماعیل بیگ... هر شئی یاخشی اولاجاق، خواهیش ائدیرم، بیر آز سو ایچین، اؤزونوزه گلین - دئیه‌رک سو دولو بارداغی اونا اوزاتدی.
بیر بارداق سو اسماعیل کیشی‌نین 50 ایل آلوولانان حسرتینی سؤندوره بیلردیمی؟
- 50 ایلدن چوخدور، بو گونو گؤزله ییرم...
- اسماعیل بیگ، اونلار قازاخیستاندا یاشاییر...
- لاپ دونیانین او باشیندا یاشاسینلار، باجیمی گؤرمک اوچون دیزین-دیزین سورونه‌رم. باخ، خوجام، نه قدر کی، عؤمروم وار، سنه دوعا ائده‌جم. هر ایکی دونیادا یئرین جنّت اولاجاق. باجیمی گؤرسم، راحات کؤچه‌جم بو دونیادان. آللاه شاهیددیر کی، لئیلانی گؤرمه‌دن بو دونیادان کؤچمک ایسته‌میردیم، ایسته‌میردیم...
محمت خوجا دا اسماعیل کیشی‌یه قوشولوب آغلاییردی. آغلایا-آغلایا دا: "اسماعیل بیگ باجینیز بیلیرسینیز کیمدی، اسماعیلین، احمدین دوستو اسماعیلین ننه‌سی‌دیر" -دئدی.
- کیمین؟
- اسماعیلین.
- بیزیم اسماعیلین؟
اسماعیل کیشی سئوینجیندن آز قالا قاناد آچاجاقدی:
- اونو بیرجه دفعه گؤرموشم، آما ائله بیلیرم مین ایلدی تانیییرام. گرک بو دوغمالیغین سببینی بیلیدیم.
- بو ساده‌جه یارادانین بیر لوطفودور، اسماعیل بیگ! اسماعیلی بورالاراجان گتیردی، یاریم عصرلیک حسرته سون قویدو.
- من هر دوعا ائدنده ال‌لریمی گؤیه آچیب اوندان باجیمی ایسته‌میشم!
- اسماعیل بیگ، اؤیره‌نیب بیلمیشم، باجینیز یاشا دولوب، اؤزو ده آغیر اورک خسته‌سی‌دیر. بو خبری بیردن-بیره اونا وئره بیلمریک. ان یاخشی بودور کی، اؤزونوز گئدین، بو خبری باجینیزا اؤزونوز دئیین.
اسماعیل کیشی‌نین اوزونده کی تبسّوم بیردن-بیره یوخا چیخدی.
- دئییرسن آغیر خسته‌دی؟ او نئجه یاشلاشا بیلر، نئجه ننه اولا بیلر، او کی، لاپ اوشاق ایدی.
- ایل‌لر کئچیب، اسماعیل بیگ، سیزی گؤروب ساغالاجاق، آخی سیز ایندی مؤعجیزه‌لره اینانیرسینیز.
***
قازاخیستانا اوچان طیاره‌ده یاناشی اوتورموشدولار. اسماعیل کیشی آرابیر احمدله اسماعیله باخیر، اونلارین بیر-بیره نئجه بنزه‌دیگینی آیدینجا گؤروردو. اوشاق‌لار عاییله‌لری‌نین کئچمیشی ایله باغلی دورمادان اونا سوال‌لار وئریردیلر. قازاخستانا نئجه چاتدیقلاریندان خبرلری اولمادی. گنج اسماعیل عاییله‌سینه آخیسقالی دوستو و اونون باباسی ایله گله‌جگینی خبر وئرمیشدی. محمت خوجانین مصلحتینه عمل ائدیب باشقا هئچ نه دئمه‌میشدی.
هاوا لیمانیندا اونلاری اسماعیلین آتاسی سلیمان قارشیلادی. اسماعیل کیشی سلیمانی آتاسینا اوخشادیب غئیری-ایختیاری قوجاقلادی. سلیمان دا اونو دوغماسی کیمی باغرینا باسدی.
