+0 بگندیم
آذربایجان فیلوسوفو: سید یحیی باکووی
سیّد یحیی باکووی — منشاجه آذربایجان تورکلریندن[1][2][3][4][5][6][7][8] اولان آذربایجانین [9] [10] [11] [12] [13][14] [15] [16] تانینمیش فیلوسوف عالیم و شاعیرلریندن بیری، خلوتیلیک طریقتی‌نین ایکینجی قوروجوسو.[17] [18][19] باکووی عئینی زاماندا خلوتیلیگین ویردی اولان "ورد الستّار" مؤلیفی‌دیر.[20] 2013-جو ایلده یونسکو-نون باش کونفرانسی‌نین 36-جی اوتوروموندا سیّد یحیی باکووی‌نین 550 ایللیک ایل‌دؤنومونون دونیا سویه‌سینده قئید ائدیلمه‌سی حاقیندا قرار قبول ائدیلیب.[21] [22]
یاشامی
سیّد یحیی 1403-جو ایلده[23] آذربایجانین شاماخی شهرینده دوغولموشدور.[24] اونون آنادان اولدوغو دؤورده شیروانشاه‌لار دؤولتی‌نین پایتاختی اولان شاماخی شهری بو بؤلگه‌ده اؤنملی علمی، سیاسی و مدنی مرکز مؤوقعیینده ایدی. سیّد یحیی‌نین دوغوم تاریخی باره ده قایناق‌لاردا هئچ بیر معلومات وئریلمه‌میشدیر. آنجاق اونون 14. عصرین سونلاریندا دوغولدوغونون تخمین ائدیلمه‌سینه سؤوق ائدن بیلگی‌لر واردیر. بونلاردان بیری نظمی‌نین باکی‌دا قیرخ ایلدن چوخ یاشاماسینی نقل ائتمه‌سی‌دیر. بو مولاحیظه حقیقت کیمی قبول ائدیلدیکده، سیّد یحیی‌نین 1466-جی ایلده وفات ائتدیگینی نظره آلماقلا اونون باکی‌یا 1426-جی ایلدن اؤنجه گلدیگی سؤیله‌نیله بیلر. پیر محمد ارزینجانی باکی‌یا گئدرکن ارزینجانا گلیب اونونلا گؤروشن چلبی خلیفه‌یه: "او ایندی چوخ یاشلاندی، یاخیندا وفات ائدر" دئدیگینه باخیلیرسا سیّد یحیی‌نین اوزون عؤمور سوردوگو آنلاشیلیر. بو بیلیک لر ایشیغیندا اونون 14. عصرین سونلاریندا دوغولدوغو سؤیله‌نیلیر.
شیخین تام آدی السید جمال‌الدین یحیی ابن السید بهاالدین الشاماخی الباکووی-دیر شاماخی‌دا آنادان اولماسینا باخمایاراق، او، حاکیمیت مرکزی اولان شیروانا منسوب ائدیلمیشدیر. او دؤورلرده شیروان بؤلگه‌سینده اولان عولما و شیخ‌لرین شیروانی نیسبه‌سی ایله یاد اولونماسی گئنیش یاییلمیشدی. شیروانی نیسبه‌سی ایله یاناشی، اونا باکووی نیسبه‌سی‌نین ده وئریلمه‌سی حیاتی‌نین ان اوزون و موهوم دؤورونو باکی‌دا کئچیرمه‌سی، اوراداکی ایرشاد فعالیتی ایله اطراف عالمده تانینیب مشهور اولماسی و بورادا وفات ائتمه‌سی ایله علاقه‌داردیر. آذربایجان منبع‌لرینده داها چوخ یحیی باکووی کیمی یاد ائدیلیر. اثرلرینده دوغولدوغو شاماخی شهری‌نین آدیندان گؤتورولن الشّاماخی نیسبه سینه آز تصادوف اولونور. سیّد یحیی اوچون قایناق‌لاردا سئوگی و حؤرمت ایفاده ائدن بیر چوخ اوستون صیفت‌لر ایفاده اولونموشدور[5]:
- نقیب‌لر نقیبی، نجیب‌لرین نجیبی، شیخ‌لرین شیخی، سیّدلرین گؤرکملی‌سی
- شیخ، عارف بالله
- خلوتیلیک طریقتی‌نین فیض قایناغی
- قدوة الثانی، حقیقت مشربینده امام الرّبانی، قطب العارفین، جلال الملتة والحقّ وعلاالدین
- عصریهی قطب وقتهی و فرید عصرهی
- صافیه عولماسی‌نین بؤیوک‌لریندن، قدوة الثانی، قؤوص
- خلوتیلیک طایفه‌سی‌نین پیری-ثانی‌سی
پیری-ثانی سیّد یحیی اوچون ان چوخ ایستیفاده اولونان و عادتاً اونونلا آدلانمیش اولان بیر ایفاده‌دیر. پیر تصوّوفده طریقتین قوروجوسو، طریقت صاحیبی آنلامیندا ایشله دیلیر. بو معنادا خلوتیلیگین پیری عمر خلوتی‌دیر. پیری-ثانی ایسه ایکینجی ار آنلامیندادیر. بیر طریقتین قورولوشوندان سونرا طریقته یئنی بیر ایستیقامت وئرن و یئنی حیات قازاندیران صوفیه دئییلیر. مثلا قادری‌لیگین پیری-ثانی‌سی اسماعیل رومی (پیری عبدالقدر گئیلانی‌دیر)، خلوتیلیگین پیری-ثانی‌سی سیّد یحیی‌دیر.
