+0 بگندیم
قارا قنبر
قارا قنبر بؤیوك آدام ایدی، اؤزو ده شورا ایشچیسی ایدی. حؤكومت " ترئستلری‌نین" بیریسینده بؤیوك قوللوق صاحیبی ایدی. بونون كئچمیشینی آز آدام تانیییردی. آما بو اؤزونو شورا آنكئتلرینده " فهله صینفینه منسوبام " یازیردی. قارا قنبر اؤز قوللوغوندان چوخ راضی ایدی، گئنیش، ایشیقلی كابینئده اَیلَشردی. قاراباغین گؤن ماهوت چكیلمیش ستۇل، ستوْلون اوستونده بیر نئچه جور تئلئفون، یانیندا قاپیچی، قاپیدا آوتوموبیل، یا فایتون همیشه بكله‌یوردو. چالدیغی زنگه قاپیچی تئز گلیردی، گویا یئردن چیخیردی.
بؤیله شئیلر اوّلدن قارا قنبرین كئفینی آچاردی: گاه تئلئفونو الینه آلیب اونونلا-بونونلا چوخ-چوخ قونوشاردی. گاه زنگی باسیب قاپیچی‌یا امر وئرردی، گاه مئشین پورتفئلی قولتوغونا آلیب، آوتوموبیله مینردی كی، گؤرسون كوچه ده تانیشلاردان كیمه راست گلر.
قنبر گؤروردو كی، قوللوق هئچ چتین شئی دئییلدیر. خولاصه، سحر بیر نئچه ساعات كابینئتده اگلشمك، هفته ده ده ایكی-اوچ دفعه ایداره و كومیسیه‌‌‌لر ایجلاسیندا اولماق لازیمدیر. باشقا وقتلرینی ده تییاترودا، قوناقلیقدا خوشلوقلا كئچیرردی.
قارا قنبری هامی قوللوقچو كیمی سئور، حؤرمت و احتیرام ائدردی. قارا قنبر ده بونون عوضینده هامی‌نین اوزونه گولردی.
قارا قنبرین تانیش و دوستلاری دا آز دئگیلدی، اؤزو ده آدلی-سانلی آداملار ایدی: هامی دا بونو اورا-بورا قوناقلیغا دارتاردی، بؤیله كی، قارا قنبرین هئچ واختی چاتمازدی. هر ائوده خانیملار بونا سؤیله‌یردی: بیز واللاه هر شخصله آشنا، دوستلوق ائتمه‌ریك، آما ندنسه هر كس بیزیمله تانیش اولورسا، هئچ قییامته‌دك تانیشلیغی پوزولماز. بو نئچه ایلده بیزیم ائوده جوربه‌جور بؤیوك قوناقلار اولوبدور. اینگیلیس، تورك ظابیطلری، هامیسی بیزدن راضی گئدیبلر. سیز ده بیزیم عزیز قوناغیمیزسینیز، ائله دئگیلمی؟..
قارا قنبره او قدر قوللوق گؤستریردیلر كی، او آخیردا بو ایشلردن سرخوش كیمی اولوردو. آز قالیردی عقلی اوچا. قارا قنبرین عقلی ده آز دئییلدی: هر كس اونونلا بیر نئچه كلمه قونوشوردو، اونون طبیعی عقل و ذكاسینا تعجّوب‌لوك گؤستریردی.
بو گون قارا قنبر آینایا باخیب، اؤز-اؤزونه سؤیله‌نیردی: بؤیله یاراماز بیغلاری گرك قیرخدیرام، موْدنی ائدم. پالتاری دا گرك دییشم، فاسونلاشدیرام. داها " NEP " زامانیدیر. بیر نئچه گوندن سونرا قارا قنبری كیم گؤرسه‌یدی، تانیمازدی. بوندان سونرا قارا قنبر تانیشلاری‌نین یانینا گئتدیكده داها اوتانمازدی. آما بیر شئی اونو چوخ سیخاردی: بؤیله كی، هامو قوناقلار گلدیكده مجلیسده اولان خانیملارین الینی اؤپردی، آنجاق قارا قنبر بیلمزدی كی، نه ائتسین. چونكی عؤمرونده بؤیله شئیه راست گلمه‌میشدی. اوللر چوخ سیخیلیردی، بلكه برك ده قیزاریردی. آما سونرا گؤردو كی، هامو بؤیله ائدیر، بو عادی بیر ایشدیر، هم ده گؤزل ایشدیر. او دا آخیردا قوناق گلدیكده خانیملارین یومشاق اللرینی قالین دوداقلارینا آپاریردی. آما قارا قنبر یالنیز اوللرده بؤیله ائدردی، دیشاریدا احتیاط ائدردی. ایچكی كامپانییاسیندا قارا قنبر همیشه توْست سؤیلردی و دئیردی كی، آذربایجاندا اوزومچولوك و شرابچیلیق تصروفاتیمیزین آرتماسینا بؤیوك سببدیر. داها آرتیق كندله شهرین یاخینلاشماسینا واسیطه دیر.
