روحون معماری - میسكین آبدال  

         

      " قیرخلار پیری "  اؤزو وئریب درسیمی عوممان منیم، 

        چتین  گیره اورگیمه لعینی-شئیطان منیم 

     سئیید میسكین آبدال منم، سؤز منیم، مئیدان منیم، 

     قورویانیم اؤزون قورو خایین دوستلاردان منی.  

      

     سازی نین سسی، قلبی نین سؤزو ایله عصرلری آدلاییب كئچن میسكین آبدال كیمدیر؟ سازلا-سؤزون وحدتینده هانسی مؤعجیزه لر یاراندی؟ میسكین آبدال هانسی تاریخی شخصیتین یاخین سیرداشی، مسلكداشی اولدو؟ بو سواللارا جاواب تاپماق اوچون 15. عصرین سونو، 16. عصرین اوللرینه - میسكین آبدالین زامانینا یوللانیریق. 

     میسكین آبدال آدی ایله تاریخه دوشن سئیید حوسئین 1430-جو ایلده گؤیچه ماحالی نین زرگرلی (سارییاقوب) كندینده آنادان اولوب. حوسئینین منسوب اولدوغو  " زرگرلی "  طایفاسی او دؤورون تانینمیش طایفالاریندان بیری ایدی. حوسئینین اولو باباسی یاقوبلا شئیخ صفی آراسیندا قیریلماز دوستلوق علاقه لری اولموش، بو معنوی یاخینلیق سونرالار هر ایكی نسلین تؤرمه لری آراسیندا داوام ائتمیشدیر. حوسئینین باباسی جعفر، آتاسی محمد اردبیل شئیخلری نین ان سینانمیش موریدلری كیمی گؤیچه ده صوفیلیگین طریقت ایدئیالاری نین یارانماسینا حامیلیك ائتمیشدیلر. 

     بئله بیر موحیطده بؤیوین حوسئین موقدس نسلین تاریخی و معنوی-دینی میسسییاسینی لیاقتله داشیییر. میسكین آبدال آدی ایله آشیق-صوفی ادبیاتی نین بیناسینی قویور، زرگرلی شجره سی نین مؤولانا میسكین آبدالی - روحون معماری كیمی تانینیب شؤهرت تاپیر. طریقت ایدئولوگییاسی ایله ادبیاتا، آشیق صنعتینه بوللورلوق، موقدسلیك گتیریر. 

     میسكین آبدالین صوفی دونیاسیندا گؤزل سس موسیقیلشیر، گؤزل سؤز شئعیرلشیر: 

      

     ترس دوشوب فلگین ایشی، 

     لیل باسان آرخدیمی، ندی؟ 

     فانی دونیانین گردیشی، 

     دولانان چارخدیمی، ندی؟ 

      

      " میسكین "  سؤزونون لئكسیك معناسیندان باشقا، فرقلی بیر معناسی دا ایلاهی عشق نامینه نفسینی بوغماق، معنوی اوجالیغین زیروه لرینه، پیر مقامینا قوووشماقدیر. میسكینین مغلوب اولان بدنی، قالیب گلن روحو اونو حقیقتین اون دوققوزونجو پیلله سینده آبداللاشدیریر. صوفیلیكده آبداللیق - شئیخلیك، پیرلیك مرتبه سی ساییلیر.  

     رافیك اؤزدك  " توركون قیزیل كیتابی " ندا یازیر كی،  " اورتا آسییادا، آلپ ارنلر، آنادولودا  " بابالار " ،  " آبداللار "  و  " قاضیلر "  وطنه خیدمت ائدن رهبرلر اولموشلار " . 

     ایسلام ائنسیكلوپئدییاسیندا ایسه  " آبدال "  سؤزونو گؤركملی تورك عالیمی فواد كؤرپولو بئله آچیقلاییر:  " آبدال صوفیلیگین مرتبه سیلسیله سینده كی  درجه لریندندیر " . 

