فریدون بیگ کؤچرلی‌نین یاشاییشی و یارادیجی‌لیغی

یکشنبه 6 تیر 1400

�

فریدون بیگ کؤچرلی

فریدون بیگ کؤچرلی (26 ژانویه 1863، شوشا، باکیقوبرنیاسی – 1920[۱]، گنجه) — آذربایجان معاریفچیسی، پداقوق، متودیست، ادبیاتشوناس، پوبلیسیست، آذربایجان ادبیات تاریخچی‌لیگی علمی‌نین بانیسی.[۲][۳][۴]

یاشاییشی و تحصیلی

فریدون بیگ کؤچرلی 26 ژانویه 1863-جو ایلده شوشاشهرینده آنادان اولوب. 1872–1876-جی ایل‌لرده شوشادا میرزه کریم منشی‌نین مدرسه مکتبینده تحصیل آلمیشدیر. داها سونرا 1876-جی ایلده شوشاداکی روس مکتبینه داخیل اولور[۵].1878-جی ایلده آلکسی چرنیایئوسکی زاقافقازیا موعلّیم‌لر سمیناریاسینا طلبه توپلاماق مقصدی ایله بو مکتبه گلیر فریدون بیگی ده تحصیل آلماق اوچون قوْری‌یه آپاریر[۲]. 1879–1885-جی ایل‌لر عرضینده او زاقافقازیا موعلّیم‌لر سمیناریاسیندا تحصیل آلیر. تحصیل آلدیغی مودتده موعلّیم‌لری آ.او.چرنیایئوسکی و م.کیپیانی ایله یاخین موناسیبت ساخلاییر[۶].

چالیشماسی

حیات یولداشی بادیصبا خانیم کؤچرلی ایله بیرلیکده باکی 1920-جی ایل.

فریدون بیگ کؤچرلی شوشادا قوهوملاری ایله.(1915)

1885-جی ایلده سمیناریانی بیتیردیکدن سونرا ایروانگیمنازیاسینا تعیینات آلیر.[۷]1885–1890-جی ایل‌لرده ایرواندا فعالیت گؤستردیگی دؤورده گیمنازیادا آنا دیلی، حوسن-‌خط فن‌لرینی تدریس ائتمیش، پانسیون موربّی‌سی‌نین کؤمکچیسی وظیفه‌سینی داشیمیشدیر[۸]. پداقوژی ساحه‌ده مووفّقیت‌لرینه گؤره دفعه‌لرله موکافات‌لاندیریلمیشدیر. اونا " Kollecski sekretar" ، " Titulyar sovetnik" و " Statski sovetnik" روتبه‌لری وئریلمیشدیر. 1893–1894-جو ایل‌لرده یئنیدن ایروان گیمنازیاسیندا فعالیت گؤستریر. 1895-جی ایلده ایسه ایروان شهرینی ترک ائدیر. ائله همین ایلده قوری موعلّیم‌لر سمیناریاسی‌نین "تاتار شؤعبه‌سی "‌-‌نین آذربایجان دیلی و شریعت موعلیمی تعیین ائدیلیر. 1918-جی ایله قدر قوری‌ده پداقوژی فعالیتینی داوام ائتدیریر. 1897-جی ایلده وکیلوف‌لار نسلیندن اولان بادیصبا خانیم کؤچرلی ایله عاییله حیاتی قورور[۹]. 1910-جو ایلده قوری سمیناریاسی‌نین آذربایجان شؤعبه‌سی‌نین کئچیجی تعلیماتچیسی سونرادان ایسه سمیناریانین آذربایجان شؤعبه‌سی‌نین اینسپکتورو وظیفه‌سینه تعیین اولونموشدور. 1916–1917-جی ایل‌لرده سمیناریانین آذربایجانا کؤچورولمه‌سی اوچون تشبوث گؤسترمیش، تکلیف‌لر ایره‌لی سورموشدور. سیاسی پروسه‌لره قوشولاراق، "موساوات " پارتیاسینا عوضوو اولموشدور[۲].

1918-جی ایلده قوری موعلّیم‌لر سمیناریاسی‌نین آذربایجان شؤعبه‌سینی تدریس لوازیماتی و آوادان‌لیغی ایله بیرلیکده اؤز خرجینه قازاخ شهرینه کؤچورموش، بونون اساسیندا آذربایجان موعلّیم‌لر سمیناریاسی یارادیلمیشدیر. فریدون بیگ کؤچرلی سمیناریانین دیرکتورو تعیین اولونور. 17 سپتامبر تاریخیندن قازاخ موعلّیم‌لر سمیناریاسیندا ایلک درس‌لر باشلاییر. سونرادان قازاخدا ایلک اوشاق ائوی آچیر. 1918-جی ایل 28 مای تاریخینده آذربایجان میلّی شوراسی‌نین عوضوو سئچیلیر، و ایستیقلال بیاننامه‌سینی ایمضالاییر[۱۰]. 1919-جو ایل فوریه‌نین 1-ده موساوات پارتیاسی‌نین سیّار بوروسونون مرکزی کومیته‌سی‌نین تشبّوثو ایله تشکیل ائدیلمیش قازاخ شؤعبه‌سینه صدر سئچیلیر. شوروی ایشغالینا قدر قازاخ موعلّیم‌لر سمیناریاسینا رهبرلیک ائدیر[۶].

