بابكین آندی- میكاییل رضاقولوزاده

 میكاییل رضاقولوزاده  

     آذربایجانین قاباقجیل معاریف خادیمی، گؤركملی یازیچی و ناثیر، ایستعدادلی ترجومه‌چی میكاییل رضاقولوزاده 1905-جی ایل مارتین 17-ده باكیدا آنادان اولموشدور. میكاییل رضاقولوزاده شاعیر، ناثیر، ترجومه‌چی كیمی چوخ‌ساحه‌لی یارادیجیلیق یولو كئچمیشدیر. عالی پئداقوژی مكتبی بیتیردیكدن سونرا باكی مركزی كیتابخاناسیندا مودیر ایشله‌میش،  موسكوا دؤولت اونیوئرسیتئتینده آسپیرانتورانی اوغورلا باشا وورموشدور. آذرنشرده ترجومه‌چی،  «اینقیلاب و مدنیت» ژورنالیندا مسئول كاتیب، «آذربایجان» ژورنالیندا باش رئداكتور موعاوینی وظیفه‌‌لرینده چالیشمیشدیر. ادبی یارادیجیلیق فعالیتینه  1923-جو ایلده چیخان «موعللیم» شعریله باشلایان میكاییل ریضاقولوزاده، عئینی زاماندا، «گنجلیك» نشریاتیندا، «گؤیرچین» ژورنالی رئداكسییالاریندا دا چالیشمیشدیر. اونون «قارانقوش یوواسی» (1945)، «آغ دانا» (1945)، «ائل گوجو» (1948)، «قو گؤلو» (1955)، «اووچو ائلشن‌له قوچاق آیتكینین ناغیلی» (1956)، «نسیللردن نسیللره» (1965)، «اوركده ایزلر» (1969)، «قوش دیلی بیلن اورخان» (1972)، «یاز گونشی»  (1977)، «ایلین یازی-ائلین سازی» و س. كیتابلاری اوشاق و گنجلرین سئوه‌رك موطالیعه ائتدیگی اثرلردیر. 

  دونیا خالقلاری ادبیاتی‌نین اونلارلا نوماینده‌لری‌نین اثرلرینی، او جومله‌دن ت.اولدریجین «آمئریكا مكتبلیلری‌نین خاطیره‌لری»، ر.كیپلینقین «ماۇقلی»، و.مایاكووسكی‌نین «سئچیلمیش شئعیرلری و پوئمالاری»، و.بیانكی‌نین «بیز چوخوق»، و.واسیلئوسكایانین «گؤی‌قورشاغی»، و.ق.بئلینسكی‌نین «سئچیلمیش اثرلری»نی، ای.س.تورگئنئوین «اووچونون خاطیره لری»، «آتالار و اوغوللار»، «عرفه»، آ.دومانین  «اوچ موْشكئتوْر»، م.قوركی‌نین «اوشاقلیق»، ج.سویفتین «قوللیوئرین سیاحتی»، ل.ن.تولستویون «دیریلمه»، و.لاتسیسین «بالیقچی اوغلو»، ج.لوندونون «حئكایه لری»نی،  ج.روْداری‌نین «چیپپوْلینوْ» و س. اثرلری آذربایجان دیلینه ترجومه ائتمیشدیر.  نیظامی‌نین «ایسگندرنامه» اثری‌نین  1941-جی ایل ترجومه نشری ده اونا عاییددیر. 

  عومومیتله،  ترجومه كیتابلاری‌نین سایی 60-دان چوخ اولان میكاییل ریضاقولوزاده  «ه.هئینئ و فاشیزم»،  «رابیندرانات تاقور»، «بایرون و موعاصیرلیك» و س. كیمی  مقاله‌لرین ده مؤلیفیدیر. 

  میكاییل ریضاقولوزاده  1984-جو ایل نویابرین 10-دا باكیدا وفات ائتمیشدیر. 

