+0 بگندیم
هیتلئرین غیبطه ائتدیگی گئنئرال: انور پاشا
تاریخ - 1914-جو ایل 21 دئكابر. عثمانلی ایمپئریاسی‌نین قارص ایالتی، “آللاهو-اكبر” داغی. اینسانین ایلیگینی دوندوران شاختا...
پاشانین داغ‌لاردا عكس-صدا وئرن آمیرانه سسی گلیر: “عسگرلر! هامینیزی گؤردوم، آیاغینیزدا چاریغینیزین، اینینیزده پالتارینیزین اولمادیغینی بیلیرم. لاكین قارشینیزداكی دوشمن سیزدن قورخور. یاخین زاماندا هوجوما كئچه‌رك قافقازلارا گیره جه ییك. اوردا سیز هر جور نانو-نعمته قوووشاجاقسینیز”.
آز كئچمه میش 90 مین‌لیك اوردو قان دوندوران سویوقدا “اللهو اكبر” دئیه‌رك، قارلی داغین زیروه‌سینه دوغرو یول آلیر...
عثمانلی تاریخینه “ساری قامیش” فاجعه‌سی كیمی یازیلا‌جاق بو اولای‌دان ایللر اؤته‌جك، 90 مین‌لیك اوردویا كومان‌دان‌لیق ائله‌ین تورك پاشاسی‌نین آدی تاریخده موختلیف جور آنیلا‌جاق. آنجاق اونون باره‌سینده اولان اصل گئرچك‌لر بو گون ده بللی دئییل. بللی اولان اودور كی، بیر چوخ سیاسی و عسگری خطا‌لارا ایمضا آتا‌راق عثمانلییا بؤیوك خیدمت‌لر ائدن بو پاشانین حیاتیندا تك موذاكیره‌سیز مؤوضو اونون وطن‌سئورلیگی ایدی. بو آدام انور پاشا ایدی. تك عثمانلی دئییل، هم ده دونیا تاریخی‌نین گئدیشینه تأثیر گؤسترمیش انور پاشا...
هیتلئرین سئودیگی پاشا
آلمانیا دیكتاتورو آدولف هیتلئرین اؤزونه قدركی سیاسی و حربی خادیم‌لردن هئچ كیمی بینمدیگی سیرر دئییل. تصادفی دئییل كی، آلمان فاشیست‌لری‌نین آنا كیتابی اولان “منیم ساواشیم”دا دا هیتلئر دئمك اولار كی، بیر-ایكی نفر استثنا اولماقلا هئچ كیمین آدینی چكمه‌ییب. چوخ ماراق‌لی‌دیر كی، بو استثنا‌لار ایچری‌سینده انور پاشانین دا آدی كئچیر. هیتلئر بیرینجی دونیا محاربه‌سی‌نین آلمانیا اوچون خجالت‌لی مغلوبیتله باشا چاتماسی ایله باغلی بیلدیریر كی، بو مغلوبیتین گوناهی كایزئر آلمانیاسی‌نین گئنئرال‌لاری‌نین اوزرینده‌دیر. سونرا ایسه لووغا و هئچ كیمی بینمه‌ین دیكتاتور انور پاشایا حئیران‌لیغینی گیزلتمه‌یه‌رك یازیر: “افسوس كی، آلمانیانین او ایللرده انور پاشا كیمی گئنئرال‌لاری یوخ ایدی”.