یارادیجی‌لیغی

1884-جو ایلده قوری موعلّیم‌لر سمیناریاسیندا تحصیل آلارکن " تعلیمی-سوقراط " اثرینی یازیب. ایروان گیمنازیاسیندا چالیشدیغی ایل‌لرده زؤهراب‌زاده ایله بیرلیکده " تعلیمی-لیسانی-تورکو " آدلی درس‌لیک ترتیب ائتمیشدیر. 1886-جی ایلده ایلک تئاتر تاماشاسینی قویموشدور. 1890-جی ایلده ایسه ایرواندا " موسیؤ ژوردان و درویش مستعلی شاه " کومدی‌سینی تاماشایا قویوب. 1891-جی ایلده "تعلیمی-سوقراط " آدلی کیتابی باغچاسارایدا " ترجومان " مطبعه‌سینده 1892-جی ایلده ایسه آ.س.پوشکیندن ترجومه ائتدیگی " تورچو و بالیق " منظوم ناغیلی ایروان شهرینده کیتاب حالیندا چاپدان چیخمیشدیر. م.ی.لرمونتوفون " اوچ خورما آغاجی " و آ.کولتسوفون " آ کیشی، نییه یاتیبسان؟ " شعیرلری‌نین ترجومه‌سیندن عیبارت کیتابی شوشادا چاپ ائدیلمیشدیر[۱۱]. " تاتار کومد‌ی‌لری " آدلی ایلک علمی مقاله سی " Novoye obozreniye " قزئتینده درج اولونموشدور. 1898-جی ایلده " عرب الیفباسی و اونون قوصورلاری " سیلسیله مقاله‌سی " قافقاز " قزئتینده درج اولونور. 1900-جو ایلده موعلّیم‌لر سمیناریاسی‌نین عوموم‌دونیا پاریس سرگیسینده قوری سمیناریاسیندان نوماییش ائتدیریلن اکسپونات‌لار سیراسینا ف.کؤچرلی‌نین کیتاب‌لاری دا داخیل ائدیلیر. 1903-جو ایلده تیفلیسسده "آذربایجان تاتارلاری‌نین ادبیاتی " کیتابی روس دیلینده چاپ ائدیلیر. ائله همین ایلده م.ف.آخوندوفون "آلدانمیش کواکیب " پووستینی روس دیلینه چئویریر. 1904-جو ایلده آ.پ.چخوفون " آت فامیلیاسی " حکایه‌سینی ترجومه ائدیب، کیچیک بیر موقدّیمه ایله " شرقی-روس " قزئتینده درج ائتدیریر[۶]. 1906-جی ایلده "موللا نصرالدین " درگیسی‌‌نین نشره باشلاماسینی تقدیر ائده‌رک، درگی‌نین بیرینجی اوچ آیلیق فعالیتی باره ده ایجمال حاضیرلاییب، "Tiflisskiy listok" قزئتینده درج ائتدیریر. " ایرشاد " قزئتینده " بیر دارالموعلّیمین کیفایت‌دیر‌ " آدلی مقاله ایله چیخیش ائده‌رک، آذربایجاندا موستقیل موعلّیم‌لر سمیناریاسی یارادیلماسی مسله‌سینی قالدیریر. جلیل محمدقولوزاده‌نین " اوستا زئینال " کیتابچاسی حاقیندا عئینی آدلی مقاله‌نی "Znaniye" قزئتینده چاپ ائتدیریر. 1911-جی ایلده م.ف.آخوندزاده‌نین آنادان اولماسی‌نین 100 ایل‌لیک یوبیلئیی موناسیبتیله تیفلیسده کئچیریلن طنطنه‌لی ییغینجاقدا معروضه ایله چیخیش ائدیب. " میرزه فتحعلی آخوندوف" آدلی کیتابی چاپ اولونوب[۱۲]. 1912-جی ایلده اوشاق‌لار اوچون یازدیغی " بالالارا هدیه " کیتابی باکی‌دا " کاسپی " مطبعه‌سینده چاپ اولونور. 1913-جو ایلده یازدیغی " آذربایجان ادبیاتی تاریخی " آدلی اوچ جیلدلیک اثرینی تاماملامیشدیر[۱۳]. 1920-جی ایلده " وطن دیلی "‌‌نین 1. حیصه‌سی‌نین یئنیدن ایشلنمه‌سینده خیدمت‌لری اولموشدور. اونلارلا درس‌لیگه دوزه‌لیش ائتمیش، نظری ماتریالی، حکایه‌لری آرتیرمیش، متودیکا و ستیلیستیکاسینی زنگینلشدیرمیشدیر. اؤلوموندن سونرا 1925-جی ایلده " آذربایجان ادبیاتی تاریخی ماتریال‌لاری " کیتابی‌نین 1. حیصه سی 1926-جی ایلده ایسه کیتابین ایکی حیصه سی چاپ ائدیلمیشدیر[۱۳]. اوشاق‌لار اوچون یازدیغی " بالالارا هدیه " کیتابی ایسه 1967،1972 و 2013-جو ایل‌لرده چاپ ائدیلمیشدیر[۲].

اؤلومو

1920-جی ایلین مئی‌ینده قازاخ کومونیست‌لری کؤچرلینی و دیگر " موساوات " فونکسیونرلرینی "خالقا خیانتده " ، " میلّی نیفاق تؤرتمکده " ، " تورپاق و مولک ضبط ائتمکده " ، ژنرال-قوبرناتور ه.خویسکی‌نین اعتیبارلی شخص لری اولماقدا ایتّیهام ائتدیلر[۲]. قازاخ اینقیلاب کومیته‌سی‌نین گنجه فؤوق‌العاده کومیته‌سینه تقدیماتینا اساساً، ادیب حبس اولونموش، 20-جی دیویزیانین 7-جی خوصوصی بؤلمه‌سی خوصوصی شؤعبه‌سینده شاهیدلر دیندیریلمه‌دن، وئریلمیش ایضاحات‌لار نظره آلینمادان گوللـه‌لنمه‌سی حاقیندا قرار چیخاریلمیشدیر. قرار 7-جی خوصوصی بؤلمه‌نین ریسی لیبرمان و فؤوق‌العاده کومیسار حمید سولطانوف طرفیندن تصدیق ائدیلمیش، حؤکم یئرینه یئتیریلمیشدیر.[۱۴][۱۵]

گولللنمه حاقیندا چیخاریلمیش قرار[۱۶]:

" من، یگیرمینجی دیویزیانین خوصوصی شؤعبه‌سی‌نین حربی موستنطیقی بو گون فریدون بیگ کؤچرلینسکی‌نین عکس‌اینقیلابچی کیمی ایتتیهامنامه‌سی اوزره ایشینه باخاراق و قازاخ اینقیلاب کومیته‌سی‌نین اونا وئردیگی خاصیتنامه‌نی نظره آلاراق بیلدیریرم کی، موتهیم کؤچرلینسکی اؤزونون حاکیمیتیندن و بؤیوک صلاحیتیندن ایستیفاده ائده‌رک زحمتکئش خالقا زوراکی‌لیق گؤسترمیشدیر. کؤچرلینسکی قازاخدا " موساوات " پارتیاسی‌نین صدری اولارکن میلتچی‌لیک اهتیراس‌لارینی قیزیشدیرمیشدیر. نتیجه‌ده قونشو میلت‌لر آراسیندا توققوشمالار باش وئرمیشدیر. اونون وئردیگی ایضاحات هئچ ده ایناندیریجی دئییلدیر... متّهیم کؤچرلینسکی‌نین شاهیدلرین دیندیریلمه‌سی حاقیندا عریضه‌سینی نتیجه‌سیز قویماق (ردّ ائتمک) لازیم‌دیر. اونون گله‌جکده آزادلیقدا قالماسی قازاخ قزاسیندا عکس‌اینقیلابی حرکاتین باش وئرمه‌سینه، فهله و کندلی‌لرین گوناه‌سیز اولاراق قانلاری‌نین تؤکولمه‌سینه سبب اولا بیلر.
قرارا آلینیر: موتّهیم کؤچرلینسکی گوللـه‌لنسین.
تصدیق ائدیرم: 7نؤمره‌لی خوصوصی بؤلمه‌نین رئیسی لیبرمان
تصدیق ائدیرم: فؤوق‌العاده کومیسسار ح.سولطانوف. "

