وطن دیلی

 (آذربایجان دیلینده بیرینجی درس کیتابینا دایر) 

   سیدجعفر پیشه‌وری (1947-1893)

     بیز کئچن مقاله میزده قزئتین 11-جی نؤمره‌‌‌سینده آذربایجانین بؤیوک خالق معاریف  خادیمی روشدییّه‌نین موختصر شرحی-حالینی یازیب قئید ائتدیک کی، روشدییّه بؤیوک تجروبه‌لی بیر موعلّیم ایدی. او، تعلیم و تربیت اوصولونون اساسی اولان آنا دیلینی تبلیغ و ترویج ائدیردی. بئله کی، او هر شئیدن اول آذربایجان الیفباسینی آسانلاشدیرماق فیکرینه دوشموش و صووتی اوصول ایله آذربایجان دیلینی درس دئمک تشبّوثونده اولموشدور. بو اوصولون کؤمگی ایله اوشاقلار اؤز آنا دیللرینی 60 ساعاتلیق تدریس مودتینده یازیب-اوخوماغی اؤیرنه بیلرلر. 

  آذربایجان دیلی‌نین تدریسی اوچون روشدییّه‌نین تألیف ائتدیگی مشهور کیتاب، قیرخ ایل بوندان قاباق تبریزده چاپ و نشر اولموش  " وطن دیلی "  آدلی تاریخی اثردیر... بو اثرین موختصر عئلمی تحلیلیندن قاباق ذیکر ائتمک لازیمدیر کی، حاجی میرزه حسن روشدییّه‌نین آذربایجان دیلینده تعلیم آلان شاگیردلری بو گون آذربایجانین ان معروف گؤرکملی معاریف خادیملرینی ووجودا گتیرمیشلر. اونلار ریضا شاه دؤورونده و حال-حاضیردا  " فارسیدن فارسی‌یه "  تحصیل آلان بعضی بدبخت جاوانلار کیمی ساوادسیز، ایراده‌سیز و سوست دئییلدیلر. اونلار یاشاییب یاراتماغا اؤیرنمیشلر. اونلار اؤز آنا دیللرینی، آذربایجان دیلینی گؤز ببگی کیمی سئویب قوروماغی اؤزلرینه ان موهوم بیر وظیفه  حساب ائدیرلر. 

    یئری گلمیشکن قئید ائتمک لازیمدیر کی، بیر چوخ ساتقین و خاین دؤولت باشچیلاری و تئهرانین دیگر یازیچی و قزئتچیلری بعضی آذربایجان دیلینی، خالقین اؤز دیلینی اوخوماغی و بونونلا آذربایجان خالقی‌نین میلّی مدنیت و موختاریتی‌نین بونؤوره سینی یاراتماقدا  " خاین "  حساب ائدیرلر. بیز فیرقه‌میزین قراری اوزره بونلارین هذیانلارینا جاواب وئرمه‌یه‌جه‌ییک. لاکین دئمک ایسته‌ییریک کی، خوب آغالار! یوز ایلدن آرتیق عؤمرونو معاریف و مدنییّتین اینکیشافی اوغروندا وقف ائتمیش میرزه حسن روشدییّه‌لر ده خاین ایدیلر؟ حؤرمتلی یازیچی و قزئتچیلر، آیا 3 مین ایلدن آرتیق مدنییّت تاریخی اولان چوخ میلیونلو بؤیوک میلتین اؤز دیلینده یازیب اوخوماغی و ساوادلانیب ترققی ائتمه‌سی خیانتدیر؟ 

     " وطن دیلی "  آنا دیلی دئمکدیر. بؤیوک معاریف‌پرور بو کیتابی یازارکن حقیقی بیر روانشوناس کیمی اوشاقلارین یاش سوییّه سینی، قلبینی و احوالی-روحییّه سینی نظره آلاراق اونون ایدراک قابیلیتینه مووافیق صورتده حئکایه و میثاللاری ترتیب ائتمیشدیر. 

     مؤلیف داها چوخ کیتابین دیل و اوسلوبونا فیکیر وئرمیشدیر. دیلین ساده، طبیعی اولماسینی، اوشاق اوچون چتینلیک تؤرتمه‌یه‌جگینی و حیاتی درک ائتمک اوچون سؤزون بؤیوک اهمییّتینی نظره آلان روشدییّه آذربایجان دیلی‌نین صافلیغینی قوروماغا خوصوصی سعی ائتمیشدیر. 

     او، آیری-آیری شئیلر و مفهوملاری اوشاغین ذهنینه حک ائتمک اوچون ان جانلی و حیاتی بیر اوصول سئچیر. بو دا آتالار سؤزلری واسیطه‌سی ایله مفهوملاری آنلاشدیرماقدیر. اوشاق عاییله‌ده ائشیتدیگی آتالار سؤزو واسیطه‌سی ایله مؤلیفین آشیلاماق ایسته‌دیگی تزه بیر مفهومو داها تئز منیمسه‌ییر، اوزون مودت ذهنینده ساخلاییر. 

  نصیحت‌چیلیک کیتابدا اساس مسله‌دیر. لاکین روشدییّه‌نین نصیحت‌چیلیگی خورافاتدان خالیدیر. مؤلیفین مقصدی یالنیز جانلی اینسان تربییه ائتمک اولدوغو اوچون او، ان تاثیرلی واسیطه‌لردن ایستیفاده ائتمیشدیر. 

  کیتابدا درج اولونان حئکایه و منظومه‌لرده اخلاقی نتیجه‌لر علاحیدده قئید اولونور.  " وطن دیلی "  کیتابی آذربایجاندا، دوغما آذربایجان دیلی‌نین بیرینجی درس کیتابی کیمی تاریخده قالاجاق و خالق اونون مؤلیفینی قدیردانلیقلا یاد ائده‌جکدیر. 

    سمندر 

   " آذربایجان "  قزئتی ، نؤمره: 23،  اوکتیابر  1945-جی ایل.

کؤچورن: عباس ائلچین