اصلینده، بیر آز اول “او یالنیز عثمانلی دئییل، دونیا تاریخی‌نین گئدیشاتینا تأثیر گؤسترمیش بیری‌سی ایدی” كیمی ایفاده ائتدیگیمیز فیكیر یالنیز هیتلئرین معلوم تعریفی ایله باغلی دئییل. بو گونوموزده بئله موختلیف حربی ادبیات‌لاردا انور پاشا اؤلومه یئریكله‌ین عسگر، ماجراچی ظابط، حتی حربی جینایتكار كیمی خاراكتئریزه اولونور. طبیعی كی، قهرمانیمیزین بو كیمی دورلو آدلارلا خاطیرلانماسی‌نین باشقا سبب‌لری وار. دوغرودور، انور پاشا حقیقتن سیاستده و قارشیسینا قویدوغو مقصدلرده معین قدر رومانتیك احوال-روحیه‌نین داشیییجی‌سی ایدی. آنجاق بو آدامین آدی‌نین لكلنمه‌سی، بوتون خیدمت‌لری‌نین اوستون‌دن خط چكیله‌رك خاین كیمی دامغالانماسی یالنیز دوشمن‌لرین ایشینه یارایار. انور پاشانین ترجومئیی-حالینا نظر سالماقلا بونا بیر داها امین اولماق اولار...
پاشالیغا گئدن یول
او، 1881-جی ایلده ایستانبولدا دونیایا گلیب. آتاسی حاجی احمد پاشانین وظیفه‌سی سببیله اوشاق‌لیغی فرق‌لی-فرق‌لی شهرلرده كئچیب. ایبتیدای تحصیلینی ایستانبولدا آلدیق‌دان سونرا، 1894-جی ایلده ماناستر عسكری پیادا، 1897-جی ایلده ایسه ایستانبول‌داكی سویوق چئشمه حربی مكتبینی بیتیریر.
بوندان سونرا 1899-جو ایلده، بیزیم تعبیریمیزجه دئسك، لئیتئنانت روتبه‌سی ایله حرب مكتبینی بیتیره‌رك، 1902-جی ایلده بیر آز داها اوستون روتبیله - كاپیتان درجه سیله حرب آكادئمیاسین‌دان ماذون اولور و سئلانیك‌دكی اوچونجو اوردونون امرینه گیریر.
ماناستر و اوسكوپده موختلیف حربی وظیفه‌لرده چالیشدیق‌دان سونرا، 1904-ده مایور، 1905-ده پولكوونیك، 1906-دا ایسه گئنئرال روتبه‌سینه یوكسلیر.
1907-جی ایلین اوكتیابریندا ماناستر یاخین‌لاریندا قولدور تعقیبی ایله گؤرولندیریلیر. بو گؤرو انور پاشانین حیاتیندا جدی ایز بوراخیر. 1908-جی ایله قدر داوام ائدن تعقیب اسناسیندا بولقار سلاح‌لی بیرلیك‌لری ایله آپاردیغی ساواش‌لار اوندا میللیتچی‌لیك مفكوره‌سی‌نین یارانماسینا سبب اولور. و بو روح اونو سونراكی آدی “ایتتیحاد و ترققی جمعیتی” اولا‌جاق “عثمانلی حورریت جمعیتی”نه قاتیلماغا قدر آپاریر. چوخ كئچمه میش جمعیتین ماناستر شعبه‌سینی قورماق وظیفه‌سی اونا حواله اولونور.
“ایتتیحاد و ترققی”نین باشلاتدیغی حركات‌لار ایچری‌سینده یئر آلان انور پاشا، سئلانیك مركز كوماندانی آلبای ناظیم بیین اؤلدورولمه‌سینده تقصیرلندیریلیر و حربی تریبونالا گؤندریلیر. آنجاق او، ایستانبولا گئتمك یئرینه اؤز سلاح‌لی بیرلیك‌لری ایله ماكئدونیایا گئده‌رك، داغا چیخیر. بو حركات II پادشاه مونارخیاسی‌نین اعلان ائدیلمه‌سینده اؤنملی رول اویناییر. داغا چیخان عسگرلر آراسیندا ان تجروبه‌لی‌سی انور بی اولدوغو اوچون بیر آندا “حورریت قهرمانی” اولا‌راق قبول ائدیلیر.