موکافات‌لاری

1899-جو ایلده اوچ درجه‌لی " موقدس آننا " اوردنی ایله 1902-جی ایلده ایسه ایکی درجه‌لی " موقدس استانیسلاو " اوردنی ایله تلطیف ائدیلمیشدیر[۲]

ایرثی

فریدون بیگین ایرثی‌نین آراشدیریلماسی، آذربایجان میلّی حرکاتی ایله علاقه‌سی‌نین اولماسینا گؤره شوروی دؤورونده خوصوصاً ده استالین‌ین حاکیمیتی دؤورونده دئمک اولار کی مومکون‌سوز ایدی. ایلک دفعه 1957-جی ایلده بکیر نبی‌یئف اونون ایرثینی آراشدیرمیشدیر. او، آرشیو ماتریال‌لاری توپلایاراق فریدون بیگین ساغ قالان طلبه‌لری ایله گؤروشه‌رک 1960-جی ایلده "ف.کؤچرلی‌نین حیات و یارادیجی‌لیغی " مؤوضوسوندا نامیزدلیک ریساله‌سینی مودافیعه ائتمیشدیر[۱۷]. 12 سپتامبر 1967-جی ایلدن جومهوریت اوشاق کیتابخاناسی فریدون بیگ کؤچرلی‌نین آدینی داشیییر[۱۸]. 2013-جو ایلده فریدون بیگ کؤچرلی‌نین آنادان اولماسی‌نین 150 ای‌للیک یوبیلئیی کئچیریلمیشدیر.[۱۹].

فریدون بیگ کؤچرلی‌نین فیکیرلری

"‌بیر میلتین مالینی، دؤولتینی و حتّی وطنینی الیندن آلسان اؤلوب ایتمز، آما دیلینی آلسان فوت اولار، اوندان بیر نیشان قالماز[۲]."
" ‌گر بیر خالقی محو ائتمک، اونو آدام توپلوسونا چئویرمک ایسته‌ییرسینیزسه، موعلیمینی ساوادسیز، حکیمینی ایسه کم‌ساواد ائله‌یین. بیری اونون باشینی، او بیری جانینی زای ائله‌سین. "
" موعلّیم‌لیک آغیردیر، آنجاق پاک و موقدس خیدمت‌دیر. سمیناریادا آلدیغینیز علم و تربیه‌نی ائله یوکسک و هوندور مقامدا ساخلایین کی، نورو اطرافی دا ایشیقلاندیرا بیلسین.‌ "
" هر بیر خالقین مادّی یوخسول‌لوغو، ایقتیصادی دوشکونلوگو اونون ذهنی یوخسول‌لوغونون، معنوی دوشکونلوگونون نتیجه‌سینده مئیدانا چیخیر.‌ "
" من، بالالارا هدیه اولماق اوچون خالقیمیزین یاراتدیغی ناغیل و حکایه‌لردن، مثل و تاپماجالاردان و بیر چوخ منظومه‌لری توپلاییب بو کیتابی ترتیب ائتدیم کی، اونلار اونودولوب خاطیره‌لردن چیخماسین. "
" هر میلتین اؤزونه‌مخصوس آنا دیلی وار کی، اونون مخصوصی مالی‌دیر. آنا دیلی میلتین معنوی دیری‌لیگی‌دیر، حیاتی‌نین مایه‌سی منزیله‌سینده‌دیر. آنانین سودو بدنین مایه‌سی اولدوغو کیمی، آنانین دیلی ده روحون قیداسی‌دیر، هر کس اؤز آناسینی و وطنینی سئودیگی کیمی، آنا دیلینی ده سئویر. "
"اصل ادبیات حیاتی حقیقت‌لری عکس ائتدیرمکله یاناشی جمعیتی، خالقی قاباقجیل ایدئیالارلا سیلاح‌لاندیرمالی‌دیر، اونون آزادلیق موباریزه‌سینه کؤمک ائتمه‌لی‌دیر: حقیقی شاعیر میلت و وطن یولوندا جانلار فدا ائتمک لازیم ایسه وطن اوغلان‌لاری‌نین اورگینه یاندیریجی اود سالیب، اونلاری هر قیسیم فداکارلیغا و جان‌نیثارلیغا شؤوقمند ائتمه‌لی‌دیر. "
" نه قدر بیر قؤوم و طایفا علم‌سیز و معریفت‌سیز اولسا، بیر او قدر اونون ادبیاتی ضعیف و بی‌مضمون اولاجاقدیر. حتّی چوخ طایفالار واردیر کی ادبیات نه اولدوغونو بیلمزلر. بونلار دونیا اوزونده چوخ مودت یاشاماییب پوچ و زای اولورلار. ترقّی و سعادت فیکرینده اولان و ادبی زیندگان‌لیق آرزوسونا دوشن قؤوم و میلت گرک‌دیر ان اول اؤز آنا دیلی‌نین ووسعت و قووّت تاپماغینا سعی و حمیت گؤسترسین و ادبیاتی-میلّیه‌سی‌نین آثاری-نفیسه و تصنیفاتی-ممدوحه ایله زنگینلشدیرسین. "
"ائی قارداش‌لار، حیاتین قدرینی بیلینیز، اویانینیز، حرکت ائدینیز، قاپی-باجالارینیزی آچینیز، ائوینیزه ایشیق دوشسون، عوفونتلی و آغیر هاواسی دَییشیلسین. گؤزلرینیزین توزونو سیلیب دیقت ایله اطرافا باخینیز، هر کس ایشله‌ییر، چالیشیر، حیاتدان نفع‌بردار اولور. "
" بیز دیلیمیزی بیلمیریک و بوندا تقصیر بیزده دیر، دیلیمیزده دئییل. فارس و عربه مئییل و رغبتیمیز او قدر چوخ اولوبدور کی، اؤز دیلیمیزده اولان سؤزلری آتیب عوضینه اجنبی دیل‌لرین غلیظ عیباره‌لرینی و سؤزلرینی گؤتورموشوک و گؤتوردوگوموز سؤزلری و عیباره‌لری اؤز دیلیمیزین شیوه‌سینه اویدورماییب عئینی حالی ایله دیلیمیزه قاریشدیرمیشیق و نأقابیل پینه‌چی‌لر کیمی الیمیزه هر نه دوشوبسه، پالتاریمیزا یامامیشیق. بیزیم قزئت‌لرده چاپ اولونان مقاله‌لر، تلقرام ترجومه‌لری، حتّی اعلان‌لار او قدر دولاشیق و چتین دیلده یازیلیر کی، اوخویان‌لار باشا دوشمه‌ییر و باشا دوشمه‌دیکلری حالدا قزئته اوخوماقدان رغبت‌لری کسیلیر. دیلین شیوه‌سینی ایتیرمک و اوسلوبونو پوزماق بؤیوک فساددیر. مرحوم حسن‌بیگ ملیکوفون " اکینچی " قزئتی‌نین نؤمره‌لری الینیزه دوشسه، اوخویوب بو مطلبین باره‌سینده بیر آز فیکیر ائله‌یین[۲]."