       میسكین آبدال دا بو دره جگه ذره-ذره، پیلله-پیلله اوجالمیشدیر. 

      

     یازیق كؤنلوم نه سیزلارسان، بولبوله تای اولموسان، 

     هاچان یاردان یاریمیسان، سئویلیب بای اولموسان. 

     سن درویشسن، حاق یولوندا، حاقی ایسته، حاقی سئو، 

     نه اولسون كی، بئل بوكولوب، كامانا تای اولموسان. 

      

     تاریخی منبعلرین وئردیگی معلوماتلارا گؤره، شاه ایسماییل ختایی آذربایجانین شیمالینا یوروشلره حاضیرلاشاركن یولونو گؤیچه ماحالیندان سالیر. چونكی صفویلرین یاخین دوستو، اینانیلمیش مورشیدلری بو اراضیده یاشاییردی. معنوی تئللرله گؤیچه یه باغلی اولان گنج سركرده 1500-جو ایلده موقدس اؤولییا كیمی تانینان میسكین آبداللا گؤروشور. میسكین آبدال گنج صفوی سركرده سینی بؤیوك احتیرام و سونسوز محبتله قارشیلاییر. بو تاریخی گؤروش زامانی میسكین آبدال شاها ساز باغیشلاییر. سازین، سؤزون، شخصیتین بیرلیگی قیزیلباش موریدلری نین روحونو جوشدورور. بو گؤروش روایتلره، افسانه لره چئوریلیر.  

     سونرالار میسكین آبدال شاه ایسماییل ختایی نین رسمن صلاحیتلی وزیری اولور، دؤولتلرآراسی دیپلوماتیك علاقه لره رهبرلیك ائدیر. تاریخی منبعلرین وئردیگی معلوماتا گؤره، او دؤورده سارایدا ان نوفوذلو شخصلر سؤز و صنعت آداملاری ساییلیردی. حاق آشیغی میسكین آبدال عالیم، شاعیر، اؤولییا كیمی عوضسیز ایدی.  

     میسكین آبدال شاه ایسماییل ختایی نین شرفینه سایسیز قوشمالار، شرفنامه لر قوشور، ساز و سؤز دیوانیلری یارادیر. دئییلنلره گؤره،  " شاه سئوه نی "  و  " شاه قالخدی "  ساز هاوالارینی دا شاه ایسماییلین شرفینه سسلندیرمیشدیر.  

     میسكین آبدال شاه ساراییندا بؤیوك نوفوذ قازانیر. یوكسك دیپلوماتیك مهارتینه گؤره موكافاتلاندیریلیر. یاشادیغی سارییاقوب كندی اونا باغیشلانیر. اطرافداكی بئش كندین وئرگیسی شاهین خوصوصی فرمانی ایله اونا آیریلیر.  

     میسكین آبدالین شخصی حیاتی ایسه هئچ ده آسان اولمور. مؤولاسی طرفیندن اونا بوتا وئریلن سئوگیلیسی جاوان ایكن فاجیعه وی شكیلده دونیاسینی دییشمیش، میسكین آبدالین كؤنول ائوی ویران اولموشدور.     

     آبدال، یاستیق داش اولار، 

     اوست تورپاغین یاش اولار، 

     ملكلر یولداش اولار، 

     آللاه، اؤلومون هاخدی!  

      

     ایتكیلر اونو حیاتی بویو ایزله میش، داغیستاندا سفرده اولاركن آتا-آناسی نین اؤلوم خبرینی ائشیدن میسكین آبدال قیش آییندا وطنه دؤنركن بورانا دوشوب ایكی اوغلونو ایتیریر.  

      

     ییخدین كؤنلوم شهرینی، 

     داد فلك، آمان فلك! 

     ایچدیم هیجران زهرینی، 

     ظولم ائتدین یامان، فلك! 

