تاریخین شانلی بیر صحیفه سینی یازمیش افشارلار  

  افشارلار آذربایجانلیلارین ائتنوگئنئزی نین فورمالاشماسیندا ایشتیراك ائتمیش قدیم تورك طایفاسیدیر. افشار بویو اوغوزلارین 24 بویوندان بیری و قاشقارلی محمودا گؤره، دیوان لغات الترك ده كی  ییرمی ایكی اوغوز بؤلوموندن آلتینجی سیدیر. بو بوی بوز اوخلار قولوندان (ساغ قولوندان)، اوغوز خاقانین اوغلو اولدوز خانین دؤرد اوغلوندان ان بؤیویو اولان افشارین سویوندان گلیر. 

  افشارلار اورتا آسیادا، سیر-دریا بؤلگه سینده یاشامیشلار. بؤیوك كؤچ ایله اوغوز طایفاسیندان آیریلاراق خوزیستان، خوراسان، بیر قیسمی ایسه عراق، سوریه یولو ایله غربی آذربایجان (ایندیكی ائرمنیستان اراضیسی) و آنادولویا گلمیشدیلر. ایران، عراق، سوریه و افغانیستانا دا یاییلمیشلار. افشارلار، اوغوزون او بیری نوه لری قینیق لار و سوروشولر كیمی دؤولت قورموش، بؤیوك حؤكمدارلار و سولاله لر یئتیشدیرمیشلر. 

  توركلرین تاریخی جوغرافییاسیندا بیر چوخ یئرلر آفشار آدینی داشیماقدادیر. مشهور بیر سوی آد اولاراق گونوموزه قدر گلمیشدیر. بالكانلاردا دا آفشار بویونا منسوب اینسانلار یاشاماقدادیر. صفویلر دؤولتی نین قیزیلباش طایفالاریندان بیری ده افشارلار اولموشدور. اونلار 1736-1802جی ایللرده آذربایجاندا و ایراندا حاكیمیتده اولموشلار. 

  ائرمنیستانین وئدی رایونو اراضیسینده افشار اساسلی ایكی ائتنوتوپونیم اؤزونو گؤستریر: بیرینجی یاشاییش منطقه سی رایون مركزیندن 7 كیلومتر جنوب-شرقده، یئرئوان-ناخچیوان آوتوموبیل یولونون اوزرینده یئرلشن آوشار (كل بالاوان) كندیدیر. 1940-جی ایللرین آخیریندا آذربایجانلیلارین ائرمنیستاندان زورلا كؤچورولمه سی دؤورونده كندین آذربایجانلی اهالیسی رئسپوبلیكامیزا گلمیشدیر. ایكینجی یاشاییش منطقه سی اووشار آدلانمیش (دوزیورد اووشار، سورئناوان)، سپانداریان رایون مركزیندن 15 كیلومتر جنوب شرقده یئرلشمیشدیر. 1918-جی ایلده كند داشناكلار طرفیندن داغیدیلمیش، اهالیسی قووولموشدور. او دؤوردن سونرا بو كندده آذربایجانلی یاشامامیشدیر.  

  ائرمنیستاندا افشار كلوان - كندی ده اولموشدور. بو كند 1728-جی ایلده ایروان ایالتی نین كارنی ناحیه سینده یئرلشمیشدیر. آوشار/اووشار ائتنوتوپونیمی نین موختلیف آرئاللاردا پارالئللری واردیر. بو توپونیمین آوشار واریانتی آذربایجان رئسپوبلیكاسی نین آغجابدیع رایونوندا دا مؤوجوددور. تدقیقاتچیلاردان بایرام احمدووون فیكرینه گؤره، بو توپونیم همین اراضیده یاشامیش طایفانین مشغولیتی ایله باغلیدیر. مؤلیف قئید ائدیر كی، بو طایفا قویونچولوقلا مشغول اولموشدور. ب.احمدوو بئله حساب ائدیر كی، آوشار/اووشار-قویون ساغما اوصولو دئمكدیر .  

  اووشار و آوشار توپونیملری نین اساسیندا دوران آپپئلیاتیوین اوو سؤزو اولماسی و توپونیمین اوو هوسكاری معناسینی بیلدیرمه سی فیكرینی ایره لی سورنلر ده واردیر. تدقیقاتچیلار  " آبشئرون "  توپونیمی نین افشار ائتنونیمی اساسیندا یارانماسینی قئید ائدیرلر. جنوبی آذربایجان اراضیسینده ده افشار/اووشار طایفا آدیندان دوزلمیش افشار، افشارجیك ائتنوتوپونیملری قئیده آلینیر. 

