دوچئنت دوكتور حالوق بئركمن         

    آپاریلان آراشدیرمالارا گؤره چوواشجانین اسكی بیر آلتای دیلی اولدوغو و توركجه‌یه چوخ یاخین اولدوغو معین‌لشدیریلمیشدیر. قارا ‌دنیزین قوزئی‌یندن باتی‌یا دوغرو گؤچ ائدن توم بویلارین دیللرینی چوواشجا ائتكیله‌میشدیر. اؤزللیكله هونلار، آوارلار،دیگر ماجار بویلاری و حتا گونوموزده آلمان دئدیگیمیز بالتیك بویلاری، فین‌لی‌لر و وایكینگ‌لر داهی بو دیلین ائتكیسینده قالمیشدیلار. بولغارلارین اسكیدن قونوشدوغو دیل ده چوواشجادیر.  

    گونوموزده روسیا فدراسیونو ایچینده ایچ ایشلرینده باغیمسیز چوواشیستان بولونماقدادیر. جوغرافی بؤلگه اولاراق وولگا (تیل) دره‌سی‌نین دوغو یاخاسیدیر. بوگون قونوشولان چوواشجا، بیرچوخ آلتایجا سؤزجوك ایچردیگی كیمی اؤن-توركجه اولاراق آدلاندیردیغیمیز توركجه‌نی ده یانسیدیر. اسكی سؤزجوكلرین نه اولدوقلارینی آنلاماق باخیمیندان چوواشجا اؤنملی بیر قایناقدیر.

   هرهانسی بیر دیلین اؤزونو اینجله‌مك ایسترسك آتاسؤزلرینی اینجله‌مه‌میز گره‌كیر. زیرا آتاسؤزلری چوخ اسكی دؤنملردن بو یانا دئییشمه‌دن آختاریلمیش اولدوقلاریندان هم شكل هم ده سؤز باخیمیندان صافدیرلار. آتاسؤزلرینده مودئرن آلینتی سؤزجوكلر یوخدور. آتاسؤزلری دونیایا باخیشی و دَیر یارغیلارینی یانسیتدیقلاریندان او دیلی قوللانان اینسانلارین فلسفه‌سینی یانسیدیر. چوواشجا آتا سؤزلرینه بیر گؤز آتماقدا یارار واردیر.    

Amişne pıh ta hırne ıl

آناسینا باخ دا قیزینی آل

   آلتای توركجه‌سینده آما /آنا/ دئمكدیر. بوگون داهی آنا سؤزو قوللانیلیر. باتی دیللرینده كی  /ماما/ سؤزو آما سؤزوندن توره‌میشدیر. /آناسینا/ دئمك ایسترسك /آماسینا/ دئمه‌میز گره‌‌كیر. آمیشنه (Amişne) شكلی‌ده /آناسینا/ دئمكدیر. ایكینجی سؤزجوكده /باخ/، پیح(pıh) اولموشدور. بورادا ب => پ دؤنوشومو اولموشدور. آ سسی ده /ی/ سسینه دؤنوشموشدور. قیز سؤزونون هیر(hır) اولوشو توركجه‌ده‌كی  ز لرین چوواشجادا ر حالینا دؤنوشمه‌لریندن دولاییدیر. توركجه‌ده كی  بیرچوخ سؤزجوكده گؤرولن ز سسی چوواشجادا ر یه دؤنوشموش اولدوغوندان بیرینه ز توركجه‌سی، دیگرینه ر توركجه‌سی دئییلیر. آیریجا، خ سسی ده ح اولموشدور. ایچریك اولاراق قاورام عینی‌دیر. بوگون بئله آناسینا باخ قیزینی آل، قیراغینا باخ بئزینی آل، دئییریك.