  بابكین آندی

      آنا-بالا بوخاری قاباغیندا اوز-اوزه اوتورموشدولار. آنا حسرتلی و مئهریبان باخیشلارینی اوغلونون اوزوندن آییرمیردی. ائله بیل كی، یئنه اوندان آیریلاجاغیندان، بو قاراشین اوزه، بو چاتما قاشلارا، بو آلا گؤزلره حسرت قالاجاغیندان قورخوردو. نئجه ده قورخمایایدی. ایندی 7-8 ایل ایدی كی، بالاسینی دویونجا گؤرمه‌‌میشدی. او، ساربانا نؤكرچیلیگه وئریلنده 9-10 یاشیندا بیر اوشاق ایدی. ایندی 17-18 یاشلی بیر ایگید اولموشدور. كاروانلا بیرگه شهرلری، اؤلكه‌‌لری قاریش-قاریش گزمیش، قیشین شاختاسیندان، یایین قیزماریندان اوزونون دریسی بركیییب سرتلشمیشدی. اونون جاوان اوزونده كیشیلره مخصوص قالین جیزگیلر عمله گلمیشدی. او، ایندی یئكه بیر كیشییه بنزه‌ییردیسه ده، آناسی‌نین نظرینده یئنه بالاجا، مئهریبان، دجل بابك ایدی. آنا چوخدان بری اورگینده بسله‌دیگی دادلی خیال و آرزولارینی اوغلونا بیلدیرمك ایسته‌ییردی. اونو راضی سالیب یانیندا ساخلاماق، عذاب و اذیتلرله دولو اولان عؤمرونون سون گونلرینی اوغلو ایله بیرگه كئچیرمگی آرزو ائدیردی. بو اومیدله آنا اوغلونا دئدی: - نه یاخشی اولدو كی، گلدین، اوغول... گؤزوم یوللاردا قالمیشدی. دئییرم كی، داها هئچ یانا گئتمه. آج-یالاواج دا اولسا، بو كاسیب داخمامیزدا بیر تهر دولاناریق... قونشوموز داش‌دمیر كیشی‌نین قیزی اولكر ده بؤیویوب... بابك آناسی‌نین اورگیندن كئچنلری دویدو. اونو بوش خیاللارلا یورماماق اوچون سؤزونو یاریمچیق قویوب دیللندی: - یوخ، آنا جان، من بورادا قالا بیلمرم. ائله بو  " بیر تهر، آج-یالاواج دولانماغا "  قاتلاشماق بیزیم ائویمیزی ییخیب... داها بسدیر... - بو سؤزلری سؤیله‌ینده، بابكین گؤزلرینده بوخاری‌نین آلوولاری عكس ائدیب پارلاییر، سسی كین و غضبله گورلاییردی. او، سانكی آناسینا یوخ، مینلرله آداما دئییرمیش كیمی، سؤزونه داوام ائتدی: - داها بسدیر، آنا... من ایراندان، عربیستاندان هیندیستانا قدر هر یئری قاریش-قاریش گزمیشم. آذربایجان تورپاغی هر یئردن بركتلی، آذربایجان اوغوللاری هامیدان غئیرتلیدیر. بیز نییه  " بیر تهر، آج-یالاواج دولانماغا "  قاتلاشاق؟ یوخ، من گئده‌جگم، آنا!.. گنج بابك اؤزو ده ایسته‌مه‌دن بو سرت، آمانسیز سؤزلری ایله آنانین كؤورك قلبینه توخونموش، اوغول حسرتی ایله یارالی قلبینی قاناتمیشدی. دردلی آنا هیچقیریقلی بیر سسله اینله‌دی: - اوغول، بس منه یازیغین گلمیرمی؟ منی قویوب هارا گئدیرسن؟ بابك آناسی ایله سرت دانیشدیغینی ایندی باشا دوشوب یومشاق، لاكین ایناملی بیر سسله دئدی: - ائله دئمه، آنا جان. آناسینا كم باخان اوغلون گؤزلرینه قان دامار!.. من سنی سئودیگیم اوچون بئله دوشونورم، آنا جان! من كارواندا 7-8 ایل چاروادارلیق ائتدیم. تبریزده اعمالاتخانالاردا ایشله‌دیم. آزدان-چوخدان قازانجیم وار. بیر اینك، 5-10 قویون-كئچی آلیب، سن دئین كیمی بیر تهر دولانا بیلریك. آنجاق صاباح خلیفه نین امیرلری ، ایرانین نایبلری اونو دا توتوب الیمیزدن آلاجاقلار. بس سونرا؟.. سونرا نئجه اولسون؟! یوخ، آنا جان، یاخشی اوغول گرك اؤزونو، اؤز آناسینی، اؤز كوماسینی دوشونمه‌سین... بیزیم ائلیمیز-یوردوموز وار، آنا جان! سنین‌ده، منیم ده بؤیوك بیر آنامیز وار - وطن! آنا جان، من سنی سئویرم، آنجاق وطنیمی ده سئویرم. بیل كی، عرب ایشغالچیلاری ایله ایران حاكیملری وطندن قووولمادیقجا... * * * بو زامان داخمانین قاپیسی شیددتله دؤیولدو، باییردان آت كیشنمه‌لری، ایت هوروشمه‌لری ائشیدیلدی. آنانین اورگینه قورخو دوشدو: بلكه اونلاری پوسوب اوغلونون سؤزلرینی ائشیتمیش، اونو توتماغا گلمیشدیلر... بابك یئریندن سیچراییب، ایناملی آددیملارلا قاپییا گئتدی. قاپی آچیلاندا گئجه نین شاختالی كولگی ایله برابر اوست-باشلارینی قار باسمیش 10-15 سیلاحلی آدام ایچری گیردی. گلنلرین باشچیسی ائو صاحیبلرینی آرخایین ائتمك اوچون دئدی: - قورخمایین، تانری قوناغی‌ییق... بابك جاوابیندا دئدی: - ندن قورخاجاغیق، عمی جان، واختسیز قوناقدان وارلیلار قورخارلار. بیر قورو جانیمیز وار، گلن دوست ایسه، اونا قورباندیر، دوشمنه ایسه اوجوز ساتماریق... دسته باشچیسی بوخاری‌نین و هیسلی چیراغین تیترك ایشیغیندا جاوان اوغلانی باشدان-آیاغا سوزدو و آستانادا اوست-باشی‌نین قارینی چیرپا-چیرپا دئدی: - ساغ اول، اوغلان، ایشین ده دیلین قدر اولسا، سنه بئل باغلاماق اولار... بابك بو سؤزلره جاواب وئرمزدن اول ائو صاحیبی كیمی قوناقلاری قبول ائتمگی لازیم بیلدی. او گلنلرین نه خلیفه، نه ده ایران مأمورلاری اولمادیقلارینی پال-پالتارلاریندان، دانیشیقلاریندان بیلمیشدی. حتّی بو باشچینی تانیمیشدی دا. بو گلن دسته باشچیسی باز قالاسی‌نین صاحیبی جنگاور جاویدان ایدی. جاویدان عرب و ایران حاكیملری‌نین ظولموندن ناراضی اولوب، قاچاق دوشنلری باشینا ییغیب، اؤز مؤحكم قالاسینا چكیلمیشدی. هردن‌بیر عرب-ایران حاكیملری ایله ووروشور، وئرگی ییغیب آپاران مأمورلاری و یا تاجیر كاروانلارینی سویور، آنجاق بؤیوك اؤلچوده موباریزه‌یه جورأت ائتمیردی. بابك اونو تانیدیغینی هله‌لیك بیلدیرمه‌ییب اونلاری ایچری چاغیردی و یئر گؤستردی: - بویورون، اوتورون، قیزینین، دینجه‌‌لین... قوناقلاردان بیر قیسمی یوخاری باشا - بوخاری‌نین یانینا كئچدی، قالانلاری دا داخمادا و حَیَطده كی  سامانلیق و باشقا دالداناجاق یئرلرده یئرلشدیلر. قاری نیگارانچیلیقدان قورتاریب، ائو صاحیبی كیمی گلنلره دیل-آغیز ائله‌دی: - بویورون، اوتورون، - دئیه او ائوده اولان یورغان-دؤشگی قوناقلار اوچون دؤشه‌‌یه-دؤشه‌‌یه اوغلونا موراجیعت ائتدی: - هئچ بیلمیرم نئیله‌ییم، قوناقلارین یانیندا اوزوقارا اولاجاغیق... بابك آناسینا جاواب وئردی: - بیز نییه اوزوقارا اولوروق، آی آنا؟ بیزی بو گونه قویانلارین اوزو قارا اولسون. وطنیمیزین محصولو اؤزوموزده قالسا، بیزدن یاخشی یاشایان اولماز! جاویدان قاری‌نین ناراحات اولدوغونو گؤروب دئدی: - زحمت چكمه، آی آنا، ناراحات اولما. واختسیز گلن قوناق اؤز كیسه‌سیندن یئیر... - سونرا اوزونو بابكه توتوب علاوه  ائتدی: - اوغلان، سنین آغزیندان قان قوخوسو گلیر. بو نه سؤزلردیر دانیشیرسان؟ بابك دئدی: - بوتون وطن تورپاغیندان قان قوخوسو گلیر، عمی جان!.. جاویدان جاوان اوغلانین حاضیرجاوابلیغینا و جورأتینه تعجوب ائدیب سوروشدو: - اوغلان، بو دیلاورلیگینه گؤره، باری الیندن بیر ایش گلیرمی؟ بابك سؤزون یئری گلدیگینی بیلیب اصیل مطلبه كئچدی: - ایش وار، ایش وار، عمی... بعضی آداملار 5-10 نفر عرب و ایران مأمورو ایله ووروشماغی و یا كاروان سویماغی بیر ایش بیلیر، آما... جاویدان بو سؤزلرین اؤزونه ایشاره اولدوغونو بیلدی. بیر آن غضبلندیسه ده، سؤیله‌یه‌نین هم ائو صاحیبی، هم ده جاوان اولدوغونا گؤره، غضبینی اوددو، اونا یومشاق بیر صورتده اعتیراض ائتدی: - آما دونیانی توتان خلیفه اوردوسونا قارشی نه ائتمك اولار؟ - هر شئی، - دئیه بابك اونون یومشاق جاواب وئردیگینی گؤروب داها دا جورأتلندی: - تبریز، اردبیل، زنجان و سایره شهرلرده كی  اعمالاتخانالارین فهله‌لری، بوتون آذربایجان و ایران اكینچیلری خلیفه و حؤكومت مأمورلارینا، خانلارا، بَیلره نیفرت ائدیر، هامی جانلا-باشلا عوصیانا حاضیردیر. خلیفه و سارایین حدسیز-حسابسیز وئرگیلری هامینی جانا گتیریب... بوتون بو یوز مینلرله آداملارین باشی بیر یئره باغلانسا، ائل گوجونون قاباغیندا داغ دا دورا بیلمز. بو سؤزلردن سونرا جاویدان بابكین ساده‌جه جوشقون سؤزلر سؤیله‌ین بیر اوغلان دئییل، الیندن ایش گلن بیر جاوان اولدوغونو آنلادی. صؤحبتدن معلوم اولدو كی، او بوتون آذربایجاندا اولان قالالارین ان گیزلی یوللارینی، اوراداكی عرب و ایران قوشونلاری‌نین سایینی و وضعیتینی یاخشی بیلیر. جاویدان چوخدان بئله بیر كؤمكچی آختاریردی. او، بابك قدر جورأتلی دئییلدیسه ده، گؤزوآچیق بیر آدام ایدی. اونلار سؤزلشدیلر، سحر آچیلاندا بابك ده اونلارلا بیرلیكده یولا دوشدو. * * * (جاویدانین دوشمنی، عرب موستملكه چیسی ابو-ایمران باز قالاسی یولونو كسیب، پوسقودا