سلیمان ایستی‌قانلی بیر آدام ایدی. یول بویو قازاخیستانداکی یاشاییش‌لاریندان دانیشدی، اسماعیل کیشیدن آخیسقانین هانسی طرفیندن اولدوغونو سوروشدو. اسماعیل کیشی‌نین فیکری باجیسی‌نین یانیندا اولدوغوندان اؤتری جاواب‌لار وئریردی. حالی اؤزونده دئییلدی. گئت-گئده اورگی‌نین دؤیونتوسونو ائشیدیر، قلبی ایشیق سورعتی ایله باجیسینا طرف قاچیردی.
آرادا اؤزونو ساخلایا بیلمه‌ییب: "آنانیز لئیلا خانیم نئجه‌دیر؟" - سوروشدو.
- یاخشی دئییل، چوخداندی یاتاغا دوشوب، نه قدر داوا-درمان ائله‌سک ده خئیری یوخدو - دئدی، سلیمان.
- حکیملر نه دئییر؟
- نه دئسینلر، آنام ایکی دفعه اینفارکت کئچیریب، گئجه-گوندوز دوعا ائدیریک کی، آللاه اوچونجوسوندن قوروسون.
ائله بیل اسماعیل کیشی‌نین اورگیندن داش آسیلمیشدی. غریب بیر آه چکدی:
سلیمان :
- آهین داغلارا، آخیر کی، گلیب چاتدیق. بو ائو بیزیم ائویمیزدی. آنام اویاق اولسا، سیزی گؤروب سئوینه‌جک. آخیسقادان بیر آدام گؤرنده ائله بیل آخیسقانی گؤرورم دئییر.
دوشون ماشیندان، ائوینیزه خوش گلمیسنیز!
***
ائوده‌کیلر ایستانبولدان گلن‌لری محبتله قارشیلاییب، خوش-بئشله قوناق اوتاغینا کئچیردیلر. سوفره آجیلمیشدی. احمدین باجیسی الینده چای سینیسی قاپی‌نین آغزیندا گؤروندو. احمدین آناسی ایسه "یولدان گلمیسینیز، آجسینیز، گؤزل آخیسقا یئمک‌لری بیشیرمیشیک" - دئییب بیر اوجدان یئمک‌لری سوفره‌یه دوزوردو.
- لئیلا خانیم هاردادیر؟- اسماعیل کیشی هیجانلا سوروشدو.
- آنام قونشو اوتاقدادیر، یوخویا گئدیب، بیر آزدان اویانار. او دا بوتون گونو "اسماعیل نه واخت گله جک؟" دئییب گؤزونو قاپییا دیکدی. گؤزله‌مکدن یورولوب، یوخویا گئدیب.
- من بیر لئیلا خانیملا گؤروشوم، - دئین اسماعیل کیشی آیاغا قالخدی:
- هانسی اوتاقدادی، قیزیم؟
- بویورون، بو اوتاقدی...
عاییله عوضولری هئچ نه باشا دوشمه‌ییب بیر-بیرلری‌نین اوزونه باخدیلار...
اسماعیل کیشی الینی قاپی‌نین دستگینه اوزاتدی، الی هئچ زامان بئله اسمه‌میشدی... ائله بیل ناغیل‌لارداکی کیمی قیرخینجی قاپی‌نین آغزیندا دایانمیشدی. اؤزونو توپارلاییب قاپینی ایتله‌دی...
یاتاقدا آریق، نورلو بیر قادین اوزانمیشدی. آغاپپاق ساچلاری اؤرپگین آلتیندان ایشیق ساچیردی. "ایلاهی! باجیم نئجه ده یاشلاشیب، گؤزل اوزونو قیریش‌لار نئجه ده اؤرتوب، آما گؤزل‌لیگی ایتمه‌ییب. اصلینده هئچ دَییشمه‌ییب، لئیلا همین لئیلادی " . اسماعیل کیشی یاخینلاشیب یاتاغین یانیندا دیزلرینی یئره قویدو. باجیسینا مین ایلین حسرتلیسی کیمی باخیب سانکی اونون اوزونون هر قیریشینی یادداشینا ابدی یازماق ایسته‌دی، دردینی-بلاسینی آلماق ایسته‌دی. ال‌لرینی اهماللیجا باجیسی‌نین ال‌لرینه توخوندوردو. قیشدا قار-بوز اولاندا باجیسی ارک قاریشیق نازلا "الیمدن توت، ییخیلماییم" دئیردی. اوستوندن 50 ایل واخت کئچسه ده او بالاجا، یومرو، پامبیق کیمی یومشاق ال‌لرین ایستیسی اوووجلاریندان گئتمه‌میشدی. باجیسی‌نین قیریشلی، داماری چیخمیش ال‌لرینی اوخشاماغا باشلادی. اورگینده: "باغیشلا، الینی بوراخدیغیم اوچون، باغیشلا منی..!" - دئدی. گؤز یاشلاری بولاق کیمی قاینادی، اسماعیل کیشی ایستی گؤز یاشلارینی ساخلاماق ایسته‌میردی. بو یاشلار بیر عؤمور اورگینه داممیشدی، ایندی گؤز یاشلاری اسماعیل کیشی‌نین اورگینی ترک ائدیردی، آزادلیغا چیخیردی، دایانمادان آخیردی، آخیردی...