آرتیق “ایتتیحاد و ترققی جمعیتی”نین ان اؤنملی ایسم‌لرین‌دن بیری اولان انور بی، 1909-جو ایلین 5 مارتیندا بئرلینده حربی آتتاشئ وظیفه‌سینده چالیشماغا باشلاییر. 1911-جی ایلده ایسه ایستانبولا دؤنه‌رك سلطان مئهمئت رشادین باجی‌سی قیزی اولان ناجییه سلطانلا نیشان‌لانیر. بو ایللرده “ایتتیحاد و ترققی جمعیتی” عضو‌لرینه ایتالیان‌لارا قارشی بیر پارتیزان ساواشی یورودولمه‌سی فیكرینی قبول ائلتدیریر.
“ادیرنه فاتئحی”
او، همین دؤورده بینقازی و ادرنه‌دكی قوه‌لرین باشینا كئچه‌رك، 20 مین آدامی سفربر ائتمه یی باجاریر و بؤلگه‌یه حاكم اولور. بیر ایل داوام ائدن بو موجادیله‌نین سونوندا بالكان ساواشی‌نین باشلاماسی سببیله ایستانبولا چاغیریلیر و 1902-جی ایلده ایتالیان قوه‌لرینه قارشی آپاردیغی اوغورلو موباریزه‌دن دولایی یاربایلیك روتبه‌سینه صاحب‌لنیر.
انور بیین حؤرمتی بالكان ساواشی ایله بیره بئش آرتیر.
22 ایول 1913-جو ایلده ادیرنه بیرلیك‌لری‌نین باشینا كئچه‌رك قازاندیغی غلبه‌لره گؤره “ادیرنه فاتئحی” آدینی آلیر. بوندان سونرا انور ایستئعفایا گؤندریلن احمت عزت پاشانین یئرینه كئچه‌رك حربیه ناظری اولور. “پادشاه كوركنی” حربیه ناظری اولدوغو دؤنمده اوردودا بیر چوخ دییشیك‌لیك‌لره ایمضا آتدی. او، فرانسیز مودئلین یئرینه آلمان اوسلوبو تطبیق ائده‌رك آلمانیادا چالیشدیغی زامان‌لاردان ییغدیغی تجروبه‌سینی تورك اوردوسونون اوزرینده سیناقدان كئچیردی: اونیفورما‌لاری دییشدیردی، اوردودا ساوادسیزلیغین لغوینه چالیشدی، حتی “انورییه یازی‌سی” آدلانان بیر الیفبا دا ایستیفاده‌یه وئردی.
آلمانیا ایله موتتفیق‌لیك
1913-جو ایلین یانوار آییندا حاكمیت چئوریلیشی ائله‌ین انور پاشا طلعت و جامال پاشایلا بیرگه غئیری-رسمی اوچلوك تشكیل ائله‌یه‌رك عثمانلیدا بوتون حاكمیتی اله آلیر. بوندان بیر ایل سونرا 1914-جو ایل آوقوست آیی‌نین 2-ده روسیایا قارشی گیزلی بیر “تورك-آلمان اتفاق آنلاشماسی” ایمظالانماسیندا اؤنملی رول اویناییر. و 14 نویابردا فاتیح مسجیدینده اوخونان “جیهادی اكبر” اعلانی ایله دؤولت رسمن بیرینجی دونیا محاربه‌سینه قاتیلمیش اولور. آلمانیانین موتتفیقی كیمی بو محاربه‌ده بؤیوك ایتكی‌لرله اوزلشن عثمانلی ایمپئریاسی محاربه‌نین سونوندا خئیلی ضعیفله میش دورومدایدی. مغلوبیتله باشا چاتان بیرینجی دونیا محاربه‌سیندن سونرا ایسه تسلیم موقاویله‌سینه اویغون اولا‌راق ایستانبول دا داخیل اولماقلا عثمانلی ایمپئریاسی موتتفیق قوشون‌لار طرفین‌دن ایشغال ائدیلدی.