فریدون بیگ کؤچرلی حاقیندا فیکیرلر

" فریدون بیگ کؤچرلی آذربایجان ادبیاتی‌نین تدقیقییله یئگانه مشغول بولونان قییمتدار بیر موحریر، موعلیم و عالیم ایدی. محمد امین رسول‌زاده"

"‌ فریدون بیگ کؤچرلی فولکلورو جامع‌ده‌کی اینسان لارین ترتربیه‌سی، آییلماسی و ساوادلانماسی اوچون موهوم واسیطه‌لردن حساب ائدیردی، اونا گؤره ده خالق ادبیاتی‌نین توپلانماسی و نشری اوچون چالیشیردی. جاواد هئیت"

" فریدون بیگین تکجه بیر موعلیم کیمی دئییل، هم ده اؤز خالقی‌نین ادبیاتینی سئون آلوولو وطنداش کیمی آذربایجان ادبیاتینی تبلیغ ائتمه‌سی منیم قلبیمده نجیب حیس‌ّلر اویادیردی. فریدون بیگ حاقیندا هامی بئله فیکیرده ایدی کی، او سون درجه بؤیوک آدام‌دیر. بؤیوکلوگو ده اوندادیر کی، دوغولدوغو تورپاغا، منسوب اولدوغو خالقا – اونون ادبیاتینا ایدئال درجه ده صادیق‌دیر. علی صبری قاسیموف‌ "

" فریدون بیگ کؤچرلی ان موقتدیر، ان سئوگیلی ادیب‌لریمیزدن بیری‌دیر. بو شخص ادبیات تاریخیمیزی یازماقلا بوتون کئچمیشیمیزی دیریلتدی. شاعیرلریمیزین عولوی روح‌لارینی جانلاندیردی و حیاتی‌فیکریه‌میزی طبیعی یولونا سالدی. چوخ حئیف کی، فریدون بیگ حضرت‌لری‌نین چوخ آز اثرلری اوخوجولارا مال اولدو. ان گوزیده‌سی " آذربایجان تورکلری‌نین ادبیات تاریخی" هله طبع اولونماییب قالیر. بو کیتابی شرقشوناس بیر اجنبی یازسا ایدی اوروپادا اونون ایله بؤیوک آد قازاناردی. گؤره سن بس بیزیم آرامیزدا فریدون بیگ کؤچرلی جناب‌لاری کیمی آدام‌لارین عمله گلمه‌سینی نییه شوخ و هوس ایله قارشیلامیریق؟ یوسف وزیر چمنزمینلی"

"‌‌فریدون بیگین ادبیات تدقیقاتی آذربایجان ادبیاتشوناس‌لیغی اوچون چوخ قیمتلی و تاریخی خیدمت‌دیر. اونون سایه‌سینده قدیم دؤورون بیر چوخ شاعیرلری و اثرلری مئیدانا چیخاریلیب خالقا تانیدیلمیشدیر. یئنه اونون تدقیقاتی سایه‌سینده بؤیوک-کیچیک آذربایجان شاعیرلری حاقیندا، واختیندا ایلک تصوور حاصیل ائدیلمیشدیر. اونون اثرلری اوزون ایل‌لر قدیم ادبیات تاریخچی‌لری اوچون منبع و وسایت اولموشدور. بیر اینستیتوتون گؤره بیلمه‌دیگی ایشی ف.ب.کؤچرلی تکباشینا گؤرموشدور. میر جلال"

" ا‌دبی ایجتیماعیتیمیزین کؤچرلی یارادیجی‌لیغی ایله یاخیندان ماراقلانماسی تامامیله طبیعی‌دیر. چونکی 19. عصرین سونو، 20. عصرین بیرینجی روبعونده گئنیش ادبی، ایجتیماعی، علمی-پداقوژی فعالیت گؤسترمیش کؤچرلی‌نین زنگین ایرثی ادبیاتیمیزین همین دؤورو حاقیندا گئنیش تصوور یارادا بیلن قییمتلی منبع‌لردن‌دیر. فریدون بیگ کؤچرلی آذربایجان ادبیاتشوناس‌لیغی تاریخینده ایلک دفعه اولاراق ادیب و شاعیرلریمیزین بؤیوک بیر قیسمینی احاطه ائدن ادبیات تاریخینی یازمیشدیر. بو اثرده 129 شاعیرین ادبی ایرثی و اونلاردان بؤیوک بیر قیسمی‌نین ترجومه‌یی-حالی وئریلمیش، اثرلری حاقیندا اوریژینال فیکیرلر سؤیلنمیشدیر. فریدون بیگ کؤچرلی‌نین هم تنقیدی مقاله‌لرینده، هم ده تدقیقاتچی‌لیق فعالیتینده باریز شکیلده نظره چارپان خوصوصیت‌لردن بیری و دئمک اولار کی، ان باشلیجاسی، اونون موعاصیرلیک پروبلمینی همیشه دیقت مرکزینده ساخلاماسی‌دیر. بکیر نبی‌یئف‌ "

" فریدون بیگ کؤچرلی‌نین گله‌جک حاقیندا ساغلام بیر رومانتیکاسی واردی. او، بعضاً اوزونو صینفه توتاراق، اوشاق‌لارا یانیقلی بیر سسله دئیردی کی، سیزه باخارکن من آذربایجان خالقی‌نین گونشلی گله‌جگینی تأمین ائده‌جک خوشبخت‌لر نسلینی گؤرورم. اوخویون، بالالاریم، خالقیمیزین نیجات یول‌لاریندا اونا دایاق اولون. مهدیخان وکیلوف‌ "