  افشارلار بؤیوك سلجوق دؤولتی نین بؤلونَرك ضعیفله مه سیندن سونرا، اون ایكینجی عصرین ایلك یاریسیندا بیر مودت موستقیل، بیر مودت ده عراق سلجوقلارینا باغلی شكیلده بیگ لیكلر قورموشدولار. 

  اونلارین قوردوغو خاندانلیق 

  قارامان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون قارامانلی قولونداندیر. گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون گئرمییانلی قولونداندیر. آیدین اوغوللاری بیگ لیگی، گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگیندن سونرادان آیریلان بیر بیگ لیك اولدوغوندان آوشار اولا بیله جگی دوشونولور. ساروخان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون ساروخانلی قولونداندیر. ایران، آذربایجان و عوثمانلی تاریخینده اوزرینده اهمیتلی رول اوینامیش افشارلار اون ایكینجی عصرده ایچ آنادولویا كؤچ ائتمیشدیلر. 

  صفویلر دؤورونده فارس و خوزیستانداكی افشار اویماقلاریندان بیر قیسیمی نین آذربایجانا، خوصوصیله اورمویا گلیب یئرلشدیكلری تخمین ائدیلمكده دیر. افشارلار صفوی دؤولتینی قوران 7 تورك قبیله سیندن بیریدیر. خوراسانداكی افشارلارین قیرخلی اویماغینا باغلی نادیر شاهین آذربایجان تاریخینده چوخ اهمیتلی ایشتیراكی اولموشدور. 

  كؤهنه صفوی سولاله سی نین نوماینده لری آرتیق فئودال عیانلاری و خالق آراسیندا اؤز نوفوذلارینی تامامیله ایتیرمیشدیلر و اؤلكه نی داغینتیدان خیلاص ائتمك ایقتیداریندا دئییلدیلر. نادیر اؤز نؤقطه-نظریندن یئگانه دوغرو یولا ال آتماق - تاخت-تاجین حقیقی صاحیبی اولماق ایسته ییر. بوندان اؤترو او یئنیدن قدیم تورك قایداسینا گؤره، موغان دوزونده قورولتای، بو دفعه  بؤیوك قورولتای چاغیریر. بو قورولتایا حربی، مولكی و دینی عیانلاری، شهر و كند باشچیلارینی ییغیر. بورایا 100 مینه یاخین آدام توپلانیر. بونلاردان اؤترو مسجید و بازارلار دا داخیل اولماقلا آغاج و قامیشدان 12 مین مووققتی تیكیلی سالینیر. نووروز بایرامی گونو، 1736-جی ایلین 21 مارتیندا نادیرقولو خان قورولتایا ایشتیراكچیلار آراسیندان یئنی شاه سئچمك تكلیفی وئریر. سؤزلرینی بونونلا اساسلاندیریر كی، اوچونجو شاه عباس هله كی، اوشاقدیر.  

  شاه ائلان اولونماسی مسله سی اورتایا چیخاندا، نادیر اؤزونو ظاهیرن ائله گؤستریر كی، گویا یورولوب، دوغرودان دا شاهلیغی ایسته میر، قورولتای آز قالا یالواریب اونون راضیلیغینی آلیر و تاج قویما مراسیمی كئچیریلیر. نادیر  " شاه "  سئچیلیر. 

  نادیر شاهین حاكیمیتی 

  نادیر شاه اؤز مؤوقئعیینی موحاریبه لرله مؤحكملندیریر و اونون حربی دوهاسی همیشه اونون كؤمگینه چاتیر. یئر اوزونده اونون قدر پارلاق حربی غلبه لر قازانمیش سركرده لری بارماقلا سایماق اولار. نادیر شاه یوروشلره چیخماقلا هم ده اؤلكه نین ایقتیصادیاتینی دیرچلتمك، حاكیمیتده كی  سولاله دییشیك لیگیندن ناراضی قالان قیزیلباش عیانلارینی وارلاندیرماقلا اونلاری اؤز طرفینه چكمك مقصدی گودوردو. 1737-جی ایلده نادیر شاه عوصیانا قالخمیش افغانلارا قارشی چیخیش ائدیر. هم هئراتی، هم ده قندهاری توتور. سونرا او، دؤیوشدن قاچقین افغانلارا سیغیناجاق وئرن هیندیستانا هوجوم چكیر. نادیرین قوشونلاری موقاویمت گؤرمه دن كارنالا (دئهلی نین شیمال-غربینده) قدر گلیب چیخیر و 1739-جو ایلین 24 فئورالیندا بؤیوك موغول سولاله سیندن محمد شاهین اوردوسونو دارماداغین ائده رك، مارتین 20-ده دئهلینی توتور. بؤیوك موغول دؤولتی اوزرینه پوللا آلتی میلیون روپیه لیك، قییمتلی داش-قاشلا 500 میلیون روپیه لیك خراج قویولور. موغول دؤولتی اوردوسوز قالدیغیندان، موقاویمت گؤسترمه یه گوجو اولمور و نادیر شاها ایسته دیكلرینی وئریر. آلینمیش حربی غنیمت 700 میلیون روپیه دیرینده حسابلانیردی. بونون بؤیوك بیر حیصه سی كلاتا آپاریلیر و نادیر غنیمتی اؤله نه جن بورادا ساخلاییر. همین قیسمینده دونیانین ان ایری بریلیانتی ساییلان  " كوهی-نور "  ( " نور داغی " ) آدلانان داش دا واردی. باشقا مشهور قییمتلی داشلار دا آز دئییلدی. 