14 اوكتیابر 1918-جی ایلده طلعت پاشانین رهبرلیگی آلتیندا اولان كابینه آتشكس موقاویله‌لرینی آسانلاش‌دیرماق اوچون ایستعئفایا گئدنده، انور پاشانین حرب ناظری وظیفه‌سی ده الیندن چیخمیش اولدو. بو دؤنم‌لرده اینگیلیس‌لر ده ایتتیحاد و ترققی عضو‌لری حاقیندا توتولما امری چیخارمیشدی‌لار. حبس اولونماق تهلوكه‌سیندن قورتولماق اوچون انور پاشا پارتیا یولداش‌لاری ایله بیرگه آلمان‌لارین كومكیله عوثمانلینی ترك ائله ییر، اؤنجه اودئسسایا، سونرا بئرلینه، اوردان دا روسیایا گئدیر. بو آرادا ایستانبولدا دا حربی محكمه‌نین قراری ایله اونون باره‌سینده اؤلوم جزاسی چیخاریلمیش و روتبه‌لری گئری آلینمیشدی.
آزربایجانین خیلاصكاری، بولشئویك‌لرین دوستو...
آنجاق مقصدلرینه دوغرو قطعیتله ایرلی له مگی و بو یولدا قارشیسینا چیخان مانعه‌لری دفع ائتمك‌دن یورولمایان انور پاشا بوتون چتین‌لیك‌لره باخمایا‌راق یئنه فعالیتین‌دن قالمیر. 1918-جی ایلین مارت-آوقوست آیلاری آراسیندا تامامن موسلمان‌لاردان تشكیل اولونموش “قافقاز ایسلام اوردوسو”نو یارا‌دیر. اوردو بولشئویك-داشناك قوشون‌لاری‌نین ایشغالیندا اولان آذربایجان و داغیستانی ایشغال‌دان قورتارا‌راق، موستقیل‌لیگینی اعلان ائتمه‌لرینه یاردیمچی اولور. انور پاشانین قارداشی نورو پاشانین كوماندان‌لیغی آلتیندا اولان قافقاز ایسلام اوردوسونون ایلك ظفری ده ائله آذربایجاندا گئرچكلشیر.
نورو پاشا او دؤورده تامامن روس-ائرمنی بیرلشمه‌لری‌نین باسقی‌نینا و دئمك اولار كی، هر بؤلگه‌سینده كوتلوی قیرغین‌لارا معروض قالان آذربایجانا گیرمه‌سی ایله قتل عام‌لارین قارشی‌سینی آلیر و 15 سئنتیابر 1918-جی ایلده باكینی ایشغال‌دان آزاد ائدیر. انور پاشا همین دؤورون بیر چوخ حربی و اجتماعی خادیم‌لری كیمی چوخ ضدیت‌لی فیكیرلر و دوشونجه‌لر صاحبی اولوب. 1918-جی ایلده قارداشی نورو پاشا ایله بیرگه آزربایجانین موستقیل‌لیگینه بؤیوك تؤحفه‌لر وئرمیش پاشا، وور-توت ایل یاریم كئچن‌دن سونرا، آرتیق بو دفعه آزربایجانین بولشئویكلشدیریلمه‌سینه یاردیم ائتمیش اولور. اونون روسیانین بولشئویك رهبرلیگی ایله علاقه‌لری ده 1920-جی ایلدن سونرا داها گئنیش ووسعت آلیر. بئله كی، همین ایل موسكوایا گئدن انور پاشا بورادا لئنینله و سووئت خاریجی ایشلر ناظری چیچئرینله گؤروشور. بولشئویك‌لرین شرق خالق‌لارینا، او جمله‌دن قافقاز و اورتا آسیا تورك‌لرینه خوشبخت‌لیك و فیروان حیات بخش ائده جگینه اینانان انور پاشا بیر مدت اونلارلا امكداش‌لیق ائدیر. موسكوادا یاراتدیغی “ایسلاملا اینقیلابین بیرلیگی” جمعیتی‌نین فعالیتی اصلینده روس‌لار اوچون ده الوئریش‌لی ایدی. اونون