" فریدون بیگ کؤچرلی منیم قلبیمده حساس بیر اینسان، غرض‌سیز ادبیاتچی، یورولماز بیر معاریفچی کیمی ابدی ایز بوراخمیشدیر. بیزیم ائل ادبیاتیمیز او قدر ووسعتلی‌دیر کی، اونو یازماقلا قورتاراجاق شئی‌لردن دئییل. میلتیمیزین ایستعداد و مهارتی-فیطری‌لرینه و احوالی-روحیه‌سینه آشینا اولماق ایسته‌ین‌لر مؤحترم فریدون بیگ کؤچرلی‌نین " بالالارا هدیه " کیتابچاسیندا ایستیفاده ائده بیلرلر. او، جاماعاتیمیزین آراسیندان ناغیل، مثل، تاپماجا و شعیرلری بیر یئره توپلاماقلا کؤرپه‌لریمیزه بؤیوک هدیه ائتمیشدیر[۲][۷] عبدالله شایق‌ "

کیتاب‌لار

اثرلری‌نین نشری

م.ف.آخوندوف حضرت‌لری‌نین تولّودوندن 100 ایل مورورائتمه موناسیبتیله یازیلمیش ریساله‌یی-یادیگارانه دیر /فریدون بیگ کؤچرلی. - تیفلیسس، کولتورا، 1911. - 71 ص.
بالالارا هدیه (میلّی ناغیل و حکایه‌لر، مثل و تاپماجا و نؤوع‌به‌نؤوع منظومه‌لر مجموعه‌سی) /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی، 1912. - 101 ص. عرب الیفباسیندا.
آذربایجان ادبیاتی تاریخی ماتریال‌لاری /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی: آذرنشر، 1925.- ج.1.ه.بیر.- 276 ص. عرب الیفباسیندا.
آذربایجان ادبیاتی تاریخی ماتریال‌لاری /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی: آذرنشر، 1925.- ج.1. ه.2.- 345 ص. عرب الیفباسیندا.
آذربایجان ادبیاتی تاریخی ماتریال‌لاری /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی: آذرنشر، 1926.- ج.2. ه.1.-278 ص. عرب الیفباسیندا.
آذربایجان ادبیاتی تاریخی ماتریال‌لاری /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی: آذرنشر، 1926.- ج.2. ه.1.- 283 ص. عرب الیفباسیندا.
سئچیلمیش اثرلری /فریدون بیگ کؤچرلی؛ ترتیب و قئیدلر کمال طالب‌زاده و نادر محمدوف، رئد. ک.طالب‌زاده. - باکی: آذربایجان س‌س‌ر ائا نشریاتی، 1963. - 341 ص.
بالالارا هدیه /فریدون بیگ کؤچرلی؛ ترت. ائد. و رئد. بکیر نبی‌یئف. - باکی: گنجلیک، 1967. - 88 ص. شک.
بالالارا هدیه /فریدون بیگ کؤچرلی.- 2. نشر. - باکی: گنجلیک، 1972. - 88 ص. شک.
آذربایجان ادبیاتی: 2 جیلدده /فریدون بیگ کؤچرلی؛ ترانلیتراسیا و ترت. ائد. موقد. ایضاح‌لار و قئیدلرین مؤلیفی ر.قنبر قیزی؛ رئد. ه.میرحمدوف؛ آذربایجان س‌س‌ر ائا، نظامی آدینا ادبیات این-تو.- باکی: علم، 1978. - ج.1. - 599 ص.
آذربایجان ادبیاتی: 2 جیلدده /فریدون بیگ کؤچرلی. - باکی: علم، 1981. - ج.2. - 460 ص.
بالالارا هدیه /فریدون بیگ کؤچرلی، س.ع.شیروانی؛ فریدون بیگ کؤچرلی؛ س.س.آخوندوف، ع.شایق؛ ترت.ائد. س.حسینوف. - باکی: گنجلیک، 1985. – 424ص. دونیا اوشاق ادبیاتی کیتابخاناسی. کیتابدا فریدون بیگ کؤجرلی بؤلمه‌سی آیریلمیشدیر [ص.126-213].
بالالارا هدیه /فریدون بیگ کؤچرلی؛ رئد. ت.جمیلووا. - باکی: گنجلیک، 1987. - 104 ص.
19.عصر آذربایجان ادبیاتی مونتخباتی: درس وسایتی /ترت.: ر.حسنووا، ت.احمدوو. - باکی: آدو-نون نشریاتی، 1992. – 771ص. کیتابدا فریدون بیگ کؤچرلی‌نین " ایرواندان مکتوب " اثری وئریلمیشدیر [ص.597-598].
آذربایجان ادبیاتی: 2 جیلدده /فریدون بیگ کؤچرلی؛ ترت.، موقد. ایضاح و قئید. مول. روقیه قنبرقیزی؛ رئد.: ه.میرحمدوف، ب.نبی‌یئف.- تکرار نشر. - باکی: آوراسیا پرس، 2005. - ج.1. - 2005.- 557، [3] ص.؛ ج.2.- 2005. - 461، [3] ص. کلاسیک آذربایجان ادبیاتی.
بالالارا هدیه: (ناغیل‌لار، سایاچی سؤزلر، دوزگولر و س.) /ف.کؤچرلی؛ رئد. س.بئکتاشی؛ رس. آ.حسینوف؛ آذربایجان رسپوبلیکاسی مدنیت و توریزم ناظیرلیگی. - باکی: شرق-غرب، 2013. - 171 ص.ایل[۲].