سیّد یحیی نسبی ساغلام سیّدلردن ساییلیر. اونون آتاسی آلتینجی امام موسی کاظ‌م‌ین سویونداندیر. شعیرلرینده سیّد تخلوصو ایستیفاده ائتمیش، اثرلری‌نین سونوندا آدینی یحیی الحسینی یازاراق سیّد اولدوغونو بیلدیرمیشدیر. بابالاری نقیب‌لر سولاله‌سیندن اولموشدور. آتاسی بهاالدین شیروانشاه‌لار دؤولتی‌نین نقیب‌الاشرافی ایدی.[25]
اوشاق‌لیق و گنجلیک ایل‌لری
سیّد یحیی‌نین اوشاق‌لیق ایل‌لری شاماخی‌دا، عاییله‌سی‌نین یانیندا کئچمیشدیر. اوشاق‌لیق دؤورونه عایید الیمیزده آنجاق منقبه کیتاب‌لاریندا خاطیرلانان معلومات‌لار واردیر. بو منقبه‌لردن اونون زنگین و نوفوذلو بیر عاییله‌ده دوغولدوغو آنلاشیلیر. عاییله‌سی‌نین سیّد اولماسی دا اونون اؤز موحیطینده ساییلان و سئویلن بیری اولماسینی تأمین ائتمیشدیر. بوتون بونلارلا یاناشی کیچیک یاشلاریندان اخلاقی و تربیه‌سی ایله اینسان‌لار اوزرینده موثبت تاثیر اویاتمیشدیر.[25]
سیّد یحیی‌نین موکمل بیر تحصیل آلدیغی شک‌ّسیزدیر. اثرلری‌نین چوخونو عرب دیلی و فارس دیلینده یازمیش اولماسی اؤز دوغما آذربایجان تورکجه‌سی ایله یاناشی بو ایکی دیله ده حاکیم اولدوغونو گؤستریر.[19] اثرلری ایسلام دینینه عایید بیر چوخ علم ساحه‌سینه دریندن بلد اولدوغو تصوّورونو یارادیر. شاماخی‌دان نه واخت گئتمه‌سینه دایر بیر معلومات اولماسا دا، تحصیلینی دوغما شهرینده تامام‌لادیغی احتیمال ائدیلیر.[26]
موعلیم‌لری‌نین کیم اولدوغونا دایر معلوماتی شفاالأسرار اثرینده وئرمیشدیر. بورادا یاد ائتدیگی آدلاردان "اوستادیم" دئدیگی شیخ شمس‌الدین اخیسکتی‌دن فیقه علمینی، مؤولانا حافظ الدین القردری‌دن عرب دیلی، بلاغت و خطابتی، "اوستادیم و سندیم" دئدیگی مؤولانا تاج‌الدین‌دن حدیث و فیقه علم‌لرینی، قطب الدین اسّرابی‌دن عقاید و کلام علم‌لرینی اؤیرنمه‌سی معلومدور.[27]
باکی دؤورو
سیّد یحیی باکی‌دا قیرخ ایلدن چوخ یاشامیشدیر.[28] باکی‌داکی فعالیتینه نظر سالدیقدا بو مودتین منبع‌لرده دوغرو گؤستریلدیگی آیدینلاشیر. بونون عکسینه باشقا بیر معلومات دا یوخدور. بو حالدا سیّد یحیی‌نین باکی‌یا 15. عصرین 20-جی ایل‌لرینده گلمه‌سی قناعتی حاصیل اولور. باکی‌یا گئتمه‌سینه سبب اولان حادیثه شیخ صدرالدین‌ین وفاتیندان سونرا شیخ‌لیک مسله‌سینده پیرزاده ایله آرالاریندا چیخان ایختلافدیر. شیخ صدرالدین وفاتیندان اؤنجه طرفدارلارینی توپلایاراق سیّد یحیی‌نی یئرینه تعیین ائتمیش و اونا ایطاعت ائتمه‌لرینی سؤیله‌میشدیر. لاکین شیخین اؤلوموندن سونرا پیرزاده اونون یئرینه تاختا اَیلشمیش و سیّد یحیی باکی‌یا کؤچموشدور.[29]
