+0 بگندیم
نووروز بایرامی- تاریخی و كؤكلری باره ده
عاریف خلیل اوغلو
خالقیمیزین مین ایللردن بری ائل آراسیندا یاشایان ائله بایراملاری وار كی، یاراناركن نه بیر سؤزونو، نه بیر نغمه سینی یازییا آلیبلار. اولو قایناقلاردان سوزولوب گلن، بیر-بیریندن اویناق، شوخ، لطافتلی بایرام نغمه لری، داها ائركن گؤروش و تصوورلرله باغلی آیینلر، اعتیقادلار، عادت-عنعنه لر، مراسیملر، تاماشالار نسیللرین یادداشیندا یاشایاراق عصرلر، قرینه لر آشمیش، گلیب بو گونوموزه چاتمیشدیر.
بو باخیمدان نووروزو ان عزیز، روحوموزو اوخشایان بایراملاردان بیری حساب ائدیریك.
نووروز شرق خالقلاری نین ایسلامدان چوخ-چوخ اولكی اكینچیلیك، محصول بوللوغو اعتیقادلاری ایله باغلی بایراملارینداندیر.
اون بیرینجی عصرین بؤیوك عالیم و تاریخچیسی ابو ریحان بیرونی نووروزو طبیعتین اویانماسی، اكینچیلیك، تصروفاتی نین باشلانغیجی كیمی گؤتورولن دونیوی بایرام آدلاندیریردی.
اون بیرینجی عصرین آیری عالیم و تاریخچیسی نظام الملك اؤزونون «سیاستنامه»سینده نووروزو یازین گلیشیله باغلی كوتلوی خالق بایرامی كیمی تقدیم ائدیر.
بس زردوشتلوكدن و ایسلامدان قاباق اولو بابالاریمیز بو بایرامی نه واختدان كئچیرمه یه باشلامیشلار؟ گؤره سن نئچه دیر بو بایرامین یاشی؟ قدیم بیر تورك اساطیرینده بو سواللارا بئله جاواب تاپماق اولور: «اوغوز اوغلو زاغادا یاشایاندا قیشدان یامان قورخاردی. اونا گؤره ده ایلین اوچ فصلینده قیشا تداروك گؤرر، ناز-نعمتینی زاغایا داشییاردی. بیر ایل قیش اوزون چكدی. اوغوز اوغلونون آزوقه سی قورتاردی. چاره سیز قالان اوغوز اوغلو بؤیوك چیلله نین اوتوزونجو گونو باییرا چیخدی كی، یئمه یه بیر شئی تاپیب گتیرسین. نه قدر گزدی دولاندی، هئچ نه تاپمادی. ساققالی بوز باغلادی، الی-آیاغی دوندو. كور پئشمان زاغایا قاییداندا یولدا بیر قورد بالاسینا راست گلدی.
اوغوز اوغلو، بو قاردا، بوراندا هارادان گلیرسن؟-قورد بالاسی سوروشدو.
اوغوز اوغلو باشینا گلن احوالاتی دانیشدی. ایلین آیلاریندان گیلئیلندی. آیلاری وصف ائله دی، آیلاری یامانلادی.
اوچو جنّت باغیدی،
اوچو بیزه یاغیدی،
اوچو ییغیب گتیرر،
اوچو ووروب داغیدار.
قورد بالاسی دئدی:
-ائی اوغوز اوغلو، قاباقداكی یول آیریجیندا سنی بیر سورو قویون، بیر قوجاق سونبول، بیر جهره، بیر ده ال دییرمانی گؤزله ییر. اونو زاغانا آپارارسان. قویونو كسیب یئیرسن، یونوندان جهره ده ایپ اَییرر، اؤزونه پالتار تیكرسن، دریسینی اَینینه گئیرسن. سونبولون دنینی ده ال دییرمانیندا چكر، اونوندان چؤرك بیشیررسن. یازا چیخارسان. آنجاق سنه وئردیگیم امانتلردن گرك موغایات اولاسان. سونبولو و قویونو آرتیرارسان، قوزولاری الی نین اوستونده ساخلایارسان. سونبولون دنینی یئره سپیب اونو آلنی نین تری ایله سووارارسان. دئدیكلریمه عمل ائله یه بیلمه سه ن، یاشاماق سنین اوچون چتین اولاجاق.