ترجومه‌لری

" تعلیماتی-سوقراط " : احوالی-سوقراط کی، قدیم یونان‌لارین موعلیمی /باغچاسارای.- 1891.- 88 ص.
پوشکین، آ.س. تورچو و بالیقچی /الئساندر سرگیویچ پوشکین / ایروان.- 1892.- 15 ص.
م.لرمونتوف. " اوچ خورما آغاجی " و آ.کولتسوف " آ کیشی، نییه یاتیبسان؟ " / شوشا، 1895.
چخوف، آ. آت فامیلیاسی /آنتون چخوف //شرقی-روس.- 1904.- 16-17 اییون.
ترتیب ائتدیگی و اؤن سؤز یازدیغی کیتابلار[رئداکته | اساس رئداکت]
جاوانشیر احمد بیگ آثاری-احمد بیگ /اؤن سؤز. فریدون بیگ کؤچرلی؛ نشر ائد. حمیده خانیم داواتدارووا.- تیفلیس، 1906.- 105 ص.
" سایچی سؤزلری " و " واله‌ین نغمه‌سی " روسجا ترجومه‌لری ایله بیرلیکده /توپلایانی ف.کؤچرلی //سمومپک.- تیفلیسس، 1910.- بور.41.
موحریرین ایفاده‌یی-مرامی /اؤن سؤز. فریدون بیگ کؤچرلی.- بالالارا هدیه.- باکی، 1912.
موقدس تاریخ /ترت.ائد.: م.افندی‌زاده، ف.کؤچرلی؛ ترج.ائد.ف.شیرینوف؛ تورک دیلینده یازانی حسین‌ افندی غایبوف و عبدالسلام آخوندزاده تأسیس و تجهیز ائدیبلر؛ آذربایجان رئسپوبلیکاسی تحصیل جمعیتی.- باکی: تحصیل، 2007.- 72 ص.

حاقیندا یازیلان کیتاب‌لار

نبی‌یئف، ب. گؤرکملی تدقیقاتچی و ادبیاتشوناس (1863-1920) /بکیر نبی‌یئف؛ رئد. شیخعلی قربانوف؛ آذربایجان س‌س‌ر ائا، نظامی آد. ادبیات اینستیتوتو.- باکی: آزس‌س‌ر ائا، 1963.- 164 ص
نبی‌یئف، ب. فریدون بیگ کؤچرلی: معنالی عؤموردن صحیفه‌لر /بکیر نبی‌یئف.- باکی: گنجلیک، 1984.- 228 ص.
بکتاشی، ای. فریدون بیگ کؤچرلی‌نین یارادیجی‌لیق یولو /عنایت بکتاشی.- باکی: یازیچی، 1986.-183 ص.
نظیرلی، ش. قوری‌دن گلن قاتار: [سندلی پووست] /شمیستان نظیرلی؛ رئد. ت.محمدوف؛ رسام ائ.اسماییلوف.- باکی: آذرنشر، 1993.- 207 ص.
فریدون بیگ کؤچرلی‌نین شخصی آرشیوی /ترت. محمد عادلوف؛ رئد.: آ.رامازانوف، ر.ولی‌یئو؛ آمئا محمد فضولی آد. الیازمالار این-تو؛ شکی رگیونال علمی مرکزی.- باکی: نورلان، 2005.- 286ص
زاقافقازیا (قوری) موعلّیم‌لر سمیناریاسی آذربایجان شؤعبه‌سی-130 [فوتوالبوم] /ترت.: ه.احمدوف، ای.عیسی‌یئف، م.الیاسوف، آ.رستموف؛ رئد.ه.بایرام‌اوغلو.- باکی: آبو، 2009.- 59 ص.
پیرعلی‌یئف، و. ف.ب.کؤچرلی‌نین پوبلیسیستیکاسی: مونوقرافیا /و. پیرعلی‌یئف؛ علمی رئد. خ.ق.محمدوف.- باکی، 2010.- 335 ص.
نظیرلی، ش. قوری‌دن گلن قاتار: [سندلی پووست] /شمیستان نظیرلی.- علاوه لرله ایکینجی نشری.- باکی: شرق-غرب، 2011.- 492 ص.
احمدوف، ه. معاریف فدایی‌لری: قوشا قاناد /حسین‌ احمدوف.- باکی: آدپو، 2013.- 199 ص
فریدون بیگ کؤچرلی: شیفاهی و یازیلی ادبیات /ترت.ائد. ک.علی‌یئف، ف.قاسمووا؛ رئد. م.کاظم‌اوغلو؛ آمئا، فولکلور این-تو.- باکی: نورلان، 2013.- 178 ص.
گؤرکملی معاریف خادیمی /علمی رئد. ه.م.احمدوف.- باکی: آدپو، 2013.- 113ص

