آذربایجان تورک فلسفه‌سیندن یارپاق‌لار:   میرزه علی معجز شبستری   

   آذربایجانین شبستر شهرینده دونیایا گلیب، 16 ایل تورکیه‌ده-ایستانبولدا یاشامیش میرزه معجز شبستری (1873-1934) گنج یاشلاریندان دونیوی و دینی علم‌لرله یاخیندان تانیش اولموشدور. تخمیناً 1904-1905-جی ایل‌لرده ایستانبولدان گونئی آذربایجانا-شبستره دؤنن معجز وطنینده کی  جهالته، نادان‌لیغا، میلّی روح‌سوزلوغا دؤزمه‌یه‌رک، بو دؤوردن اعتیباراً یالانچی روحانی‌‌لره، ظولمکار مأمورلارا و عیرقچی آریانچی‌لارا قارشی موباریزه آپارمیش، اؤز تعبیرینجه دئسک، آنا دیلینده میلّی معاریفچی روحلو  " نؤوحه خوان‌لیغ "-ا باشلامیشدیر. او،1933-جو ایلده شبستردن شاهرود شهرینه سورگون ائدیلمیش و بیر ایل سونرا دا بورادا وفات ائتمیشدیر. 

  شبستری میلّی-معاریفچی روحلو  "نؤوحه خوانلیغ"-یندا تورکلوگون و آذربایجانچی‌لیغین شووینیست ایرانچی‌لار طرفیندن آشاغیلانماسینا اعتیراض ائده‌رک یالنیز مودافیعه  اولونماقلا کیفایت‌لنمه‌ییب، عئینی زاماندا آذربایجان تورکلری‌نین میلّی حاقلاری‌نین برپاسینی کسکین بیر دیلله قاجارلار و پهلوی‌لر حاکیمیت‌لریندن طلب ائتمیشدیر. شوبهه‌سیز، اونون قاجارلارلا پهلوی‌لردن طلب‌لری آراسیندا خئیلی درجه فرق وار. چونکی اونلاردان بیری، یعنی قاجارلار تورکلوگونو اونوتدوروب فارس‌لاشماغا اوز قویدوغو حالدا، پهلوی‌لر تورکلرین بوتون وارلیغینی اینکار ائده‌رک اونون آسیمیله‌سینه جان آتان آشیری عیرقچی بیر رژیم ایدی.   

"میلی بیرلیک" کیتابی

" میلّی بیرلیک‌"  — محمد امین رسول‌‌زاده‌‌‌نین آذربایجان ایستیقلالچی‌لیغی فیکرینی آشیلایان، میلّی دؤولتین برپاسی اوغروندا یازیلان مقاله‌لر توپلوسو. 

یارادیلماسی

  م.ا.رسول‌‌زاده‌‌ بولشویزم دؤورونده آذربایجاندا یئریدیلن ایدئیالارین تورک میلّتی‌نین، آذربایجانلی‌لارین حیاتینا، میلّی روحونا یاد اولدوغونو گؤسترمک اوچون «میلّی تسانود» آدلی ایدئولوژی‌ یاراتمیشدیر. او عرب سؤزو «تَسَانُد»و اوروپا دئییمینجه «سولیداریزم» کیمی وئرمیشدیر. «میلّی تسانود» ایدئولوژی‌سی‌نین اساس‌لاری بولشویک‌لرین آذربایجاندا قیرغین‌لار، سورگون‌لر، رِپرسیالارکی «کومونیزم» قوردوقلاری ایل‌لرده یارادیلمیشدیر. میلّی ایدئولوق کیمی بورجونو بیلن محمد‌امین بیگ اوروپادا یاییلان لیبرالیزم، کومونیزم و باشقا نظریه‌لری آراشدیراراق، آذربایجاندا یاغی‌لارین یئریتدیگی، میلّی روحا یاد ایدئیالارین یوخ، آنجاق «میلّی تسانود» ایدئولوژی‌سی‌نین یاییلماسینی دوزگون سایمیشدیر