سیّد یحیی‌نین باکی‌یا کؤچدوگو زامان شیروانشاه 1. خلیل‌الله خان ایدی. او، باکی‌یا گلدیکدن سونرا بورادا شیروانشاه 1. خلیل‌الله خانین دا یاردیمی ایله خلوتیلیگین ایلک بؤیوک خانگاهینی آچمیشدیر.[30] باکی‌داکی خانگاهین اینشاسیندا شیروانشاه 1. خلیل‌الله خانین یاردیمچی اولماسینی سیّد یحیی توربه‌سی‌نین اطرافیندا شیروانشاه طرفیندن اینشا ائدیلن مسجید و دیگر بینالاردان دا آنلاماق مومکوندور. منبع‌لرده ده شیروانشاه 1. خلیل‌الله‌ین اونا بؤیوک یاردیم گؤستردیگی و حؤرمت ائتدیگی قئید ائدیلمیشدیر.
شیروانشاه 1. خلیل‌الله خان ایله آرالارینداکی یاخشی موناسیبتی گؤسترن علامت‌لردن بیری ده سیّد یحیی‌نین کشف‌القلوب اثرینی شیروانشاها ایتحاف ائتمه‌سی‌دیر. بئله کی، اثر بو ایفاده‌لرله باشلاییر: " بو ریساله‌نی یازمانین سببی عدالت امیری، عالمده کی بوتون سولطان‌لارین ان شرفلی‌سی، المک المنان‌ین حؤکمونون داوام ائتدیریجی‌سی، خلیل‌الرحمن‌ین آداشی سولطان ابن سولطان امیر خلیل‌الله‌ین (اوجا آللاه بوتون عالمه و عالمده‌کی‌لره یایدیغی رحمتی ایله اونو ان اوجا مقاما چیخارسین) گوندن-گونه آرتان
"دؤولتی‌نین اعتیدالی-واسیطه سی ایله تاپدیغیم امنیت و امان ایله یازدیم (امیرالعادل. اعظم، اکرم، خلاصة السلاطین فی العالم، المؤید، الملک المنّان، خلیل‌الرحمن ، سلطان ابن سلطان، امیر خلیل‌الله خلدالله تعالی سرادیقه عظمة و جلالهَ آدینا یازیلمیشدیر " .[19]
سیّد یحیی موریدلرینه اوزون عؤمور وئرمه‌سی اوچون آللاها دوعا ائدرکن " خلیل بیگه دوعا ائدین، چونکی منیم عؤمروم اونون حیاتی‌دیر " – دئمیشدیر.[19] حقیتاً ده شیروانشاه 1. خلیل‌الله خانین اؤلوموندن دوققوز آی سونرا سیّد یحیی دا وفات ائتمیشدیر.[31]
منبع‌لرده سیّد یحیی‌نین تصوّوفی حیاتی ایله باغل معلومات‌لارلا یاناشی عاییله حیاتی ایله ده باغلی معلومات‌لارا راست گلینیر. اونون خانیمی شیخین قیزی‌دیر. شیخ صدرالدین گله‌جکده خلوتیلیگین ان بؤیوک شیخی اولاجاق ایستعدادلی موریدی سیّد یحیی‌نی قیزی ایله ائولندیرمیشدی.[32]
سیّد یحیی‌نین اؤولادلاری‌نین سایی قایناق‌لاردا آچیق ایفاده‌سینی تاپمامیشدیر. آنجاق منبع‌لرده کی بیلگی‌لردن اوچ اوغلونون اولماسی دقیق بیلینیر. م.نظمی سیّد یحیی‌نین بؤیوک اوغلونون آدی‌نین فتح‌الله اولدوغونو و آتاسی وفات ائتدیکدن سونرا اونون یئرینه باکی‌دا سجّاده یه اوتوردوغونو بیلدیریر. فتح‌الله آتاسیندان سونرا بیر ایل شیخ‌لیک ائتدیکدن سونرا وفات ائتمیش و آتاسی‌نین یانیندا دفن اولونموشدور.[33]
