​

گولخانی

گولخانی (تخلّوصو؛ اصل آدی محمد شریف) (تخمیناً 18 -جی عصرین سونو – قوقان  - 19.عصرین 20.جی ایل‌لری)اؤزبک کلاسیک شاعیری، ادیبی، یازیچیسی و اؤزبک ساتیریک ادبیاتی‌نین قوروجولاریندان بیری‌دیر. 

یاشاییشی

یاشاییشی و یارادیجی‌لیغی حاقیندا بعضی بیلگی‌لری  " مجموعه‌ی شاعران "  (فضلی نمنقانی)،  " تحفة الاحباب "  (قاری رحمت‌الله واضح)،  "‌ثبات البشر و تاریخ مهاجران‌"  (دلشاد آتین) کیمی اثرلرده وئریلیر. فضلی گولخانی‌نین  "‌کوهیستان مولکوندن اولدوغونو‌"  ایدیعا ائدیر، واضح ایسه نمنقانلی اولدوغونو سؤیله‌ییر. گولخانی نمنقان و قوقاندا یاشامیشدی و قیسا مودّت حامام تولانباریندا(گولخنی‌‌ده) چالیشمیشدی (لقبی بورادان گلیر). قوقان خانی امیر عالیمخان نؤکرلری سیرالاریندا خیدمت ائتمیشدیر (1801-1810). کلاسیک ادبیاتی موستقیل اوخوماقلا اؤیرنمیش عالیمخانین اؤلوموندن سونرا (1811) تاختا چیخان امیر عمرخان (امیری) گولخانینی سارای شاعیرلری دایره‌سینه جلب ائتمیشدی. شاعیر خانی تعریف‌له‌ییب، اونون غزل‌لرینه نظیره لر یازمیشدیر. عمرخانین اؤلوموندن سونرا وطنینه قاییدیب چوخراق ساده اینسان‌لارا خطاب ائده‌جک شعیرلر یازماغا باشلامیشدی. اودلو هجولرین یارادیجیسی اولموشدور. 

  گولخانی اؤزبک و تاجیک دیل‌لرینده یازیردی. تورک و فارس دیل‌لرینده ایسه اثرلر یارتمیشدی. بیر نئچه غزل، هجویه  و  "‌ضرب المثل‌"  ( "‌بایقوش حکایه‌سی‌" ) نثر اثرلری گونوموزه گلیب چاتیبدیر. 

غزل‌لری 

  غزل‌لرینده لیریک قهرمانین معنوی تجروبه‌لری، باهار، رئال یاشام صحنه‌لری عکس اولونور ( "‌بارماغیم‌" ،  "‌ائی طوطوقوشو‌" ،  " لاله‌نین کؤکسو کیمی باغریم ...‌"‌).  "‌بده‌"  (وئر، وئر منه) ردیفلی غزلینده شاعیر نؤکر دؤورونده کی  یاشاییشینی تصویر ائدیر. بو غزله  داها دریندن نظر سالساق ، مؤلیفین بؤیوک بیر ایجتیماعی مسله – اؤز دؤورونون حربی نیظامی و عادت-عنعنه‌‌لری حاقیندا دوشوندوگونونو موشاهید ائتمک مومکوندور. غزلینده لیریک قهرمانین اوبرازی عومومی‌لشدیریلمیش اوبراز سویه‌سینه یوکسه‌لیب. گولخانی بؤیوک ایستعدادی، تجروبه‌سی و یاشاما گئرچک باخماق باجاریغی ایله مشهور خالق یازیچیسی کیمی تانینیر. شاعیرین بیزه معلوم اولان غزل‌لری‌نین بعضی‌لری، امیری شعیرلرینه نظیره لری‌دیر، اونلار ساده تقلید چرچیوه‌سینده قالمامیش، هرطرفلی موستقیل بیر صنعت اثری سویه‌سینه یوکسلمیشدیر. گولخانی‌نین پوئتیک یارادیجی‌لیغی بؤیوک حجمده اولماسا دا، 19. عصر اؤزبک میلّی ادبیاتی‌نین اینکیشافینا اؤنملی تاثیر گؤسترمیشدیر .