اوغوز اوغلو یول آیریجینا گلدی، قورد بالاسی نین دئدیكلرینی گؤتوروب زاغایا گتیردی. قیشی كئفی كؤك دولاندی. یازدا سورونو داغلارا یایدی، سونبولو تورپاغا سپدی، گئجه-گوندوز سورولرین، ساری سونبولون قوللوغوندا دایاندی. اوغوز اوغلو بوللوق فرحینه كؤكلندی. بوتون ایلی شادخوررم ایشله دی. قورد بالاسینا راست گلدیگی بؤیوك چیلله نین اوتوزونجو گونونده ایسه بایراما حاضیرلاشماغا باشلادی. ایلین آخیر بئش گونونو یئدی، ایچدی، چالدی-چاغیردی، قوهوم-قونشویا بایراما گئتدی. دئییرلر اوغوزلار ائله او واختدان همین گونو ان عزیز بایراملاردان حساب ائله میشلر. ائله او گوندن اوغوز اوغلونون حیاتیندا یئنی گون باشلامیش، او گونه نووروز آدینی وئرن اوغوز اوغلو اونو هر یاز بایرام ائتمیشدیر.
احتیماللارا گؤره نووروزون یارانما تاریخی ایبتیدای ایجما قورولوشونون اینكیشاف ائتمیش مرحله سیله باغلیدیر. بعضی یازیلاردا بو بایرامین بابیلیستاندا ائرادان اول 3-جو مین ایللیكده كئچیریلدیگی خبر وئریلیر. تخمینن همین دؤوردن آذربایجاندا دا مؤوجود اولدوغو احتیمالی اورتایا چیخیر. بو احتیمال هر شئیدن علاوه اراضیمیزده یوكسك اكینچیلیك مدنیتی نین اولماسی ایله باغلیدیر. زردوشت سالنامه سی ایله سسله شن بو بایرامین تاریخی 4 مین ایل بوندان اوله تخمین ائدیلیر. باهار شیمال یاریم كوره سینده آسترونومیك یازین باشلانغیجی-گئجه ایله گوندوزون برابرلیگی قوووشوغوندا ایجرا ائدیلن ان قدیم خالق بایرامیدیر. بو خالق شنلیگی مضمونو، حیاتیلیگی، اهاطه لی لیگی، قایه سیله باشقا بایراملاردان اوستونلوك تشكیل ائدیر. بو بایرام هم ده خالق بایراملاریمیزین بعضیلری نین اؤزولو، بونؤوره سی، باشی نین تاجی، زیروه سیدیر.
نووروز بایرامی خالقیمیزین یوكسك ذؤوقو و بدیعی تفككورونو كوتلوی ائل شنلیكلرینده، رنگارنگ اَیلنجه لرینده اؤزونو داها چوخ آشكارلاییب، اونون معنوی دونیاسی نین تظاهورونه، آیناسینا چئوریلیب.
سئوینج، شادلیق، خوش نیت، نیسگیل، آلخیشلار… نووروز گونلری نین بیتیب-توكنمز احوال-روحیییه سینه كؤكلندیریب ائل-اوبالاریمیزی زامانلار بویونجا.
شرق عالمینده گئنیش یاییلان نووروز ماهیتی اعتیباری ایله موسیقی آوازلی اولموشدور. او دا تاریخدن معلومدور كی، نووروزخان آدلی موغننیلر باهار بایرامی شنلیكلری نین یاراشیغی اولموش، بو مراسیمی وصف ائتمكله دینله ییجیلره سئوینج، شادلیق بخش ائتمیشلر.
كؤچورن: عباس ائلچین
