تورکلرین ابدی قایغیسی - آنا دیلی اوغروندا موباریزه

 آنار  رضا

       بوتون تاریخ بویو غربده ده، شرقده ده دؤولت، ایمپئراتورلوق، سلطنت، دین و حتّی خالق آنلاییشلاری اولموشدور. لاکین 18. یوزایللیگین آوروپا معاریفچی - ائنسیکلوپئدیستلرینه قدر ایندیکی معنادا میلّت آنلاییشی یوخ ایدی. هرچند، ان ائرکن تورک متنلرینده بو سؤزه راست گلمه‌سک ده، بو آنلاییشین معناجا آنالوقونو سئزیریک. ان ائرکن تورک متنلری "اورخون-یئنی‌سئی آبیده‌لری" آدییلا تانینان رونیک یازیلاریدیر. باهادیر گولتکین‌-ین خاطیره‌سینه حصر اولونان ائپیتافییادا تورک بودونو (خالقی) خاطیرلانیر. بورادا همین سؤز، ظنیمجه، یالنیز "خالق" آنلاییشینی دئییل، همچنین میلّت آنلاییشینی عکس ائدیر. چونکی متنده محض میلّی کئیفییّتلر آچیقلانیر و محض همین کئیفیتلرین ایتیریلمه‌سینه گؤره گیلئی، تأسوف اؤز عکسینی تاپیر.

اعدام

جورج اوروئل

     هر کس گولوردو. حتّی حبسخانا مودیری ده ایشاریردی. "یاخشیسی بودور، هامینیز چؤله چیخیب ایچکی ایچین" خوش بیر شکیلده دئدی، "ماشیندا بیر شوشه ویسکیم وار. اونو بوشالدا بیلریک." حبسخانانین بؤیوک قوشا قاپیسیندان کئچیب چؤله چیخدیق. بیرمالی حاکیم بیردن، "آیاقلاریندان چکمک" دئدی و اوجا سسلی قهقهه‌لره بوغولدو. هامیمیز تزه‌دن گولمه‌یه باشلادیق.

      بیرمادا چوخ گوجلو یاغیش یاغان بیر صاباح ایدی. ساریمتیل آلومینیوم فولقا کیمی سولغون بیر ایشیق هوندور دیوارلارین اوزریندن حبسخانانین حَیَطینه دوشوردو. کیچیک حئیوان قفسلرینه بنزر سیخ بارماقلیقلارلا احاطه اولونموش اوتاقلارین قارشیسیندا گؤزله‌ییردیک. بو اوتاقلار تخمینی دوققوز کوادرات مئتر گئنیشلیگینده ایدی و ایچریده تاختا بیر یاتاق ایله بیر قاب ایچمه‌لی سودان باشقا هئچ نه یوخ ایدی. بعضی اوتاقلاردا سسسیز قابابوغدایی آداملار چییینلرینده آدیاللارلا بارماقلاردان یاپیشمیش حالدا اوتوروردولار. بونلار بیر-ایکی هفته عرضینده آسیلاجاق گوناهکار محکوملار ایدی.

      بیر محکوم اوتاغیندان چیخاریلمیشدی. هیندلی ایدی. باشی کئچل، گؤزلری بالاجا اولان بو آدام چوخ ضعیف گؤرونوردو. صیفتینه گؤره قات-قات بؤیوک، فیلملرده‌کی کومئدییا پئرسوناژلارینا بنزه‌ین قالین، سیخ بیغی وار ایدی. باشینین اوستونده گؤزله‌ین آلتی نفر هیند موحافیظه‌چی اونو اعداما حاضیرلاییردیلار. موحافیظه‌چیلردن ایکیسی الینده سونگولو توفنگله دورموشدو، دیگرلری ایسه محکومون الینی باغلاییردی. سانکی، بوتون بو مودت عرضینده محکومون اورادا اولدوغوندان امین دئییللرمیش کیمی، دیقتلی شکیلده اونون اوست-باشینی یوخلاییردیلار. محکومو دؤوره‌یه آلمیشدیلار - هله ده جانلی اولان و هر آن سویا آتیلا بیله‌جک بیر بالیغی توتارجاسینا. آما محکوم سانکی نه‌لر باش وئردیگینی بیلمیرمیش کیمی اللرینی اعتیراض ائتمه‌دن، ساکیت طرزده ایپلره تسلیم ائتدی.

اؤزبک خالق ناغیلی:

حسن و زهره‌

      بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، قدیم زمانده بیر پاده‌چی چال بیلن کمپیر بار اېکن. اولر‌‌‌‌‌نینگ نصیبه‌، گولبهار و زلفیه دېگن اوچ قیزی بۉله‌ر اېکن. آیدن آی، ییلدن ییل اۉتیبدی، قیزلر‌‌‌‌نینگ بۉیی یېتیبدی. نصیبه‌ ییگیرمه‌ بیرگه‌، گولبهار اۉن تۉقّیزگه، زلفیه اۉن سکّیزگه کیریبدی.