لئیلا هاندان-هانا گؤزلرینی آچدی، یاتاغی‌نین یانیندا گؤز یاشی تؤکن یاشلی آداما ظنله باخدی. الی‌نین اوستونده کی الدن بدنینه غریبه ایستی‌لیک یاییلدی. قولاغینا اؤز سسی گلدی: "قارداش، ال‌لریم چوخ اوشویور، ال‌لری‌نین ایچینه آل، ایسیت.."
بو ایستی‌لیک ایل‌لرله آختاردیغی همین ایستی‌لیک ایدی، اوزاقدا دئییل، یانیندایدی. یئریندن دیکلدی، بیرجه کلمه "اسماعیل!.." - دئدی.
ایکی قوجا بیر-بیرینه ساریلدی. لئیلا گوجله ائشیدیله‌جک سسله پیچیلداییردی:
الیمده سککیز پارا،
دؤردو آغ، دؤردو قارا.
آچیم اورگیمی، باخ،
آلتی قان، اوستو یارا.
بوغازیندا دویونلنن یاش، یاناق‌لاریندان سوزولوردو.
اسماعیل باجیسی‌نین ال‌لرینی اووجونا آلیب دوز کیمی یالاییردی.
لئیلا آغلایا-آغلایا:
- سونوندا گلدین، دئمک!.. بیلیردیم کی، بیر گون گله‌جکسن. آنامین یانینا الی‌بوش گئتمه‌یه‌جم..." اسماعیل منی تک قویمادی، گلدی، تاپدی منی" دئیه‌جم...
منی قویوب داها هئچ یئره گئتمه، من ده سنین الینی بوراخمایاجام، اسماعیل.
بو منظره‌نی سئیر ائدن بوتون ائو ساکین‌لری هؤنکورتویله آغلاییر، گؤز یاشلاری اللی ایلین حسرتینی یوماق، آخیسقایا قدر آخماق ایسته‌ییردی...
***
قارداش-باجی باش-باشا وئریب دویونجا دانیشدیلار. اللی ایلی بیر گونه سیغیشدیرماق ایسته‌دیلر، مومکون اولمادی.
- اسماعیل، سون گونلر تئز-تئز ائویمیز یوخوما گیریر؛ دوست‌لاریمیز، چینار آغاجیمیز، خدیجه... خاطیرلاییرسانمی خدیجه‌نی؟
- هئچ اونوتمادیم کی!..
- سنی آنجاق تورپاق آییرا بیلر، اؤلوم آییرا بیلر مندن، کیمسه‌یه وئرمه‌رم دئییردین...
- نه بیلیدیک، لئیلا، اؤلومدن ده بئتر آیریلیق وارمیش....
- خدیجه بؤیودو، آما هئچ زامان عاییله قورمادی، قارداشی اوغلونون آدینی اسماعیل قویوب اؤولاد کیمی بؤیوتدو، بویا-باشا چاتدیردی.