  هیندیستانی توتدوقدان سونرا نادیر شاه سیندی اؤزونه تابع ائدیر و اورتا آسیایا یوروش ائدیر. گوجلو موقاویمته باخمایاراق، نادیر شاه 1740-جی ایلده بوخارا و خیوه خانلیقلارینی اؤز دؤولتی نین تركیبینه قاتا بیلیر. 

  توتدوغو اؤلكه لرده سیلاحلی قارنیزونلار ساخلایان نادیر شاه 1741-جی ایلده داغیستان اوزرینه یئریییر. مسله بوراسیندا ایدی كی، نادیر هیندیستاندا ایكن داغلیلار تابع چیلیكدن چیخمیشدیلار. اوسته لیك، اونلارین دسته لری تئز-تئز دربند و شاماخی، كاخئتییا و جار-بالاكن ویلایتلری اوزرینه هوجوما كئچیردیلر. 1738-جی ایلده مانیك كندی یاخینلیغینداكی دؤیوشده نادیر شاهین قارداشی ایبراهیم خانین قوشونلاری داغلیلارین بیرلشمیش اوردولاری طرفیندن مغلوبیته اوغرادیلمیش، ایبراهیم خان و گنجه بیگلربیگی اوغورلو خان قاجار اؤلدورولموشدو. 

  نادیر شاه اؤزو ده داغیستاندا عینادلی موقاویمتله قارشیلاشیر. لاكین هر حالدا 1743-جو ایلین اوللرینده بیر نئچه غلبه قازانیر. گؤرونور، نادیر داغیستاندا اوزلشدیگی چتینلیكلردن سونرا اؤزونو سیندیرماماق اوچون اوزرینده اؤز آدی حك اولونموش پول دا بوراخدیریر. لاكین هر حالدا او، داغیستاندان گئری چكیلمه لی اولور. 

  داغیستاندا ضعیفله میش نوفوذونو برپا ائتمك مقصدی ایله نادیر شاه واخت ایتیرمه دن عوثمانلی ایمپئراتورلوغو ایله موحاریبه یه گیریر. بورادا دؤیوشلر عرب عراقینی اله كئچیرمك اوچون آپاریلیر. لاكین بو دفعه  ده دؤیوشلر گاه بو، گاه دا او بیری طرفین اوستونلوگو ایله كئچیر و غلبه قازانیلمیر. بیر سبب ده بو ایدی كی، نادیر اؤز علئیهینه قالخمیش عوصیانلاری یاتیرماقدان اؤترو قوشونونون بیر حیصه سینی ایرانا و اونون اطرافینداكی اؤلكه لره گؤندرمیشدی. 1746-جی ایلده نادیر شاه عوثمانلی ایمپئرییاسی ایله باغلادیغی صولح موقاویله سینه گؤره، كؤهنه سرحدلر ساخلانیلیردی. ائله بو ایللرده نادیر شاه بحرئین، عومان و مسقط اوزرینه یوروشلر ده كئچیریر. اؤلكه نین پایتاختینی تالان ائدیلمیش ایصفاهاندان مشهده كؤچورور و بو شهرین یاخینلیغینداكی داغین باشیندا اؤزونه كلات آدلی بیر قالا (كلات قالاسی) قوردورور. نادیر شاهین خزینه سینی بورادا ساخلاییردی. قالانین تیكیلمه سی آغلاگلمز چتینلیكلر یارادیر. آذربایجان توركلری بورایا 10 تونلارلا آغیرلیقدا مرمر طبقه لر گتیریردیلر. 

   " آزادلیق " این آراشدیرماچی ژورنالیستلر قروپو

كؤچورن: عباس ائلچین