   چال-کمپیر قیزلریگه ساوچی کېلمه‌گنی اوچون کېچه-یو کوندوز خفه‌ بۉلیب یوریشیبدی. کونلردن بیر کونی چال کمپیرگه قره‌ب:

- قریگن چاغیمیزده جوده‌ قیین احوالده قالدیک، بو اوچ قیز اۉغیل بۉلگنده بیزنی باقردی. هېچ بۉلمه‌سه‌ بولرگه ساوچی کېلسه هم میلی اېدی، او هم یۉق، — دېب زارلنیبدی.

کمپیر چالگه جوابه‌ن:

— بیز‌نینگ کسبیمیز قشّاق پاده‌چیلیک بۉلگنیدن کېین قیزلریمیزنی کیم هم آله‌ر اېدی؟ —  دېبدی. چال اۉیلب توریب، کمپیرگه بونده‌ی دېبدی:

— بیر مصلحت بار، قیزلریمیزنی اۉزیمیزگه اۉخشه‌گن کمبغلگه بېرسه‌ک دېیمن. اگر اولر معقول تاپسه، یېنگیل-اېلپی تۉی قیلیب، قیزیمیزنی بېره‌یلیک! چال‌‌‌‌‌نینگ بو مصلحتی کمپیرگه معقول توشیبدی.

ÖZBƏK XALQ NAĞILI

Hasan va Zuhra

 Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir podachi chol bilan kampir bor ekan.

Ularning Nasiba, Gulbahor va Zulfiya degan uch qizi bo‘lar ekan.

Oydan oy, yildan yil o‘tibdi, qizlarning bo‘yi yetibdi. Nasiba yigirma birga, Gulbahor o‘n to‘qqizga, Zulfiya o‘n sakkizga kiribdi.

Chol-kampir qizlariga sovchi kelmagani uchun kecha-yu kunduz xafa bo‘lib yurishibdi.

Kunlardan bir kuni chol kampirga qarab:

— Qarigan chog‘imizda juda qiyin ahvolda qoldik, bu uch qiz o‘g‘il bo‘lganda bizni boqardi. Hech bo‘lmasa bularga sovchi kelsa ham mayli edi, u ham yo‘q, — deb zorlanibdi.

Kampir cholga javoban:

— Bizning kasbimiz qashshoq podachilik bo‘lganidan keyin qizlarimizni kim ham olar edi? —  debdi. Chol o‘ylab turib, kampirga bunday debdi:

— Bir maslahat bor, qizlarimizni o‘zimizga o‘xshagan kambag‘alga bersak deyman. Agar ular ma’qul topsa, yengil-elpi to‘y qilib, qizimizni beraylik!

Cholning bu maslahati kampirga ma’qul tushibdi.

بابور نامه

 ظهیرالدین محمد بابور: حیاتی، شخصیتی و اثرلری

عسکر رامیز

کؤچورن: عباس ائلچین

«بوتون شرق فاتئحلریندن فرقلی اولاراق او چوخ-چوخ اینسان­پرور ایدی... آداملار اونون باره‌سینده باشقا معنادا نه دو­شونور­لرسه دوشونسونلر، بیز بو بؤیوک قلبلی و اونسیتجیل نهنگه درین رغبتله یاناشماقدان باشقا اونون حاقیندا هئچ نه دوشونه بیلمه‌ریک».

ب.ن.مورلئند.

«موسلمان هیندیستا‌نی‌نین آقرار سیستئمی» کیتابیندان.

     معلوم اولدوغو کیمی، دونیا‌نین ان زنگین، کؤکلو دیللریندن بیری اولان تورک دیلی اوچ بؤیوک قروپا - اوغوز، قیپچاق و قارلوق قروپلا­رینا­ آیریلیر. هر قروپ دا اؤز تاریخی اینکیشاف مرحلهسیندن آسیلی اولا­راق اؤزلوگونده بیر نئچه قولا بؤلونور. مثلا، قارلوق قروپونا حاضیردا اؤز­بک، اویغور، ساری اویغور، سالار و سایر دیللر داخیلدیر. واختیله مؤو­جود اولموش قاراخانی و چاغاتای دیللری ایسه قار­­لوق تورکجه‌سی‌نین تاریخی ائتاپلاریدیر. اوسته‌لیک، بو دیللرده زنگین اد­بیات یارانمیشدیر. قا­راخانی دؤنمینده ماحمود کاشغاری «دیوان لغات الترک»و، یوسیف بالاساغونلو ایسه «قوتادغو بیلیگ»ی یازمیشدیر. بونلار اورتاق تورک اد­بیاتی‌نین و تورک دونیاسی‌نین تمل اثرلریدیر. چاغاتایجادا دا تورکلوک اوچون بؤیوک اؤنم داشییان اثرلر قلمه آلینمیشدیر.