یازیچی حیات حادیثه‌لری‌نین بدیعی اینعکاسینی وئررکن اونا موعین موناسیبت بیلدیریر، اوخوجودا یاراتدیغی اوبرازا قارشی یا محبت، یا دا نیفرت اویادیر، یا اونو اوخوجونون گؤزونده اوجالدیر، یا ایفشا ائدیر، یا دا حالینا آجیییر، دوشدوگو وضعیتدن چیخماق یولونو باشا سالماغا چالیشیر و س. بونون اوچون یازیچی موعین اوصولدان، ایفاده طرزیندن ایستیفاده ائدیر. بئله اوصوللاردان بیری گولوشدور. 

  بدیعی ادبیاتدا گولوش داشیدیغی مضمونا، ایفاده ائتدیگی فیکره گؤره موختلیف اولور، باشقا سؤزله، گولوش اوبیئکته موختلیف موناسیبت بیلدیریر. گولوشون 2 نؤوعو وار: آ) ساتیرا؛ ب) یوُموْر 

  ساتیرا. گولوش، عومومیتله، موختلیف سببلردن یارانا بیلر. گولوش شادلیق حیسّ ایفاده ائدیر، فرح بیلدیریر، مووفقیت ایفاده‌سی اولور. آما بو گولوشلرین مضمونوندا خوش احوال-روحییّه اولدوغو اوچون هئچ بیر ساتیرا آنلاییشینا داخیل دئییل. ساتیرا آنلاییشی تنقیدله باغلیدیر. داها دوغروسو، تنقید ساتیریک گولوشون نووه‌سینی تشکیل ائدیر. لاکین مضمونوندا تنقید اولان هر جور گولوش ده اؤزلوگونده ساتیرا دئییل. ادبیاتشوناسلیقدا آنجاق ایفشاائدیجی، اؤلدوروجو گولوشه ساتیرا دئییلیر. مثلا، ج. محمدقولوزاده‌نین  " اؤلولر "  اثرینده ایسگندرین شئیخ نصروللاها دئدیگی بو سؤزلر ساتیریک گولوش ایفاده ائدیر:  

   " جناب شئیخ، سیز گرک شوکر ائیله‌یه‌سینیز کی، من شراب ایچیرم. اگر من شراب ایچمه‌سم، عاغلیم باشیمدا اولار، اوندا دا، بیردن گؤزومو آچیب گؤررم کی، آها، بیزیم شهریمیزه بیر موجتهید گلیب و آدینی قویوب اؤلودیریلدن و مؤمین حاجیلاریمیزین باشینی ریجعت مسله‌سی ایله پییله‌ییب، هر گئجه بیر قیز آلیر. خا… خا… خا… من اؤلوم ال وئر! لوتوسان اگر، ال وئر، خا… خا… خا... "  کیمی آجی گولوش ایفاده ائدن سؤزلر شئیخ نصروللاهی سارسیدیر. ایسگندرین بو گولوشوندن سونرا شئیخ نصروللاه قبیرستانلیغی ترک ائدیر. بو ایسه اونون مغلوبیتینه، ایفشا اولونماسینا ایشاره دیر.  

      صینیفلی جمعیتده ساتیرا اینسانین اینسان طرفیندن ایستیثمار اولونماسینا، عدالتسیزلیگه، ایستیثمارچی صینفین ایدئولوگییاسینا قارشی چوخ کسرلی موباریزه واسیطه‌سی اولموشدور. او، عئینی زاماندا آداملارا حاقینی باشا سالیر: اونلاری حرکته گتیریر، ایجتیماعی قورولوشداکی عدالتسیزلیگه قارشی موباریزه یه قوشولماغا تحریک ائدیر. ساتیرانین بو خوصوصیتی م. ع. صابیرین شئعیرلرینده چوخ آیدین موشاهیده اولونور. مثلا، شاعیر قودورغان وارلی‌نین دیلییله دئدیگی: 

  فهله، اؤزونو سن ده بیر اینسانمی سانیرسان؟! 

  پولسوز کیشی، اینسانلیغی آسانمی سانیرسان؟! 

      میصراعلاری فهله‌نی موباریزه‌یه سسله‌ین بیر واسیطه دیر. شاعیر بو سؤزلرله بیر طرفدن فهله‌یه حاقینی آنلاتماغا شالیشیر کی، پولون، وار-دؤولتین اولماسا دا، اؤز اینسانلیق حاقینی طلب ائتمه‌لیسن. دیگر طرفدن، وارلی‌نین هارینلیغینی، زحمت آدامینا منفی موناسیبتینی لاغا قویور. 