لمازاتداکی سوفره منقبه‌سیندن آیدین اولور کی، اورتانجیل اوغلونون آدی امیر قلّه اولموشدور.[33]
شیخین اوچونجو اوغلو ایله علاقه‌دار معلومات وئرن حسن قیریمی‌دیر. او، سیّد یحیی‌نین کیچیک اوغلونون آدی‌نین نصرالله اولدوغونو، کریم خانی طرفیندن قیریما دعوت اولوندوغونو، اونون دا بو دعوتی قبول ائده‌رک قیریما گئتدیگینی بیلدیریر. نصرالله بورادا اونا باغیشلانان تکیه ده شیخ‌لیک ائتمیشدیر. او، هم ده قیریم خانلیغی‌نین نقیب‌الأشرافی وظیفه‌سینده ایشله‌میشدیر. قیریم و اطرافیندا خلوتیلیک اونون واسیطه‌سی ایله یاییلمیشدیر. 17. عصره کیمی قیریمدا شیخ نصرالله‌ین نسلی داوام ائتمیشدیر.[33]
وفاتی
سیّد یحیی باکی‌دا وفات ائتمیشدیر.[34] وفاتی حاقیندا موختلیف تاریخ‌لر وئریلمیشدیر. بئله کی، نفحات الانس، شقایق و تحفه المجاهیدین اثرلرینده 868 و یا 869-جو ایل دئیه ایکی تاریخ وئریلیر. خلوی و احمد حلمی 869-جو ایل، س.وجدانی و م.ع.عینی ایسه 862-جی ایل تاریخی گؤستریر. لاکین اکثر منبع‌لر سیّد یحیی‌نین شیروانشاه 1. خلیل‌الله‌ین اؤلوموندن 9 آی سونرا اؤلدوگونو گؤستریر. شیروانشاه‌لار دؤولتی‌نین گؤرکملی تدقیقاتچی‌سی سارا آشوربَیلی جلال الدین عبدالرحمن السیوطی و محمد ابن احمد ابن الیاسا اساس‌لاناراق یازیر: "شیروانشاه 1. خلیل‌الله‌ین اؤلوم تاریخی میثیر تاریخچی‌سی جلال الدین عبدالرحمن السیوطی‌‌نین (1445–1505) " نظم العقیان فی أعیان الأعیان" اثرینده بئله قئید ائدیلمیشدیر: " شیروان حؤکمداری خلیل ابن محمد الدربندی، شاماخی حاکیمی، حؤکمدارلارین مؤحترمی، مؤمینی، لیاقتلی‌سی و عدالتلی‌سی اولموشدور. او، بؤیوک موسلمان حؤکمدارلاری‌نین سونونجوسودور. شیروان و شاماخی مملکت‌لرینده اللی ایله یاخین حؤکمدارلیق ائتمیش و 869-جو ایلده (میلادی 3. سپتامبر 1464 – 23. آقوست 1465) اؤلموشدور. اونون یوز، یاخود اونا یاخین یاشی واردی. بونا باخمایاراق آسان‌لیقلا اوخویوردو و ساپ‌ساغلام ایدی " .[35] شیروانشاهین بو اؤلوم تاریخینی دیگر عرب مؤلیفی محمد ابن احمد ابن الیاس دا تصدیق‌له‌ییر. او، شیروانشاه 1. خلیل‌الله‌ین اؤلوم تاریخینی داها دا دقیق‌لشدیره‌رک، اونون 869-جو ایلین زی‌حجّه آییندا (25.07.1465-23.08.1465) وفات ائتدیگینی یازیر. نومیزماتیک معلومات‌لار دا بو تاریخی تصدیق‌له ییر. اونون اوغلو شیروانشاه فرّخ یاسارین کسدیگی ایلک سیکّه‌لر 869/1465-جی ایله عاییددیر.