یازدیغی مقاله‌لر

ایرواندان مکتوب /فریدون بیگ کؤچرلی //کشکول.- 1890.- №104.- 20 آوریل[20].
" موسیؤ ژوردان و مستعلی شاه " کومدی‌سی‌نین تاماشایا قویولماسی حاقیندا /فریدون بیگ کؤچرلی //کشکول.- 1890.-20 آوریل.
بیر آداما جاواب /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №42.- 9 ژوئیه.
جاواب /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №23،24،25.- 25، 28، 30 مئی.
حؤرمتلی " شرقی-روس " روزنامه‌سینه بیر نئچه سؤزلر/فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №17.- 9 مئی.
قاراباغ (شوشا) موسلمان موعلّیم‌لری‌نین هیمّتی:[شوشادا گنج موعلّیم‌لرین حاضیرلادیقلاری " حاجی قارا " تاماشاسی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №52.- 3 آقوست.
قاراباغدان (شوشا)، تیفلیسدن شهر مکتب‌لرینه درس وئرن موعلّیم‌لرین ایجتیماعی رأیی ندی /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №38.- 29 ژوئن.
قاراباغدان زاقافقازیا دارالموعلّیمی‌نین تیفلیسه نقل اولونماسی /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №64.- 31 آقوست.
موعلّیم‌لر ایجتیماعی /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- 29 ژوئن.
17-جی نؤمره‌نین مابعدی /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1903.- №18.- 11 مئی.
جاوان موعلّیم‌لر /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 11 ژوئن.
جمعیتی-خئیریه /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 19 آقوست.
ادبیات. آنتون چخوفون حکایه‌‌لریندن /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- №104،105.- 16،18 ژوئیه.
ادبیاتیمیزا دایر مکتوب /فریدون بیگ کؤچرلی//شرقی-روس.- 1904.- №252.-18 دسامبر.
گؤزل بیر کیتاب /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- №64.- 2 ژوئن.
صولح و باریشیق /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 28 دسامبر.
تبریکنامه لر /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 28 ژوئیه.
تأسوف /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 9 دسامبر.
تزه کیتاب: [مقاله " اوتللو " فاجیعه‌سی‌نین یئنی نشری موناسیبتیله یازیلمیشدیر] /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- №108.- 20 ژوئیه.
اوچ گونلوک سفر /فریدون بیگ کؤچرلی //شرقی-روس.- 1904.- 20 نوامبر.
موحاریبه و صولح: روس-ژاپون دؤولت‌لری آراسیندا باغلانان صولح موقاویله‌سی حاقیندا /فریدون بیگ کؤچرلی //حیات.- 1905.- №86.-18 اوکتوبر.
بیر دارالموعلیمی‌نین کیفایت‌می‌دیر؟ /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №213.- 11 سپتامبر.
بیر موعلیمین بیزه جوابی: [کند موعلّیم‌لری‌نین اؤز وظیفه‌لرینی لاییقینجه یئرینه یئتیرمه‌مه‌لری حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №78.- 23 مارس.
س.ا.نباتی /فریدون بیگ کؤچرلی //رهبر.- 1906.- №1.
جاوانشیرده کازاک‌لارین رفتاری /فریدون بیگ کؤچرلی//ایرشاد.- 1906.- №87.- 27 مارس.
احتیاطلی اولماق کیمه لازیم‌دیر؟: [تیفلیسده کئچیریلن ارمنی-موسلمان مجلیسی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //یرشاد.- 1906.- №52.- 2 فوریه.- ص.2.
ادبیاتیمیزا دایر /فریدون بیگ کؤچرلی //رهبر درگیسی‌.- 1906.- №2.- ص.8–11.
عقیل عقیلدن اؤتکم اولار /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №62.- 7 مارس.
ایداره‌یه مکتوب /فریدون بیگ کؤچرلی //آچیق سؤز.- 1906.- №289.- 22 سپتامبر.
ایداره‌یه مکتوب: [مقاله ارمنی-موسلمان قیرغینیندان بحث ائدیر] /فریدون بیگ کؤچرلی //دوت-قوچ.- 1906.- №13.- 17 ژوئیه.
قاراباغدا جاوانشیر ماحالی‌نین احوال و اؤوضاع‌سینا دایر: [شاعیر ذاکیر حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №43–44.- 10،12 فوریه.
معیشتیمیزه دایر (بیر پارا بیانات) /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №108.- 9 مئی.
معیشتیمیزه دایر: (بیرتای بوینوز اؤکوز): [مقاله ده چار مأمورلاری‌نین عدالت‌سیزلیک‌لرینه قارشی چیخماغا چاغیریلیر] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №65.- 11 مارس[21].
معیشتیمیزه دایر: موسلمانچی‌لیق /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №143.- 19 ژوئن.
معیشتیمیزه دایر: (بیر پارا بیانات) /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №1.- 28 آوریل.
معیشتیمیزه دایر: (قارانلیقدا قالان‌لاریمیز) [آذربایجان دؤولت مأمورلاری‌نین خالقا اذیت وئرمه‌لری حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №55.- 2مارس[22].
معیشتیمیزه دایر: (یاریمچیق‌لاریمیز): " آنلایانین نؤکری، آنلامازین قولویام، داد یاریمچیق الیندن " : [آذربایجان دؤولت مأمورلاری‌نین اؤزباشینالیغی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.-1906. №63.-8مارس.
معیشتیمیزه دایر: ائل اوچون آغلایان گؤزسوز قالار: [هاشم بیگ وزیروفون حبس اولونماسی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №86.- 10 آوریل.
معیشتیمیزه دایر: اجل‌سیز اؤلن‌لریمیز: [ذولفقار بیگ حاجی‌بیگوفون دفنی و کندلرده حکیم قیتلیغی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №108.- 9 مئی.
معیشتیمیزه دایر: تعلیم خئییر ائدن‌لریمیزین جزاسی: [ایرواندا روس-موسلمان مکتبی‌نین مودیری هاشم بیگ وزیروفلا اورا جماعاتی‌نین رنсیده لیگی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №129.- 2 ژوئن.
موعلّیم‌لر ایجتیماعینه دایر: ایشین ایبتیداسی: [باکی‌دا چاغیریلان موعلّیم‌لر ایجلاسی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №202.- 23 آقوست.- ص.2.
موعلّیم‌لر نئچون باکی‌یا قاییدیر /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №63.- 8 مارس؛ №87،88.- 12،13 آوریل.
نییه موعلّیم‌لر کندلردن قاچیرلار؟ /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №76.- 20 مارس.
سید ابوالقاسم نباتی /فریدون بیگ کؤچرلی //رهبر.-1906.- №3.
شوشا فاجیعه‌سینه دایر: [قاراباغین ارمنی-موسلمان ایغتیشاشی نتیجه‌سینده ویرانه قالماسی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- 31 ژوئیه.
واقف و ودادی و بونلارین دوست‌لوغو /فریدون بیگ کؤچرلی //رهبر.-1906.- №3.
وطن محبتی /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №77.- 22 مارس.
یئنه موعلّیم‌لر کندلردن قاچیرلار /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- №85.- 9 آوریل.
واقف و ودادی و بونلارین دوست‌لوغو /فریدون بیگ کؤچرلی //دبیستان.- 1907.-№1.-26 ژانویه.-ص.7–11؛ رهبر.-1907.-№5.
ادبیاتیمیزا دایر: [قازاخ شاعیری کاظم آغا سالک حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1908.- №29.- 8 مارس.
گورجو شاعیری آکاکی سرتلی‌نین یوبیلئیینه دایر: [شاعیرین 50 ایل‌لیک یوبیلئیی موناسیبتیله] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1908.- №121،125.- 8–12 دسامبر.
معیشتیمیزه دایر: آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1908.- 19 فوریه.
معیشتیمیزه دایر: [بو سیلسیله مقاله‌لرده مؤلیف آذربایجان کلاسیک‌لری‌نین، خوصوصاً قاسم بیگ ذاکرین اثرلریندن ایستیفاده یولو ایله دؤورون بیر سیرا یارامازلیق‌لارینی، ایجتیماعی عدالت‌سیزلیک‌لری تنقید ائدیر] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1908.- №104،109.- 17، 23 نوامبر؛ №115.- 1 دسامبر
معیشتیمیزه دایر: [مقاله ده بوتون منظوم پارچالار س.ع.شیروانی‌نین " قافقاز موسلمان‌لارینا خطاب " آدلی شعیریندن گؤتورولموشدور] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1908.- №137.- 28 دسامبر.
معیشتیمیزه دایر: [مقاله ده ادبی مسله‌لر حاقیندا ماراقلی مولاحیظه‌لر وئریلمیشدیر] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1908.- №131.- 19 دسامبر.
معیشتیمیزه دایر: [نوروز بایرامی حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.-1908.- №117.- 3دسامبر.
بیزه یازییورلار. آخیسکادان /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №118.- 31 مئی.
ادبیاتیمیزا دایر /فریدون بیگ کؤچرلی //صدا.- 1909.- №35.- 26 نوامبر؛ 3 دسامبر.
ادبیاتیمیزا دایر: (میلّی شاعیریمیز عباس آغا غایب‌زاده یه نظیره) /فریدون بیگ کؤچرلی //صدا.- 1909.- 26 نوامبر؛ 2،3 دسامبر.- №45،46.
معیشتیمیزه دایر آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №210.- 16 سپتامبر.
معیشتیمیزه دایر: (بیزیم و خاریجی‌لرین اینتیلیگنت فیرقه‌سی) /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №224.- 5 اوکتوبر.
معیشتیمیزه دایر آننوتاسییا /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- 27 ژانویه.
معیشتیمیزه دایر: موعلّیم‌لریمیز و اونلارین حالی /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №28،36،40.- 5،15،19 فوریه؛ №20.- 27 ژانویه.
معیشتیمیزه دایر: حقیقی گؤزل‌لیک و حرکت‌سیز نیصفیمیز /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- 26 آوریل، 29 ژوئیه- 4 آقوست.- ص.169،173.
معیشتیمیزه دایر: کؤچری‌لرین اؤوضاع و احوالی /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- 1،8،14 نوامبر.- ص.203،208.
معیشتیمیزه دایر: (دونیادا بلا ندن تؤره‌ییر؟) [ل.ن.تولستویون اوشاق‌لار اوچون یازدیغی " دونیادا بلا ندن تؤره‌ییر؟ " آدلی حکایه‌سی نظرده توتولور] /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №63.-26 مارس[23].
معیشتیمیزه دایر: (فقیر طلبه‌لرین حالینا یانماق) /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- №210.- 16 سپتامبر.
نیکولای واسیلی‌یئویچ قوقول: آنادان اولماسی‌نین یوزایل‌لیک یوبیلئیی موناسیبتیله یازیلمیشدیر /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.-18، 19 مارس.
صنعتی اوغورلوق اوچون /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- 18،19 مارس.
زاقافقازیا سمیناریاسی /فریدون بیگ کؤچرلی //ترقّی.- 1909.- 14 آوریل.- ص.2–3.
برادریم جلیل‌دن چاپ اولونماغینی ایلتیماس ائدیرم: [م.ع.صابر حاقیندا] /فریدون بیگ کؤچرلی //موللا نصرالدین.- 1911.- №19.- 22 مئی.
حیاتا دعوت آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //حاق یولو.- 1911.- №1.- 14 دسامبر[24].
هومّت لازیم‌دیر /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1911.- №41.- 18 اوکتوبر.
وفاتی-شاعیر: [م.ع.صابرین وفاتی موناسیبتیله] /فریدون بیگ کؤچرلی //معلومات.- 1911.- №29.- 3 آقوست.
یالانچی دوستلوق آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1906.- 5،11 اوکتوبر.
باکی شهری روس-موسلمان مکتبی‌نین 25 ایل‌لیگی /فریدون بیگ کؤچرلی //مکتب.- 1912.- №21.- ص.323–327. ادبیاتدا یئنی‌لیک /فریدون بیگ کؤچرلی //نیجات.- 1912.- №26.
ایظهاری-تأسوف آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //ایرشاد.- 1912.- №23.- 27 ژانویه.
سید ابوالقاسم نباتی /فریدون بیگ کؤچرلی //مکتب.- 1912.- №13.
سلطان مجید غنی‌زاده /فریدون بیگ کؤچرلی //مکتب .- 1912.- №21.- ص.327–330. 1913
آنا دیلی: [مقاله‌ده " موللا نصرالدین " درگیسی‌‌نین ادبی دیل ساحه‌سینده آپاردیغی سیاستین بعضی مسله‌لرینه توخونولموشدور] /فریدون بیگ کؤچرلی //موللا نصرالدین.- 1913.- №22،23.- 16 سپتامبر،12 اوکتوبر.
بالالارا هدیه و یاخود قافقازدا بیرینجی کیتاب /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1913.- №391.- 23 مئی. 1914.
اسماییل بیگ قاسپرینسکی /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1914.- №749.- 28 سپتامبر. 1915.
آلمان‌لارین تعلیم و تربیه‌سی /فریدون بیگ کؤچرلی //یئنی ایقبال.- 1915.- №188.- 21 دسامبر.
معیشتیمیزه دایر آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //یئنی ایقبال.- 1915.- №193.- 28 دسامبر.
سید ابوالقاسم نباتی /فریدون بیگ کؤچرلی //مکتب.- 1915.- №13. 1916.
آلمان لارین تعلیم و تربیه سی /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1916.- №231.- 11 فوریه.
معیشتیمیزه دایر (احتیاج) /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1916.- №215.- 24 ژانویه.
معیشتیمیزه دایر (خانیم‌لاریمیز) /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1916.- №222.- 1 فوریه.
معیشتیمیزه دایر (تزه ایل و مؤولودی-رسول) /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1916.- №208.- 15 ژانویه.
تأسوف آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //ایقبال.- 1916.- №218.- 27 ژانویه. 1917.
ایظهاری-تأسوف آننوتاسیا /فریدون بیگ کؤچرلی //آچیق سؤز.- 1917.- 15 ژوئن[۲].