باكییا گلیشی و “شرق خالق‌لاری كونفرانسی”ندا ایشتیراكی دا بیرباشا روسیا رهبرلیگی‌نین ماراغیندا ایدی. دئییله نه گؤره، انور پاشا باكیدا اولاندا یئرلی ساكین‌لر طرفین‌دن حرارتله قارشیلانماسینا باخمایا‌راق كوتله‌دن بیر آغساققال كیشی آیریلا‌راق دئییب: “سنین اوردون 1918-جی ایلده باكینی آزاد ائتدی. او واخت‌دان بیز سنی گؤرموردوك. سئنتیابرین 20-ده ایسه بو اوردو سووئت‌لرین طرفینه كئچدی. سن ایندی یئنه ده اونلارلاسان و دوشمن‌لریمیزین غلبه‌سینی قئید ائله ییرسن. بونونلا باغلی نه دئیه بیلرسن، انور؟”
شاهیدلرین یازدیق‌لارینا گؤره، آغساققالین بو سؤزلرین‌دن توتولان انور پاشا یالنیز بیر فیكیرله جاواب وئریب: “آذربایجان تورك‌لره (آذربایجان‌لی‌لارا) مخصوص اولما‌لی‌دیر”.
توركوستان فداییسی
بوندان سونرا طبیعی كی، انور پاشانین باكیدا قالماسینا بولشئویك‌لر هئچ جور راضی اولا بیلمزدی‌لر. بئله‌لیكله، موسكوایا قاییدان انور پاشا عالی رهبرلیگین خصوصی تاپشیریغی ایله توركوستانا یولا دوشور. بوردا اونون “باسماجی‌لارلا” و اونلارین امیری ایله گؤروشو اولما‌لی ایدی. معاصر تاریخشوناس‌لیق پاشانین بو سفری‌نین اصل مقصدلری حاقیندا یالنیز فرضیه‌لر ایره‌لی سورور. آنجاق اكثر تدقیقاتچی‌لار گنج سووئت روسیاسی‌نین “باسماجی حركاتی”نین اینگیلیس‌لرین علیهینه تشویق ائتمك مقصدی گوددوگو فیكرینی ایره‌لی سورورلر. مسئله بوراسیندا‌دیر كی، انور پاشا یالنیز قافقازدا دئییل، اورتا آسیادا دا چوخ بؤیوك نفوذ صاحبی ایدی. بو باخیمدان معلوم مقصدین حیاتا كئچیریلمه‌سی اوچون اوندان اوغورلو نامیزد اولا بیلمزدی.
آنجاق باسماجی رهبرلری ایله ایلك گؤروش‌لرده و روس‌لاردان آلدیغی تعلیمات‌لاردان اونا معلوم اولور كی، بولشئویزمین تورك خالق‌لارینا خوشبخت‌لیك گتیرجه یی فیكری خولیا‌دان ساوایی بیر شئی دئییل. بئله‌لیكله، 1921-جی ایلین اوكتیابر آییندا انور پاشا باتوم‌دان بوخارایا گئدیر. دوغرودور، انور پاشانین بوخارا امیری، باسماجی‌لار و قیرمیزی اوردو رهبرلیگی آراسیندا آپاردیغی سیاسی اویون‌لارین بوتون اینجه‌لیك‌لره قدر شرح ائله مك مومكون دئییل. آنجاق بیلیننی اودور كی، انور پاشا اؤزونه ایسلام قوه‌لری‌نین آلی باش كوماندانی و بوخارا امیری‌نین موشاویری تیتولونو گؤتورموشدو.
پاشا قیسا مدته حتی بو تیتولا لاییق اولدوغونو دا ثبوت ائله‌یه بیلیر و بیر سیرا حربی اوغورلار قازانیر. بئله كی، 1922-جی ایلین فئورالیندا دوشنبه نی اله كئچیریر و اورا‌داكی سووئت گارنیزونونو اسیر آلیر. آردیندان خوراسانا دوغرو یورویه‌رك قیرمیزی اوردو بیرلیك‌لری‌نین بوخارا و خوراسان‌دان چكیلمه‌لرینی طلب ائدیر.
