روس چارینی و ایران شاهینی حئیران ائدن صنعتكار 

      موسیقی مدنیتی تاریخیمیزده اؤزونه مخصوص ایز قویان صنعتكارلاردان بیری ده مشهور خاننده بولبولجان (عبدولباقی كربلایی علی اوغلو زولالوو) اولوب. بو ایل آنادان اولماسی نین 170 ایلی تامام اولان صنعتكار قاراباغین، موسیقیمیزین بئشیگی ساییلان شوشانین یئتیرمه سی ایدی، 1841-جی ایلده بورادا آنادان اولموشدو. 

     شوشانین موسیقی حیاتی باشقا خاننده لر كیمی اونون دا بیر صنعتكار كیمی یئتیشمه سینده بؤیوك رول اویناییر. او، ایلك موسیقی تحصیلینی خاررات قولونون مكتبینده آلیر. تحصیلینی باشا ووردوقدان سونرا تارزن صادیقجان لا برابر قاراباغ، شكی، شیروان و گنجه شهرلرینده زنگین عاییله مجلیسلرینه، ائل شنلیكلرینه دعوت اولونور. خاننده كیمی موعاصیرلری نین، او جومله دن شاعیره خورشیدبانو ناتوانین رغبتینی قازانیر. اونون باغیندا قورولان مجلیسلرده، خوصوصیله اونون شوشایا سو چكیلمه سی (18 آوقوست 1873-جو ایل) موناسیبتیله تشكیل اولونان خالق شنلیگینده یاخیندان ایشتیراك ائدیر. 1875-جی ایلده عبدولباقی تیفلیس شهرینه كؤچور. او زامان جنوبی قافقازین مدنیت مركزی ساییلان تیفلیسده خئیریییه مقصدیله تئز-تئز كونسئرتلر وئریلیردی. همین كونسئرتلرده یئرلی خاننده لرله یاناشی، مشهور روس، ایتالیان موسیقیچیلری ده چیخیش ائدیردیلر. عبدولباقی تیفلیسده ایلك دفعه  بؤیوك تارزن صادیقجانین موشاییعتی ایله اوخویور. ایلك چیخیشدان سونرا مشهورلاشیر. او، گورجو دیلینی ده موكممل اؤیره نیر، اؤز ایفاسی ایله گورجو دینله ییجیلرینی وجده گتیریر. قیسا واختدا ائله بیر شؤهرت قازانیر كی، بوتون تیفلیسده اونو «بولبولجان» دئیه چاغیریرلار.  

     بولبولجان تیفیلیسده یاشادیغی مودتده (1875-1905) بیر نئچه موسیقی دسته سی یارادیب. تارزن 9صادیقجان ایله بیرلیكده شهرده یاشایان یوخسول موسلمانلارین خئیرینه تشكیل اولونان كونسئرتلرده ده یاخیندان ایشتیراك ائدیب. تیفیلیسده چیخان «زییا» قزئتی اونلارین كونسئرتلری حاقیندا تئز-تئز خبرلر درج ائدیردی. بئله كونسئرتلرین بیری حاقیندا قزئتین وئردیگی ائلاندا یازیلیب:  " بو یاخین واختدا فوقرا و میسكینلردن اؤترو شهرده بینا اولونان ایران خسته خاناسی نین سرمایه سینه قوووت و منفعت وئرمك قصدیله تیفیلیسین تئاتر عیمارتینده عیبرت نوما و فرح-افزا، نؤوبه نؤو گؤرمه لی و ائشیتمه لی تاماشالار اولاجاقدیر. تیفیلیس اهلی نین دیلداده سی اولان خاننده و سازنده لردن عبدولباقی و صادیق دخی حاضیر اولاجاقدیر " .  " قافقاز "  قزئتینده وئریلن داها بیر ائلاندا یازیلیب:  " بو گون 22 اییون 1886-جی ایلده آرسورینی تئاتری نین بیناسیندا هوسكارلار طرفیندن تاتار دیلینده م.ف.آخوندزاده نین  " موسیؤ ژوردان و درویش مست علی شاه "  كومئدییاسی اوینانیلاجاق. تاماشانین فاصیله لرینده عبدولباقی نین سازنده دسته سی چالاجاقدیر " .  