كؤهنه یولداشلاری و تانیشلاری داها قارا قنبری تانییا بیلمییوردولار. بدنی دولموشدور، قارنی یاواش-یاواش شیشمه‌‌یه باشلییوردو و اونو چوخ تشخّوصلو ائدیردی.
قارا قنبر هردن بیر تانیش فهله‌یه راست گلنده سیر-صیفتینی تورشودوب شیكایتلنردی. " وظیفه‌م چوخ آغیردیر. یولداش، یورولموشام، ایسته‌ییرم بو ایشدن چیخام، بوراخمییورلار... فهله‌لرله بیر دیل ایله، قوللوقچولارلا باشقا دیل ایله دانیشاردی. قارا قنبر بؤیله مسله‌لرده بؤیوك دیپلومات اولموشدو. بونونلا دا ایشی خوْد ایدی. گوزرانی دا خوش كئچیردی. قارا قنبر پاخیل دئگیلدی، اؤز قوهوملارینی دا اونوتمازدی.
- " NEP " دیر هر كس اؤز جانی‌نین فیكرینده‌دیر. بن نییه باشقالاریندان دالا قالیم؟ بن ده گرك اؤزومه بیر گون قازانام، آنجاق ایناندیغیم آدام لازیم... بو فیكیر ائیله‌ییب قارا قنبر قارداشلارینی و باشقا قوهوملارینی بیر یادینا سالدی. اونلار ائله قارا قنبرین كؤلگه سینده یاشاییردیلار. ایمدی اونا داها یاخین اولدولار و قارا قنبرین سیفاریشلرینی یئرینه یئتیرمكله مشغول اولوردولار. آخیردا منفعتلی قوللوقلارا دا گیرردیلر. قارا قنبرین بیر فیكرینه عمل اولدوقدا تازه‌دن اونون باشینی باشقا فیكیرلر چولغالایوردو.
بن بؤیوك مرتبه‌یه صاحیبم، قاناجاغیم وار، اینتئلیگئنت آداملارلا گونوم كئچیر، آنجاق... بو آرواد ایله بیلمیرم نه ائدیم.
دوغروسو، قارا قنبر اؤز حالیندان شیكایتچی دئگیلدی، یالنیز آرواتدان ناراضی ایدی. قارا قنبرین آروادی چوخ ساده ایدی. توركه‌سایایدی: گلن قوناقلارلا لازیمینجا رفتار ائده بیلمزدی. كیمی اسكی قایدا ایله ایدی، اوتاناردی، گیزله‌نردی... بو حالدان دا قنبر چوخ اوتاناردی، چكینردی. نه ائتمه‌لی، قارا قنبر آرواتدان سیخینتی چكیر. آرواد یادینا دوشنده سیر-صیفتینی تورشودور. گونلر گئتدیكجه ار ایله آروادین آراسیندا عمله گلن اوچوروم آرتیردی. آخیردا قنبر تاب گتیرمه‌ییب، آرواتلا تك قالدیقدا دئدی: - بؤیله اولماز، بو نه دیریلیكدیر، بیز گرك آیریلاق، داها بیزیم فیكریمیز و اورگیمیز بیر-بیرینی توتمور، دوغروسو، سن بنی خجالت ائیله‌یورسن. بیچاره آروادین آز قالدی كی، اورگی چاتلاسین، نیطقی توتولدو. او، بو سؤزلری چوخدان گؤزله‌ییردی. چونكی قارا قنبرین آخیر حركتلری بونو گؤستریردی. قنبرین آروادی موباریزه‌نی عبث بیلدی. چونكی قارا قنبرین گوجونه گوج چاتمازدی. قونشولار گیزلی-گیزلی بیر-بیرینه دئییردیلر: قارا قنبر قودورموش، خاصیتی دییشمیش، قوللوق عقلینی اوچوردوب، گؤزونو كور ائله‌میش...
اوزون مودت كئچدی، قارا قنبر ائوی ده، آروادی دا تزله‌دی، كئچمیشینی اونودوب تزه عؤمور سوروردو. اونون ائوینده بیر خانیم اَیلشمیشدی كی، هم روسجا دانیشماق بیلیردی، هم ده قوناقلارلا یاخشی رفتار ائدیردی. گئییمی آوروپا خانیملاری كیمی هر فصیللی، هر دۆرلو ایدی: كیفته بوزباشی ساده خؤرك بیلیب فیرنگی بیلیۇدلار بؤیوتدورردی، خوصوصی مودیسكا پاریخماخئر قوللوغوندا حاضیر ایدیلر...