شیروانشاه 1. خلیل‌الله‌ین 1465-جی ایلده وفات ائتدیگینی نظره آلان م.ریهتیم قئید ائدیر کی، بؤیوک احتیمال شیخین وفاتی 870-جی ایلین رمضان آیینا (17.04.1466-17.05.1466) دوشموشدور.[19]
چلبی خلیفه‌نین باکی سیاحتینی آنلادان خلوی سیّد یحیی‌نین جنازه مراسیمی حاقیندا بیلگی وئریر. چلبی خلیفه اونو گؤرمک اوچون عرضینجاندان یولا چیخمیش، آنجاق باکی‌یا چاتاندا اینسان‌لارین دسته لرله بیر طرفه گئتدیکلرینی گؤرموشدور. ماراق ائدیب سببینی سوروشاندا " سیّد یحیی آدیندا کامیل بیر مورشیدیمیز واردی. بو گون وفات ائتدی. اونا سون وظیفه‌میزی ائتمگه گئدیریک. " – جاوابینی آلمیشدیر. بو خبره چوخ اوزولموش، جاماعاتلا جنازه نامازینی قیلاراق او گئجه قبری باشیندا موراقبه‌یه گئتمیشدیر.[36]
حاقیندا منبع‌لر
آذربایجان تصوّوف مکتبینده یئتیشن موتفکّیر عالیم سیّد یحیی باکووی و اونون اینکیشاف ائتدیره‌رک یئنیدن تأسیس ائتدیگی خلوتیلیک طریقتی 15. عصردن اعتیباراً موسلمان عالمینده بؤیوک تاثیره مالیک اولموش و گئنیش یاییلمیشدیر.[2] سیّد یحیی زنگین اوچ دیللی (تورک، عرب، فارس) تصوّوفی-فلسفی و ادبی اثرلری ایله دونیانین بیر چوخ اؤلکه‌لری‌نین فلسفی فیکیر تاریخینه تاثیر ائتمیشدیر.[37]
مؤلیف حاقیندا ان دوغرو بیلگی‌لری، شوبهه‌سیز کی، اؤز اثرلری وئره بیلر. آنجاق موسلمان مؤلیف‌لر، عادتاً اثرلرینده اؤزلری باره ده آز معلومات وئریرلر. بعضاً آدلارینی دا یازمامالاری، گؤرونور تواضع‌کارلیقدان ایره‌لی گلمیشدیر. سیّد یحیی دا اثرلرینده اؤزوندن چوخ بحث ائتمیر.[6] لاکین یئنه ده اونون حیاتی ایله باغلی بیر سیرا معلومات‌لارا راست گلمک مومکوندور. بئله کی، او، شفاالأسرار اثرینده موعلیم‌لرینی، کشف‌القلوب اثرینده شیروانشاه 1. خلیل‌اللهی یاد ائدیر. بعضی شعیرلرینده ده حیاتی و چیله‌لری باره ده معلوماتا راست گلینیر.
سیّد یحیی‌نین اثرلرینده اونون فلسفی-دینی دوشونجه‌سی و تصوّوفی آنلاییشی باره ده گئنیش معلومات واردیر. اونا قدر تصوّوف ساحه‌سینده اثر یازان مؤلیف‌لر او قدر ده چوخ دئییلدی. خوصوصیله خلوتیلیک طریقتی‌نین سیستمی و اوصول‌لاری حاقیندا اوندان اؤنجه یازیلمیش اثرلره تثادوف ائدیلمیر.[38] دئمک اولار کی، خلوتیلیک طریقتی‌نین تقریباً 200 ایللیک اوصول و پرینسیپ‌لری ایلک دفعه اونون طرفیندن یازی‌یا آلینمیشدیر. حتّی بو اوصول‌لارین بیر چوخو ایلک دفعه سیّد یحیی طرفیندن موعین‌لشدیریله‌رک تطبیق اولونموشدور.[3]
او، ییرمی‌دن چوخ اثری ایله خلوتیلیگین تصوّوفی-فلسفی اساس‌لارینی قوراراق گونوموزه قدر گلمه‌سینی تأمین ائتمیشدیر. م.ریهتیم قئید ائدیر کی، خلوتیلیک طریقتی‌نین بوتون شؤعبه و قول‌لاری طرفیندن اوخونان خوصوصی دوعا (ویرد) و طریقتده یئرینه یئتیریلمه‌سی ضروری اولان اوصول و قایدالار (دب) سیّد یحیی طرفیندن یازیلمیش و یاییلمیشدیر.[19]ورد الستار و معیاری-طریقت آدی ایله تانینان بو اثرلر اصلینده خلوتیلیگین حقیقی قوروجوسو آدینی اونا وئرمک اوچون کیفایتدیر.[39]