“مقدس شاهین مقبره‌سی”
آنجاق بؤیوك توران ایدئیاسی اوغروندا دؤیوش‌لره آتیلان انور پاشا قوه‌لر نیسبتی‌نین بولشئویك‌لرین طرفینده اولدوغو بیر شرایطده مغلوبیته محكوم ایدی. سون دؤیوش قیرمیزی اوردونون 8-جی سوواری قوشون‌لاری ایله باش توتور. بو حادثه 1922-جی ایل آوقوست آیی‌نین 4-ده تاجیكیستانین چاقان قیشلاغی هنده ورینده اولور و انور پاشانین شهیدلیگی ایله نتیجه‌لنیر. بو گون بیر سیرا تورك مطبوع اورقان‌لاریندا انور پاشانین ائرمنی طرفین‌دن اؤلدورولمه‌سی حاقیندا معلومات‌لار گئدیر. اصلینده‌سه، بو او قدر ده صحیح اینفورماسیا دئییل. مسئله بوراسیندا‌دیر كی، بو گون انور پاشانین سون دؤیوشو و اؤلومو حاقیندا ان مشهور منبع‌لردن بیری ائرمنی میللتین‌دن اولان چئكیست گئورگی آغابیووون مئمواری‌دیر. بلی، انور پاشا حقیقتن گئورگی آغابیووون جاسوس‌لوغو نتیجه‌سینده محو ائدیلیب. آغابیوو اؤزو مئمواریندا یازیر كی، 1922-جی ایلین آوقوستوندا او اؤز دسته‌سی ایله تاجیكیستانین بالجوان ایالتینه داخیل اولوب و تاجیر صیفتی ایله یئرلی اها‌لی‌دن انور پاشانین قرارگاهی‌نین دیسلوكاسیا یئرینی اؤیرنیب. مئمواردا داها سونرا یازیلیر: “انور پاشانین باشچی‌لیغی ایله غئیری-برابر دؤیوشده مغلوب اولان باسماجی‌لار داغ‌لارا چكیلدی‌لر. بیر نئچه ساعت چكن دؤیوش نتیجه‌سینده دسته‌دن یالنیز 3 نفر خلاص اولا بیلیب. قیرمیزی اوردونون ظابط‌لری دؤیوش مئیدانیندا 28 جسد ساییب‌لار. بو جسدلر آراسیندا انور پاشانین بیر نئچه یئردن گولله دیمیش و قیلینجلا دوغرانمیش مئییتی تاپیلمیشدی. پاشانین جسدی‌نین یانیندا هر زامان اوزرینده گزدیردیگی قوران دا وار ایمیش”.
چوخ ماراق‌لی‌دیر كی، سووئت حاكمیتی‌نین بوتون قاداغا‌لارینا باخمایا‌راق، انور پاشانین مزاری 1930-جو ایللرین اورتا‌لارینا قدر اینسان‌لارین كوتلوی شكیلده زیارت ائلدیگی مقدس مكانا چئوریلیب میش. یئرلی اها‌لی بورا “حضرتی شاه” - یعنی “مقدس شاهین مقبره‌سی” آدینی وئریبلرمیش. انور پاشانین یاندیریلمیش جسدی‌نین كولو 1996-جی ایل آوقوست آیی‌نین 4-ده - اؤلومون‌دن دوز 74 ایل كئچن‌دن سونرا اورتا آسیادا سفرده اولان توركییه پرئزیدئنتی سولئیمان دمیره‌له تقدیم اولونوب.