قایناق‌لار

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə, II cild, Bakı, 1960.
B.Nəbiyev. Görkəmli tənqidçi və ədəbiyyatşünas. Bakı, 1963.
K.Talıbzadə. XX əsr Azərbaycan tənqidi. Bakı, 1966.
İ.Bəktaşi. "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin materialları" haqqında. Bakı, 1978.
"Firidun bəy Köçərli". Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı müntəxəbatı (XIX–XX əsrlər). Üç cilddə. II cild. Bakı: Nasir, 2002. — səh. 217–316.
Ş.Nəzirli, Qoridən gələn qatar: [sənədli povest] red. T.Məmmədov; rəssam E.İsmayılov.- Bakı: Azərnəşr, 1993.- 207 s.
Firidun bəy Köçərlinin şəxsi arxivi /tərt. Məhəmməd Adilov; red.: A.Ramazanov, R.Vəliyev; AMEA Məhəmməd Füzuli ad. Əlyazmalar İn-tu; Şəki Regional elmi Mərkəzi.- Bakı: Nurlan, 2005.- 286 s.
Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyası Azərbaycan şöbəsi-130 [Fotoalbom] /tərt.: H.Əhmədov, İ.İsayev, M.İlyasov, A.Rüstəmov; red.H.Bayramoğlu.- Bakı: ABU, 2009.- 59 s.