لامعی محمود چلبی‌نین نفحات ترجومه‌سی، تاش‌کؤپرولوزاده‌نین "الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة " ، مجدی محمد افندی‌نین "حدائق‌الشقایق" ، یوسف ابن یعقوبون "مناقب شریف و طریقت‌نامه پیران و مشایخ علیه خلوتیه " ، محمد جمال‌الدین الخلوی‌نین "لمازته خلوی و لمازته علویه " ، علی علی‌نین "تحفة المجاهیدین و بهجة الذاهدین" ، محمد نظمی‌نین "هدیه‌الاخوان " ، حسن قیریمی‌نین " مقالات عالیه طریقه خلوتیه جمالیه " ، حریری‌زاده محمد کمال الدین افندی‌نین "تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق" ، صادق وجدانی‌نین "طومار ترکی عالیه " ، حسین وساف‌ین " سفینه‌ی اولیاء ابرار شرحی اسمار " ، بورسالی محمد طاهر افندی‌نین "عوثمانلی مؤلیف‌لری" ، باغدادلی اسماعیل پاشانین "هدیه‌العارفین" ، محمد علی عینی‌نین " تصوّوف تاریخی" ، خوجازاده احمد حلمی‌نین "سیّد یحیی و زیارتی-اؤولییا " ، رحمی سرینین "ایسلام تصوّوفونده خلوتیلیک و خلوتی‌لر" اثرلری هم س.ی.باکووی‌نین حیات و یارادیجی‌لیغی، هم ده خلوتیلیگین تاریخی اوچون اهمیتلی منبع‌لردیر.[39]
سیّد یحیی‌نین ایستانبول اونیورسیتتی کیتابخاناسیندا اولان اثرلری حاقیندا احمد آتش معلومات وئرمیشدیر. فواد کؤپرولو، عبدالباقی گؤلپینارلی و تحسین یازیجی دا سیّد یحیی و خلوتیلیک حاقیندا دَیرلی معلومات‌لاری اثرلرینده نقل ائتمیشلر.[19]
یارادیجی‌لیغی
سیّد یحیی‌نین دینی-تصوّوفی اثرلری‌نین سایی و سیاهی‌سی هئچ بیر قایناقدا تام اولاراق وئرلمه‌میشدیر. بو اثرلردن "ورد الستار" و"اسرار الطالیبن" ایستیثنا اولماقلا دیگر اثرلرین مضمونوندان ایسه قایناق‌لاردا هئچ بحث ائدیلمه‌میشدیر.[40] اثرلریندن موکمّل تحصیل آلدیغی معلوم اولان سیّد یحیی نثر اثرلرینی تورک، عرب و فارس دیل‌لرینده، نظم اثرلرینی ایسه فارس دیلینده قلمه آلمیشدیر. بو دیلده یازدیغی شعیرلرینده " سیّد " مخلصیندن ایستیفاده ائتمیشدیر.[41] محمت ریهتیم تورکیه و آذربایجان کیتابخانالاریندا آپاردیغی اوزون آراشدیرمالار زامانی بو اؤلکه‌لرین کیتابخانالاریندا سیّد یحیی اثرلری‌نین 100-دن آرتیق الیازما نوسخه‌سی‌نین اولدوغونو اوزه چیخارمیشدیر. عومومیتله، سیّد یحیی ایرثینه عایید اولان اثرلر آشاغیداکی‌لاردیر[19]:
- اطوار القلب
- بیان العلم (چهل منازل و هفت مقام)
- اسرار الطالبین
- غزلیات
- کشف القلوب
- قصه منصور
- کتاب الوضو
- مکارم اخلاق
- مناقب امیرالمومنین علی کرم الله وجهه
- منازل العاشقین
- منازل السابقین
- معیار طریقت
- رموز الاشارة (تفسیر و تأویل: "هْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ" )
- رساله- Ma la buddə batiniyyə (اسرار الوضو)
- رساله فی صلواتین نبی
- شرح مراتب-اسرار القلوب
- شرح سوالاتی – گولشن اسرار
- شرح الاسماء سمانیه
- شفا الاسرار
- تصروفات و موکاشفات
- ورد الستار