قارا قنبر باخیب یاغ كیمی اریییردی. آوتوموبیل، فایتون، سكاچكالار، تییاتورلار، قوناقلار، باغلار... قارا قنبر فیكیر ائدیردی كی، داها راحت گونه چاتدی، بوندان سونرا داها اینسان كیبی یاشایاجاقدیر.
حیات یاخشیلاشدیقجا شیرینله‌شیردی، شیرینلشدیكجه ده قارا قنبرین فیكیرلرینی و اورگینی دومان كیمی چولغایوردی.
قارا قنبر گویا بیر شیرین اویغویا باخیردی... بیر گئجه گئجه‌نین یاریسی ایدی. قارا قنبری چئكانین آوتوموبیلی نئره‌یه ایسه آپاریردی. قارا قنبر اسیردی، بوتون دونیا بونون باشینا او حالدا دولانماغا باشلادی.
صاباحی گونو هامی دئیوردو كی، داها قودورقانلیق بیتدی...
كؤچورن: عباس ائلچین
QARA QƏNBƏR
Qara Qənbər böyük adam idi, özü də Şura işçisi idi. Hökumət "trestlərinin" birisində böyük qulluq sahibi idi. Bunun keçmişini az adam tanıyırdı. Amma bu özünü Şura anketlərində "fələ sinfinə mənsubam" yazırdı. Qara Qənbər öz qulluğundan çox razı idi, geniş, işıqlı kabinedə əyləşərdi. Qarabağın gön mahut çəkilmiş stul, stolun üstündə bir neçə cür telefon, yanında qapıçı, qapıda avtomobil, ya fayton həmişə bəkləyordu. Çaldığı zəngə qapıçı tez gəlirdi, guya yerdən çıxırdı.
Böylə şeylər əvvəldən Qara Qənbərin kefini açardı: gah telefonu əlinə alıb onunla-bununla çox-çox qonuşardı. Gah zəngi basıb qapıçıya əmr verərdi, gah meşin portfeli qoltuğuna alıb, avtomobilə minərdi ki, görsün küçədə tanışlardan kimə rast gələr.
Qənbər görürdü ki, qulluq heç çətin şey deyildir. Xülasə, səhər bir neçə saat kabinetdə əgləşmək, həftədə də iki-üç dəfə idarə və komisyələr iclasında olmaq lazımdır. Başqa vəqtlərini də tiyatroda, qonaqlıqda xoşluqla keçirərdi.
Qara Qənbəri hamı qulluqçu kimi sevər, hörmət və ehtiram edərdi. Qara Qənbər də bunun əvəzində hamının üzünə gülərdi.
Qara Qənbərin tanış və dostları da az degildi, özü də adlı-sanlı adamlar idi: hamı da bunu ora-bura qonaqlığa dartardi, böylə ki, Qara Qənbərin heç vaxtı çatmazdı. Hər evdə xanımlar buna söyləyərdi: Biz vallah hər şəxslə aşna, dostluq etmərik, amma nədənsə hər kəs bizimlə tanış olursa, heç qiyamətədək tanışlığı pozulmaz. Bu neçə ildə bizim evdə cürbəcür böyük qonaqlar olubdur. İngilis, türk zabitləri, hamısı bizdən razı gediblər. Siz də bizim əziz qonağımızsınız, elə degilmi?..
Qara Qənbərə o qədər qulluq göstərirdilər ki, o axırda bu işlərdən sərxoş kimi olurdu. Az qalırdı əqli uça. Qara Qənbərin əqli də az deyildi: hər kəs onunla bir neçə kəlmə qonuşurdu, onun təbii əql və zəkasına təəccüblük göstərirdi.
Bu gün Qara Qənbər aynaya baxıb, öz-özünə söylənirdi: böylə yaramaz bığları gərək qırxdıram, modnı edəm. Paltarı da gərək dəyişəm, fasonlaşdıram. Daha "NEP" zamanıdır. Bir neçə gündən sonra Qara Qənbəri kim görsəydi, tanımazdı. Bundan sonra Qara Qənbər tanışlarının yanına getdikdə daha utanmazdı. Amma bir şey onu çox sıxardı: böylə ki, hamu qonaqlar gəldikdə məclisdə olan xanımların əlini öpərdi, ancaq Qara Qənbər bilməzdi ki, nə etsin. Çünki ömründə böylə şeyə rast gəlməmişdi. Əvvəllər çox sıxılırdı, bəlkə bərk də qızarırdı. Amma sonra gördü ki, hamu böylə edir, bu adi bir işdir, həm də gözəl işdir. O da axırda qonaq gəldikdə xanımların yumşaq əllərini qalın dodaqlarına aparırdı. Amma Qara Qənbər yalnız əvvəllərdə böylə edərdi, dışarıda ehtiyat edərdi. İçki kampaniyasında Qara Qənbər həmişə tost söylərdi və deyərdi ki, Azərbaycanda üzümçülük və şərabçılıq təsərrüfatımızın artmasına böyük səbəbdir. Daha artıq kəndlə şəhərin yaxınlaşmasına vasitədir.