- خدیجه ایندی هاردادی، سن هاردان بیلیرسن بونلاری؟
- ایل‌لر سونرا سوراقلاییب اونو آذربایجاندا تاپدیم. اونلار دا اؤزبکیستانا سورگون اولونوبلار، اورادا ائو-ائشیک، یورد-یووا قوروبلار، سونرا اورادان دا دیدرگین دوشدولر. آذربایجان اونلارا قوجاق آچدی، دردلرینه شریک اولدو. ایندی اوردا یاشاییرلار. دئییر هردن کولک‌لر آخیسقانین هاواسینی گتیریر بورالارا. او دا ایل‌لرله بیزی آختاریب. بیر نئچه ایل اول تلفونلا دانیشدیق. سونرا واخت‌آشیری تلفونلا دانیشیریق. ایلک دفعه دانیشاندا سنی سوروشدو، باشیمیزا گلن‌لری بیلنده هئچ نه دئمه‌دی، ائله‌جه آغلادی... سونرا دا، "بیزی او چینارین قارغیشی توتدو، لئیلا!" - دئدی. یادیندادی، اسماعیل، چیناری بیچاقلا اویوب " ای+خ=عشق یازمیشدی. بیر دفعه منه گؤستریب "باخ، بیزیم سئوگیمیز اون ایل‌لرله بو چینارین آلتیندا اوتوران‌لارا بیزدن دانیشاجاق" دئمیشدی. من ده، "اسماعیل، ناحاق یارالامیسان چیناری... بیردن سئوگیمیزه قارغیش ائدر، آیریلاریق، گرک آغاجی یارالامایایدین" دئمیشدیم... حاقلی‌یمیشام. بیزی ده، سئوگیمیزی ده او چینارین قارغیشی توتدو. ساده‌جه او یازینی ساخلاییب باغریندا. آخیسقایا گئتدیم بیر ایل اؤنجه... چیناری دا زیارت ائتدیم، آلتیندا اوتوردوم، یازی هله ده اوردادیر. اوغلوم اسماعیل "آنا، گؤره‌سن، اون ایل‌لردیر کیمین عشقینی سؤیله‌ییر بو چینار؟" دئدی. "منیم!" دئیه بیلمه‌دیم... "منیم، بالا!" دئیه بیلمه‌دیم... "اؤز ائویمیزه، یوردوموزا توریست کیمی، قوناق کیمی باخدیم... جانیم داغلانیر اورایا توریست کیمی گئتمگه... آما وطنه کؤچمگی دوشونورم. ان گؤزل گونلریم اوردا قالیب. اوردا اؤلمک ایسته‌ییرم. بئله دئدی خدیجه.
اسماعیل اوزون ایل‌لر اورگینده اوشاق‌لیق سئوگیسینی یاشاتمیشدی، خدیجه‌نین آدینی چینارا یازدیغی کیمی اورگینه ده یازمیشدی. ایندی بو یازی قانامیشدی.
- هئچ اولماسا خدیجه‌نین سسینی بیرجه دفعه ائشیده بیلسیدیم، بیرجه دفعه" منی باغیشلا دئیه بیلسیدیم - دئدی، اسماعیل.
لئیلا قارداشی‌نین الینی سیغاللایا-سیغاللایا :
- اونا یئنیدن بیر عؤمور وئرمیش اولارسان، قارداش - دئدی.
- بیر ده آنامین گؤروشونه گئده‌جم، قبرینی زیارت ائدجم.
- من ده سنینله گئده‌جم.
- یوخ، سنه یاتاقدان قالخماق اولماز، من تئز قاییداجام...
- سنینله گئده‌جم، بو گونو ایل‌لرله گؤزله‌میشم. اؤلوم ده اولسا، گئده‌جم. احمد بالا، کؤمک ائدین، قالخیم. گلین، پالتارلاریمی گتیر...
سلیمان ناراحات اولدو:
- آنا، سنه اولماز، حکیم ایجازه وئرمیر.
- آنامیز بیزی گؤزله‌ییر، بالا، اسماعیلی اؤزوم آپارمالی‌یام، هئچ کیمه امانت ائده بیلمرم...
***
هر ایکسی مزارین یانیندا یئره چؤکدو. اوشاق واختی اولدوغو کیمی ایکیسی ده عئینی واختدا:
-آنا، بیز گلدیک! - دئدیلر. سونرا داماری چیخمیش ال‌لری ایله قبیره سیغال چکدیلر، اورک‌لری ایسته‌دیگی قدر آغلادیلار، آنالارینا اولان‌لاردان، کئچن‌لردن دانیشدیلار.
اسماعیل اوزونو باجیسینا توتوب:
- دانیش، بیزدن آیریلاندان سونرا باشینیزا نه‌لر گلدیگینی دانیش.