دورموشدو. جاویدان اؤز دسته‌سی ایله گلیب كئچنده بیردن اونا هوجوم ائتمیشدی. جاویدانین دسته‌سی كیچیك و هوجومدان خبرسیزدی. لاكین بابكین چئویكلیگی، مردلیك و قطعی حركتی سایه‌‌‌سینده ابو-ایمران مغلوب اولموش، بابك اوز-اوزه ووروشمادا اؤز الی ایله اونو اؤلدورموشدو. بو ووروشمادا جاویدان دا آغیر یارالانمیش و اوچ گون سونرا باز قالاسیندا اؤلموشدو). * * * سحر گونشی‌نین ایلك شفقلری ساوالان داغی‌نین قارلی تپه‌‌لرینی ظریف چهرایی رنگلره بویامیشدی. سیلدیریم بیر قایانین تپه‌‌سینده اولان باز قالاسی‌نین دؤرد طرفی پامبیق كیمی آغ و یومشاق قارلا اؤرتولموشدو. صاباح شفقینده آلماز دنه‌لری كیمی پاریلدایان قارین اوستونده بیرجه ایز ده یوخ ایدی. قالادان اطرافا شئیپور، زورنا-قاوال سسلری، نغمه‌لر یاییلیر، یاخین كنددن گلن صوبح آذانی‌نین اینیلتیسی بو گور سسلرین ایچینده بوغلوردو. قالادا شن بیر قوناقلیق مجلیسی گئجه دن داوام ائدیردی. بورادا چال‌ساققاللی قوجالار، پولادبیلكلی جاوانلار، چاتماقاشلی، بادام‌گؤزلو قیزلار-گلینلر ده واردی. اونلار كیشیلردن یاشینمیر، اونلارلا بیرگه اوتوروب یئییر-ایچیر، شن نغمه‌لر اوخویوردولار... بونلار ایسلام دینینی قبول ائتمه‌ییب، خلیفه‌یه و ایران حاكیملرینه قارشی عوصیان ائتمیش آذربایجان اؤولادلاری ایدی: تبریز، اردبیل، زنجان و سایر شهرلرین فهله و صنعتكارلاریندان، ایپك و خالچا اعمالاتخانالاری‌نین اوستا و شاگیردلریندن، آذربایجان و آران اكینچیلریندن عیبارت اولان بو ایلك بؤیوك عوصیانچیلار دسته‌سی بابكی  اؤزلرینه سركرده سئچمیشدیلر. اونون شنلیگینی ائدیردیلر. آرایا چؤكن قیسا بیر سوكوت ایچینده آذان سسی بابكین قولاغینا دینده، او دیك آیاغا قالخدی، ساغ الینی یوخاری قالدیریب، بیر آن دایاندی. هامی سوسوب اونو دینله دی. بابك گور سسی ایله سؤزه باشلادی: قارداشلار، ائشیدیرسینیزمی! - دئیه او بیر آن سوسدو. اوزاقدان، چوخ اوزاقدان اینیلتیلی فریاد كیمی بیر سس گلیردی. - لا ایلاهه ایللللاه... بابك گور سسی ایله داوام ائتدی: یئر اوزونون بوتون نعمتلرینی، خلیفه سارایی‌نین زینتلرینی، شاه قصرلری‌نین ثروتلرینی یارادان بیزیك، بیزیم قابارلی اللریمیزدیر... آند ایچیرم وطنیمیزین باغریندان فیشقیران سؤنمز اودلارا، آند ایچیرم دیك باشلی آزاد داغلاریمیز اوزرینده اوجالان ابدی گونشه، آنا یوردوموزون اوفوقلریندن بو یاد سسلری كسیلمه‌یینجه، بو قیلینج قینینا گیرمه‌یه‌جكدیر. بابك قیلینجینی چكدی، اونو باشی اوزرینه قالدیراندا مینلرله قیلینج اونونلا بیرگه قالخیب داغ باشیندان اوجالان گونشین شؤعله‌سسینده‌ مینلرله شیمشك كیمی بیردن پارلادی. 

 كؤچورن: عباس ائلچین