سیّد یحیی‌نین موختلیف منبع و کاتالوق‌لاردا باشقا اثر آدلارینا دا تصادوف ائدیلیر. بونلار " علمی-لدون " ، " منازل العارفین " ، " اسرارالوحی " ، "اسرارالقلوب" ، "گنجینه اسرار " ، " کتاب الاصول " اثرلری‌دیر.محمت ریهتیم یازیر کی، " بونلاردان بیر قیسمی احتیمال کی، آدی فرقلی قئید ائدیلمیش اثرلردیر. چونکی، اوزون تدقیقات‌لار بو اثرلرین اولمادیغینی گؤستردی" .[42]
سیّد یحیی‌نین تصوّوف علمی‌نین بیر چوخ ساحه‌سینده یازیلمیش اولان اثرلرینده کی دیل، ادبی خوصوصیت‌لر و مضمون زنگین‌لیگی مؤلیفین تفکّورونون درین‌لیگینی گؤسترمه‌سی باخیمیندان دا دَیرلی‌دیر. بونونلا یاناشی اونون نظم و نثرله چوخلو سایدا اثر یازماسی دا دیقتی خوصوصی جلب ائدیر. چونکی، اونا قدر خلوتی شیخ‌لری آراسیندا بو سایدا و چئشیدده اثر یازان اولمامیشدیر.
اثرلرینده ایسلام دونیاسیندا ایشلک اولان اوچ دیلدن – عرب دیلی، فارس دیلی و آذربایجان تورکجه سیندن ایستیفاده ائتمیش و فارسجا شعیرلر یازمیشدیر.[43] بو دا اونون دیل زنگین‌لیگینی و ایفاده گئنیش‌لیگینی گؤستریر. اثرلرینده دیقت چکن جهت‌لردن بیری ده قایناق زنگین‌لیگی‌دیر. مؤلیف اثرلرینده مؤوضولاری چوخ واخت قورآن آیه‌لری و محمد پئیغمبرین حدیث‌لری ایله اساس‌لاندیرمیشدیر. بو دا اونون قوران و حدیث بیلگی‌سی‌نین درین‌لیگینی گؤستریر. دیگر طرفدن اؤزوندن اول یاشامیش و اثر یازمیش بیر چوخ صوفی عالیمی‌نین ده اثرلریندن یارارلانمیشدیر.
موریدلری
منبع‌لرده سیّد یحیی‌نین ایگیرمی مینه یاخین موریدی‌نین اولدوغو، اونلاردان 360-نین خیلافت آلدیغی بیلدیریلیر. ان مشهور مورید و خلیفه لری بونلاردیر:
- دده عمر رؤوشنی[44]
- پیر شکرالله انصاری
- علاالدین رومی
- حبیب قارامانی
- پیر محمد ارزینجانی
- ضیاالدین یوسف موسکوری[45]
- سیّد احمد سونّتی
- بابا قطب
- پیرزاده فتح‌الله
- پیرزاده نصرالله
- حاجی همزه چانکیری
- سینان رومی
- بابا رسول خلوتی
- درویش کمال
- اویس خلوتی
- شیخ منصور افندی
اتک یازی‌لار
- M. Rıhtım – Seyid Yəya Bakuvi və Xəlvtilik, Bakı, 2006, səh 17
- M. Ə. Ayni – Seyid Yəhya Şirvani//Maarif və Mədəniyyət məcmuəsi, N6, Bakı, 1923
- S. Mümtaz – Seyid Yəhya, AMEA Əİ Fondu: 24/345
- A. A. Seyidzade – Seyid Yaxya Bakuvi, Salman Mümtaz adına ƏİA Fondu:47, saxlama vahidi97, səh 67
- B. G. Martin – A short history of the Khalweti order of Derwishes? California: Nikki k. Riddie, 1975
- F. D. Long – Khalwetiyya, IV, 1991
- V. Minorskiy – The Turks İran and the Caucasus in the middle ages, London, 1978
- H. Altınbaş – Tasavvuf tarihi, Ankara, tarihsiz, səh 198
- Encyclopaedia of Islam, leiden, new edition, 1978
- Y/ Akp;nar – Azeri edebiyyatı araştırmaları, İstanbul, Dergah yayınları, 1994, səh 512
- Çəmənzəminli – Tarixi, coğrafi və iqtisadi Azərbaycan, Bakı, 1993, səh 55
- F. Köçərli – Azərbaycan ədəbiyyatı materialları, I cild, Bakı, 1925
- Z. Məmmədov – Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi, Bakı, 1994
