ربیعه قدیر (اویغورجا: رابییه قادیر، ؛ چینجه: 热比娅·卡德尔)  — چین‌ حاکیمیتی آلتیندا اولاندوغو تورکیستان (سینجان-اویغور موختار )) بؤلگه‌سینده یاشایان اویغور خالقی‌نین اینسان حاقلاری اوچون موباریزه ائدن میلّی فعّال.

یاشاییشی:

ربیعه قدیر 1947-جی ایل یانوار آیی‌نین 21-دهدوغو تورکیستانین آلتای شهرینده آنادان اولوب. کاسیب بیر عاییله‌ده بؤیوین ربیعه اورتا تحصیلینی آلتای شهرینده آلیب. 1965-جی ایلده 18 یاشیندا ایکن عاییله حیاتی قوران ربیعه ویلایتین دیگر شهری آغ‌سویا کؤچور. چینده مدنی اینقیلاب ایللرینده اؤز حیات یولداشی ایله بیرلیکده دینی پالتار بیزنئسی ایله مشغول اولان ر.قدیر بئله بیر تجارتله مشغول اولماسینا گؤره، بیر مودّت سونرا یوکسک دایره‌لر طرفیندن دوشمن و مؤحتکیر ائلان ائدیلیر کی، بو دا سوندا اونون اؤز حیات یولداشیندان بوشانماسی ایله نتیجه‌له‌نیر.

1981 جی ایلده ربیعه قدیر عئلم خادیمی صدیق حاجی روزی ایله عاییله حیاتی قورور. بو ائولی‌لیکدن سونرا دوغو تورکیستانین  مرکزی شهری اولان اورومچی‌یه کؤچور. آرتیق اؤزونو ایش‌آدامی کیمی تصدیقله‌مگه باشلایان ربیعه اورومچی‌ده اویغورائتنیک ماللاری‌نین ساتیلدیغی ماغازا آچیر. 1985-جی ایلده ربیعه قدیرین صاحیب اولدوغو تیجارت مکانی نین ساحه سی 14000 ک‌و مئتر تشکیل ائدیردی. گئتدیکجه بیزنئسینی گئنیشلندیرن ر.قدیر ایمکانلاری‌نین چوخالماسی ایله پارالئل اولاراق، هم بیر چوخ اویغور تورکونو ده ایشله تأمین ائدیر، هم ده اونلارین معاریفلنمه‌سی ایله مشغول اولوردو. ربیعه اورومچی شهرینده موسلمان قادینلارین ایش حیاتینا داخیل ائدیلمه‌لری اوچون "مین آنا" لاییحه‌سینی حیاتا کئچیریر. چین حؤکومتی آزلیقلار آراسیندان چیخان ان مووفّقیتلی قادین کیمی ربیعه‌نی نومونه گؤستریر.

س‌س‌ری (شوروی)-نین سوقوطو ایللرینده ربیعه قدیر او واختا قدر توپلادیغی 200 میلیون یئن‌له تیجارتینی داها دا گئنیشلندیر. آرادان بیر نئچه ایل کئچدیکدن سونرا اویغور ایش‌آدامی چین‌ین ان وارلی 5 شخصیندن بیرینه چئوریلیر. اوغورلو بیزنئس کاریئراسی قوران ربیعه قدیر "میلیونچو قادین" لقبینی آلیر. ربیعه قدیرچین، روسیه و قازاخیستانلا تیجارت علاقه‌لری قوران 8 کومپانییانین بیرلشدیگی هولدینگه رهبرلیک ائدیر. او، اؤز ایش کاریئراسیندان صؤحبت آچارکن هئچ واخت دؤولتدن بیر قپیک بئله یاردیم آلمادیغینی بیلدیریردی. جاماشیرخانا بیزنئسی ایله ایش حیاتینا آتیلان ر.قدیر بیزنئسینی سوپئرمارکئتلر زنجیری ایله اینکیشاف ائتدیریر.

عاییله‌سی

ایکی دفعه عاییله حیاتی قوران ر.قدرین 11 اؤولادی وار. حال-حاضیردا او، آمریکانین ویرجینیا ایالتی‌نین فئیرفاکس شهرینده یاشاییر.

فعالیتی

1994.جو ایلده چین‌ین ان وارلی یئددینجی شخصی ساییلان قدیر 1997-جی ایله قدر میلّت وکیلی اولوب. 1997-جی ایلده وکیل‌لیک اعتبارنامه‌سی الیندن آلیناراق حبسه آتیلیب. 8 ایل حبس جزاسینا محکوم ائدیلن قدیر حبسخانادا اینسان حاقلاری ساحه‌سینده موباریزه آپاریب و بو سببدن بیر چوخ نوفوذلو بین‌الخالق موکافاتلارا لاییق گؤرولوب. آمریکا بیرلشمیش دؤولتلر(آب‌د) و بین الخالق تشکیلاتلارین تضییقی ایله چین حؤکومتی 2005-جی ایلده اونو آزادلیغا بوراخماغا مجبور اولوب. 2006-جی ایلده نوبئل صولح موکافاتینا لاییق گؤرولن قدیر آب‌د-دا مسکونلاشیب.

2005-جی ایلدن بو یانا آب‌د-دا یاشاماقدا و اویغورلارین سسینی دونیایا ائشیتدیرمه‌یه چالیشماقدادیر.

2004.جی ایلده نروژده، اینسان حاقلارینی مودافیعه ائتدیگی اوچون Thorolf-Rafto موکافاتینی آلمیشدیر.

2006.جی ایلده دونیا اویغورلار قورولتایی (WUC) باشچیسی سئچیلمیشدیر.

2007.جی ایلین اییون آییندا آلمان یازیچیسی آلئکساندرا کاوئلی ر.قدیرین حیات و یارادیجیلیغیندان بحث ائدن کیتاب قلمه آلیر. کیتابین آدی "بؤیوک ایدئیاچی قادین"دیر

دوغو تورکیستان بؤلگه‌سینده‌کی اویغور تورکلری‌نین حوقوقلارینی مودافیعه ائدن ر.قدیر موصاحیبه‌لرینده دفعه‌لرله بوتون اویغور تشکیلاتلارینین صولح اوغروندا موباریزه آپاردیغینا ایناندیغینی بیلدیریر.

2007.جی ایلده او، چئک‌ین پایتاختی پراگ‌دا دئموکراسی و تهلوکه‌سیزلیک مؤوضوسونا دایر کئچیریلن بین الخالق کونفرانسدا ایشتیراک ائدیر.

2009.جو ایلین اییول آیی‌نین اوّللرینده چین‌ین دوغو تورکیستان بؤلگه‌سینده ایکی اویغور تورکونون اؤلدورولمه‌سی ایله حؤکومت و اویغور تورکلری آراسیندا توققوشمالار باشلاییر. ر.قدیر بو توققوشمالاردا چین پولیسی‌نین 1000-دن چوخ اویغورو قتله یئتیردیگینی بیلدیریر. چین حؤکومتی ایسه اؤز نؤوبه‌سینده دوغو تورکیستاندا باش وئرن حادیثه‌لره گؤره، ر.قدیری گوناهلاندیریر.

کؤچورن: عباس ائلچین