      

     میسكین آبدال ان دهشتلی سارسینتینی شاه ایسماییل ختایی نین اؤلومونو ائشیدركن كئچیریر.  

      

     ایقلیمین شاهی ایدی حضرت سولئیمان، 

     عدالته پناه ایدی نوشیروان. 

     شیخ اوغلو ایسماییل، او جنّت-مكان، 

     دوشمز اله او، بیر یادیگاردی، گئتدی. 

      

     1524-جو ایلده سارایلا بیردفعه لیك ویدالاشاراق دوغما یوردونا - گؤیچه ماحالینا قاییدیر. عؤمرونون آهیل چاغلاریندا سارییاقوبدا آچدیغی ایلك مكتب گؤیچه نین علم، عیرفان، صنعت دونیاسیندا موهوم رول اویناییر.  

     میسكین آبدال 1535-جی ایلده 105 یاشیندا وفات ائدیر. اونون یاشادیغی ائو، اویودوغو مزار موقدس اوجاق كیمی اوزون عصرلر زیارت ائدیلیر.  

      

     سئیراقوبا ییخیلدیمی گؤرن نر، 

     آشیخ سینسا سین آختارار، گور ائنر، 

     بئله دئدی بو چاغیمی گؤرننر: 

      " میسكین آبدال بیر زامانلار پیری ایدی " . 

       

     میسكین آبدالین گرایلی، قوشما، دیوانی و تجنیسلری اون بئش-اون آلتی یوزیللیكلر تورك دیللی شئعیریمیزین نادیر نومونه لریندن ساییلا بیلر.  

      

     آی بئیموروت، نئیله میشم، 

     یاندیریرسان اودا منی. 

     جللادسانسا آل خنجرین، 

     گئجه-گوندوز بودا منی. 

      

     تصادوفی دئییل كی، او دؤورلرده تجنیس گئنیش یاییلماسا دا، میسكین آبدال تجنیسین كامیل نومونه لرینی یاراتمیشدیر. 

     آشیغین الده اولان دیوانیلری گؤستریر كی، او كامیل بیلیكلی و دونیاگؤروشلو، نجیب طبیعتلی، خئییرخاه، روحن پاك، تمیز، موقدس عمللره و آماللارا تاپینان بیر اینسان اولموشدور. 

     بیر عصرلیك عؤمرو سارایلاردا، سفرلرده، حیاتین آغریلی-آجیلی یوللاریندا كئچن میسكین آبدال عصرلردن كئچه-كئچه روایتلره، اساطیرلره بوروندو.  " میسكین آبدال و سنوبر "  داستانی شاعیرین عؤمور یولوندان بحث ائدن محبت داستانیدیر. داستانین روحوندان آیدین دویولور كی، میسكین آبدال دونیاسینی دییشندن سونرا بو داستان اونون خالق آراسیندا دولاشان شئعیرلری اساسیندا یارانمیشدیر.  

      " شاه ایسماییل و میسكین آبدال "  داستانی ایسه اؤز ایدئیا-بدیعی خوصوصیتلرینه گؤره محبت و قهرمانلیق داستانلاریندان فرقله نیر. بو داستانین سوژئتینده رئال تاریخی حادیثه لر دایانیر.  " آسلان شاهلا ایبراهیم " ، ائلجه ده  " یئتیم حوسئین "  داستانلاری ایسه گؤیچه نین ساز-سؤز اوستالاری نین سؤیله دیكلرینه گؤره میسكین آبدال طرفیندن یارادیلمیشدیر.  

     سوندا اونو دا قئید ائدك كی، میسكین آبدال دونیاسینا یول آلماقدا بیزه فیلولوگییا علملری دوكتورو، پروفئسسور حوسئین ایسماییلووون بؤیوك ذؤوق و اوركله قلمه آلدیغی  " میسكین آبدال "  كیتابی بلدچیلیك ائتدیك.  

            ترانه واحید| كؤچورن : عباس ائلچین