"ضرب‌المثل"  اثری 

" ضرب المثل" اثری تکجه اؤزبک کلاسیک ادبیاتی‌نین دئییل، بلکه  بوتون شرق ادبیاتی‌نین دا بنزرسیز اؤرنگی‌دیر.  "‌ضرب المثل‌"  اثری عمرخانین تاپشیریغی‌ ایله یازیلمیشدیر. گولخانی بوندا خالق آتالار سؤزلریندن (تخمیناً 400 آتالار سؤزلری)، سجع‌لردن (قافیه‌لی نثر)، ناغیل‌لاردان و حکایه‌لردن ایستیفاده ائتمیشدیر. بو ناغیل‌لار  و حکایه‌لر تماتیک اولاراق بیر بیرینه باغلی‌ اولوب  واحید بیر سوژت تشکیل ائدیر. اثرده بایقوش ایله خاراباچی‌نین قایین-قودا اولدوغو ماجرالاری مجازی، کسکین هجو ایله تصویر ائدیلمیشدیر. گولخانی قوشلار آراسینداکی مورکب علاقه‌لره اساس‌لاناراق، دؤورونون ایجتیماعی یاشامی‌نین تنقیدی منظره‌سینی یاراتمیشدی.  

  "ضرب المثل"ده "کلیله و دمنه" شرق کلاسیک نثری‌نین عنعنه‌لرینی داوام ائتدیریر. کومیک حکایه‌لر ژانریندا یارادیلان بو اثرلر سمبولیک تمثیل‌لردن ایستیفاده ائده‌رک دؤورونون قوصورلارینی اورتایا قویور. "ضرب المثل" اثری‌نین بیر نئچه الیازما و چاپ اولونموش نوسخه‌لری  مؤوجودور. بعضی قایناق‌لاردا اونون دیوانین تاپیلدیغی دئییلسه ده، هله تاپیلمامیشدیر. 

شعیرلریندن اؤرنک

حضرتیم، آچلیکدن اؤلدیم، یئگه‌نی نان بئر مئنگه

کافیر اوْلغه‌ی‌من اگر دئسم‌کی، بهمان بئر مئنگه

ماش و بوُغدای و گوروچ بئرکیم، شوُلر مئنگه گئره‌ک،

هئچ أیته‌مه‌سم عقیق و لعل و مرجان بئر مئنگه

ائگنیمه یاپیق بئریب، قارنیم‌نی  توْیغیز نان بیلن

سئنگه بیلا کیم دئمَسمن دین و ایمان بئر مئنگه

نَوکرینگ آچلیکدن اوْلسا نئگه حیفین گئلمه‌گه‌ی

ائی حبیبی حازیقیم،داری و درمان بئر مئنگه

نان و توْن بئر، بئنوالیک دردی‌دن قورته‌ر منی،

من قچان أیتدیم‌کی، قاروُن گنجی‌دئک قان بئر مئنگه..

گولخانی‌نی ائر ییگیت‌لر توْپی‌دن کمسیتمه‌گیل،

فوْته بئر، آت بئر، توْن و چکمان بئر مئنگه.

قایناق

• Oʻzbek adabiyoti tarixi. 4-jild. — T.: 1978;
• F.Ishoqov. Gulxaniy va uning „Zarbulmasal“ asari. — T.: Fan, 1972;
• F.Ishoqov. Maktabda Gulxaniy ijodini oʻrganish. — T.: 1986;
• M.Qoʻshjonov. „Zarbulmasal“ asarining badiiy xususiyatlari. Kitobda: Mohiyat va badiiyat. — T.: 1974;
• M.Qoʻshmoqov. Mulla Gulxaniy. „Sharq yulduzi“ jurnali 1991, № 1.

کؤچورن: عباس ائلچین