  ساتیرا بوتون ادبی ژانرلاردا ایستیفاده اولونا بیلر. 

  یومور. حیات حادیثه لرینده، آداملاردا موشاهیده ائدیلن منفی خوصوصیتلره تنقیدی موناسیبتین فورمالاریندان بیری ده یوُموْردور. ساتیرا کیمی یومور دا گولوشدور. لاکین یوموشاق گولوشدور، ایصلاح ائدیجی گولوشدور. بو گولوش هدفه قایغی، جان یانغیسی اولور. یومورو ساتیرادان فرقینی آیدین باشا دوشمک اوچون ج. محمدقولوزادنین  " اؤلولر "  کومئدییاسیندا ایسگندرین گولوش اوبیئکتینه و همین گولوشون مضمونونا دیقت یئتیرمک کیفایتدیر. ایسگندرین گولوش هدفی بیر طرفدن شئیخ نصروللاه و اونون ال‌آلتیلاریدیرسا، دیگر طرفدن اؤز آتا-آناسی کیمی عواملاردیر. اوغلونون حرکتلریندن خجالت چکن آنانین  " آز قالیرام اؤز الیمله قبیر قازیم، گیریم ایچینه، یاخام قورتارسین "  سؤزلرینه جاواب اولاراق ایسگندر دئییر:  " داها بوندان سونرا اؤلسن ده یاخانی قورتارا بیلمه‌یه‌جکسن؛ اودو، شئیخ نصروللاهدی، ندی، بو گون گلیر. سن اؤلرسن، شئیخ گئنه سنی دیریلدر. خا… خا… خا! داها بوندان سونرا اؤلمک ایلن ده یاخان قورتارماز. خا… خا… خا... "   

  گؤروندویو کیمی، ایسگندر هم شئیخ نصروللاها، هم آناسینا قه-قه ایله گولور. لاکین بو گولوشلر بیر-بیریندن اساسلی صورتده فرقله‌نیر. اگر ایسگندر شئیخ نصروللاهی ایفشا ائدیرسه، آناسی‌نین حالینا آجیییر، اساس مقصد شئیخ نصروللاهلاری محو ائتمک، آرادان قالدیرماقدیرسا، کربلایی فاطمالاری، حاجی حسنلری عواملیقدان قورتارماقدیر. بئله ایصلاح ائدیجی گولوشه ادبیاتشوناسلیقدا یومور دئییلیر. 

  یومور یازیچی‌نین تنقید اوبیئکتینه صمیمیتیندن یاراندیغی اوچون اوخوجودا غضب، نیفرت یوخ، تأسوف حیس دوغورور. مثلا،  " پوچت قوتوسو "  اثرینی اوخودوقدا نووروزعلی‌نین حرکتلرینه گولمه مک اولمور. لاکین اوخوجو اونا نیفرت ائتمیر، عکسینه، اونون حالینا آجیییر، عواملیغی اوجوندان اذیت چکدیگینه تأسوف ائدیر. یاخود م. ع. صابیرین  " ندامت و شیکایت "  شئعیری یوموریستیک طرزده یازیلمیشدیر. چونکی: 

  ار دئییل، شاعیر ایمیش خانه‌خراب! 

  فیکری یازماق، اوخوماق، شوغلی کیتاب... 

  دئین آرواد عواملیق و نادانلیغی اوزوندن بیر ائوده قاراواش اولماغی شاعیره اره گئتمکدن اوستون توتور. البتّه، بئله دوشونجه گولوش یارادیر، لاکین حیدّت دوغورمور. عکسینه، اوخوجونو تأسوف حیسی کئچیرمه‌یه سؤوق ائدیر. 

  یاخود دا  " اوستا زئینال "  حئکایه‌سینی آلاق. بوردا یازیچی‌نین گولوش اوبیئکتی اوستا زئینالدیر. اثردن آیدین اولور کی، یازیچی اوستا زئینالا آنجاق گولمور، اونون موثبت جهتلرینی ده گؤستریر. او، فایدالی ایشله مشغول اولور، ساده و تمیز اورکلی آدامدیر. لاکین معنوی جهتدن شیکستدیر، فاناتیزمین اسیریدیر. اونون دینه بئله اورکدن اینانماسی و اونون اسیری اولماسی اوستا زئینالی فعالیتسیزلشدیریر، شوعوروندا اطالت یارادیر کی، بو دا اوخوجودا گولوش دوغورور و اوخوجو بونا تأسوف ائدیر.  

  شمیستان میکاییلووون  " ادبیات نظرییّه سی "  کیتابیندان 

کؤچورن: عباس ائلچین