- سیز گئدندن سونرا آنامی چوخ اینجیتدیلر. ایندی فیکیرلشیرم کی، او دهشت‌لردن سونرا نئجه یاشایا بیلدیک، نئجه حیاتدا قالا بیلدیک؟! سویوق، عوفونتلی قاتاردا گونلرله یول گئتدیک. گونده بیزه یالنیز بیر دفعه دادسیز-دوزسوز بیر قاب شوربا وئریردیلر. ناتمیزلیک باش آلیب گئدیردی. سویوقدان، سوسوزلوقدان اؤلن‌لرین سایی-حسابی یوخ ایدی. اؤلن‌لری نظارتچی‌لر قاتارین پنجره‌سیندن آتیردیلار. دوز 20 گون قاتاردا یول گئتدیک. بیزی بیر یئرده قاتاردان دوشوردولر، یوک ماشین‌لارینا دولدوروب اوجقار یئرلره یوللادیلار. ایل‌لرله بیر قارین چؤرک اوچون ایشله‌دیک، قوش یوواسی بویدا یووا قورماق اوچون گئجه‌میزی-گوندوزوموزه قاتدیق. بونلارین هامیسینا دؤزدوک، آما آنام سیزین حسرتینیزه دؤزمه‌دی. عؤمرونون سونونا قدر سیزی آختاردی، منه ده وصیت ائتدی کی، عؤمرومون آخیرینا کیمی سیزی آختاریم. بیلیرم، ایندی روحو شاددی، اوغلو گلیب، وصیتی یئرینه یئتیب...
***
- آلو!
- بویورون...
- خدیجه؟
- کیمدی؟..
- خدیجه، منم - اسماعیلدی.
- اسماعیل، هانسی اسماعیل؟
- بیر واخت‌لار سنه بو بایاتینی اوخویان اسماعیل.
" قهوه قویدوم بیشماغا،
آچ قاپاغین تاشماغا،
آغلاما، کؤمور گؤزلوم،
آز قالدی قوووشماغا..."
خطین او باشینداکی قادین آغلاییردی. هؤنکوره-هؤنکوره:
- اولا بیلمز، اینانا بیلمرم بونا - دئییردی.
-سنین یئرینه اولسایدیم من ده اینانمازدیم. زنگ ائتدیم کی، سندن عوذر ایسته‌ییم، سنه صاحیب چیخا بیلمه‌دیم، سنی خوشبخت ائده بیلمه‌دیم دئییم.
- بیر عؤمور یولونو گؤزله‌دیم.
- باغلی سرحدلری کئچه بیلمه‌دیم، خدیجه، اورگیمه داش باسیب قدریمله باریشدیم. شوکورلر اولسون کی، سوندا هامینیزی تاپدیم! اول لئیلانی، سونرا سنی. تلفونونو منه لئیلا وئردی.
- من ده هر گون دوعا ائتدیم، بیرجه دفعه ده اولسا، سنی گؤرمک ایسته‌دیم، اسماعیل. او چینارین دیبینده دوعا ائتدیگیمی خاطیرلاییرسانمی؟
- ایلک دفعه اورگیمی سنه او چینارین آلتیندا آچمیشدیم، ایلک دفعه اوشاق معصوم‌لوغویلا سنی اوردا اؤپموشدوم، اؤزونه گوونن کیشی‌لر کیمی "آرتیق هئچ کسین اولا بیلمزسن" دئمیشدیم، سن ده آغلامیشدین...
- هئچ کسین اولا بیلمه‌دیم، اسماعیل، عهدیمیزی پوزا بیلمه‌دیم!
- بیلیرم، آما کئشکه عاییله قورایدین، اوندا بو قدر یانمازدیم.
- قورا بیلمه‌دیم، او اومیدله یاشادیم کی، بیر گون اسماعیل کؤمورگؤزلوسونو گلیب تاپاندا گؤزلری‌نین ایچینه باخا بیلیم. من گؤزله‌دیم، زامان کئچیب گئتدی.
- سنی گؤرمگه گله‌جم.
- گؤزله‌یه‌جم...
اسماعیلله خدیجه‌نین صؤحبت‌لری بئله بیتدی.
***
- سلیمان، اویان، آنانین وضعیتی آغیرلاشیب، دئیه‌سن...
