قازاخ توركلری نین میللی شاعیری : آبای كونانبای اوغلو

 آبای (ایبراهیم) كونانبای اوغلو (1907-1845) - قازاخ شاعیری، یازیچیسی، ایجتیماعی خادیم، موعاصیر قازاخ یازیلی ادبیاتی نین بانیسی، معاریفچی لیبئرال ایسلامین اساسیندا قازاخ مدنیتی نین روس و آوروپا مدنیتلری ایله یاخینلاشماسی طرفداری. 

  آبای.كونانبای اوغلو یارادیجیلیغی قازاخ فولكلورو، پوئزییاسییلا سیخ باغلیدیر. آبای كونانبای اوغلو قازاخ پوئزییاسینی یئنی فورمالارلا (موسددس، موثلث، مثنوی) زنگینلشدیرمیش، اونا یئنی ایجتیماعی مضمون گتیرمیشدیر. تمیز، صاف محبتی ترننوم ائتمیش، ایلین فصیللرینه حصر اولونان شئعیرلری ایله قازاخ پوئزییاسی نین گؤزل نومونه لرینی یاراتمیشدیر. (1)

یاشامی:

  اصل آدی ایبراهیم اولوب. آما آناسی نین اونا وئردیگی  " آبای "  (دیققتلی، احتیاطلی) لقبی عؤمرو بویو اونون آدی كیمی ایشلنمیشدیر و او بوتون دونیادا بو آدلا تانینمیشدیر. 

آبای كونانبای اوغلو 1845-جی ایلده سئمیپالاتینسكی ویلایتینده، آغاسولتان عاییله سینده آنادان اولموشدور. ایلك تحصیلینی موللاخانادا آلمیش، سونرا روس مكتبینده داوام ائتدیرمیشدیر. آتاسی اونو دؤولت اورقانلاریندا ایشه دوزلتمك ایسته میشدیر، آما كونانبای اوغلونون یولو باشقا ایدی. او قازاخ ادبیاتی نین بانیلریندن بیریدیر. همچنین روس و قازاخ دیللرینه ترجومه لری ایله یاددا قالمیشدیر. یارادیجیلیغینی موختلیف قایناقلارا اساسلاناراق فورمالاشدیرمیشدیر: 

  ·         1.شرق ادبیاتی، او جومله دن آذربایجان ادبیاتی

  ·         2.روس و آوروپا ادبیاتی 

  ·         3.قازاخیستان شیفاهی خالق ادبیاتی. 

   یارادیجیلیغی 

  موعاصیرلری  " عقلییه "  اثرینی اونون یارادیجیلیغی نین زیروه سی حساب ائدیرلر. یازیچی بو اثری جاوانلارا عونوانلامیشدیر. او بورادا موقاییسه لر آپاراراق دؤورون چاتیشمامازلیقلارینی گؤسترمه یه چالیشمیشدیر. آبای بو اثرینده خالقا موراجیعت ائده رك:  " ائی منیم خالقیم، بو قدر طبیعی ثروتیمیز اولدوغو حالدا نییه یئنه بئله یوخسوللوق ایچینده یاشاییریق؟ خاریجی وارلیلار آز دا اولسا دؤولتین اینكیشافی، خالقین گوزارانی نین یاخشیلاشماسی اوچون نه ایسه ائدیرلر، بیزیم قازاخ بیلری ایسه ایكی شئیی باجاریر: چوخلو ات یئمگی و چوخلو آرواد آلماغی "  - دئییر.  " عقلیییه "  اثرینده روس و تاتار خالقلاری ایله قازاخ خالقی موقاییسه اولونور و یازیچی خالقی نین وضعیتینه آجیییر. همچنین اونون روسییایا غئیری-عادی رغبتی ده دویولور. باخمایاراق كی، اون دوققوز عصرده روسییا قازاخیستانی ایشغال ائتمیشدیر. او دوشونور كی، روسییا قانونلارییلا قازاخیستان اینكیشاف ائدیر. آما عؤمرونون آهیل چاغلاریندا او روسییانین ایشغالچیلیق سییاستینی آنلاییر. بونونلا بئله آبای خالقین معاریفلنمه سینده بؤیوك رول اوینایان روس ضیالیلارییلا، خالقین قانینی ایچن روس مأمورلارینی عئینیلشدیرمیر. آبای كونانبای اوغلونون یارادیجیلیغی ییرمیینجی عصرده خوصوصیله تدقیق ائدیلمیش، موختلیف سندلره اساسن اونون شخصیتی آراشدیریلمیشدیر. 