- N. V. Minkeviç – Mustafayeva – Qrobniçı vuspalniçe Şirvanşaxov/Dokladı AN Azerb SSR, t. III, N1, 1947
- A. Akpınar – Bin yılın yüz şairi, Azerbaycan şiiri antolojisi, Ankara, KB, 2000, səh 305
- M. Ə. Rəsulzadə – Azerbaycan şairi Nizami, İstanbul, 1991, səh 402
- A. H. Hocazade – Seyid Yahya eş-Şirvani, İstanbul, 1319
- V. Bartold, F. Köprülü – İslam medeniyyeti tarihi, Ankara, DİB, 1984, səh 367
- M. Rıhtım – Seyid Yəhya Bakuvi və Xəlvətilik, Bakı, 2006
- S.S. Mustakimzde – Şerhi Virdü – Settar, SK: Pertev Paşa, N611
- PROPOSALS FOR THE CELEBRATIONS OF ANNIVERSARIES WITH WHICH UNESCO COULD BE ASSOCIATED IN 2012–2013, AND APPEALS BY MEMBER STATES CONCERNING THEIR PROPOSALS
- Seyid Yəhya Bakuviyə həsr edilmiş tədbir keçirib
- Carl Ritter: Die Erdkunde im Verhältniß zur Natur und zur Geschichte des Menschen. Bd. 2, Berlin 1818, S. 880.
- E. Bertles – Sufizm i sufiyskaya literatura, izbrannıe trudı, Moskva, 1965
- E. Bertles – Sufizm i sufiyskaya literatura, izbrannıe trudı, Moskva, 1965
- H. J. Kissling – Halvetiyye tarikatı, İstanbul 1993–1994
- A. Knysh – Islamic mysticism a short history, Brill – Boston, 2000
- M. A. Ayni – Tasavvuf tarihi, İstanbul kitapevi, 2000, səh 344
- S. Eraydın – Tasavvuf ve tarikatlar, İstanbul MÜİ Vakfı, 1987, səh 518
- M. Özdamar – Yahya Efendi, İstanbul, 1997
- M. Özdamar – Yahya Efendi, İstanbul, 1997, səh 68
- A. Abdülkadiroğlu – Halvetiliyin Şabaniyye kolu, Ankara, 1991
- R. Serin – İslam tasavvufunda halvetilik ve halvetiler, İstnbul, Petek yayınları, 1984, səh 176
- Ə. Rəhimov – Bakıda Şirvanşahlar saray şəhərciyindəki türbədə dəfn olunanlar haqqında/ AMEA xəbərləri, N1, 1975, səh 49 – 57
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006
- L. Bretanskiy – Bakı, Moskva – Leninqrad, 1965, səh 325
- S Mumtaz – Xəlvətilik, AMEA Əİ Fondu: 24/454
- O. Türer – Ana hatlarıyla tasavvuf tarihi, İstanbul, 1995, səh 316
- S Mumtaz – Xəlvətilik, AMEA Əİ Fondu: 24/454
- A. Musayeva – Seyid Yəhya Bakuvinin əlyazmaları/Elm və Həyat, N9, 1986
- A. Musayeva – Seyid Yəhya Bakuvinin əlyazmaları, Azər. SSR EA Məruzələri, N11, Bakı, 1986
- J. S. Trimingham – The Sufi orders in Islam, Oxford, 1971
- A. Musayeva – Dədə Ömər Rövşəni əsərlərinin tədqiqatları üzərində araşdırmalar (filoloji – tekstaloji tədqiqat), I cild, Bakı, 2003, səh 475
- A.Musayeva – Dədə Ömər Rövşəninin əsərlərinin əlyazmaları/ Əlyazmalar xəzinəsində, III cild, AMEA Əİ, Bakı, 1986
- K. K. Şərifov – Yusif Şirvani Müsküri və onun bir əsəri haqqında/ AMEA Məruzələri, N2
کؤچورن: عباس ائلچین