 بیر آیری اؤرنك:

Atil hirne şitmesir, atta hıvsa şikles mar
آتیل قییسینا گئتمه‌دن چكمه چیخاریلماز

بوگون داهی سؤیله‌دیگیمیز،چایی گؤرمه‌دن پاچالاری چیرمالاما ، آتاسؤزوندن باشقاسی دئییلدیر بو. آنجاق چوخ اؤنملی ایپ‌اوجلاری ایچرمكده‌دیر. آتیل، ائتیل دره سی اولوپ بوگونكو وولقادیر. یعنی چوواشلارین اؤز یوردونون دره‌سیدیر. بیر هون اولان آتیلانین آدی /ائتیللی/ دئمك اولوب، هونلارین چوواش توركو اولدوقلاری آنلاشیلماقدادیر. چوواشجادا هیر قیز اولدوغو كیمی هیر ده قییی اولماقدادیر. عجبا بو ایكی سؤزجوك آراسیندا ایچریك اولاراق بیر ایلیشكی وار میدیر؟ دوشونمه‌یه ‌د‌َیر. /Atta hıvsa/نین (چكمه) اولوشو دیققته دَیر بیر یاقلاشیمدیر. بورادا چكمه ایله /atı kavra/ كاورا = هیوسا اولابیلیر كیمیمه گلیر. Şikles-mar سؤزو آچیقجا /چیخاریلماز/ ایله ایلیشكیلیدیر.  سون حرفده‌كی  ز ایله ر دؤنوشوموندن یوخاریدا سؤز ائتدیم. چوواش دیلینده هم س هم ده چ اوچون ش سسی نین ترجیح ائدیلدیگی گؤرولور. ایشده سیزه دیلیمیزده اولمایان چوخ اؤنملی بیر آتاسؤزو.

Vatti şuk, latti şuk

یاشلی یوخ ، دوزن یوخ

 اسكی تورك كولتورونده یاشلیلارا نه درجه اؤنم وئریلدیگی نین گؤسترگه‌سیدیر بو. واتتی، سؤزونون /یاشلی، بیلگه/ دئمك اولدوغو قانیسیندایام. واتتی ایله لاتتی سؤزلرینده كی  سس اویومو، توركلرین سس اویومونا و شئعیره اولان ائییلیملرینی گؤسترمكده‌دیر. بیزیم /سونا قالان دونا قالیر/ آتاسؤزوموزده بو توردن بیر تكرار سیمئتریسی واردیر. چوواش دیلینده عینن بو آنلامدا بیر آتاسؤزو بولونماقدادیر.

Varana kaysan varanalat

سونا قالیرسان یارارلانیرسان

 / Varana kaysan / بیرلیكده اینجه‌لنمه‌لری گركن ایكی سؤزجوكدور. كایسان، اصلینده /قالیرسان/ شكلیدیر. وارانا كالسان = وارماغا (اولاشماغا) گئری قالیرسان = وارامازسان سونا قالیرسان، شكیللری بیربیرلرینه ائش دَیردیرلر. ماجارجادا VAR /قالا/ دئمكدیر. گوونلی یئر، سورلارلا چئوریلی قالا، عینی زاماندا واریلان یئر اولدوغوندان وارماق = بارماق = باریناق ایله قالا ائش‌دَیر توتولموشدور. آلمانجادا ware (اشیا، نسنه، ماددی اولاراق وار اولان) دئمكدیر. اینگیلیس‌جه‌ده stoneware (داش اشیا)، earthware (توپراق اشیا) و hardware (آلت ادوات) دئمك اولوب هامیسیندا توركجه كؤكنلی /وار اولان/ قاورامی گؤرونور. آلمانجادا / war / فعلی (ائیلم سؤزجویو) /وار اولماق، جانلیلارین وارلیغی/ دئمكدیر. ائله‌جه اینگیلیس‌جه‌ده was و were (to be ، اولماق فعلی‌نین گئچمیش زامانی) سؤزجوكلری ده /وارلیق/ قاورامیندان توررلر.  

كؤچورن: عباس ائلچین