     بو گؤركملی صنعتكارین بؤیوك صنعتی حاقیندا ائل آراسیندا بیر چوخ افسانه و روایت سؤیله نیلیب. دئییلنه گؤره، بیر گون تیفلیسین ان قاینار كوچه سی اولان قولووینسكی (ایندیكی روستاوئلی) كوچه سیندن اَینینده چركزی چوخالی، آتلاس آرخالیقلی، باشی گوموشو پاپاقلی، چیینی آینالی توفنگلی و قولونون اوستونده قیزیل قوش اولان بیر آتلی گلیب كئچیر. جاماعات بیر آنلیق آیاق ساخلاییب حئیرتله اونا تاماشا ائدیر. اینجه آیاقلی قاراباغ آتی نین اوستونده كی  آدامین كیملیگی اونلاری ماراقلاندیریر. آخی قولووینسكی كوچه سینده آت سورمه یه یالنیز قافقاز جانیشینی نین و اونون ان یاخین آداملاری نین ایختییاری واردی. 

     بو، آذربایجانلی خاننده بولبولجان ایدی. همین حادیثه  نین ایسه ماراقلی بیر تاریخجه سی وار. روس چاری 3. آلئكساندر 1888-جی ایلین پاییزیندا عاییله سی ایله قافقازا ایستیراحته گلیر. چارین تیفیلیسه گلیشی موناسیبتیله شهرین ان گؤزل گوشه سی اولان  " موچتئهید باغی " ندا بؤیوك شنلیك تشكیل اولونور. شنلییه بولبولجان دا دعوت اولونور. جاببار قاریاغدی اوغلو خاطیره لرینده یازیر كی، مجلیسده چارین ساغلیغینا باده قالدیریلاركن، بولبولجان ائله بیر زنگوله وورور كی، 3. آلئكساندر و آروادی اونون سسینه حئیران قالیرلار. بوندان سونرا چار قافقازدا اولدوغو مودتده بولبولجان اونون مجلیسلرینده یاخیندان ایشتیراك ائدیر. چار روسییایا قاییداركن قافقاز جانیشینینه تاپشیریر كی، عبدولباقی نین نه آرزوسو اولسا یئرینه یئتیرسین. جانیشین عبدولباقینی چاغیریب چارین تاپشیریغینی اونا بیلدیریر. خاننده خواهیش ائدیر كی، اونا بیر آینالی توفنگ باغیشلاسین و قولووینسكی كوچه سیندن ایسه آت سورمه یه ایجازه وئرسین. جانیشین اونون خواهیشینی یئرینه یئتیریر. 

     1900جو ایلین ماییندا ایران حؤكمداری موظفرالددین شاه تیفیلیسه گلیر. اونون گلیشی موناسیبتیله سارای باغیندا بؤیوك مجلیس قورولور. مجلیسه دعوت اولونان عبدولباقی بؤیوك شؤوقله اوخویور. ایفایا حئیران قالان موظفرددین شاه اونو خاننده لیك هونرینه گؤره  " شیری-خورشید "  اوردئنی ایله تلطیف ائدیر.  

     آذربایجاندا سووئت حاكیمیتی قورولاندان سونرا بولبولجان باكییا گلیر. كونسئرواتورییادا موعلیم ایشله ییر. 1923-جو ایلده او، موغاماتدان درس دئمك اوچون اوزئییر بی حاجی بیلی نین تشكیل ائتدیگی آذربایجان دؤولت تورك موسیقی مكتبینه دعوت ائدیلیر. یاشی نین چوخ اولماسینا باخمایاراق، عبدولباقی زولالوو گنج خاننده لرین حاضیرلانماسیندا خوصوصی سعی گؤستریر. اوزئییر بی مقاله لری نین بیرینده یازیب:  " ...تارزن صادیقجانین، خاننده عبدولباقی نین آدلاری و صدالاری قافقازین هر بیر یئرینده مشهور اولوب بین المیلل بیر ماهیتده آد قازانیبلار " . 

     جاببار قاریاغدی اوغلو، مشهدی محمد فرضعلی یئو، شكیلی علسگر، سئیید شوشینسكی كیمی مشهور خاننده لر ده اوندان چوخ شئی اؤیره نیبلر. 70 ایللیك خاننده لیك فعالیتی ایله موسیقیمیزین اینكیشافیندا بؤیوك خیدمتلر گؤسترن اوستاد صنعتكار 1927-جی ایلین آوقوستوندا 86 یاشیندا وفات ائدیب.   

 ساوالان فرجوو 

كؤچورن : عباس ائلچین

قایناق : مدنیت آز