احمد جاوادین حیاتی و یارادیجیلیغی

یکشنبه 28 فروردین 1390

�

احمد جاوادین حیاتی و یارادیجیلیغی

احمد جاواد 1892 -جی ایل مایین 5-ده گنجه قزاسی نین شمكیر دایره سی نین سئیفعلی كندینده آنادان اولموشدور. گنجه روحانی سئمینارییاسیندا (1906 -1912)، آذربایجان عالی پئداقوژی اینستیتوتونون تاریخ و فیلولوگییا فاكولته سینده (1922 -1927) تحصیل آلمیشدیر. قوبا خالق معاریف شؤعبه سی نین مودیری (-1922)، گنجه ده آذربایجان كند تصروفاتی اینستیتوتوندا آذربایجان و روس دیللری كافئدراسیندا موعلیم، دوسئنت، كافئدرا مودیری (1930 -1933)، آذربایجان دؤولت نشریاتی نین ترجومه شؤعبه سینده رئداكتور (1934)، " آذربایجانفیلم " ستودییاسیندا سندلی فیلملر شؤعبه سی نین مودیری (1935 -1936) ایشله میشدیر.

شئعیرلری 1913 -جو ایلدن چاپ ائدیلمیشدیر. یارادیجیلیغا لیریك شئعیرله باشلایان شاعیرین 1916 -جی ایلده " قوشما " آدلی ایلك كیتابی چاپدان چیخمیشدیر. 1919 -جو ایلده ایسه " دالغا " آدلی كیتابی نشر اولونموشدور. اونون مشهور " ایستیقلال اوغروندا شئعیرلر " كیتابی ایسه 1928 -جی ایلده ایستانبولدا بوراخیلمیشدیر.

عصرین اوللرینده توركییه نین دوشدویو آغیر وضعیت بیر تورك اؤولادی كیمی احمد جاوادی جیدی ناراحات ائتمیشدیر. او،كلاسسیك ادیب و شاعیر پئداقوق عبدوللا شایقله بیرلیكده كؤنوللو عسگر كیمی ایستانبولدا قورولان " قافقاز كؤنوللو حیصه سی " سیرالارینا قاتیلیر. تراكییا جبهه سینده توركییه نین موستقیللیگی اوغروندا تورك قارداشلاری ایله چیگین-چیگینه ووروشموشدور.

1914-جو ایل، بیرینجی دونیا موحاریبه سی زامانی توركییه نین شرق جبهه سینده كی دؤیوشلری " ساریقامیش " اوغورسوزلوغو ایله نتیجه لنمیشدی. توركییه نین شرق حیصه سی روس اوردوسونون ایشغالینا، قارس و ارزروم اهالیسی روس و ائرمنیلرین قیرغینینا معروض قالمیشدی. باكیدا یئرلشن " آذربایجان خئیریییه جمعیتی " توركییه نین شرق ویلایتلرینده كی اهالییه یاردیم ائتمكده ایدی. بو ایشده احمد جاواد دا یاخیندان ایشتیراك ائدیر، باكی ایله قارس آراسیندا روسلارین تؤرتدیكلری مانعه لره باخمایاراق گئدیب-گلیر، یاردیم ایشلرینده یورولمادان چالیشیردی. قارداش خالقین بو بدبخت گونونده قارسدا قارشیلاشدیغی اورك پارچالایان منظره نی بدیعی شكیلده " نه گؤردومسه " شعرینده دیله گتیریر:

آرماغانیم یاسلی نغمه،

بیر قوش اولدوم، چیخدیم یولا.

گئتدیم گؤردوم دوست ائلینده

نه بیر سس وار، نه بیر لایلا.

سوردوم قریب میناره دن:

" آخشام اولموش، اذان هانی

بایقوش قونموش مینبرلره،

دئین هانی، دویان هانی

ویجدان منه امر ائدر كی:

" بئله گونده بایرام ائتمه " .

قوران منه یول گؤستریر:

" یوخسوللاری مأیوس ائتمه " .

سون بندده احمد جاواد بایرامدان سؤز آچیر. شعر 1915-جی ایل مارتین 22-ده یازیلمیشدیر. مارتین 22-سی " نووروز " بایرامیدیر. بئله لیكله، احمد جاواد بئله بیر گونده بایرام ائتمیر، قارسداكی قارداشلاری نین یاسینی ساخلاییر. چونكی قارس روس اوردولاری طرفیندن ایشغال ائدیلدیگی زامان اوراداكی تورك سویداشلاری روسلار و ائرمنیلر طرفیندن قیلینجدان كئچیریلمیش، قارس خارابازارلیغا چئوریلمیشدی. یارادیلیشیندان شاعیر دوغولان احمد جاوادین بو حادیثه دن هیجانلانماماسی مومكون دئییلدی. چونكی 1914-جو ایلده عوثمانلی دؤولتی نین موحاریبه ده ایشتیراك ائتمه سیندن هیجانلانان احمد جاواد ایللردن بری آدی-سانی آنیلمادان توركییه رادیولاریندا ماهنی كیمی اوخونان " قارا دنیز " شعرینی یازمیشدی و بؤیوك اومیدلرله یاشامیشدی. " قارا دنیز " شعری نین سون بندی بئله بیتیر:

دوست ائلیندن اسن یئللر

منه شئعر... سالام سؤیلر.