Köhnə yoldaşları və tanışları daha Qara Qənbəri tanıya bilmiyordular. Bədəni dolmuşdur, qarnı yavaş-yavaş şişməyə başlıyordu və onu çox təşəxxüslü edirdi.
Qara Qənbər hərdən bir tanış fələyə rast gələndə sir-sifətini turşudub şikayətlənərdi. "Vəzifəm çox ağırdır. Yoldaş, yorulmuşam, istəyirəm bu işdən çıxam, buraxmryorlar... Fələlərlə bir dil ilə, qulluqçularla başqa dil ilə danışardı. Qara Qənbər böylə məsələlərdə böyük diplomat olmuşdu. Bununla da işi xod idi. Güzəranı da xoş keçirdi. Qara Qənbər paxıl degildi, öz qohumlarını da unutmazdı.
- "NEP"dir hər kəs öz canının fikrindədir. Bən niyə başqalarından dala qalım? Bən də gərək özümə bir gün qazanam, ancaq inandığım adam lazım... Bu fikir eyləyib Qara Qənbər qardaşlarını və başqa qohumlarını bir yadına saldı. Onlar elə Qara Qənbərin kölgəsində yaşayırdılar. İmdi ona daha yaxın oldular və Qara Qənbərin sifarişlərini yerinə yetirməklə məşğul olurdular. Axırda mənfəətli qulluqlara da girərdilər. Qara Qənbərin bir fikrinə əməl olduqda tazədən onun başını başqa fikirlər çulğalayordu.
Bən böyük mərtəbəyə sahibəm, qanacağım var, inteligent adamlarla günüm keçir, ancaq... bu arvad ilə bilmirəm nə edim.
Doğrusu, Qara Qənbər öz halından şikayətçi degildi, yalnız arvatdan narazı idi. Qara Qənbərin arvadı çox sadə idi. Türkəsayaydı: gələn qonaqlarla lazımınca rəftar edə bilməzdi. Kimi əski qayda iləydi, utanardı, gizlənərdi... Bu haldan da Qənbər çox utanardı, çəkinərdi. Nə etməli, Qara Qənbər arvatdan sıxıntı çəkir. Arvad yadına düşəndə sir-sifətini turşudur. Günlər getdikcə ər ilə arvadın arasında əmələ gələn uçurum artırdı. Axırda Qənbər tab gətirməyib, arvatla tək qaldıqda dedi: - Böylə olmaz, bu nə dirilikdir, biz gərək ayrılaq, daha bizim fikrimiz və ürəyimiz bir-birini tutmur, doğrusu, sən bəni xəcalət eyləyorsən. Biçarə arvadın az qaldı ki, ürəyi çatlasın, nitqi tutuldu. O, bu sözləri çoxdan gözləyirdi. Çünki Qara Qənbərin axır hərəkətləri bunu göstərirdi. Qənbərin arvadı mübarizəni əbəs bildi. Çünki Qara Qənbərin gücünə güc çatmazdı. Qonşular gizli-gizli bir-birinə deyirdilər: Qara Qənbər qudurmuş, xasiyyəti dəyişmiş, qulluq əqlini uçurdub, gözünü kor eləmiş...
Uzun müddət keçdi, Qara Qənbər evi də, arvadı da təzələdi, keçmişini unudub təzə ömür sürürdü. Onun evində bir xanım əyləşmişdi ki, həm rusca danışmaq bilirdi, həm də qonaqlarla yaxşı rəftar edirdi. Geyimi Avropa xanımları kimi hər fəsilli, hər dürlü idi: kiftə bozbaşı sadə xörək bilib firəngi bilyudlar böyütdürərdi, xüsusi modiska parixmaxer qulluğunda hazir idilər...
Qara Qənbər baxıb yağ kimi əriyirdi. Avtomobil, fayton, skaçkalar, tiyatorlar, qonaqlar, bağlar... Qara Qənbər fikir edirdi ki, daha rahət günə çatdı, bundan sonra daha insan kibi yaşayacaqdir.
Həyat yaxşılaşdıqca şirinləşirdi, şirinləşdikcə də Qara Qənbərin fikirlərini və ürəyini duman kimi çulğayordı.
Qara Qənbər guya bir şirin uyğuya baxırdı... Bir gecə gecənin yarısı idi. Qara Qənbəri Çekanın avtomobili nerəyə isə aparırdı. Qara Qənbər əsirdi, bütün dünya bunun başına o halda dolanmağa başladı.
Sabahı günü hamı deyordu ki, daha qudurqanlıq bitdi...