باجیسی‌نین یاتاغی‌نین یانیندا یوخویا گئدن اسماعیل کیشی سلیماندان تئز اویاندی. لئیلایلا گئجه یاری‌یا قدر صؤحبت ائتمیشدیلر، اوشاق‌لیق ایل‌لرینی خاطیرلامیشدیلار، کندین آدام‌لارینی آدباآد چاغیرمیشدیلار، بولاق‌لاریندان، داغلاریندان دانیشمیشدیلار. باجیسی یوخویا گئدندن سونرا دا یاتا بیلمه‌میشدی اسماعیل، بیر نئچه ساعات باجیسینا باخا-باخا کئچمیشه قاییتمیشدی...
- اسماعیل، من گئدیرم... سنین یولونو گؤزله‌ییردیم، تانریدان مؤهلت ایسته‌میشدیم. چوخ شوکر، سنی گؤردوم، داها اؤلومدن قورخمورام، اؤزونو قورو، بالالاریمی دا، اسماعیل ده، خدیجه‌نی ده، آخیسقانی دا ، سنه تاپشیریرام! ائشیدیرسن منی؟
- منی تک قویوب گئده بیلمزسن، لئیلا.
- آناملا منیم قبریمدن آتامین قبرینه تورپاق گؤتوروب آپارارسان. بیزی تاپدیغینی، اونو چوخ سئودیگیمیزی سؤیله‌یرسن.
سلیمان ، اوغلوم، منی آنامین یانیندا باسدیر. اسماعیل هاردادی، بالا اسماعیل، اوخویارسان، پولون اولاندا آخیسقاداکی ائویمیزی ساتین آلارسان. اوردا یاشاماق ایستمه‌سن ده، بیر آداما آی‌باآی مواجیب وئررسن، هر گون گئدیب او ائوین ایشیغینی یاندیرسین. ائویمیزده ایشیق یاناندا بیز ائویمیزه قاییداجاغیق، اونوتما..! قویما، ایشیغی کسیلسین او ائوین. حَیطیمیزده کی توتوموز دا، خوش گونلریمیزین یادیگاری اولان او چینار دا سنه امانتدی.
اؤولادلارینا آخشام-سحر "اوردا بیر وطن وار - آدی آخیسقا..!" پیچیلدایارسان.
"بوستان اکیلی قالدی،
چپر چکیلی قالدی،
چوخ دیلک‌لر دیله‌دیم،
او دا تؤکولو قالدی."
بو، سون سؤزو، سون وصیتی اولدو لئیلانین.
اسماعیل کیشی باجیسی‌نین جسدینی قوجاقلاییب " گئده بیلمزسن، مندن بئله تئز آیریلا بیلمزسن" - دئیه هؤنکور-هؤنکور آغلاماغا باشلادی. صوبح آجیلانا قدر هئچ کس اسماعیلی آییرا بیلمه‌دی باجیسیندان. لئیلانی تورپاغا تاپشیراندان سونرا اسماعیل کیشی داها آغلامادی. اونا ائله گلدی کی، لئیلا چوخدان آیریلدیغی آناسینی و آتاسینی یئنیدن تاپدی...
***
- آی ائو یییه‌سی!
قاپییا یاشا دولموش بیر قادین چیخدی.
اسماعیل دولوبدنلی قادینی تانیمادی.
- بورا خدیجه‌گیلین ائویدی؟
- سنسنمی اسماعیل؟ - خدیجه تانیدی 50 ایلین او اوزونده قالان آدامی.
- دئمک، تانیدین منی.
خدیجه اسماعیلی باغرینا باسدی.
- گلدین، آخیر کی، گلدین.
اسماعیل دیقتله خدیجه‌نین اوزونه باخدی:
- گؤزلرین هئچ دییشمه‌ییب، خدیجه، اوشاق واختی اولدوغو کیمی ایندی ده ترتمیزدی.
- بو گؤزلر ایل‌لردی سنی آختاریر، سنین یولونو گؤزله‌ییر.
- من ده سنی هئچ اونوتمادیم، عاییله قورسام دا اونوتمادیم، بیر عؤمور سئودیم سنی. ائویمده سنین کیمی گؤزل-گؤیچک بیر خدیجه بؤیودو. اوشاق‌لارین آناسی دونیاسینی تئز دَیشدی، اوشاق‌لاری بؤیوتمک منیم اوستومه دوشدو. خوشبخت اولا بیلمه‌دیم، خدیجه. اینسان وطنیندن، سئودیگیندن آیری دوشورسه خوشبخت اولا بیلرمی؟
گئدک منیمله، خدیجه.