اولسون بیزیم بوتون ائللر

قوربان توركون بایراغینا.

· (914-جو ایل 15 نویابر، گنج: " دالغا " ، سه. 26، باكی، 1919).

بیرینجی دونیا موحاریبه سی زامانی، 1915-جی ایلده توركییه ده روس و ائرمنی ایستیلاسینا، اؤزباشنالیغینا قارشی چیخاراق " آذربایجان خئیریییه جمعیتی " واسیطه سیله واخت اشیری تورك خالقینا كؤمك گؤسترمیشدیر. آذربایجان جومهوریتی نین قورولماسینی سئوینجله قارشیلایان جاواد گئجه-گوندوز چالیشمیش، عملی ایشی، بدیعی یارادیجیلیغی ایله خالقی نین خوشبختلیگی، آزادلیغی اوچون الیندن گله نی اسیرگمه میشدیر. بیرینجی دونیا موحاریبه سی نین آخیرلاریندا قافقاز جبهه سینده تورك اوردوسو مووففقیت قازانیر. تورك اوردوسو قارداش آذربایجان بیرلیكلری ایله باكییا قدر گلیر. احمد جاواد یئنه " موقدس مهمدجیك " و آذری عسگر یولداشلاری ایله باكی نین یاسامال داغینداكی سنگرلرده دوشمنله ووروشور. بئله لیكله، بو دؤیوش مئیدانیندا احمد جاوادین یازدیغی " بیسمیللاه " شعری میللی هیجانا مالیك اولان دیرلی لیریك اثرلریندن بیریدیر:

آتیلدی داغلاردان ظفر توپلاری،

یورودو ایره لی عسگر، بیسمیللاه.

او، خان ساراییندا چیچكلی بیر قیز،

بكلییور بیزلری ظفر، بیسمیللاه.

ائی حربین طالعیی بیزه یول وئر، یول.

سن ائی جوشان دنیز گل توركه رام اول،

سن ائی ساغا، سولا قیلینج ووران قول

قوللارینا قوووت گلیر، بیسمیللاه.

آذربایجان حؤكومتی باكیدا دؤیوش زامانی شهید اولان " محمدجیكلره " شهیدلر آبیده سی قویدورور. آبیدنین تمل قویما مراسیمینده احمد جاواد " قالخ " آدلی شعرینی اوخویور:

قالخ، قالخ سارماشیقلی مزار آلتیندان

گلمیش زیارته قیزلار، گلینلر.

ائی كاروان كئچیدی، یوللار اوستونده

هر گلن یولچویا یول سوران عسگر.

قوودوقلارین سنین یابانچی خانلار

قورتاردی اؤلكه می تؤكدویون قانلار.

باخ، ناسیل اؤپمكده توزلار، دومانلار

قریب مزارینی، منله برابر.

(ایستیقلال اوغروندا شعرلر. ایستانبول، 1928، سه. 89).

" شئعیرلر " (1958)، " سن آغلاما، من آغلارام " (1991) كیتابلاری نین، فرانسوا رابلئ نین " قارقانتوا و پانتاقروئل " (1961)، ویلیام شئكسپیرین " اوتئللو " ، " رومئو و جولیئتتا " (1962)، شوتا روستاوئلی نین " پلنگ دریسی گئیمیش پهلوان " (1978) ترجومه كیتابلاری نین مؤلیفی اولموشدور. آذربایجانی موستقیل، دوغما خالقینی خوشبخت گؤرمك ایسته ین احمد جاواد، حاقسیز اولاراق حبس ائدیلمیش، دهشتلی ایشگنجه لره معروض قالمیش، 1937 1937-جی ایل جزا تدبیرلری نین قوربانی اولموشدور.

اثرلری

· سئچیلمیش اثرلری. - ب.: " شرق-غرب " ، 2005. - 295 س.

· سئچیلمیش اثرلری: 2 ج-ده. - ب.: آذرنشر، 1992.- ج.ایش. 326 س.؛ ج.ایكی. - 236 س.

· سن آغلاما، من آغلارام... (شئعرلر بوكلئت؛ پوئمالار).-ب.: یازیچی، 1991. - 208 س.

· حاقق باغیران سس / ترت. و اؤن سؤز آ.الییئوانیندیر. - ب.: نیجات، 1991.- 31 س.

· چیرپینیردی قارا دنیز: (شعئر) // یئنی آذربایجان.- 2001. - سئنت. - س.4

· آزربایجان مارشی / موسیقیسی او.حاجیبیوووندور // خالق قزئتی. - 1992. - 4 اییول.-س.3.

· گلمه بیسمیللاه: شعرلر // آذربایجان.- 1994.- 6 دئر.-س.4.

كؤچورن : عباس ائلچین

قایناق : ویكی پئدییا