  قایناق:

1.        حئیدر علییئو. موستقیللیگیمیز ابدیدیر: (چوخ جیلدلیگین 1-9 جیلدلری نین كؤمكچی آپاراتی).- باكی، 2008.- 339 ص.

 

شئعیرلریندن :

 

Ölsem, ornım kara jer, sız bolmay ma?

Ötkir til bir uyalşak kız bolmay-ma?

Mahabbat, ğadavat pen maydandaskan,

Kayran meniñ jüregim muz bolmay ma?

  اؤلونجه، یئریم قارا یئر، نملی اولماز می؟ 

  كسكین دیل، بیر اوتانقاج قیز اولماز می؟ 

  محبت دوشمانلیقلا ساواشیر، 

  حئیرت، منیم اورگیم بوز اولماز می؟ 

Amalsız tağdır bir kün kez bolmay ma?

Birevge jay, birevge tez bolmay ma?

Asav jürek ayağıñ şalıs baskan

Jerin tavıp artkığa söz bolmay ma?

چاره سیز قدر، بیر گون سیرا گلمز می؟ 

  بیرینه اویغون، بیرینه تئز اولماز می؟ 

  یابانی اورك، آیاغینی اگری باسان، 

  یئرینی بولورسا گئریده كینه سؤز اولماز می؟ 

 

Sonda javap bere alman men beyşara,

Sizderge erkin tiyer, baykap kara.

Eki küymek bir janğa edilet pe?

Kanı kara bir janmın, janı jara.

 

   بونا جواب وئرمم من بیچاره، 

  سیزلره راحات اولاشیر، دیققت لیجه باخ. 

  بیر جانا ایكی دفعه یانماق، عدالت می؟ 

  قانی قارا بیر جانیم، جانی قایغی. 

Jüregiñniñ tübine tereñ boyla,

Meñ bir jumbak-adammın, onı da oyla.

Soktıkpalı, sokpaksız jerde östim,

Mıñmen jalğız alıstım, kine koyma!

 

  اورگی نین دیبینه درینجه دال، 

  من بیر بیلمه جه  اینسانام، بونو دا دوشون. 

  قاوقالی، كوچه سیز یئرده بؤیودوم، 

  مینلرله یالنیز گورشدیم، قوصور بولما! 

Jasımda albırt östim, oydan jırak,

Aylağa, aşuvğa da jaktım şırak.

Erte oyandım, oylandım, jete almadım,

Etekbastı köp kördim elden birak.

  گنجكن راحات یاشادیم، فیكیردن اوزاق، 

  چؤزومه، چاره سیزلیگه ده یاخدیم چیراق. 

  ائركن اویاندیم، دوشوندوم، یئتیشمه دیم، 

  فقط اوزاقلاری ائلدن چوخ گؤردوم.

  Oy kirgeli tiymedi erik özime,

Sandalmamen kün keşken tüspe izime.

Özi ermey, erik bermey, jurt kor etti,

Sen esirke, tınış uyıktat, bak sözime!

  فیكیر گیره لی دیمه دی ارك منه، 

  آواره گزمكله گون گئچمیش، دوشمه پئشیمه. 

  اؤزو گلمز، ارك وئرمز، یورد خور ائتدی، 

  سن اسیرگه، سسسیزجه اویوت، باخ سؤزومه! 

Işim - tolğan uv men ört, sırtım dürdey,

Men kelmeske ketermin tük endirmey.

Öleñ şirkin - ösekşi, jurtka jayar,

Sırımdı toktatayın ayta bermey.

  ایچیم دولموش آغی ایله آتش، سیرتیم ایگی، 

  من دؤنولمزه گئدره م هئچ بیر یئره گیرمه دن. 

  آه شئعیر، دئدی قودوجو، بونو یوردا یایار، 

  سیرریمی ساخلاییم سؤیله مه دن.

كؤچورن : عباس ائلچین