- بو یاشدا هارا گئدک، اسماعیل؟ چوخ گئجدی. قارداشیمین اوغلونو بؤیوتموشم، ایندی نوه‌لریم وار، اونلاری قویوب گئده بیلمرم. آتا ائویمی آلمیشیق، آخیسقایا کؤچمگه حاضیرلاشیریق. عؤمرومون سون ایل‌لرینی اورادا یاشاماق ایسته‌ییرم، خاطیره‌لریمیزین یاشادیغی یئرده. نه زامان ایسته‌سن، قوناق گلرسن...
- موطلق گله‌جم، موطلق...
***
تورکیه‌یه چاتان کیمی اسماعیل کیشی بیرباشا آتاسی‌نین قبری‌نین اوستونه گئتدی. گتیردیگی تورپاغی آتاسی‌نین قبرینه سپدی. قبیرستانلیقدان چیخاندا، اورگینده غریبه بیر آغیرلیق حیسّ ائتدی. تله سیک تاکسییه اوتوروب اونوانی سؤیله دی. ائوه گیرنده اونو سویوق تر باسدی، " دئیه سن، اجه لیم چاتدی " دئدی. خدیجه دن اونا یادیگار قالان و 50 ایل ان قییمتلی خاطیره کیمی قورودوغو ال یایلیغینی چیخاریب قوخلادی. سونرا تئلئفونو گؤتوروب نوه سی احمده زنگ ائتدی. " تئز اؤزونو منه چاتدیر، اؤزومو پیس حیسّ ائدیرم، سنه دئییله جک سؤزلریم وار " - دئدی.
احمد تجیلی یاردیملا بیرلیکده اؤزونو ائوه چاتدیراندا اسماعیل کیشی چتینلیکله نفس آلیردی.
- احمد، ایجازه آلا بیلسن منی وطنیمه آپارارسان، آخیسقایا. ائله بیر یئرده دفن ائدرسن کی، اؤز ائویمیز، قونشو خدیجگیلین ائوی، حَیطیمیزده کی توت آغاجی، کوچه ده کی چینار هامیسی گؤرونسون اویودوغوم یئردن. بو ائوی سنه وصیت ائتمیشم. بیر ده باغ ائوینی... باغ ائوینی ساتارسان. بیر گون وطنه دؤنمه یه ایجازه وئرسه لر، سن ده، اسماعیلله بیرلیکده ائویمیزی ساتین آل، موطلق آل. اوردا ائولریمیزدن ایشیق گلنده بیز هامیمیز اورا قاییداجاغیق، هامیمیز یئنه توت آغاجی‌نین آلتینا توپلاشاجاغیق. یادیندا ساخلا، بیز موطلق آخساقیا قاییتمالیییق. یوخسا روحوموز راحاتلیق تاپمایاجاق...
حکیملر یاردیم ائتسه لر ده، اسماعیل کیشی‌نین گئت-گئده سسی خیریلداییردی.
- دده، بیزی قویوب گئتمه، سؤز وئریرم، آخیسقایا قاییداجاغیق، ائویمیزی گئری آلاجاغیق، بیرجه سن اؤلمه، بیرلیکده گئدک وطنه...
- احمد، بو یایلیغی دا خدیجه خالایا وئررسن. جیبیمده تئلئفون نومره سی وار، دئیرسن، اونو چینارین آلتیندا گؤزله یهجم...
***
- اسماعیل، چوخ شوکور، تعمیری بیتیردیک، تمیزلیک ایشلرینه ده صاباحدان باشلایاریق. ساماوار قایناییب، گل توت آغاجی‌نین آلتیندا یاخشی بیر چای ایچک... آخیسقانین سویو دا، هاواسی دا بیر باشقادیر. گل، ائله گئجه ده توت آغاجی‌نین آلتیندا یاتاق.
اسماعیل خوشبختجه‌سینه:
- آخشام اولدو قوی اوتاق‌لارین ایشیغینی یاندیریم، گلیرم...
کؤچورن: عباس ائلچین