ساری قامیش فاجعه‌سی
انور پاشانین توركییه و دونیا تاریخشوناسلیغیندا بیر-بیرین‌دن فرق‌لی شكیلده آنیلماسی هم اوبیئكتیو، هم ده سوبیئكتیو سبب‌لرله باغلی‌دیر. بیز بو آراشدیرمادا بونلاردان اوچونه توخوناجاغیق. پاشانین ساری قامیشدا 90 مین تورك عسگری‌نین محوینه سبب اولان دؤیوشو حاقیندا بیر قدر گئنیش دانیشماغیمیز لازیم‌دیر. بیر شئی حقیقت‌دیر كی، 1877-1878-جی ایللرده عثمانلی-روس ساواشیندا شرقی آنادولودا ایتیریلن، قارص، باتوم، آرتوین و ارداهان تورپاق‌لاری‌نین گئری آلینماسی مقصدیله دوزنله نن بو حربی یوروش یالنیز و یالنیز قیش دؤورونه تصادف ائتمه‌سیله یانلیش حساب اولونا بیلر. بئله كی، یمن‌دن حربی یوروش‌دن یئنی قاییتمیش عسگرلرین گئییم‌لری قطعین هاوا‌لارا اویغون دئییلدی. بوتون بونلارا رغمن انور پاشا “درحال حركته كئچیب، روس اوردوسونو ساری قامیشدا یوخ ائدجكسینیز!” امرینی وئریر. جبهه‌لرین و حرب مكتبی‌نین امكدار كوماندانی حسن عزت پاشا چكینمه‌دن انور پاشانین بو امرینه قارشی چیخیر: “اولماز! هاوا‌لاری گؤرورسونوز. قارا قیش باشلاییب. بو هاوا شرط‌لری آلتیندا حركات بیر فاجعه‌یه دؤنوشه بیلر. قیش شدتینی ایتیرسین، یول‌لار آچیلسین، دوشمنه حدینی بیلدیرریك”.
وئردیگی هر امرین درحال یئرینه یئتیریلمه‌سینه وردیش ائلمیش پادشاه كوركنی، 34 یاش‌لی انور پاشا، عصبی‌لشه‌رك “اگر معلمیم اولماسایدینیز، سیزی اعدام ائتدیرردیم” دئیه‌رك حسن عزت پاشانی وظیفه‌سین‌دن اوزاقلاشدیریر و 3-جو اوردو كومان‌دان‌لیغینی دا اؤز عؤهده‌سینه گؤتورور.
نظرده توتولان “ساری قامیش” حركاتینی ایجرا ائده‌جك 3-جو اوردو 9، 10، 11-جی كولوردولار و 2-جی سوواری دسته‌سین‌دن تشكیل اولونموشدو. روس‌لار 100 مین، 3-جو اوردونون سایی ایسه 120 مین عسگر ایدی. تورك اوردوسونون سایجا چوخ اولماسینا رغمن روس‌لار آغیر سلاح، توپچو و تجهیزات باخیمین‌دان جدی بیر اوستونلوگه صاحیبیدی‌لر.
تامامن قارلا قاپا‌لی، چوخ یوكسك داغ‌لیق و یول‌سوز بیر اراضیده، او گونون شرط‌لری ایله قیش تجهیزاتین‌دان محروم پیادا و آتلی بیرلیك‌لرله گئرچك‌لشه‌جك بو یوروش چوخ ریسك‌لی ایدی. اما انور پاشانین روس‌لارا اولان سون‌سوز نیفرتی اونون بو بؤیوك ریسكی نظره آلماسینا مانع اولدو.
بئله‌جه، هم سلاح-سورسات، هم ده تجهیزات و قیدا باخیمین‌دان مؤوجود پروبلئم‌لره باخمایا‌راق انور پاشا 90 مین عسگره “ایره‌لی” امری وئریر... و 21 دئكابردا باش‌لانان یوروش بیر گولله بئله آتیلما‌دان مغلوبیتله سونوج‌لانیر. منفی 40 درجه شاختا تورك‌لره دوشمن‌دن داها بئتر قنیم كسیلیر.
قایناق : دایم آز
